Smaointe Fánacha Aonghusa: 2013

2013-12-31

Stair, scéalaíocht agus léitheoireacht

Agus é ag plé liosta leabhair Comhar bhí an méid seo le rá ag Vincent Morley:

Is é an chéad rud a ritheann liom gur ábhar suntais é go bhfuil trí cinn d’úrscéalta stairiúla i measc na leabhar a roghnaíodh – rud a léiríonn, cheapfá, go bhfuil suim ar leith ag údair agus ag léitheoirí na Gaeilge sa stair. Ach ina dhiaidh sin is uile, níl aon leabhar staire ar an liosta. Sílim gurbh fhiú d’aos liteartha na Gaeilge machnamh a dhéanamh ar an gcodarsnacht sin.

Tá níos mó le rá aige ar an ábhar, agus breis fós san bplé sa dtráchtaireacht faoin alt. Is fíor go raibh leabhar staire leis féin san áireamh agam i mo liosta. Ach sí an litríocht a mheall mise chun a leabhar siúd a léamh!

Maidir leis an méid eile atá le rá aige, is dócha gurbh fiú an liosta den 10 leabhair neamhfhicsean as an suirbhé a fhoilsiú anseo:

Trén bhFearann Breac
Leabhar Mór na nAmhrán
An Béaslaíoch: Beatha agus Saothar
Ar Chreag i Lár na Farraige
Fin de Siècle na Gaeilge
Manuail de Litríocht na Gaeilge
Seosamh Ó hÉanaí: Nár Fhágha Mé Bás Choíche
An Dúchas agus an Domhan
Beathaisnéis (Imleabhar 7-9) (féach ainm.ie)
Mise an Fear Ceoil: Séamas Ennis - Dialann Taistil

Baineann na leabhair sin ar fad leis an nGaeilge nó leis an ceol - agus nasc láidir leis an nGaeilge i gceist. Seachas dornán eolaire dúlra, roinnt ciclipéid eolaíochta le Matt Hussey, cúpla leabhar le Micheál Ó Breartúin agus corr leabhar fearacht "Ciste Cúrsaí Reatha" ní dóigh go bhfuil aon saothar tagartha as Gaeilge i mo chnuasach. Tá roinnt leabhar faoi chúrsaí creidimh agam as Gaeilge - an Caiticiomsa, abair agus corr saothar eile a chuir FÁS amach.

Téann sin go gcroí na ceiste a chuir Vincent sílim. Ní bhíonn daoine ag plé as Gaeilge go gairmiúil ach an Ghaeilge. Mar sin, is beag tarraingt ar saothair tagartha.

Is maith liom féin úrscéalta, úrscéalta stairiúla ina measc. Ach is túisce a tharraingeoinn úrscéal chugam ná leabhar staire agus mé ag léamh - ar an gcúis simplí gur mar chaitheamh aimsire atáim ag léamh.

Tá baol ansin don teanga ar ndóigh - go dtiocfaidh meath uirthi sna réimse nach bhfuil sí á saothrú. Beart fónta ina choinne sin is ea Féile Imbolc! Pléitear ansin an iliomad ábhair trí Ghaeilge - seachas an teanga féin!

Meas sibh ar cheart dom féin tabhairt faoi Leabhar Mór an Athrógseanchais?

2013-12-30

Gaeilgeoirí, Gaeltacht agus Gearáin

Ó d'fhógair Seán Ó Cuirreáin go mbeadh sé ag éirí as i mí Feabhra ceal tacaíocht Rialtais don nGaeilge sa Ghaeltacht tá roinnt beag cainte déanta ar an ábhar. Ach tá an dioscúrsa sna meáin Bhéarla teoranta don gcuid is mó do pé acu an bhfuil nó nach bhfuil seirbhísí ag dul do na cancráin sin ar mian leo Gaeilge a labhairt ainneoin Béarla a bheith go paiteanta acu.

Féachtar arís eile ar an nGaeilge mar chostas, gan aon tuiscint cén fáth go gcaithfí airgead uirthi.

Táimid mar Ghaeilgeoirí ciontach ar bhealach sa tslí is nach bhfuil aon fhís dhearfach curtha chun cinn againn. Ar shlí, is de bharr go bhfuil muid ró ghafa ag dul i ngleic le fir soip agus bréaga atá sin amhlaidh - an finscéal go bhfuil dualgas gach cáipéis a thiontú go Gaeilge mar shampla.

Tá deá mhéin áirithe ag an bpobal don teanga mar a léirigh taighde Mhic Gréil. Tá dar ndóigh sciar glórach den bpobal atá dubh i gcoinne na Gaeilge. Cuid acu, iriseoirí mór le rá, nó ar laghad a bhfuil mórán le rá acu!

Is gá áfach cur ina luí ar an bpobal i gcoitinne nach sprioc seirbhíse as Gaeilge ach modh, modh chun an Ghaeltacht agus pobail eile labhartha na Gaeilge a neartú agus a chaomhnú. Creidim féin gur acmhainn - ar leibhéal pearsanta agus ar leibhéal stáit - í an Ghaeilge. Fearacht acmhainn ar bith, is fiú infheistíocht inti chun í a fhorbairt agus a neartú. Scríobh mé, mar is iondúil, litir nó dhó ag na nuachtáin, ach níor foilsíodh iad. Seo thíos iad:

The resignation of Seán Ó Cuirreáin as Language Commissioner is the logical conclusion of his work over the last ten years, work which has systematically exposed and documented that the State, despite the rhetoric, has not merely fiddled while the Gaeltacht burned, it has poured oil on the flames.
The agencies of the State have imposed compulsory English, thus accelerating the decline of Irish speaking areas. Measures designed to allow for service in Irish, to those whose first and main language it is, were consistently and deliberately subverted.
This has cost us all dear. Other small nations in Europe emerged from the Age of Empires with their languages weakened. However, they recovered and compete successfully on the world stage - if English is such an advantage, where is the Irish Nokia or Skoda?
The reality is that as Irish receded we have become a small provincial part of the English speaking market with no domestic market in which indigenous companies can build up strength.
All is not lost however. The grassroots Gaelscoileanna movement shows that Irish can be taught outside its heartland - and that education in English, Maths and other subjects benefits from bilingual education.
Small companies set up to provide Irish language material to TG4 have, especially in the area of animation, become Emmy winning exporters, for example, Telegael. Books produced for Irish speaking children by FutaFata have been translated to Chinese and Korean. Irish speaking musicians such as Clannad and Altan have long been a source of attracting tourists to this country.

In a globalised age, it is the local and unique which provides a selling point, not merely to tourists but also in manufacturing and services.

The Irish language and Gaeltacht culture is such a unique resource which can pay rich dividends, if invested in. It is to be hoped that the Government seizes the opportunity this wake up call provides, and addresses the failures of the past systematically and creatively.

Otherwise we will continue to educate our young for export, and rely on the charity of transient foreign direct investment which must be bribed by low taxes.
Those of us who speak Irish will continue to do our part.

When the provision of services to citizens in Irish is discussed, there seems to be a tacit assumption that this is a pure cost, and a redundant one to boot as "they all speak English anyway".
It would be more correct to view it as an investment in maintaining the linguistic and cultural diversity needed for a flourishing knowledge economy.
That the Gaeltacht is a valuable resource has already been amply proven. Examples abound: Even the most vocal critics of its founding now admit that Telefís na Gaeilge (since renamed as TG4) has been a resounding success. It has demonstrated innovation and spawned a network of award winning independent producers such as Telegael, who export their animation skills. Aer Árann, primarily founded to serve the PSO to the Aran Islands, now has flights to the UK and further afield. Oideas Gael has a flourishing cultural tourism business in Donegal, built on the foundation of Irish Language classes, but branching out.
Clannad, Enya and Altan - formed by Gaeltacht influences - have long been attracting tourists to Ireland.
It is not in dispute that English is increasingly the language of technology and business. However, even here the bilingual speaker has an advantage. Increasingly, it is the second language speakers of English who are driving business - and this leads to an idiom which the native speaker of English may miss or find confusing; the bilingual will see the nuances more clearly.

Ironically, British retail chains appear to have realised that Irish is good for business, and have bilingual signage in their shops. Similarly, the Irish Independent is funding a weekly Irish language supplement, and your own paper has the excellent Bileog page.

The outgoing Language Commissioner Seán Ó Cuirreán has highlighted what needs to be improved, and made constructive suggestions as how this might be achieved. It is to be hoped that the Government takes the opportunity of the current review of the Official Languages Act to improve it and invest in the Gaeltacht to all our benefit.

Ní le lucht labhartha an Bhéarla amháin atá an cás seo le déanamh, ach leo siúd atá sa Ghaeltacht freisin. Duine a bhfuil Gaeilge acu de bharr taisme a beirthe ann. Daoine a thuigeann go maith go bhfuil cónaí orthu i bpobal imeallaithe agus gur dris cosáin rompu é gan máistreacht a bheith acu ar an mBéarla, fiú má tá post le fáil acu abhus. Cloisim daoine ag trácht ar phobal na Gaeltachta a bheith "leisciúil" toisc gan an fhlosc céanna a bheith orthu ag éileamh seirbhísí Gaeilge agus atá ag díograiseoirí cathrach, daoine a bhfuil cinneadh comhfhiosach déanta acu Gaeilge a shealbhú agus a bhuanú dóibh féin. Cáintear aos óg na Gaeltachta as an easpa díograis céanna.

Seafóid cruthanta atá anseo. Fearacht duine ar bith eile, is mian leis an duine óg Gaeltachta dul ar aghaidh san saol. Is mian leo post maith a fháil. Mar an gcéanna, is mian le tuismitheoir Gaeltachta an deis is fearr a bheith ag a dteaghlach.

Is pobail tuaithe atá i gceist; áit ar comharsan go minic iad na Gardaí agus feidhmeannaigh Stáit eile ar gá plé leo - agus Gaeilge a "bhrú" orthu. Is minic iad spleách ar iliomad bealaí ar an Stáit céanna, mar a léirigh scéal léanmhar Guth na Gaeltachta, guth atá nach mór balbh anois de bharr dúmhál Stáit, is cosúil.

Fostaíocht eochair feabhas sa Ghaeltacht. Is léir nach féidir bheith ag braith ar Údarás na Gaeltachta a bhfuil díth acmhainní orthu. Is léir freisin, dá fheabhas iad Raidió na Gaeltachta agus TG4 nach féidir a bheith ag tógáil ar fiontair chun seirbhísí a chuir ar fáil do lucht labhartha na Gaeilge amháin. Creidim, ach an oiread agus atá a leithéidí de dhíth don Stáit i gcoitinne, gur comhlachtaí beaga ag cuir seirbhísí agus earraí déantúsaíochta ar ard luach agus caighdeán ar fáil atá de dhíth.

Tá samplaí ann cheana - cuid acu luaite agam thuas, ach freisin leithéidí Folláin nó Potadóireacht na Caolóige.

An cheist anois conas is féidir linne, ar cás linn an Ghaeilge, tacú leis an athbheochan eacnamaíocht sa Ghaeltacht, agus an cás do seirbhís as Gaeilge ann a threisiú.

2013-12-22

Suirbhé Leitheoireachta Comhair

D'fhoilsigh Comhar torthaí an suirbhé faoi na deich leabhar Gaeilge is fearr ó bhí casadh na mílaoise ann.Tá alt ag an eagarthóir liteartha Máirtín Coilféir san Irish Times freisin. Sílim go bhfuil sé suntasach go raibh 219 leabhar luaite ag an 50 duine - mise ina measc - a lorgaíodh a dtuairimí. Roghnaíodh an deich leabhar seo:

Trén bhFearann Breac le Máirín Nic Eoin (Cois Life, 2005)
An Cléireach le Darach Ó Scolaí (Leabhar Breac, 2007)
Fontenoy le Liam Mac Cóil (Leabhar Breac, 2005)
An Fuíoll Feá: Rogha Dánta le Liam Ó Muirthile (Cois Life, 2013)
An Fear Nach nDéanann Gáire le Micheál Ó Conghaile (Cló Iar-Chonnacht, 2003)
An Tionscadal le Tomás Mac Síomóin (Coiscéim, 2007)
An tAthair Pádraig Ó Duinnín – Bleachtaire le Biddy Jenkinson (Coiscéim, 2008)
Leabhar Mór na nAmhrán le Lochlainn Ó Tuairisg, Micheál Ó Conghaile, Peadar Ó Ceannabháin (eag.) (Cló Iar-Chonnacht, 2013)
Úlla le Seán Mac Mathúna (Cois Life, 2005)
Scéal Ghearóid Iarla le Máire Mhac an tSaoi (Leabhar Breac, 2012)

Tá mo liosta féin thíos as ar roghnaíodh péire, agus roinnt tagairtí: bhí sé deacair orm roghnú, agus níl mé tógtha le liostaí. Tá a lán ábhar spéisiúil san eagrán de Iris Comhar. Agus is léir go bhfuil foilsitheoireacht na Gaeilge folláin go maith má bhí an oiread sin leabhair san iomaíocht. Tá na leabhair atá agam curtha i gcló trom agam thuas, tá sé i gceist agam teacht ar chuid de na cinn eile. Is smaoineamh maith a bhí san suirbhé seo, agus tá súil agam go n-eascróidh plé as.

2013-12-20

Seilg an ghuais rása

Tá sé de dhrochnós ag ríomhaire díreach an rud a dúirt an ríomhchláraitheoir leis a dhéanamh, a dhéanamh. Is minic áfach nach é an rud a shíl an ríomhchláraitheoir a dúirt sé an rud a dúirt sé. Bíonn fabht ann ansin.

Ní féidir le ríomhaire ach rud amháin a dhéanamh san turas ach oiread. Bíonn an cuma air go mbíonn - go háirithe ar PhC - an t-uafás rudaí ar siúil. Ach dáiríre, níl ach rud amháin, ordú amháin, á chomhlíonadh ag an ríomhaire. An rud atá ag tarlú ná go bhfuil máistir chláir amháin ann, an córas oibriúcháin, atá ag dáileadh giotaí beaga ama agus cuimhne ar na feidhmchláir ar fad atá ag obair. Go hiondúil, bíonn obair feidhmchláir briste síos i dtascanna ar leith, a bhíonn ag comhoibriú le chéile. Snáithe a tugtar ar na codanna seo.

Cuireann sin ar fad leis an gcastacht, nó i nath atá ag fear atá ag obair liom le "meidhre na náisiún".

Tá aicme ar leith de fhabhtanna ann atá deacair dul i ngleic leo. Fabhtanna nach nochtann iad féin ach anois is arís, agus an cuma ar gurbh go randamach a tharlaíonn sin.

Tarlaíonn sé mar shampla go mbíonn cuid amháin, snáithe amháin, spleách ar tasc atá le comhlíonadh ag snáithe eile. Nó go mbíonn athróga roinnte idir snáthanna. Tharlódh sé, mar sin, go dtarlódh rudaí in oird éagsúil de réir mar a dháiltear acmhainní. Agus nach nochtfaí fadhb atá ann ach go hannamh, nuair a tharlaíonn rudaí in ord áirithe. Tugtar "guais rása" ar a leithéid, amhail is dá mbeadh na codanna den clár ag rásaíocht le chéile, braitheann an toradh ar cén chuid a bhaineann an geall!

Is crá croí a leithéid don ríomhchláraitheoir i mbun dífhabhtú. Is é an chéad céim ná bealach iontaofa a aimsiú chun an fhabht a nochtadh. I gcás guais rása, is iondúil go mbíonn a lán trialacha i gceist chun an bealach sin a aimsiú. Ach a mbíonn an chéad céim sin comhlíonta, níl i gceist ach foighne agus cruinniú meabhrach chun an fhabht a cheapadh.

Bhí tasc mar é idir lámha agam le linn na seachtaine. Bíonn cuid de phléisiúir na seilge a baint lena leithéide, mar a nocht mé ar Twitter.

Ag dífhabhtú. Ag smúrthacht in ionathair an chóid. Boladh na fola i'm pholláirí. Beidh sé ceaptha agam fós! #AthrógSeanchas
— Aonghus Ó hAlmhain (@aonghusoha) 19 Nollaig, 2013

Ní raibh an fabht áirithe seo feicthe againne sa phromhadh. Faraor is ár gcustaiméirí a chonaic i dtosach é, mar go raibh ríomhairí s'acu rud beag níos sine agus níos moille dá réir. Ach, mar a tharlaíonn go minic, nuair is eol do na ríomhchláraitheoirí an fabht a bheith ann, nochtann sé níos minice!
Bíonn uirlisí ann chun cabhrú le ríomhchláraitheoirí dífhabhtú - chun dul tríd an gclár céim ar chéim, ach féachaint go grinn ar cad atá á dhéanamh ag an ríomhaire. Ach níl aon mhaith ina leithéidí do guais rása - athraíonn siad an iompair ama, agus go hiondúil ceileann siad an fhabht. Tá dóigh eile ann, sé sin rud éigin a chuir isteach sa chód chun eolas a thabhairt ar cad atá ag tarlú. Tá sin baolach freisin, mar athraítear an ríomhchlár, agus is féidir go gceilfí an fabht.
Bíonn scil, súil ghéar ar an gcód, foighne agus ádh de dhíth chun toradh rathúil a bhaint amach.
Mar a tharlaíonn, ar an ócáid seo, bhí liom agus d'aimsigh mé an fabht. Athróg a bhí á athrú in áit amháin, agus áit eile ag dréim leis an sean luach a bheithe fós ann, agus botún sa chlár dá réir. Botúin a scaip tríd an clár ar fad. (Níos fearr fós, ní i mo chuidse den cód a bhí an fhadhb!)

2013-12-09

Oideachas, oiliúint agus táblaí léig

D'fhoilsigh an Irish Times táblaí léig le déanaí maidir le cén sciar de na daltaí as gach meánscoil a chuaigh ar aghaidh go dtí Ollscoil san dlínse seo. Bhí an ghnáth bladar ann ina dhiaidh, agus clamhsán freisin faoi gurbh iad clann dochtúirí agus lianna a fhreastalaíonn ar scoileanna le táillí a bhaineann amach na háiteanna sna hábhair sin sna hollscoileanna. Agus an éamh arís gurbh iad na Gaelscoileanna is airde i measc na scoileanna gan táillí, amhail is gurbh cinseal iad lucht na Gaeilge.

Anois, is fíor go mbeadh daoine ann a shíleann iad féin gan a bheith sách acadúil le freastal ar Ghaelscoil. Go deimhin, fiú leanaí teaghlaigh Gaelacha le riachtanas ar leith foghlama, is minic lucht leigheas ag moladh dá dteaghlaigh - beag beann ar thaighde ná fianaise - gur fearr éirí as an nGaeilge leo. Tá cás le déanamh go mba cheart do Ghaelscoileanna iarracht ar leith a dhéanamh a leithéidí agus leanaí nach de bhunadh na hÉirinn a mhealladh. Ní dóigh liom go ndéanfaidh sé difear dá laghad do na torthaí. Tá leaid de bhunadh na hAfraice in aon rang le mac liom, agus is Síneach í máthair an cara is fearr atá ag m'iníon ina scoil siúd. Is minic, leoga, go ndéanann leanaí mar iad dul chun cinn níos fearr sna Gaelscoileanna de bhrí go bhfuil tuiscint ann ar an ilteangachas.

Agus go deimhin, sheol Pobalscoil Corca Dhuibhne - áit ina raibh sé ina chogadh dhearg traidhfil blianta ó shin faoine dteanga teagasc - an rang ar fad ag an Ollscoil i mbliana. As ceantar tuaithe, agus sciar d'abhantrach na scoile ina bhfuil an Ghaeilge imithe as béal na ndaoine.

Ní chuige sin atáim dáiríre, ach racht ginearálta faoin oideachas. Ní innill iad na scoileanna chun fodar a chuir ar fáil don gheilleagar. Ról an oideachas ná cabhrú le gach dalta barr a chumais féin a bhaint amach. Ní gá gurbh oideachas ollscoile an bhuaic sin, ná gur chun leas an dalta é ach oiread.

Níl aon cheist ach go bhfuil éagothroime uafásach san tír seo, i gcúrsaí oideachas chomh maith le gach chúrsa eile. Ach is roimh an mbunscoil a thosaíonn an éagothroime céanna! Agus ní hionann comhionannas deiseanna agus comhionannas torthaí.

Dá mba mise an Aire Oideachais, bheinn ag díriú ar na buntáistí a fhaigheann leanaí an mheánaicme, ar mhór acu oideachas, a chuir ar fáil dóibh siúd nach bhfuil an traidisiún léann sin acu. Sin le rá, go mba cheart fail éasca a bheith ar réamhscolaíocht ag gach leanbh, ach mórchuid na hacmhainní a bheith dírithe orthu siúd nach bhfuil oideachas maith faighte ag a dtuismitheoirí. Agus bricfeasta agus lón a bheith san áireamh!

Fós féin, ní bheidh an suim ná an cumas ag gach duine bheith ina lia ná ina dhlíodóir. (Agus faraor tá gach cuma ar an scéal go leanfaidh an gorta innealtóirí!)

Ná ní dóigh liom gur lú uaisleacht ná fiúntas don pobal ceardaí maith. Agus sin bearna ollmhór sa chóras abhus, le hais, mar shampla, an Ghearmáin, áit a bhfuil córas eagraithe printíseachta ann, ní hamháin do leithéidí na siúinéirí agus pluiméirí - ach do mórán chuile ghairm, fiú do na giollaí sna siopaí. Bíonn deis ag déagóirí a gceard a fhoghlaim i gceart, agus iad ag obair roinnt laethanta sa tseachtain agus ansin ar ghairmscoil na laethanta eile. Rud a fhágann go mbíonn oideachas sách iomlán orthu le haghaidh an cheird agus le haghaidh an saol. Go hiondúil freisin bíonn conair chinnte chun dul ar aghaidh go hoideachas ollscoile más é sin an mian atá acu ach an printíseacht a bheith comhlíonta.

Ach níl maitheas ar bith i mioscais a chothú le táblaí léig agus bladar faoi na scileanna atá "de dhíth ar an ngeilleagar". Cabhraítear le gach dalta a bhuaic féin a bhaint amach, buaic a chumais agus a spéise, agus is fearrde muid ar fad!

Agus sin mo racht go n-uige seo.

An Cruastóir & An Mhéar Fhada

Ní minic go léim drámaí, ach bhí fonn orm, nuair a chonaic mé sa leabharlann an leabhar seo, blaiseadh de shaothar Johnny Chóil Mhaidhc arís. Dhá dhráma lán de ghreann créúil. San Cruastóir (n -> r Chonamara arís!) tá seanfhear sprionlaithe i mbéal an bháis agus súil santach ag an chléir agus ag a ghiolla ar a stór. Casadh iontach in eireaball an dráma, a mhúineann ceachta nach miste faoi chraos, agus dílseacht clainne.

Drúis, deoch agus díomhaointeas sa dara dhráma, agus comhrá grinn den scoth ann.

Ní fhaca mé riamh aon chuid de shaothar Johnny Chóil Mhaidhc ar stáitse, mór an trua - agus ní fhaca mé ach giotaí beaga ar líne nó ar an teilifís. Bheadh fonn orm níos mó a fheiceáil mar is léir ó na drámaí seo go raibh cluas agus intinn ghéar aige, agus é in ann caint chréúil, chruinn, cuanna a chuir ar dhrámaí an ghnáthshaoil.

An Cruastóir & An Mhéar Fhada
Johnny Chóil Mhaidhc
Tagairt: ISBN 1 874700 09 5

2013-12-08

An Deireadh

Fuair mé an t-úrscéal seo le Séamas Mac Annaidh ón leabharlann le déanaí (tá sé as cló, is cosúil).

Tosaíonn an scéal amach go séimh, dialann fhir meánaosta. Tá na páistí imithe as an dteach, agus a chaidreamh ag dul chun leadráin ... géarchéim lár na beatha? Diaidh ar ndiaidh áfach éiríonn an scéal níos dorcha. Tagann casadh obann reacaireachta ansin, taobh a mhnaoi den scéal á nochtadh i litreacha. Díreach nuair a shíleann an léitheoir go bhfuil fios feasa na scéala aige, casadh eile reacaireachta. Agus arís, agus arís eile. Fágtar an léitheoir ag deireadh le scata féidearthachtaí réitigh, gan nod cé acu is dóichí!

Is léir gur dalta é Mac Annaidh de chuid Flann Uí Bhriain nár ghéill gur gá tús agus deireadh amháin a bheith ag scéal! Dalta diongbhála a mháistir é, más ea - bhí mé iomlán tumtha san úrscéal seo, na castaí is iontaí ann iomlán inchreidte agus mé ag léamh.

Scéinséir a thugann an foilsitheoir ar an saothar seo, agus is cinnte go bhfuil a leithéid ann; ach tá sé níos cliste ná sin, agus mar a deirim ní scaoiltear an scéal go hiomlán ag an críoch - nó, le bheith cruinn, fágtar faoin léitheoir rogha a dhéanamh idir na léargais éagsúla ar an scéal.

Thaitin sé go mór liom (agus le hais saothair eile dá chuid, ní raibh an léitheoireacht chomh trom céanna!)

An Deireadh

Séamas Mac Annaidh

Coiscéim 1996.7

2013-12-07

Ní Western go Gaoluinn!

Bhí mé san New Theatre aréir do LaraeDó, an éacht is déanaí ó Aisteoirí Bulfin ó pheann Aoidh Uí Domhnaill. Ceoldráma lán grinn a bhaineann casadh ealaíonta as tróip uilig na Western. Tagann an bhfear saonta ón gcathair Buddy (Aodán Ó Ceallaigh) isteach go mbaile san Iarthair fiáin atá faoi smacht ag rainseoir craosach. San salúin atá aicsean ar fad an dráma suite.

Amharclann sách beag is ea an New Theatre, agus gan cuirtín ar an stáitse. Bhí an amharclann plódaithe agus muid ag dul isteach, agus bhí cuid den gcliar ar an stáitse cheana féin, ag imirt cártaí mar dhea, agus Ger (Tadhg Ó Conchubhair) ag glanadh fuinneog samhlaithe idir stáitse agus pobal. Bhí na gothaí agus an ngeáitsíocht paiteanta acu ar fad. Bhí ceol sa chulra agus bheadh, sílim, Ennio Morricone in éad le cumas feadaíola Bhríd Ní Ghruagáin!

Tá an dráma ag dul ar aghaidh go dtí an Taibhdhearc, mar sin ní mian liom aon rún a sceitheadh faoi na coranna iomadúla a chuireann an scéal de, seachas a rá go bhfuil úsáid chliste bainte ag Aodh as na tróip - na bundúcs (bundúchasaigh) in adharca leis an GealGhall, ach an dá phobal - agus na Meicsicigh - fite fuaite ina chéile. An posse, an buíon linseála, an Boss mór craosach agus a chuntóir bómánta, na cailíní salúin, grá, drúis, éad, cearrbhachas, caimiléireacht, an Praeitseálaí cham, ...

De bhrí gurbh daoine ó ar fud na tíre atá ag plé le hAisteoirí Bulfin, bíonn meascán spéisiúil canúintí i gceist - agus baineadh feidhm as na difríochtaí sin go héifeachtach feictear dom, chun cuir le pearsan na carachtair, chun píosa eile grinn a shú as na codarsnachta - agus bhí greann ann, ambaiste.

Ba mhinic an slua ag gáire go croíúil nuair a leandáil duine ar an stáitse pointe bhreá eile pé acu le gothaí nó le focail chliste. Bhí na hamhráin fite fuaite isteach san aicsean, á bhogadh ar aghaidh (agus is éacht an féin é drong maith amhránaithe a thabhairt le chéile), focail chliste nua curtha ag Aoidh Ó Domhnaill le foinn atá geal le bheith smolchaite ag ró úsáid sna scannáin - ach beatha nua acu anseo.

Thug na hAisteoirí léiritheoir proifisiúnta isteach chun breis snasa a chuir ar an dtaibhe seo; agus braithim gur thug sin céim eile chun cinn iad.

Ní aisteoirí proifisúnta iad Aisteoirí Bulfin - ach, dar m'fhocal - tá siad gairmiúil!

Cliar an Dráma
Buddy:	Aodán Ó Ceallaigh
Mr. Lucas:	Mícheál Ó Gruagáin
Padré:	Aodh Ó Domhnaill
Mrs. Fitz	Aoife Ní Ghlaicín-Riain
Hunk:	Gearóid Ó Mordha
Rita:	Caoileann Nic Dhonnchadha
Johnny:	Lionel Mac Cárthaigh
Buck:	Oisín Ó Cualáin
Ger:	Tadhg Ó Conchubhair
Betsy:	Sinéad Ní Uallacháin
Molly:	Niamh Ní Thuama
Maggie:	Aoileann Ní Chonchubhair
Léiritheoir:	Barry Barnes
Bainisteoir Léirithe:	Lelia Ní Chinnéide
Dearadh soilse agus fuaime:	Mike Donoghue
Soilse agus Fuaim:	Mike Donoghue, Méabh Ní Loingsigh, Colm
Criú Stáitse:	Gráinne Nic Fhirléinn
Stiúrthóir Ceoil:	Bríd Ní Ghruagáin
Ceol:	Con Ó Tuama agus Conor Ó Dochartaigh

2013-12-02

Cogito

Leabhar eile a chroch mé abhaile liom ó Bhéal Feirste ná Cogito, an saothar is déanaí ón tSnáthaid Mhór. Táim ag cnuasach saothar an tí foilsitheoireachta ar leith seo le fada agus ag tuairisciú faoi anseo.

(Níor éirigh liom lámh a chuir ar Ó Chrann go Crann fós, níl iPad agam agus níl an cuma air go bhfuil sé ar fáil don Android faraor)

Tá an saothar seo, mar a atá le feiceáil thuas, sa chonair céanna sin ach seans rud beag níos osréalaí. Má tá fréamhach ag an scéal sa Bhéaloideas - Ghaelach nó Idirnáisiúnta - is i ngan fhios domsa é, cé go bhfuil móitíf an scáth caillte sna scéalta ceart go leor.

Tá níos oiriúnaí ná na scéalta eile do ghasúir níos óige, is dócha, cé nach aon strainséirí iad arrachtaigh agus fathaigh i scéalta do pháistí!

Tá saothar ealaíona Andrew Whitson lomlán de mhionsonraí áille, glice, samhlaíocha. Seod eile ealaíona!

2013-12-01

Amaidí

Ciarán Ó Nualláin

Agus mé san Pavilion ag ócáid de chuid IMRAM tháinig mé ar chóip d'Amaidí (1983) ar seilf ina bhfuil daoine ceaptha leabhar a fhágáil in aghaidh an leabhar a tógtar. Beidh orm filleadh uair éigin agus leorghníomh a dhéanamh - ní raibh leabhar liom.

Bhí cóip d'eagrán 1951 agam cheana a phioc mé suas i siopa dara láimh uair éigin, ach sa mhullach ar an gcóip sin a bheith ag titim as a chéile, tá a dhá oiread ábhar sa chóip seo.

Tá sé lán de shamhlaíocht greannmhar searbhasach, aistí a foilsíodh in Inniu tráth den saol.

Is eagal liom a rá gurbh mise an chéad duine a léigh an chóip áirithe seo - bhí cuid den na leathanaigh fós gan gearradh! Neamhaird ar an leabhar, mar a bhí cuid mór ar an údar de bhrí gur chaith sé a chuid dua ar fad leis an nuachtán Inniu.

Is mór an trua sin mar is léir ó na haistí seo an mianach grinn agus samhlaíochta a bhí aige. (Cuireann líníochtaí Karl Uhlemann leis an spraoi)

Tá na smaointe aige faoi gluaisteáin a thiocfadh meisce ar ar chomhchéim lena thiománaí, abair, nó an seirbhís Misneoirí Liteartha le cuidiú le húdair Gaeilge thar cinn ar fad. Agus déanann sé spior spear in altanna eile de bhrilléis agus bréag-ghalántacht sna nuachtáin - píosa mós greannmhar faoi cúir Bhanríon Eilís agus a fear ar an Nigéir ina measc. (N'fheadar cad a bheadh scríofa aige faoin íoladhradh a déanadh agus í abhus)

Más féidir leat do lámh a leagan ar chóip, déan - bainfidh tú sult as!

Is mór an trua nach bhfuil cartlann Inniu ar líne - go deimhin níor éirigh liom teacht ar mórán eolas faoi ar líne. Ní dóigh liom gur léigh mé féin riamh é.

Scéalta Ó Oileán An Turtair

Nuair a bhí mé sa Chultúrlann ar na mallaibh, fuair mé an leabhar seo le bronnadh ar m'iníon dá lá breithe. Athinsint ag Gabriel Rosenstock ar scéalta Céad Náisiún Meiriceá Thuaidh atá ann. (Níl mé ceanúil ar bhotúin - nó bolscaireacht - Cholumbus a bhaist Indios orthu)

Scéalta fréamhaithe san dúlra agus san samhlaíocht anseo, mar is iondúil le Märchen tá ceacht sna scéalta faoi iompair cuí daonna, rabhadh faoi craos nó éagóir.

Thaitin an scéal liom faoin iascaire a rinne níos mó ná a riachtanais féin ar bhradán a thógáil as an abhann, agus a chaill gach rud. Tá dinnseanchas bealach na bó finne le fail ann - ach gurbh gadhar agus mion coirce atá i gceist.

Is ar páistí rud beag níos sine ná m'iníon atá an leabhar dírithe ach bhain muid sult as mise á bheith á leamh di - tá sí ag léamh as a stuaim féin seachas sin, ach fós sásta scéal a chlos ó dhaoine eile.

Tá an dearadh go deas freisin, luachanna táirgeachta maithe ag Cló Maigh Eo.

Scéalta Ó Oileán An Turtair
Le Gabriel Rosenstock
Foilsitheoir Cló Mhaigh Eo

2013-11-30

Méarchlár Nascanna

Tá méarchlár nascanna in úsáid ar obair agam le tamaill. Ríomhaire glúine Windows 8 atá i gceist. Ní raibh le déanamh ach é a nascadh leis an port USB ar an ríomhaire agus an brat a íoslódáil as seo: Bhí méarchlár Gaelchló suite agam cheana féin, mar sin bhí an Rogha Teanga Gaeilge san áireamh, agus cuireadh méarchlár nascanna leis go huathoibríoch. Murach sin, bheadh na treoir anseo le leanacht le teanga a chuir leis: Is féidir athrú idir méarchláir go gasta ar Windows 8 tríd an cnaipe Windows agus an barra spáis a bhrú.

Bíonn méarchlár nascanna in úsáid i gcónaí anois agam áfach, agus mé ag dul i dtaithí go maith air. Is ag ríomhchlárú a bhíonn mé, mar sin bíonn gá agam le carachtar nach mbíonn mórán ag an gnáth duine {}, [], |, /, <>, agus \ abair. Thóg sé tamall orm iad a aimsiú go compordach ar an méarchlár nua.

Ach ní mór dom a admháil, ainneoin go mbím ag clóscríobh an lá ar fad, agus sin le fiche bliain, nach clóscríbhneoir oilte mé, bíonn orm féachaint ar an méarchlár don gcuid is mó. Níl fhios agam mar sin an mbeadh streachailt níos mó ag tadhallchlóscríobhaí dul i dtaithí ar an athrú leagain.

Is cinnte gur fusa go mór na gutaí fada a aimsiú (cé go mbainim feidhm scaití as AltGr fós de bharr taithí na blianta) agus cinnte is fusa AltGr agus consain ná cnaipe balbh agus consan mar atá le méarchlár Gaelchló. (ḃċḋġ ⁊ araile). Go bhfios dom níl teacht ar ſ fada ná ɼ fada fós.

Nílim ag baint an idir sin úsáide as na consain buailte, mar go sílim nach bhfuil na clófhoirne coitianta deartha i gceart dóibh.

Ach tréaslaím a iarrachtaí le Ciarán! Tá jab maith déanta aige.

2013-11-20

Parthas don bhfocalbhách

atá anois ann agus Ó Dónaill agus de Bhaldraithe ar líne.

B'iontach an áis roimhe sin an idirlíon, breac le foclóirí luachmhara agus liostaí focail. Ach fágann na scileanna a chuir Michal faobhar orthu le Focal go bhfuil teacht ar an saibhreas a chnuasaigh na scoláirí ar bhealaí nua, thar a bheith éifeachtach.

Rinne Maolmhaodhóg Ó Ruairc roinnt tochailt sa ghort seo cheana agus chroch leis Díolaim d’Abairtí Dúchasacha as na saibhris a chnuasaigh na scoláirí.

Ach tá cumhacht ar leith ag baint le bunachar deá dheartha ar an idirlíon, áit a bhfuil na nascanna agus na cros tagairtí follasach. Sa mhullach ar sin, is breá an áis é an dá fhoclóir a bheith le chéile - is féidir tuiscint ar na bhfocal a bheachtú toisc gur féidir iad a fheiceáil san dá threo. Agus is féidir teanga na mínithe a chuardach chomh maith le teanga na gceannfhocal.

Sa mhullach ar sin, moltar focail atá gar don litriú san fhocal atá á chuardach, agus is féidir foirmeacha seachas an ceannfhocal a chuardach.

Ach siad na nathanna plúr an chnuasaigh agus tá teacht orthu anois ar dhóigheanna a bheadh dodhéanta leis an leabhar. Agus iad uilig chomh in-ghiolctha, i ré seo Twitter!

Is annamh a mholaim an Fhoras ná an Ghúm - ach tá gníomh bhreá fónta déanta acu an uair seo, ach dearna le pé duine go raibh an tuiscint aige ailtire eolais chumasach a thabhairt isteach sa ghníomh!

Fáinne óir orthu!

2013-11-17

Ceolfhoireann Cuimhne an Chláir

Ghnóthaigh mo mhac, atá ina ábhar píobaire printíseacht leis an Clare Memory Orchestra, agus mar sin bhí muid in Inis seachtain ón Aoine seo chaite don gceolchoirm san Ionad Glór. De réir mo thuiscint, an choincheap atá ann ná ceolfhoireann a sheinneann ar nós na gceoltóirí traidisiúnta - ag foghlaim ó chluas, agus ag seinm ón gcuimhne. Mar sin féin is ceol níos saibhre a bhíonn is gceist ná mar a bhíonn le ceol traidisiúnta de ghnáth, níos mó guthanna agus ceol ar leith do gach rannán le hais an ghnáthnós, gur ag seinm thart ar aon fhonn a bhíonn na ceoltóirí - gach oirfideach ag cur ornáidíocht dá chuid féin leis de réir a chumas agus a ghléas.

Bhí oirfidigh ó chúlra clasaiceach ag seinm chomh maith leis na ceoltóirí traidisiúnta. Roinn Dave Flynn mar shampla lucht na téada, ag idirdhealú idir "veidhlín" ⁊ "fidil". Bhí uirlisí neamhghnácha ann le hais fidil, píob uillinn agus bosca ceoil. Vióla, dord nó tiompanna, abair.

Sa chéad leath den ceolchoirm bhí na ceoltóirí gairmiúla ag seinm le chéile.

B'é an dara leath áfach an buaicphointe, seachtó ceoltóir ar fad le grúpaí téada, gaoithe agus cnag.

Bhí scata acu ar an stáitse - ach tháinig dhá cholún isteach tríd an lucht fhéachana. Bhí Carnyx ag ceann feadhna dream acu, agus Stoc ón Iarannaois ag an gceann eile. Bhí cúpla adharc ón Umha aois acu freisin.

Bhí píosa ceoil cumtha don ócáid ag Dave Flynn, comóradh ar chontae an chláir - sraith ina raibh trí mhír don Clár Thoir, Thuaidh agus Thiar. Tá an ghráin agam ar nótaí cláir - creidim gur cheart do saothar ealaíona seasamh as féin gan mínithe, mar sin níor chaith mé ag sracfhéachaint ar na nótaí - a bhí cumtha i bhfoirm rím aige.

Is cinnte áfach gur líon siad an ionad le farraige láidir ceol ina raibh goltraí, geantraí agus suantraí fite ina bhrat chumhachtach ceoil. Léim splanc an spleodair ón an ceoltóirí chomh fada leis an lucht féachana - ba iontach an fuinneamh a bhí sna ceoltóirí, idir daltaí (chomh hóg le 13 cuid acu) agus oidí, agus saoithe fearacht Martin Hayes agus Mick O'Brien ina measc. Ba mhór an spóirt freisin an stiúrthóir Bjorn Bantock a bhí ag rince, geal leis, agus é ag mealladh an fuinneamh as na ceoltóirí, feidhm á bhaint aige as a cholainn iomlán chun sin a dhéanamh.

Tá súil agam go n-éiríonn leo an coincheap a fhorbairt, an pósadh idir traidisiúin na hÉireann, agus an traidisiún clasaiceach. 'Sé Carnegie Hall sprioc Dave Flynn, pé scéal é!

2013-11-04

Léamha próis Chló Iar-Chonnachta agus bronnadh duaiseanna

Déardaoin, 7 Samhain, 2013

Áras na Scríbhneoirí, 19 Cearnóg Pharnell, Baile Átha Cliath

Ag 7.00pm bronnfar duaiseanna i gComórtas Gearrscéalta Liam Mhic Uistín

agus

ag 7.30pm beidh léamha próis ó na scríbhneoirí seo a leanas:

Mícheál Ó Ruairc, Anna Heussaff, Alan Titley

Fear an Tí: Micheál Ó Conghaile

Cead isteach saor in aisce

Anna Heussaff

Is úrscéalaí í Anna Heussaff a scríobhann do léitheoirí fásta agus óga araon. Is úrscéalta bleachtaireachta do léitheoirí fásta iad Bás Tobann (Cois Life 2004) agus Buille Marfach (CIC 2010), agus iad suite i mBéarra ar chósta an iardheiscirt; is úrscéalta mistéire do léitheoirí óga in aois 10-14 bliana iad Vortex (Cois Life 2006) agus Hóng (CIC 2012), ina bhfuil cluichí scáileáin fite le heachtraí an scéil; agus is úrscéal grá comhaimseartha d’fhoghlaimeoirí fásta é Cúpla Focal (Cois Life 2007). Bronnadh mórdhuais Oireachtais ar gach úrscéal díobh; agus bronnadh duais Children’s Books Ireland, Gradam Speisialta na Moltóirí, ar Hóng sa bhliain 2013.

Mícheál Ó Ruairc

Rugadh Mícheál Ó Ruairc i mBréanainn sa Leitriúch i gCiarraí. Tá idir fhilíocht, ghearrscéalta agus phrós foilsithe aige le cúig bliana fichead anuas. I measc an tsaothair atá i gcló tá Fuil Samhraidh, dánta, (Coiscéim, 1987); Dán is Céad ón Leitriúch, cnuasach dánta óna cheantar dúchais, (Coiscéim, 1998); An bhFaca Éinne Agaibh Roy Keane?, úrscéal do dhéagóirí, (Coiscéim, 2003); Daoine a Itheann Daoine, cnuasach gearrscéalta (Cló Iar-Chonnacht, 2010) agus Fianaise, scéinséir, (LeabhairComhar, 2012).

Alan Titley

Tá idir úrscéalta, ghearrscéalta, fhabhalscéalta, dhrámaí, scripteanna teilifíse, scoláireacht, agus go fiú filíocht, scríofa ag Alan Titley. Bhí sé tamall fada ina Cheann ar Roinn na Gaeilge, Coláiste Phádraig, Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath, agus tá ina Ollamh Emeritus le Nua-Ghaeilge i gColáiste na hOllscoile, Corcaigh. Scríobhann sé colún seachtainiúil ar chúrsaí reatha agus cultúir don Irish Times.

2013-10-26

Bolcán na mBriathra, Alan Titley

Bhí orm roghnú go cúramach cé na himeachtaí de chuid IMRAM a raibh mé chun freastal orthu i mbliana. Ach ní fhéadfainn an cheiliúradh ar Alan Titley a scaoileadh tharam.

Thug mé aghaidh dá réir ar McGrattans oíche Satharn seo chaite chun páirt a ghlacadh san scléip. Bhí mé rud beag mall - bíonn an an taistealaí ar iompar phoiblí géilleadh don amchlár - agus bhí seomra uachtarach lán ach a shroich mé é, agus Ailean Dòmhnallach ag comóradh Triath mar is gcóir, i. le ceol an phíb mhór!

Rinne Liam Ó Muirthile adhmholadh i gcaint fiúntach ar an bhfear léann. Ba phíosa litríochta ann féin chaint Thadhg Uí Dúshláine léamha as scrioptúir Titley Fáidh, fite fuaite go healaíonta as bloghanna as saothar chruthaitheach Alan. Ainneoin na deacrachtaí rím a dhéanamh ar "Titley", rinne na fir lúibín Ray Mac Mánais agus Joe Ó Dónaill éacht - lúibín fearacht an chinn seo ach é cóirithe chun Alan a cheiliúradh.

Bhí ceol píb uilleann agus amhráin idir eatarthu - an dá rud ó Ailean Dòmhnallach, agus amhráin bhinn ó Máire Ní Choilm.

Fuair an fear é féin deis labhartha freisin gan amhras - agus bhí cnuasach filíochta le seoladh aige freisin Rabhadh! Dánta. (Ach ní raibh buiséad leabhair agam ar an oíche)

Rinne Cathal Póirtéir cúram fhir an tí go paiteanta mar is dual dó. Bhí an ionad féin ana dheas, murach buicéad an oighear agus scipéid taobh thiar den bheár is beag cur isteach a bhí ar imeachtaí na hoíche.

Oíche den scoth, agus mar a dúirt Alan féin, le cúnamh Dé beidh muid ar ais i gceann scóir bliain chun breis gradaim a thabhairt dá shaothar! Níl sé ach ag tosú amach, anois agus é saor ó chúraimí oiliúna!

2013-10-25

Wittgenstein ag IMRAM: An rud nach dtig le duine labhairt faoi, is mithid dó bheith ina thost faoi

Íomhá le Christaan Tonnis

Wovon man nicht sprechen kann, darüber muss man schweigen.

Ach bhí mé i láthair, mar sin tig liom tuairisciú!

I measc imeachtaí IMRAM i mbliana, bhí ócáid trí-theangach ag Institiúid Goethe i mBaile Átha Cliath, ócáid a bhí tiomnaithe don bhfealsamh Ludwig Wittgenstein. B'iad focail Wittgenstein a thug scafall don tráthnóna, giotaí as an "Tractatus Logico-Philosophicus" agus na hIniúchtaí Fealsúnacha.

Fite fuaite leo sin, bhí giotaí as scéal Alan Titley "Wittgenstein i gConamara" léite ag an údar. Agus d'aithris Gerry Murphy dánta Béarla filí éagsúla a spreagadh ag Wittgenstein abhus. B'é Heinz Lechleiter (léachtóir, ní aisteoir!) a bhí molta ag Gabriel Rosenstock le guth a thabhairt do bhriathra Wittgenstein ina theanga dhúchais. Is go paiteanta a chuir sé an cúram i gcríoch!

Bhí ceol le Seán Mac Erlaine agus íomhánna fileata Margaret Lonergan ann chun iomlánú a dhéanamh ar ócáid den scoth.

Admhaím gur tearc m'eolas ar Wittgenstein - deis éisteacht le hAlan Titley a mheall mise ann. Níor thuig mé roimhe go raibh dréacht Alan fite fuaite le briathra as saothair Wittgenstein. Bhí na dánta Béarla spéisiúil freisin - is léir go raibh tionchar domhain ag Wittgenstein agus a smaointe maidir le focail ar cheardaithe focail. Táim fiosracht spreagtha ionamsa fé anois- cé nach fealsamh mé.

Tá gearrscéal Alan Titley ar fáil i:
Eiriceachtaí agus scéalta eile
Alan Titley
An Clóchomhar 1987

2013-10-24

Aisteoirí Bulfin: LaraeDó

Beidh Aisteoirí Bulfin chugainn arís roimh Nollaig chun splanc a bhaint as ardáin i mBaile Átha Cliath agus i nGaillimh leis an seó is déanaí acu, LaraeDó. Dráma ceolmhar grinn é LaraeDó le hAodh Ó Domhnaill. Is é Barry Barnes an léiritheoir. Díoladh iomlán na dticéad don seó Nollag deireanach a léirigh ag Aisteoirí Bulfin, Gur Eile (2011). Moltar, mar sin, ticéad a chur in áirithe go luath!

Suite san Iarthar Fiáin sna 1880-daí atá LaraeDó. Tagann Buddy, fear óg cathrach ón Oirthear, go baile LaraeDó. Tugann sé cuairt ar Fitzies, an salún, agus buaileann sé le muintir na háite – rainséar mór áitiúil, seanmóirí LaraeDó, bean tí an tsalúin, marcaigh, cailíní salúin agus muintir bundúchasach na háite. Fonn troda ar chuid acu. Fonn rómánsaíochta ar chuid eile. Fonn óil, ceoil agus ragairne ar gach éinne …

Seo iad na sonraí:

Ionad 1: The New Theatre, 43 Sráid Essex Thoir, Barra an Teampaill, Baile Átha Cliath 2
Dátaí: 3, 4, 5, 6 & 7 Nollaig
Am: 7.30 pm
Áirithintí: (01) 670 3361

Ionad 2: An Taibhdhearc, An tSráid Láir, Gaillimh
Dátaí: 14 Nollaig
Am: 8 pm
Áirithintí: (091) 562024

Ticéid: €15 (mic léinn agus OAP €12)

2013-10-20

Tarraingíonn scéal scéal

B'é Pádhraic Ó Ciardha a thug léacht Mhic Ádhaimh ag Éigse Loch Lao ‘Spéir Ghorm na Scéalaíochta: Baol nó Deis dúinn?' a bhí mar théama aige agus é ag labhairt, mar a dúirt sé féin, ara shon féin seachas mar leas cheannasaí TG4.

Chuir sé íomhá spéisiúil romhainn mar fhráma tagartha dá chuid cainte. Seisear ban óg ón Spidéil. Triúr acu sa bhaile, triúr in Íochtair an Domhain. Iad ag teacht le chéile ag am áirithe chun faire ar scáileán mhór ar Ros na Rún - agus iad ag cumarsáid le chéile ag baint feidhm as scáileáin bheaga! Labhair sé freisin ar Chré na Cille an Chadhnaigh. Scéal a thosaigh amach mar shraith altanna nuachtáin i Scéala Éireann. Rinneadh leabhar as ansin, leabhar mar a dúirt Pádhraic "a cheannaigh na mílte agus a léigh na céadta" (Táimse i measc na céadta sin!). An ndearna an gníomh sin úrscéal as? Ní dóigh le Pádhraic go ndearna. Chuir an scéal dhá chló eile ar féin - Dráma Raidió agus ansin scannán.(Ó shin dar ndóigh rinneadh Giolcdhráma as)

Thagair Pádhraic ansin don bhfíric gurbh as an log céanna do mhuintir John Ford agus do mhuintir an Chadhnaigh. Cá bhfios, mar sin, ach an stair a bheith rud beag éagsúil gur scannáin a bheadh déanta ag Ó Cadhain, agus macasamhail Cré na Cille scríofa ag Forde?

Táimid ag insint scéalta ó tháinig ann dúinn, ar ndóigh - molann Terry Pratchett Pan Narrens, ápa inste scéil mar ainm ar ár gcine.

Beidh scéalaíocht buan, cé go n-athróidh na modhanna; sa mhéid sin táim ar aon fhocal le Pádhraic. Is dóigh liom áfach go bhfuil sé ró luath deireadh an leabhair ná an úrscéal a fhógairt. Seachas rud ar bith eile, is é an modh is buaine atá ann chun eolas, agus scéalta, a chuir i dtaisce chun go mbeidh teacht orthu. Maireann leabhar na céadta - na mílte bliain. Téann teicneolaíocht dhigiteach as feidhm go gasta!

Ach níl aon cheist ach gurbh cainteoir cumasach é Pádhraic. Scéalaí!

Éigse Loch Lao

Mheall cuireadh chun cainte ó lucht eagair Éigse Loch Lao go Béal Feirste mé le déanaí, áit nach raibh mé riamh dáiríre, cé gur cheannaigh muid cúpla ball troscáin san IKEA ann sular bunaíodh an siopa abhus.

Shocraigh mé freastal ar an ócáid ina iomláine, ag taisteal ó thuaidh ar an Enterprise le bheith ann am lóin de hAoine. Na Físmheáin Ghaeilge ab ea ábhar na Comhdhála. Cúrsaí teilifíse is mó a bhí á phlé, iarraidh ormsa agamsa Tomaí Ó Conghaile labhairt faoi na meáin sóisialta.
Ní duine mé a bhíonn ag faire mórán ar theilifís, ach aithním tábhacht na teilifíse do mhionteanga. Múnlaíonn an teilifís an chultúir fós, go háirithe i measc daoine an-óga. Bíonn m'iníon féin ag faire ar (barraíocht, i mo thuairim) teilifíse. Ní mór dom a rá gur KiKa na Gearmáine is mó a bhíonn sí ag faire air anois. Ní bhíonn cláir ag Cúla4 ag na hamanna a mbíonn sí ag faire, sách minic. Ach tá taitneamh ⁊ tairbh bainte againn as na cláir ⁊ freisin as an cluichí ⁊ araile ar an idirlíon atá bunaithe orthu. (Deacracht amháin ná go n-athraíonn spéis leanaí sách gasta, ⁊ go mbíonn an clár a bhí iontach tamall bhig ó shin páistiúil ⁊ leadránach anois!)
Chuir Karen Kirby (Ceannasaí Aonad na Gaeilge i mBBC TÉ) ⁊ Róise Ní Bhaoill ón gCiste Craoltóireachta Gaeilge tús le himeachtaí. Is cuid suntasach den earnáil teilifíse Gaeilge an dá eagraíocht, iad go minic ag obair i éineacht le TG4 agus iad ar fad ag cothú na mion-chomhlachtaí beaga atá ag saothrú sa ghort - ainneoin an éiginnteacht ⁊ an easpa airgid a bhaineann leo araon mar nach bhfuil ionad buan bainte amach ag ceachtar acu in mbuiséid an Rialtais ná an BBC, agus bíonn siad spléach ar dhea thoil ó bhliain go bliain. Tá sé suntasach áfach go bhfuil an taighde ann le léiriú gur infheistíocht seachas costas atá i gceist leis an gcaiteachas ar chláir Gaeilge, mar go spreagann siad an earnáil i gcoitinne ⁊ go bhfuil comhluchtaí a fheidhmíonn trí Bhéarla don gcuid is mó ag fás le tacaíocht an Chiste Craoltóireachta. Bheadh dhá léamh ar sin, dar ndóigh, ach sílim féin gur fearr don earnáil Ghaeilge bheith fite fuaite leis an earnáil i gcoitinne - chomh fada agus nach báitear iad ar fad. Ach níl sé folláin beith an ar imeall i ngeiteo.
Labhair Ruth Lysaght faoi thaithí pobal teanga mionlaithe (i. rud gníomhach is ea mionlú teanga). Bhí a cuid cainte bunaithe ar chomparáid idir thaithí an phobal Maori agus pobal na Gaeilge, iad araon ag iarraidh a léargas féin seachas léargas coimhthíoch orthu féin a nochtach ar scáileáin. Labhair sí an choincheap an Cheathrú Cineama a cheap Barry Barclay - daoine bundúchasacha á gcuir féin in iúl, le meas ar a gcultúir féin seachas Na hAntraipeologicals ag faire ó lasmuigh!
Tar éis dinnéir thug Pádhraic Ó Ciardha sár léacht - sílim go bhfuil blagmhír dá chuid féin dlite dá chaint ar scéalaíocht mar a bhí, mar atá, ⁊ mar a bheidh.
Bhí gradam le bronnadh ar Bhob Quinn ach bhí ócáid eile in onóir eagraithe i gCathair na Mart ar feadh na deireadh seachtaine agus fiú Bob féin ní thig leis bheith in dhá áit chomh fada óna chéile! Bhí píosa cainte curtha ar scannán aige agus fuair muid blaiseadh mar sin dá ghaois ⁊ greann.
Bhí oíche go maidin ansin i gCumann Chluain Ard le scoth na gceoltóirí ó Chonamara - Pól Ó Ceannabháin a bhain Corn Uí Riada anuraidh, agus a dheirfiúr Tríona, agus cairde leo nár thug mé a n-ainmneacha liom ach a bhain splancanna as an urlár lena steipeanna cumasacha damhsa. Cheol duine nó beirt eile, ina measc Doimnic Mac Giolla Bhríde.
Ós rud é go raibh mé fhéin i mo chuí go moch ⁊ le caint an lá dar gcionn, bhí mé ciallmhar agus chuaigh a choladh thart ar mheán oíche! Chuala agus chonaic fianaise áfach gur lean an chriac ar aghaidh ar feadh na hoíche!
Rinne Tomaí píosa cainte ar maidin faoi úsáid na meáin sóisialta chun pobal a nascadh agus a chruthú, agus rinne mise mo chuid cainte ansin - cuid mhaith de na smaointe nochta anseo agam cheana. Tar éis lóin labhair Mary Margaret Murray ó BBC Alba. Bhí a cuid cainte spéisiúil - go háirithe gur cuireadh an dá chineál sprioc rompu - méid áirithe lucht féachana - 500,000 agus freisin céatadán áirithe de lucht féachana le Gaeilge na hAlbain. Tá an BBC saor ar dhaoirse na fógraíochta, dar ndóigh. Gné amháin a bhain gáire as an gcomhluadar ná an féidir a bronnadh ar BhBC Alba nuair a chlis ar Rangers agus go raibh orthu imirt san tríú rannóg den léig - ag a bhfuil na cearta craolta ag BBC Alba a chonaic léim mór san lucht féachana dá réir. Choinnigh siad seilbh orthu, áfach.
Labhair Seán Tadhg Ó Gairbhí faoi lucht féachana TG4 agus a thuairim féin go mba cheart do TG4 éirí as iarraidh a bheith ag mealladh an 50% den pobal féachana nár amharc riamh orthu agus in áit díriú ar líon agus caighdeán na cláir Gaeilge a fheabhsú.
Rinne Breandán Delap ana phíosa cainte ansin - go sonrach faoi na dúshláin a bhaineann le nuacht a chuir ar fáil as Gaeilge de bhrí go mbíonn ar an iriseoir cainteoir le Gaeilge a aimsiú - agus drogall orthu ceisteanna crua a chuir ar an nduine a d'aimsigh siad le dua. Bhí sé freisin tar éis giota Gaeilge a aimsiú i scannáin Tarzan ó na 1970í!
Faraor, theith mé roimh an chaint deiridh mar nach raibh fonn orm an traein ó dheas a chailleadh.
Tríd is tríd, ana dheireadh seachtaine a bhí ann, agus bheadh fonn orm filleadh.

2013-10-12

G-l-o-r-i-a

Anuraidh le Túr na nAmhrán a cuireadh tús le comhoibriú torthúil idir IMRAM, Liam Ó Maonlaí, Hilary Bow agus an Brad Pitt Light Orchestra.

Bhí amharclann an Pavilion i nDún Laoghaire plódaithe arís aréir agus an meitheal a dul i ngleic an babhta seo le amhráin Van Morrison (Feirsteach fearacht Liam Carson!). Is iad Gabriel Rosenstock agus Cathal Póirtéir a rinne - ní aistriú - ach traschruthú ar na liricí.

Mar is iondúil anois le himeachtaí dá leithéid de chuid IMRAM bhí íomhánna teilgthe an fhile físe Margaret Lonergan mar chúlra agus léiriú ar an gceoil.

Ach is an ceol a bhí in uachtar - fuinneamh dochreidte ón stáitse ag cuir an lucht féachana ag coipeadh agus na liricí áille á chaitheamh le mothúcháin inár dtreo - ceol agus focail ag treisiú a chéile, agus guthanna sainiúla na n-amhránaithe ag mealladh breis brí as an bhfriotail. Bheadh Liam Ó Maonlaí molta agus mise i'm thost, agus tá aitheantas bainte amach freisin ag Hilary Bow. Ach tá amhránaithe bhreátha ag an Brad Pitt Light Orchestra freisin - thug mé suntas ach go háirithe do (sílim!) David Blake a bhfuil rud éigin - ní garbh an focal ceart, ná ámh, ach cumas éigin díobh - ag baint lena ghlór a chuireann na mothúcháin phléascacha ina luí ar na héisteoirí.

Ba léir go raibh na hoirfidigh uilig tar éis an chuid oibre a chuir isteach san taibhiú, saothar Margaret Lonergan ag roghnú na híomhánna cuí san áireamh.

Chuaigh Tionscadal Cohen ar chamchuairt - bheadh sé dlite don taispeántas seo dul ar chamchuairt freisin.

Tá sé suntasach nuair a líonann imeacht - ar imeacht Gaeilge ó cheart é - amharclann, agus scata mór daoine ann nach bhfeictear ag imeachtaí Gaeilge go hiondúil. Gné eile d'oideas rathúil IMRAM sin - ag léiriú saibhreas aos liteartha na Gaeilge don saol mór, agus oscailteacht an aois chéanna don idirphlé le foinsí eile.

Seoladh abhaile muid aréir le léiriú den amhrán Gloria a chuir an lucht éisteacha ar fad ar a gcosa agus a bhí ina bhaol, sílim, do fraitheacha an tí!

Nára fada uainn an CD!

2013-09-27

IMRAM ag Cuartú Oibrithe Deonacha

Tá IMRAM Féile Litríochta Gaeilge ag lorg oibrithe deonacha d’imeachtaí na féile 2013 (10-19 Deireadh Fómhair). Íocfar costais do na rannpháirtithe agus beidh cead isteach ar imeachtaí eile na féile.

Tugann IMRAM a lucht éisteachta/féachana ar aistear eolais, aistear ina gcuirimid eolas ar shaibhreas na litríochta Gaeilge comhaimseartha trí mheascán d’imeachtaí éagsúla a chuimsíonn prós, filíocht agus ceol, agus sin i dtimpeallachtaí beoga. Údair a chur i láthair an phobail, iad i dteagmháil le léitheoirí agus léitheoirí nua á mealladh chucu féin, sin is croí IMRAM ann.

Tá clár spleodrach eicléicteach againn arís i, Damhsa na Gealaí: Tionscadal Van Morrisson agus an seó trí-theangach Ní Féidir Labhairt ina Thaobh: Tionscadal Wittgenstein, an fealsamh a tháinig go hÉirinn. Léireoimid ómós do Bholcán na mBriathra, Alan Titley; cuimhneofar siar ar Shéamus Ó Grianna agus an oidhreacht liteartha aige agus tabharfaidh an Mary Ryan Blues Band sinn ar imram corraitheach ar fharraigí gorma, - Tionscadal na nGormacha, amhráin agus filíocht a d'eascair as fulaingt an phobail ghoirm. Sea, a iomramhaithe, an méid sin go léir agus tuilleadh ag IMRAM 2013 - ceardlanna, léachtaí, cainteanna agus dánta ar chláir fógraíochta i lár na cathrach. AR BORD LIBH!

Tá sé riachtanach go mbeidh Gaeilge líofa ag oibrithe deonacha. Má tá spéis agat a bheith ar bord linn d’IMRAM 2013, téigh i dteagmháil, le do thoil, le Julianne Ní Chonchobhair. julianne@milefailte.ie / 087 1746 189

2013-09-22

Agallamh an Phápa

Glaoch San Maitiú, le Caravaggio

Foilsíodh agallamh fhada leis an Pápa Proinsias ar na mallaibh. Bhí ceannlínte gáifeacha ar fud na cruinne mar thoradh air - ceannlínte a bhí bunaithe ar cúpla abairt as an iomlán, mar a chonacthas tríd priosma an phreasa iad - "Ní féidir linn a bheith ag seasamh ar cheisteanna an ghinmhillte, pósadh homaighnéasach, agus frithghiniúint amháin". Rinneadh neamhaird den méid a dúirt sé dhá abairt ina dhiaidh sin "Tá teagasc na hEaglaise ar na ceisteanna seo soiléir, agus is mac de chuid na hEaglaise mise". Níl fhios agam an mar thoradh ar na ceannlínte é (agus ní dócha é) ach thug sé caint an tseachtain seo do chnáimhseoirí agus lucht leighis inár cháin sé ginmhilleadh go géar. [it, Achoimre Béarla]

Dar ndóigh, ní haon rud nua ná suntasach a leithéid. Ainneoin nach iad seo na ceisteanna is suntasaí i dteagasc na hEaglaise, shamhlófá ó na meáin cumarsáide nár labhair an dá Phápa roimhe faoi cheist ar bith seachas iad. Bhí cúis maith ag Proinsias mar sin na ceisteanna seo a sheachaint go dtí seo. Tá baol anseo do mo leithéidí - go bhfeicfinn nach raibh aon rud suntasach ná nua ráite aige faoin dteagasc agus nach bhfeicfinn an teachtaireacht dúshlánach atá ina agallamh do mo leithéidí.

Íomhá Edgar Jiménez

Fear urnaí é Proinsias, fear atá sáite i dtraidisiúin an Ord Íosánach lena mbaineann sé, traidisiúin ina bhfuil cleachtas an discernere¹ lárnach. An rud ar a bhfuil béim á leagan aige in san agallamh trí chéile ná gur peacaigh ar aistear muid, é féin san áireamh, agus go bhfuil gá le muinín i dtrócaire Dé agus urnaí agus comhairle chun an bealach ceart a aimsiú. Agus é ag caint faoi féin rinne sé tagairt do phictiúr cháiliúil Caravaggio Glaoch San Maitiú, atá bunaithe ar an sliocht seo san soiscéal:

Bhí Íosa ag imeacht leis ón áit sin, agus chonaic sé duine darbh ainm Matha ina shuí i dteach an chustaim agus dúirt leis: “Lean mise.” D’éirigh seisean agus lean sé é. (Mth 9:9)

Ní cuimhin liom cá háit a léigh mé anois é, ach is cuimhin liom léamh amháin ar an bpictiúr seo a d'áitigh gurbh é Maitiú an fear óg sa phictiúr atá fós cromtha ag ríomh airgead, mar a bheadh sé ag seachaint gairm Íosa. Feictear dom gurbh an dúshlán atá Proinsias atá ag cuir roimh mo leithéidse - atá daingean go hintleachtach sa chreideamh ach - monuar - sách alabhog i gcleachtadh na carthanacha, ná Críost a chuir faram dáiríre, agus scaoileadh le cúraimí eile atá ag teacht idir mé agus é. Cuirtear nath i léith Naomh Proinsias - Fógair an soiscéal i gcónaí. Bain feidhm as briathra nuair is gá. Sin atá á éileamh aige.

Dúirt an Pápa ina agallamh go bhfuil ról fáidhiúil ag baill na nOird Rialta. Cruthaíonn a leithéidí cíor tuathail scataí, dar leis, ach is coipeadh an tsoiscéil atá san cíor tuathail sin. Feictear dom go bhfuil fáidh againn anois mar Phápa; fear a dhéanfaidh iomlánú agus craobhscaoileadh ar saothar teagaisc an bheirt a chuaigh roimhe.

Agus fear a leanfaidh air ag tabhairt dúshlán mo leithéide. Dúshlán chun mo leasa. Beidh mé ag athléamh an agallamh seo agus an méid a thuairiscítear dá chuid teagaisc laethúil freisin. Tá tairbhe ann.

¹ Bhí plé ar na mallaibh in eagrán den Timire ar conas an focal discernere aithint, scagadh, grinneas a aistriú i gceart sa chomhthéacs ina úsáidtear é. Níor tháinig na hÍosánaigh léannta sin ar toradh críochnúil, sásúil.

2013-09-18

IMRAM Féile Litríochta Gaeilge 2013 - Clár na Féile Fógraithe - Ar Bord Libh!

Baineadh stangadh asainn go léir nuair a chuaigh triúr ar leith ar shlí na Firinne, Seamus Heaney, Maidhc Dainín Ó Sé agus Diarmaid Ó Gráinne. Bhí Seamus agus Maidhc Dainín le bheith ag IMRAM i mbliana ach is ag féile na bhflaitheas atá siad anois. Is beo dá mbriathra i gcónaí agus i mbliana beidh léamh speisialta againn chun a n-oidhreacht liteartha a cheiliúradh.

Tháinig borradh nach beag ar IMRAM i gcaitheamh 2013. Léiríodh Non, je ne regrette rien:Tionscadal Piaf-Brel timpeall na tíre, Seachtain na Scríbhneoirí, Lios Tuathail agus Áras Éanna, Inis Óirr, san áireamh. Agus an fómhar seo, i gcomhar le NASC, tabharfaidh Túr na nAmhrán: Tionscadal Leonard Cohen cuairt ar ocht n-ionad ar fad.

Cheana féin bhí imeachtaí IMRAM ag an bhféile Mountains to Sea i nDún Laoghaire, Féile Scríbhneoirí Átha Cliath agus Féile Litríochta Iarthar Chorcaí. Tá clár spleodrach eicléicteach againn arís i mbliana agus ba mhaith linn bhur n-aird a dhíriú ar chuid acu anseo, Damhsa na Gealaí: Tionscadal Van Morrisson agus an seó trí-theangach Ní Féidir Labhairt ina Thaobh: Tionscadal Wittgenstein, an fealsamh a tháinig go hÉirinn.Léireoimid ómós do Bholcán na mBriathra, Alan Titley; cuimhneofar siar ar Shéamus Ó Grianna agus an oidhreacht liteartha aige agus tabharfaidh an Mary Ryan Blues Band sinn ar imram corraitheach ar fharraigí gorma, - Tionscadal na nGormacha, amhráin agus filíocht a d'eascair as fulaingt an phobail ghoirm. Sea, a iomramhaithe, an méid sin go léir agus tuilleadh ag IMRAM 2013 - ceardlanna, léachtaí, cainteanna agus dánta ar chláir fógraíochta i lár na cathrach.

AR BORD LIBH!

Déardaoin 10 Deireadh Fómhair | 8.00pm | Pavilion Theatre
TÚR NA nAMHRÁN: TIONSCADAL COHEN

Dé hAoine 11 Deireadh Fómhair | 8.00pm | Pavilion Theatre
RÉ-DHAMHSA: TIONSCADAL VAN MORRISON

Dé Sathairn 12 Deireadh Fómhair | 8.00pm | Toner’s Pub (Upstairs)
LEABHAR MÓR na nAMHRÁN: Ceiliúradh is mór-oíche amhránaíochta

Dé Luain 14 Deireadh Fómhair | 6.00pm | DIT Aungier Street
CLÓ DRAÍOCHTA 3: Taispeántas Clóghrafaíochta

Dé Luain 14 Deireadh Fómhair | 8.30pm | Goethe-Institut Irland
NÍ FÉIDIR LABHAIRT INA THAOBH: TIONSCADAL WITTGENSTEIN

Dé Máirt 15 Deireadh Fómhair | 6.00pm | Helen Roe Theatre
SOMHAIRLE MacGILL-EAIN: OIRFÉAS NA hALBAN

Dé Máirt 15 Deireadh Fómhair | 7.45pm | The Grand Social
NUAIR A BHÍ MÉ ÓG: Ceiliúradh ar ‘Máire’ (Séamus Ó Grianna)
(9.30pm Grand Folk Club)

Dé Céadaoin 16 Deireadh Fómhair | 6.00pm | Cois Teallaigh
SPLANCANNA Ó SHAOL EILE: Caint le hAlex Hijmans

Dé Céadaoin 16 Deireadh Fómhair | 8.30pm | The Grand Social
IS Í AN ÓICHE MO BHEANSA: TIONSCADAL JACK KEROUAC

Déardaoin 17 Deireadh Fómhair | 6.00pm | Cois Teallaigh
NA LAOCHRA AR LÁR: Ceiliúradh ar thriúr laochra liteartha,
Seamus Heaney, Maidhc Dainín Ó Sé agus Diarmuid Ó Gráinne

Déardaoin 17 Deireadh Fómhair | 8.30pm | The Grand Social
DHÚISÍOS AR MAIDIN: TIONSCADAL NA nGORMACHA

Dé hAoine 18 Deireadh Fómhair | 6.00pm | Gaelchultúr
IDIR DHÁ THEANGA, IDIR DHÁ SHAOL: LÉACHT IMRAM LE MÁIRÍN NIC EOIN

Dé hAoine 18 Deireadh Fómhair | 8.30pm | Helen Roe Theatre
AN FILE AGUS AN FUASCAILTEOIR

Dé Sathairn 19 Deireadh Fómhair | Áras na Scríbhneoirí
CEARDLANN NÁISIÚNTA DO GHEARRSCÉALAITHE GAEILGE: CLÓ IAR-CHONNACHT

Dé Sathairn 19 Deireadh Fómhair | 8.00pm | McGrattan’s
OÍCHE ÓMÓIS DO ALAN TITLEY

Réabhlóid Uí Chathasaigh

D'athmhúscail an leabhar Beirt Bhan Mhisniúla mo spéis i Pádraic Ó Conaire, cé go bhfuil a shaothar á léamh agus athléamh agam le fada. Tá an cnuasach dá aistí pholaitiúla a rinne Aindrias Ó Cathasaigh An tAthrú Mór agam le fada agus mé ag léamh sleachta as anois is arís.

Bhí sé i gceist agam an beathaisnéis a scríobh Aindrias a léamh uair éigin - agus chuir mé an rún sin i gcrích le linn an tsamhraidh.

Is mar léitheoir ar son an phléisiúr agus sásamh a léim leabhair - ní staraí ná scoláire mé. Cuir le'm eolas mo sprioc.

Sprioc a comhlíonadh ag an leabhar thaitneamhach seo. Caibidil sách gairide, lán eolais. Dóibh siúd ar mian leo dul níos doimhne san scéal, nótaí tagartha ag deireadh gach caibidil, foinsí luaite go sonrach.

Píosa snasta oibre agus measaim go bhfuil cruthú téise Aindrias - go raibh bá don eite clé ag Ó Conaire - ann. (Ainneoin gurbh Státaire an Ó Conaire céanna!)

Spreag sé mé chun Pádraic Ó Conaire: Deoraí le Pádraigín Riggs a léamh, ach bhí an saothar sin ró thur, acadúil dom agus is beag adhmaid a bhain mé as.

Tá bua na heagarthóireachta agus na reacaireachta araon ag Ó Cathasaigh, agus tá rún agam níos mó dá shaothair - idir beathaisnéisí agus eagarthóireacht - a léamh.

Réabhlóid Phádraic Uí Chonaire
Aindrias Ó Cathasaigh
Coiscéim 2007

2013-09-17

Comhar na ríomhchláraitheoirí!

Thosaigh mé post nua ar na mallaibh. Táim ag obair anois le teanga ríomhchláraithe - Java - nach raibh an fíorbheagán eolais agam uirthi sular thosaigh mé sa phost. Mar sin féin, tá giota mór de ríomhchláir sách chasta scríofa agam - agus oibríonn sé!

Tá an ghairm seo a chleachtadh agam le breis agus scór bliain anois. Tá claochlú tagtha ar an ngairm ó thosaigh mé, ag foghlaim PL/M ó comhghleacaithe agus leabhair.

An idirlíon a chothaigh an claochlú seo agus a rinne é éasca do mo leithéidí dul chun cinn gasta a dhéanamh. Gan idirlíon, caolseans go mbeadh an forbairt a tháinig ar Gluaiseacht na bhFoinsí Oscailte tarlaithe. Gluaiseacht a chuireann ar chumas ríomhchláraitheoirí uirlisí den scoth a chruthú dá chéile tríd comhoibriú. Tá an píosa oibre atá idir lámha agam bunaithe ar thacaíocht a thabhairt don dífhabhtóir GDB, ar cuid é den córas GCC. Is mór an gar go bhfuil teacht agam ar na foinsí, rud a éascaíonn mo chuid oibre ag tacú leis an uirlis.

Ach tá éachtaí eile ann - táim ag baint úsáide as timpeallacht comhtháite forbartha darbh ainm Eclipse. An rud atá i gceist le TCF ná ríomhchlár a úsáidim chun cód a scríobh. Ach tá eolas san ríomhchláir ar an dteanga, agus - rud atá ríthábhachtach i gcás Java - ar an méid atá scríofa cheana agam, agus fiú na leabharlanna atá ar fáil. "Leabharlann" - sin píosa cód atá scríofa cheana féin ar féidir feidhm a bhaint as. Tá na mílte acu ann i Java, fágann sin go dtig le ríomhchláraitheoir fearacht mise díriú ar an bhfadhb atá le réiteach agus glacadh le bunchlocha atá profa agus iontaofa cheana. Ceartaítear - fearacht litreoir - na botúin fánacha teanga agus úsáide agus mé ag clóscríobh. Moltar réitigh dom - na feidhmeanna agus sonraí atá ar fáil don cineál rud a bhfuil mé ag plé leis.

Sa mhullach ar sin, tá píosa eile ar féidir cuir le Eclipse - breiseáin - a chabhraíonn le, mar shampla, leagan amach coiteann ar an gcód don fhoireann ar fad a chuir i bhfeidhm, nó cód atá lochtach nó a d'fheadfadh a bheith lochtach a aimsiú. Tá dífhabhtóir cumhachtach ann freisin don gclár.

Le fiche bliain taithí, tá fhios agam an cineál ruda ba mhaith liom a dhéanamh. Ach níl na teilgean cuí i Java agam. Is leor ceist a chuir ar Ghoogle - "conas a déantar X i Java" - agus gach seans go mbeidh freagra ar fáil. Go hiondúil ar chlár plé StackOverflow. Cuireann an suíomh úd áit ar fáil do ríomhchláraitheoirí na cruinne chun fadhbanna a phlé. Fágann sin - ainneoin nach bhfuil ach cúpla comhghleacaí agam san oifig, agus gan ach duine acu atá sáite i Java le fada - go bhfuil ar mo chumas teacht ar réitigh cuanna, cruinne go gasta.

Is deacair dom anois smaoineamh siar ar conas a rinne muid ár gcuid oibre roimh theacht ann do na gléasanna agus áiseanna uilig seo. Comhar na ríomhchláraitheoirí!

2013-09-07

Focal Faire Emil!

Tá Erich Kästner i measc dornán údar Gearmáinise a bhfuilim an-tugtha dá saothar. Cé go bhfuil cáil ar Kästner as a shaothar do leanaí, scríobh sé a lán eile, agus dánta frithchogaidh agus polaitíochta ina measc. (Dhóigh na Naitsithe a shaothar i 1933)

Ach is dócha gurbh é Emil und die Detektive an saothar is cáiliúla leis. Is cosúil gur éirigh go seoigh leis an scéal go luath tar éis a fhoilsithe. (Rinne lucht an Gestapo tagairtí magúla dó nuair a ghabh siad é)

Chuir Gabriel Rosenstock ar mo shúile dom go raibh an leabhar aistrithe faoi dhó go Gaeilge agus mhol go ndéanfainn comparáid idir an dá leagan, agus an bunleagan. Tá an bunleagan agus aistriúchán Nicholas Williams - Emil agus na Bleachtairí - ar mo leabhragán. Chuir mé fios tríd BorrowBooks ar Emil agus na Lorgairí aistrithe ag Seán Mac Giollarnáth, agus seoladh cóip chugam ó leabharlann Liatroma!

Tá sé ráite go soiléir in E⁊L:

Aistriú é "Emil agus na Lorgairí" ar "Emil and the Detectives" agus cuireadh an leagan Gaedhilge i gcomparáid leis an mbunleagan "Emil und die Detektive"

(Agus trí chló in úsáid san sliocht céanna sin - Cló Gaelach, Rómhánach don teideal Béarla agus Fraktur don dteideal Gearmáinise!) Ní heol dom an díreach ón nGearmáinis a rinneadh E⁊B a thiontú, ach ní dóigh liom é. Fágann sin gur deacair a rá cad as difríochtaí idir an dá leagan; mar is dócha nárbh an leagan céanna Béarla a bhí in úsáid i 1937 agus i 2004! Ach tá rud amháin i gcoiteann ag an trí eagrán - léaráidí iontacha Walter Trier.

Scéal sách soineanta atá i gceist le Emil und die Detektive. Buachaill óg, mac baintrí, as baile beag faoin dtír - ag dul ar cuairt ag a sheanmháthair i mBeirlín. Airgead aige óna mháthair le tabhairt di. Titeann a choladh air san traein agus ainneoin a fhaichill goidtear an airgead uaidh. Ar chúiseanna áirithe tá doicheall air dul go dtí na péas lena scéal. Beartaíonn ar an gadaí a ghabháil é féin. Le cuidiú ó bhuachaillí na cathrach, éiríonn leis.

Stíl spraíúil, comhráiteach atá ag Kästner sa leabhar, agus is minic é ag labhairt go díreach leis an léitheoir, ag cuir síos ar carachtar Emil agus á mhíniú. Tá dúshlán ansin don aistritheoir Gaeilge. Ní dóigh liom go bhfuil - ná go raibh le fada - caint na n-ógánach uirbeach ann a fhreagródh don méid atá scríofa ag Kästner. Cinnte, Gearmáinis na luath 30í atá i gceist. An difríocht ná go bhfuil ógánaigh na Gearmáinise (agus an Bhéarla) ag léamh leo go tréan agus nach gcuirfeadh friotal pas beag sean aimseartha dá mbuille iad. Mothaím áfach nach fíor an rud céanna don léitheoir óg Gaeilge (más ann dó!). Fáinne fí atá ann; ceal ábhar léitheoireachta, ní léann daoine óga le Gaeilge. Ceal taithí, mothaínn siad go bhfuil léamh na Gaeilge deacair.

Mar sin, cé gur saibhre an teanga in E⁊L agus go bhfuil an chaint, dar liom, níos nádúrtha, is mó seans go léadh léitheoirí uirbeacha an lae inniu E⁊B, má léann siad in aon chor. Bheadh sé spéisiúil tuairim léitheora Gaeltachta ar an gceist a fháil.

Tá cúpla difríocht spéisiúil san "logánú" a déanadh ar an scéal. Rinneadh seacht bpunt in E⁊L de na 140 Marg sa bhunleagan. Marg atá in E⁊B. (Léargas ansin ar an mboilsciú, chomh maith!) Rinneadh rogha éagsúil maidir leis na hainmneacha a haistríodh. Tá "Giollaanphinn" ag E⁊L ar Krummbiegel - n'fheadar cad as a tháinig an leagan sin, mar is le logainm a bhaineann an sloinne sin ó cheart. Aisteach go leor rinne E⁊B "Déardaoin" as "Dienstag" (Márt in E⁊L).

Seachas sin, tagann an bunleagan slán san dá aistriúcháin agus iad araon inléite. Mar a deirim, thaitin E⁊L níos fearr liom féin, friotal níos saibhre agus nádúrtha ann dar liom. Ach amhras orm an mó duine a bheadh in ann a leithéid a léamh, ceal taithí.

Is mór an feall áfach gur faoi cheilt i stórais leabharlainne atá na leabhar seo a aistríodh sna 1930í, 1940í agus ar aghaidh. Níl dáta ar bith ar an lipéid leabharlainne a bhí ar E⁊L agus é ag teacht chugam as Liatroim. Tá cineál amhrais orm gurbh mé an chéad duine a léadh an leabhar le seasca bliain!

Píosaí liom in áiteanna eile: