Seoladh leabhair ag an Oireachtas ag Foilsiúcháin Spioradálta

Shakespeare agus Rotha Mór an Ghrá

Nílim ceanúil ar Shakespeare. Bhí orm staidéir a dheánamh ar Julius Caesar agus The Merchant of Venice ar scoil, maille roinnt dá shoinéid. Sa mhullach ar sin, measaim gur bolscaire i seirbhís na Túdarach a bhí ann, a rinne clúmhilleadh ar an Rí dlisteanach de réir gnás na Gaeil, Mac an Bheatha, i measc daoine eile.

Mar sin féin níl gar ar bith a shéanadh gur fhág sé lorg ar an mbéarla, atá breac le nathanna a mhúnlaigh sé. Tá seanjóc ann faoi seanbhean a bheith ag clamhsán nach raibh i Hamlet ach tagairtí.

Ag eascair as plé ar an ábhar le hAmy Tober ar Twitter, chuir mé fios ón leabharlann ar aistriúchán Muiris Sionóid ar na soinéid. Leabhar i bhfad níos toirtiúla a bhí ann ná mar a shíl mé.

Seachas díreach an rud a fuair sé roimhe a aistriú, is amhlaidh go bhfuil grinn staidéir déanta aige ar na dánta, agus iad curtha in ord nua, a insíonn roinnt scéalta dar leis.

Tá a chuir chuige molta go mór i réamhrá ag Máire Mhac an tSaoi.

Chloígh sé go dlúth leis an meadaracht peintiméadar iambach. D'fhág sin go raibh ar a fhoclóir a ransú, leaganacha liteartha nó canúnacha a tharraingt chuige féin, agus scaití béim neamhghnách a chuir in iúl le líne faoi siolla. Ar ndóigh bhain Shakespeare feidhm as gutaí fada chun na críche céanna.

Tá nóta mínithe, an chéad líne Béarla agus gluais le gach dán.

Chuir sé crobhaing de na dánta is cáiliúla i gcaibidil ar leith, roimh díriú isteach ar an rannú atá ceaptha aige leis na scéalta grá agus cairdeas a léiriú.

Ón leabharlann a fuair mé an leabhar. Admhaím nár léigh mé ó thús deireadh é. Tá idir foclóir agus filíocht dúshlánach, agus dáiríre seo an cineál leabhar atá ceaptha bheith ar leabhragán, a tharraingeofá chughat anois is arís d'fhonn dán nó dhó a bhlaiseadh.

Is cinnte gur scoláireacht fiúntach atá ann, agus aclú agus fairsingiú intleachta agus teangan.

Rotha Mór an Ghrá
Muiris Sionóid 2006
ISBN 0953765199

Soinéid Shakespeare.

Nollaig Ó Gadhra: Cuimhní Cairde

Is annamh dáiríre a léim saothair neamhfhicsin (lasmuigh de chúrsaí gairmiúla) agus cé gur dócha go bhfuil altanna le Nollaig Ó Gadhra léite agam, ní dóigh liom go bhfuil aon saothar leis léite agam (fós). Murach gur sheol Cló Iar Chonnacht cóip den leabhair seo chugham, mar sin, seans nach mbeadh sé léite agam. Fiú leis an géarú goile a chuir aistí as a bhí i Tuairisc agus Comhar ar fáil.

Is éard atá cnuasaithe anseo ag a iníon Máirín Ní Ghadhra ná sraith aistí, cuimhní pearsanta ó dhaoine a raibh caidreamh gairmiúil, pearsanta nó sách minic an dá rud acu le Nollaig Ó Gadhra. Chuir sí nóta beathaisnéise mar réamhrá leis.

Is dócha gur mó de léargas ar saol a linne ná ar Nollaig atá ann nach bhfuil ach beirt bhan i measc an dream a scríobh na haistí!

Tá an cur chuige spéisiúil, mar go bhfaighimid léargas ó dhearcthaí éagsúla ar a thréithe. Tugann sin pictiúr sách cruinn measaim ar an méid a mhúnlaigh é, agus an bealach a chuaigh sé i bhfeidhm ar dhaoine eile.

A réimse eolais, a bhéim ar chruinneas fíricí ach saoirse tuairimíochta, a chrógacht i ngleic le heasláinte, a fhéile is a thréith daoine a spreagadh agus a mhisniú.

Clocha fónta ar charn fathaigh. Beidh mé féin ag baint feidhm as na leabharlanna chun teacht ar a shaothair (tá liosta ag cúl an leabhar) le cuir le'm oideachas féin.

Suaimhneas síoraí aige, agus go leanfaidh na síolta a chuir sé ag péacadh.

Tá poblachtaigh le fís de dhíth go géar orainn fós!

Nollaig Ó Gadhra - Cuimhní Cairde
Eag. Máirín Ní Ghadhra
Cló Iar Chonnacht

Binti

Is maith liom ficsean eolaíochta. Ach go hiondúil is fear geal an laoch. Go deimhin, seachas Ursula le Guin, is fir geala na húdar ar fad atá léite agam, measaim. Tá saothair le Guin spéisiúil, mar go lúbann agus gcasann sí daonnacht. Craiceann dorcha ar draoithe Earthsea, agus na barbaraigh geal craicneach. I ciotóg an dorchadas, daonna nach mbíonn fireann ná baineann ach ar feadh tréimhse áirithe, uair sa mhí.

Ach thairis sin, is deacair éalú ón fráma tagartha, an fear geal ina laoch.

Scaip Neil Gaiman alt ar Twitter le déanaí faoi Nnedi Okorafor. Údar a mhol sé féin, agus Ursula le Guin. Bean le cos amháin sa Nigéir, agus cos eile i Meiriceá.

Spreag sin m'fhiosracht. Tá gearrscéal léi ar líne. Géarú goile. Pósadh idir teicneolaíocht agus draíocht na hAfraice, ju-ju. Láidir.

Chuir mé fios ar leabhar léi ón leabharlann. Binti. Ficsean eolaíochta, an laoch ann,  bean óg den treibh Himba (arbh ann dó dáiríre sa Naimib).

Urscéilín 90 lch ach dlús iontach ann. Tá sé de bhua ag Nnedi Okorafor cruinne a chruthú i cúpla abairt.

Nósanna ársa na dtreabh agus teicneolaíocht an todhchaí fite fuaite le chéile. Tá tábhacht sa scéal le otijze, cré measctha le ola bláthanna a bhaineann an Himba feidhm as chun a gcraiceann a chaomhnú ceal uisce.

Tá bua na matamaitice ag Binti, agus sa scéal seo ciallaíonn sin freisin bua intinne ar féidir leis eolas agus aibhléis a stiúradh agus a smachtú. Agus daoine agus nithe a chuir ag réiteach le chéile.

Tá áit faighte aici in Ollscoil ar phláinéid i gcéin, an cead duine dá pobal, a bhfuil drochmheas ag an mórphobal Khoush orthu, a leithéid a bhaint amach.

Níl a muintir sásta go bhfágfadh sí a gcríocha. Ní mór di mar sin éalú i gcoim na hoíche.

Éalaíonn sí, agus imíonn go dtí ann ollscoil. Tá sí ar spás árthach beo (cineál ribe róibéis teicneolaíochta, le pluaiseanna ann ina bhfuil fásaigh chun ocsaigin a sholáthar - mion sonraí iontach samhlaíochta).

Tá sí ag cuir aithne, agus ag sní cairdeas fiú ainneoin coimhthíos na cianta, leis na hábhar mic léinn eile arbh Khoush iad. (Ní mór dom admháil go ndearna mé talamh slán de, ainneoin go leor nod, gur daoine geala a bhí iontu - ach is Arabaigh atá i gceist. Deacair éalú ón bhfráma tagartha geal Eorpach)

Ach déantar fogha agus ár ar an long ag neacha dárbh ainm Meduse - neacha atá mar a bheadh smugairlí róin iontu.

Tagann Binti slán mar go bhfuil buachloch a thug sí léi, ar a dtugann sí edan, ar cosaint é ar dhóigh éigin.

Tá drogall orm níos mó a sceitheadh den scéal, mar is scéinséir den scoth atá ann.

Tarraingíonn Nnedi Okorafor go leor ceisteanna anuas, ciníochas, coilíneachas, goid earraí cultúrtha, oineach i síocháin agus cogadh, taidhleoireacht. Oideachas agus samhlaíocht.

Tá fios curtha agam ar an dara imleabhar, agus Binti ag iarraidh filleadh ar a muintir, cé go bhfuil sí ar ndóigh athraithe go mór.

Tá an tríú imleabhar le foilsiú san athbhliain. Tá saothair eile léi a mbeidh mé sa tóir orthu freisin.

Mis

Bhí féasta eile éigse romham anocht ag Áras Éigse Éireann. Mar chuid d'fhéile IMRAM, bhí Biddy Jenkinson ag reic sleachta as a dán fada, athinsint ar scéal Mhis agus a slánú ag Dubhrois ón mire a ghlac seilbh uirthi ar bás a hathair i gCath Fionntrá.

Bhí reacaireacht Biddy ceolmhar ann féin, ag tabhairt beocht ar leith dá focla. Ach maille sin bhí ceol giotár agus gutha ó Enda Reilly. Agus bhí léaráidí áille cruthaithe ag Margaret Lonergan.

Tá fuil agus ár sa scéal, lionndubh agus buile. Ach freisin gean agus grá. Macnas agus collaíocht. Áthas agus iontas. Brón agus sceoin.

D'oibrigh an triúr ealaíontóir as lámha a chéile chun an lucht féachana agus éisteachta a bhá sa scéal, muid a fhuadach ar aistear samhlaíochta.

Bhí ilghnéitheacht sa léiriú: thug mé suntas ar leith do na guthanna a bhronn Biddy ar na cailleacha agus deamhain. Do Saturn Goya agus tírdhreacha Sliabh Mis i measc íomhánna saibhre Margaret Lonergan. Don réimse idir goltraí agus geantraí a d'fháisc Enda Reilly as guth agus giotár.

Féasta éigse!

Croí phobal na Gaeilge ar Twitter?

Le déanaí tá Tuairisc ag iarraidh tátal a bhaint as cnuasach sonraí agus taighde Kevin Scannell ar Twitter agus an Ghaeilge. Tá eolas luachmhar sa chnuasach ag Kevin, a bhfuil achoimre de ar fáil ag
http://indigenoustweets.com/ga/. Ach ceist eile conas croí phobal a thomhais.

Tá gá le slat tomhais éigin, agus roghnaigh Kevin an céatadán giolc i ngaeilge agus tairseach 66%. D'fhág sin cuid mhór daoine a bhím féin ag plé as Gaeilge go laethúil as an áireamh, toisc go mbíonn comhráití eile as Béarla acu, nó go mbíonn go leor giolc as Béarla á athghiolcadh acu, nó an úsáid á bhaint acu as gifeanna.

Tá Twitter mar a bheadh teach tábhairne glórach, daoine ag sleamhnú ó chomhrá go comhrá. Tá sé de nós agam féin gan ach Gaeilge a labhairt, toisc gurb é sin an chúis go bhfuilim ann. Ach bím ag leanacht scata cuntas as Béarla, (agus teangacha eile) a thagann le mo spéiseanna - spás, teicneolaíocht faisnéise, litríocht, nathaíocht. Sách minic spreagann giolc ach comhrá i nGaeilge. Tá comhrá leanúnach faoi intleacht shaorga ar bun idir @Murchadhmor @tomairua agus mé féin, altanna á bhabhtáil againn. Le déanaí mhuscail giolc le @neilhimself mo spéis i @nnedi agus d'eascair comhrá le @olamajekodunmi1 as sin. Bíonn roinnt comhrá macarónach agam, mise ag giolcadh as Gaeilge, an té a bhfuilim ag allagar leo as Béarla.

Fearacht teach tábhairne freisin tá daoine ann nach bhfuil fonn orm caint leo, agus iad balbhaithe nó fiú blocáilte dá réir. Mar atá san fíor saol, ní pobal amháin lucht labhartha Gaeilge Twitter, ach scata pobail, agus daoine ar leith ina nascanna idir phobail.

Measaim gur thug an graif a scaip @kscanne de na comhráití pictiúr sách soiléir, ainneoin go raibh daoine áirithe ar lár de bharr an cuóta 66%.

Níl mórán eolas agam ar mhatamaitic na graif, ach shamhlóinn go mbeadh sé spéisiúil graif na comhráití ag sciar de na Gaeilgeoirí is béalscaoilte ar Twitter a iniúchadh, ag tosú leo mar nód agus ag rianadh na nascanna @ ina gcuid giolc agus na freagraí iontu.

Níl fhios agam an bhfeadfaí é sin a dheánamh go huathoibríoch nó an gá an léitheoir daonna fós.

Tá machaire taighde ansin, agus go leor nithe eile le scagadh.

Thug mé suntas dó go raibh Ciarán Ó Feinneadha ag léiriú spéiseanna Fheargal Uí Chuilinn (suaimhneas síoraí ar a anam) tré sampla dá ghiolc a úsáid.

Tá cnuasach Khevin luachmhar agus ábhar go leor taighde ann!

Léacht Uí Chadhain

Ar chrann an sár scoláire Máirín Nic Eoin a thit sé léacht Uí Chadhain a thabhairt i UCD anocht. Ní acadúlaí mé, ach fuair mé tairbhe as an tour de force de léacht a thug sí. Suirbhé chuimsitheach ar an taighde agus critic ar shaothar Mháirtín Uí Chadhain, na slata tomhais éagsúla a baineadh feidhm astu, na comparáidí agus tuiscintí. Spreagadh freisin (domsa ach go háirithe) dul i ngleic leis na bunsaothair arís. Léirigh sé na hiomairí criticí a bhfuil treabhadh fós le déanamh orthu, agus shamhlóinn go bhfuil scoláirí óga spreagtha aici le tabhairt faoi na hiomairí céanna.
Luaigh sí an borradh i spéis sa gCadhnach ón mbliain  cuimhneacháin i 2006,ach freisin tionchar na haistriúcháin Béarla de Cré na Cille, a réitigh an bealach d'fhoilsiú aistriúcháin eile - Gearmáinis, Ísiltíris agus Seicis. (Más buan mo chuimhne bhí aistriúchán Danmhairgis ann breis is scór bliain ó shin. Tá roinnt scéalta aistrithe freisin go Gearmáinis, An Eochair ina measc)

Luaigh sí tuiscintí an Chadhnaigh féin ar a shaothar a nocht sé i léachtanna, litreacha agus nótaí - tuiscintí atá fós le scagadh agus iniúchadh de bharr nach bhfuil an t-ábhar foilsithe.

Rinne RTÉ RnaG taifeadadh ar an léacht, mar sin beidh sé ar fáil do níos mó ná an slua (maith ainneoin na doininne) a bhí i láthair.

Táim cinnte go raibh comharbaí a diongbhála sa lucht éisteachta. Go raibh barr fairsing ar na síolta a chuir sí!

Scáthanna ó Phrág

Ar chúis amháin nó eile níl ag éirí liom i mbliana freastal ar mo ghnáth candam de sár imeachtaí IMRAM. Ach bhí mé in Amharclann Chúirt an Phaoraigh aréir nuair a léigh Daithí Ó Muirí sleachta as a aistriúcháin ar shaothar Kafka. Taibhe ar leith a bhí ann - rinne Niamh Lawlor (Púca Puppets) na scéalta a thabhairt chun beatha le scáth phuipéid, agus bhí tionlacan ceoil osréalach ó Seán Mac Erlaine.

Scéalta dorcha, aduaine ach le greann dóite iontu a bhí i gceist, agus d'fhuadaigh an taibhe isteach i samhlaíocht Kafka muid.

Tá guth léitheoireachta shoiléir ag Daithí agus é ar a shócúlacht leis an ábhar (tá a chuid scríbhneoireachta féin sách aduain!)

Oíche spreagúil, mar a bhím ag súil leis ó IMRAM. Gura fada buan iad.

Béarla agus ríomhchlárú

Bhí mé ag éisteacht leis an mír de Motherfoclóir le Neal Ó Riain inné. Luaigh siad sa phlé go bhfuil mórán gach teanga ríomhaireachta bunaithe ar an mBéarla, fiú nuair is Ísiltíreach (Python Guido van Rossum) nó Seapánach (Ruby Yukihiro Matsumoto) a cheap. Is fíor gur labhair Grace Hopper ar oideachas a chuir ar ríomhaire, agus is cosúla an teanga rathúil COBOL  a chum sí le béarla nádúrtha ná teanga ar bith roimhe ná ó shin.

Ach tá sé míchruinn smaoineamh ar theanga daonna mar samhail ar theanga códaithe. Nodaireacht caol le brí cinnte le gach siombal is ea teanga ríomhchláraithe. Is fíor go mbíonn na heochairfhocail ina bhfocail béarla, nó cosúil leo. Ach is cúinge i bhfad an brí leo agus an séimeantaic agus comhréir atá bhailí. Eochairfhocail C atá sa pictiúr thíos, tógtha as an leabhar a bhí agam agus an teanga á fhoghlaim agam sna 1990í. Leabhar atá as Gearmáinis, ó tharla gurb ansin a bhí mé ag obair. As Bell Labs i Meiriceá a tháinig C, forbartha ar ríomhaire DEC PDP 7. Tá alt ar a stair, scríofa ag an dream a cheap, anseo. Is C cnámh droma na ríomhaireachta. D'fhorbair an meitheal céanna an córas oibriúcháin UNIX, agus is iad an dís sin atá laistiar de mórán chuile córas ríomhaireachta. Tá teangacha fearacht Python nó Java ag braith ar innill eile, atá scríofa i C.

Buntáiste C na go mbíonn, go hiondúil, tiomsaitheoir ar fáil do mórán chuile lár aonad próiseála (LAP). Sin eithne gach ríomhaire. Ar ndóigh bíonn a chód dénártha féin ag gach aonad acu sin. Ag tús ré na ríomhaireachta is na huimhreacha sin a bhí le cuir isteach ag an ríomhchláraitheoir. An chéad céim chun teibíochta ab ea  teanga dhíolama rud a chuir ar cumas an ríomhchláraitheora leagan measartha soléite dá chlár a scríobh, le neamónach ag seasamh don cód d'ordú, ADD mara shampla do suimiú. Arís is bunaithe ar Béarla atá na giorrúchán seo. Déanann díolamóir, clár ríomhaire ar leith, é seo a iompú go uimhreacha don ríomhaire.

Tá leibhéal teibíochta eile ann, C agus COBOL agus a leithéid. Bíonn tiomsaitheoir de dhíth chun iadsan a iompú, go hiondúil tríd céim i teanga dhíolama, go cód meaisín.

Bíonn na nodaireachtaí seo níos fusa a léamh agus a phlé, buntáiste mhór d'innealtóirí bogearraí.

Is minic laincisí ar leith ar teangacha ríomhchláraithe a bhaineann leis an timpeallacht a forbraíodh iontu iad.

Ba i FORTRAN a rinne mise mo chuid oibre ar an ollscoil. Níor úsáid mé féin cárta pollta riamh, ach bhí tráth ann gurb ar cártaí pollta a cuireadh ríomhchlár ar fáil don ríomhaire a rinne tiomsú orthu. Iarsma de sin ná nach bhfuil líne cód FORTRAN bailí mura dtosaíonn sé ag colún 7!

Ar ndóigh, díreach toisc go bhfuil na heochairfhocail i mBéarla, ní chiallaíonn sin gur gá d'ainmneacha athróga ná feidhmeanna a bheith as Béarla.

Ag tús mo ghairm mar innealtóirí bogearraí, bhí mé ag obair leis an teanga PL/M. Bhí na heochairfhocail i mBéarla, ach bhí ainmneacha athróga agus feidhmeanna bunaithe ar bhéarlagair theicniúil na cuideachta - as Gearmáinis. Tháinig an béarlagair sin slán cuid mhór nuair a d'iompaigh muid ar C, agus bhí an cuir síos fós as Gearmáinis freisin.

Rud coitianta atá anseo. Nuair a bhí mé, traidhfil blianta ó shin, ag féachaint ar na cáipéisí don córas vótáil leictreonach in Éirinn ba ceann de na criticí ná go raibh an bogearra comhairimh 'scríofa in Ísiltíris'. Fírinne an scéil ná go raibh sé i gcanúint den teanga Pascal, Delphi. Ach is comhlacht ón Ísiltír a bhí ina bhun agus béarlagair Ísiltírise in úsáid dá réir.

I mo chás féin, i dtreo deireadh mo thréimhse sa Ghearmáin, bhí mé ag obair ar tograí idirnáisiúnta. Béarla an lingua franca teicneolaíochta, agus dá réir is as béarlagair béarla a eascraíonn ainmneacha athróga agus feidhmeanna.

Is beag togra anois nach bhfuil amhlaidh, agus is tograí foinse oscailte cuid mhór de na bogearraí a scríobhtar anois.

Is é an gné is cumhachtaí faoi na tograí foinse oscailte ná go gcuireann siad leabharlanna saibhre feidhmeanna, atá go hiondúil profa go dian, nó ar a laghad úsáidte ag go leor daoine.

Fágann sin go bhfuil seans maith ann go bhfuil aon bhotúin iontu aimsithe. (Níl sé iomlán foirfe - tamall ó shin aimsíodh fabht tromchúiseach ar a baisteadh Heartbleed in openSSL, leabharlann atá ag croí go leor córais chun teagmháil slán a dheánamh thar an idirlíon).

Fágann teangacha, leabharlanna agus creatlaigh bogearra mar seo go bhfuil ar chumas an ríomhchláraitheoir aonair i bhfad níos mó a bhaint amach.

Le bheith éifeachtach, is gá líon mór úsáideoir a bheith ag na bogearraí. Fágann sin go bhfuil an lingua franca in uachtar ó thaobh béarlagair de. Is fíor go bhfuil tograí ann chun an cáipéisíocht a bhaineann le teangacha agus leabharlanna a chuir ar fáil i dteangacha éagsúla. Ach go bunúsach, tá béarla sách cruinn ina riachtanas do ríomhchláraitheoir.

Tá roinnt nodaireachtaí gan mórán eochairfhocail iontu, ach is tearc iad.

Ag tús ré na ríomhaireachta bhí fear darb ainm Konrad Zuse ag saothrú sa Ghearmáin. D'fhág teip na Gearmáine san dara Cogadh domhanda áfach gur beag tionchar a bhí ag an Ghearmáin feasta sa réimse agus níor scaip a dhearadh siúd, ná an teanga siombalach a dhear sé Plankalkül. Ábhar staidéar fós atá ann mar go raibh a choincheapa cuanna ach tá an lá leis an Anglasféar sa réimse dáiríre.

Agus le C, UNIX agus a gclann, ainneoin go bhfuil go leor saineolaithe den tuairim nach iad an réiteach is fearr. (Tá sraith aistí ar an ábhar ag fear darb ainm Richard Gabriel faoin teideal Worse is Better).

Rud eile (le filleadh ar an tús) a bhí a phlé ag Neal ná an teanga ríomhaireachta Áireamhán atá cumtha aige le eochairfhocail as Gaeilge. Chaith mé súil air, agus is togra spéisiúil atá ann. Shamhlóinn gur fhoghlaim sé féin go leor as - tá dianmhachnamh de dhíth chun coincheap a thuiscint agus saothar mar é a chuir i gcrích. Luaigh sé féin go moltach saothar an Choiste Téarmaíochta agus tearma.ie

Caolseans go mbainfidh mé feidhm as áfach. Is beag úsáid a bhíonn agam d'áireamhán.

Sa bhreis ar sin, tá nodaireacht Polannach in úsáid aige do na hoibreoirí. Tá sin éasca a scagadh le clár ríomhaireachta. Ach tá sé mí nádúrtha don úsáideoir daonna!

Ceansú conriocht na mbogearraí

Chuir Dennis alt faoi mo bhráid le déanaí, ag maíomh go bhfuil modhanna nua ríomhchláraithe de dhíth chun 'apacailipsis bogearraí' a sheachaint. Dearadh ar leibhéal níos airde, ag baint feidhm as samhail agus giniúint cód uaidh an moladh a bhí san alt mar réiteach gach fhadhb.

Tá caint ar ghéarchéim i mbogearraí ó na 1960í ar a laghad. Bhí dhá chomhdháil faoi scáth NATO an uair úd leis na deacrachtaí a phlé, a d'fhág go raibh tograí níos daoire ná bhí beartaithe agus go raibh ag teip ar mórán acu a sprioc a bhaint amach.

Ó shin i leith, tá forbairt as cuimse tagtha ar chrua earraí ríomhaireachta agus tá, mar a deir an mana, bogearraí ag ithe an saol.

Níl leigheas tagtha ar an mbundeacracht áfach. Tá dearadh bogearraí deacair, agus anois is arís meabhraíonn tubaiste follasach é sin don bpobal ginearálta.

Is fíorannamh áfach gur botún simplí códála atá i gceist. Go hiondúil, fiú má tá botún códála bainteach leis an teip, bíonn cúinsí eile i gceist a nochtann an fhadhb. Cúinsí nár chuir na dearthóirí san áireamh.

Bíonn cúiseanna go leor leis sin. Má éiríonn go maith le bogearra, úsáidtear ar dhóigheanna nua é, nár smaoinigh na dearthóirí air. Nó go deimhin ar dhóigh a sháraíonn cúinsí a rinne na dearthóirí talamh slán daoibh. Cuirtear in úsáid ar ríomhaire nua é, nó i dtimpeallacht nua.

Sampla maith is ea tubaiste Ariane 5. Baineadh feidhm as braiteoir luasghéaraithe a d'oibrigh iomlán ceart in Ariane 4. Ach bhí Ariane 5 níos cumhachtaí agus luasghéarú níos airde i gceist, sa chaoi is go ndeachaigh an luach as raon agus gur theip ar an ríomhaire. B'éigean an roicéad a scrios toisc go raibh sé as smacht. (Bhí castachtaí eile i gceist, ach b'shin an splanc a ghin an teip)

Scríobh Fred Brooks aiste cháiliúil sna 1980í ag idirdhealú idir eisint agus aicíd (sa chiall fealsúnachta) bogearraí.

B'é a mhaíomh siúd gurb i ngleic leis na haicíd a bhí na forbairtí éagsúla modheolaíochtaí agus uirlisí ag dul i ngleic. Cuireann siad le táirgiúlacht cinnte, agus le cruinneas go pointe. Ach ní ghabhann siad i ngleic leis an mbundeacracht. Easpa cumas samhlaíochta na ndearthóirí!

Feidhmíonn samhail go maith i réimsí eile deartha de bhrí go seasann an samhail do rud éigin san fíor saol, agus is féidir le fiú tútach meabhair éigin a bhaint as. Agus tá taithí na blianta leis na comhábhair, a húsáidtear arís is arís agus go bhfuil tuiscint maith orthu.

Ní fíor sin faoi bhogearraí, agus níl aon samhail aontaithe a thuigeann cách. Fiú le leithéid UML (an teanga aontaithe samhaildheartha)  agus ionsamhaileoirí fearacht Simulink tá an bunfhadhb ann. A bhfuil ón úsáideoir a cheapadh maille gach gné agus castacht, agus é sin a bhriseadh síos go mion i treoir do ríomhaire.

Ní haon iontas na tubaistí. An t-iontas ná, ar an mórgóir, go n-oibríonn rudaí sách maith an chuid is mó den am.

Gné nár luaigh mé, agus a chuireann go mór le castacht, ná go mbíonn an cuma air gur beag costas bogearraí a athrú, mar gur féidir (mar a chíonn muid uilig chuile lá) leasaithe a scaipeadh tríd na líonraí.

Rud a chuireann leis an deacracht nuair atá bogearraí idirspleácha ar ríomhaire nó guthán glic (atá i bhfad Éireann níos cumhachtaí ná ríomhairí na seascaidí!)

Ní chloífear an conriocht fós, ceal piléar airgid.

Dé an chúis tósta?

B'shin ceann de na hábhar a tharraing Natalia Danzmann anuas sa chéad eagrán de phodchraoladh Cluasraon.

Tuigim di, go pointe. Níl sárú arán maith úr, agus baineann é a thíoradh go leor den blas agus den uigeacht as.

Ach agus mise ag fás aníos sna 70í agus 80í is beag rogha aráin a bhí ar fáil. An builín slisnithe geal an gnáth arán. Bhí leagan lán ghrán de ar fáil freisin, ach bhí sé beagnach chomh leamh céanna. Tá cúis gur Toastbrot a thugann na Gearmánaigh ar arán dá leithéid. Baineann tíoradh roinnt den leimhe as.

Bhí arán sóid ann, cinnte. Donn go hiondúil. Tá sin iontach blasta agus é úr ach téann sé chun leimhe go gasta. Cuireann tíoradh roinnt beocht ar ais ann.
Is cuimhin liom fós an féasta a chóiríodh mo Nana as cáca donn baile agus cáis cheddar leáite ag an greille ina sorn leictreach.

Thairis sin, bhí arán maith daor agus do ócáidí ar leith. Bhí bácús i Tír an Iúir, tí Eaton. Bhíodh arán bán iontach acu ar thug siad Vienna Roll. Bhí builín téagartha arán donn acu freisin. Anois is arís fuair muid bairín breac éadrom, geal.

I ndiaidh dom mo chéim a bhaint amach, bhog mé go Beirlín ar feadh deich mbliana. Oscailt súil an éagsúlacht agus fairsinge bia a bhí thall, i gnáth ollmhargaí. Tá cúrsaí athraithe abhus ó shin ar ndóigh, buíochas le hinimirce na bPolannach, Lidl agus Aldi agus nithe eile. Ach ag tús na nóchaidí bhí difríocht shuntasach ann. Chomh maith leis sin bhí bácúis coitianta thall agus lear mór builíní éagsúla ar fáil ó dubh dorcha go mín geal.

Thosaigh muid ag déanamh arán muid féin fiche éigin bliain ó shin le taos géar agus meascán plúr geal, lán ghráin agus bran. Slam síolta go hiondúil freisin, lus gréine agus puimcín.

É sin agus arán seagail ó Lidl is mó a ithim anois.

Fós féin, nuair atá an t-arán cúpla lá d'aois is féidir le tíoradh é athbheochan. Agus b'fhearr liom sin ná é chaitheamh amach!

Dé an chúis tósta?
Ní hansa. Athbheochan aráin!

An tEaspag agus an Vaicsín

Tharraing agallamh le déanaí le hEaspag raic mar gheall ar a thuairimí ar an vaicsín a thugann imdhíonadh i gcoinne ailse béal na broinne. Ceist bheo atá ann, mar go bhfuil freasúra in aghaidh an vaicsín seo, agus vaicsín eile, ag cothú imní agus ag laghdú úsáid na vaicsín.

Neamh litearthacht eolaíochta is cúis le cuid mhór den imní, maraon le heaspa muiníne i saineolaithe agus amhras faoi ollchomhlachtaí atá ag fáisceadh brabús ollmhór as riachtanais sláinte an phobail.

Ó chuir Edward Jenner spéis i sciamh cailíní deas crúite na mbó, agus an cúis leis, tá vacsaíní tar éis go leor galair uafara a scuabadh chun súil. Ach is gá go mbeadh siad in úsáid go forleathan sa phobal chun bheith éifeachtach.

Ag an am céanna, de bharr teacht ar fáthmheas níos fearr, agus cuinsí timpeallachta tá galar nua fearacht uathachas a aithint, nó i gcás Gardasil (an vacsaín in aghaidh HPV) siondróim tuirse a bhuaileann mná óga sna déaga. Níl cúis aitheanta ag na galair seo. De bharr go n-aithnítear iad thart ar an aois céanna le dáileadh na vaicsín, táid ann a mhaíonn nasc idir an dá rud.

Tá na maíomha seo bréagnaithe ag eolaithe, ach tá frídín an amhrais láidir.

Scaiptear scéalta truamhéalacha agus treisíonn an amhrais.

De bharr go mbíonn eolaithe cúramach, meáite ina gcuid cainte, agus de bharr  nach dtuigeann an pobal forleathan a n-uirlisí, dóchúlacht mar shampla, ní cloistear a dteachtaireachtaí.

Sampla maith den neamh litearthacht eolaíochta seo ná meancóg an easpaig a mhaígh nach bhfuil Gardasil ach '70% sábháilte'. Bíonn amhras i gcónaí orm faoi%  agus rud teibí fearacht sábháilteacht. Sa chás seo, sé an ráiteas cruinn ná go dtugann an vaicsín imdhíonadh iomlán i gcoinne seacht as deich gcinn de na cúiseanna le hailse béal na broinne.

Ar ndóigh, an chúis a spréach daoine faoi chaint an Easpaig ná gur luaigh sé collaíocht agus peaca.

Trí teagmháil collaí a scaiptear HPV. Dáiltear é ar mhná óga sna déaga le bheith cinnte nach bhfuil siad gníomhach go collaí fós.

Cúis imní do roinnt é go mbeifí ag fógairt go bhfuiltear ag súil le mná a bheith gníomhach go collaí go luath tar éis an aois a mholtar é dháileadh. Go mbeifí ag treisiú dá réir ar an mbrú orthu géilleadh dá miangas féin agus miangas na bhfear thart orthu.

Is geall le dogma ag roinnt go bhfuil collaíocht breá folláin agus, má chleachtar 'go sábháilte' é, saor ó iarmhairtí.

Níl sé sin iomlán cruinn, rud a léiríonn an ardú i líon na cásanna de ghalar a scaiptear de bharr teagmháil collaí. Is fíor go maolaíonn coiscín, úsáidte i gceart, baol galar a tholg. Ach déantar meancóga. Agus teipeann ar coiscíní freisin.

Tá gné eile atá níos deacra a thomhas go heolaíoch, mar go bhfuil iompar daonna i gceist - an rud ar a dtugtar 'risk displacement'. Má shíleann daoine go bhfuil cosaint ar phriacail amháin acu rachaidh siad sa fiontar ar bhealaí eile.

Tharraing an Pápa Beinidict raic nuair a dúirt sé nach leor scaipeadh coiscíní le dul i ngleic le SEIF san Afraic. Ach tá an taighde ag an saineolaí Edward C Green ag teacht leis an méid a dúirt sé.

Is modh dlisteanach an priacail a bhaineann le hiompar a maítear a bheith mímhorálta a  lua mar a rinne an tEaspag, ach ní cheart braith air.

Tá fís dearfach ag an Eaglais don collaíocht idir fear agus bean, le meas agus grá eatarthu, grá atá oscailte do leanaí a tabhairt ar an saol. Cinnte tá íobairtí i gceist, gá an leithlis a smachtú. Ach is fíor sin faoi mórán gach rud fiúntach.

Teachtaireacht atá ann nach bhfuil glacadh leis go forleathan san saol faoi láthair.

Measaim áfach go raibh an Pápa Pól fáidhiúil nuair a dúirt sé gurb é an toradh ar úsáid frithghiniúint (agus cuimhnigh gur laistigh den pósadh amháin a bhí á phlé aige) ná easpa measa agus leithlis.

Measaim go léiríonn an saol go raibh an ceart aige, agus go bhfuil leithéidí Tinder agus modhanna eile caidreamh fánach a scaipeadh ag cuir le mí shonas agus deacracht caidreamh buan a chruthú.

Tá teachtaireacht dearfach morálta le scaipeadh, ach is ceart é bheith in éineacht le cruinneas eolaíochta. Rachaidh sé níos doimhne, ar ndóigh, mar ní thugann eolaíocht réiteach ar cheisteanna eitice.

Tá gá áfach le hoideachas idir eolaíochta agus morálta. Rud atá deacair agus muid ár dtumadh féin i ngeilleagar na hairde, ag cruinniú croíthe ar Twitter agus ordóga ar straoisleabhair.

Agus sin mo racht fadálach dhuairc go n-uige seo. N'fheadar ar éirigh liom fiú an méid a bhí uaim a rá a chuir go soiléir.

Grace Harte

Grace (Kate Nic Chonaonaigh) & Leo (Dara Devaney)

Ní fhéachaim mórán ar teilifís, go háirithe ar teilifís nach bhfuil feiliúnach do m'iníon. Ach bím ag faire anois is arís ar dhrámaíocht ar TG4, má chloisim faoi (ar Twitter go hiondúil).

Léiríodh an scéinséir Grace Harte i dtrí ghála le déanaí. Tá bean an teidil pósta agus ag reáchtáil óstán lena céile Leo faoi súile géara a mháthair siúd. Tá an grá eatarthu éirithe stálaithe in imeacht na blianta, agus codarsnacht idir a stuaim chiúin siúd is a mian eachtraíochta sise.

Éagann an máthair i dtús an scannáin agus feiceann Grace deis tús nua don óstán. Tá Leo drogallach. Isteach le bithiúnach óg Danny, fear atá urraithe ag Grace chun tonnmharcaíocht a chuir ar fáil. Treisíonn seisean mian Grace agus eascraíonn caidreamh collaí as an ceangal.

Is deacair i mblagmhír a gceart a thabhairt do na carachtar iltoiseach atá cruthaithe i script láidir, go háirithe gan an scéal a mhilleadh. Fiú na carachtar tánaisteacha tá doimhneas iontu. Dhá thriantán grá, beirt fhear meallta ag Grace, beirt bhan meallta ag Danny.

Bearnaí aoise is cultúir. Bearnaí tuisceana ainneoin grá.

Mistéir agus murdar.

Scannán dubh agus bán. Úsáid an-éifeachtach guth Grace sa chúlra mar reacaire de chineál. Aisteoireacht colainne agus cuntanós.

Formhór an script as Gaeilge nádúrtha. Ní dheachaigh siad chomh fada le Corp agus Anam, áfach. Nuair atá an comhrá lasmuigh den cliar lárnach iompaítear ar Bhéarla, i nglaonna gutháin ach go háirithe. Táim idir dhá chomhairle faoi sin. B'fhéidir go gcuireann sé fál éifeachtach thart ar an dream atá san eangach tragóideach atá fite as saint, drúis agus grá.

Seo céad toradh an scéime Cine4, agus tá sé fíor mhaith!

Diamhasla agus masla

Airteagal 6 1 i
...
Aon ní diamhaslach nó ceannairceach nó graosta a fhoilsiú nó a aithris is cion inphionóis é de réir dlí.

I measc an rabharta reifrinn atá ar na bacáin ag an rialtas táthar ag moladh an tAirteagal seo a leasú, chun deireadh a chuir leis an tagairt do dhiamhasla. Ba mhithid. Ní raibh, go bhfios dom, ionchúiseamh rathúil faoin Airteagal riamh. Tharraing sé caint roinnt blianta siar nuair a leasaigh rialtas Fianna Fáil an dlí, ag iarraidh foclaíocht de chineál éigin a chuir air, agus ag cuir pionós airgid in áit an tréimhse carcair a bhí faoin seanreacht. Bhí corraíl le déanaí nuair a rinneadh clamhsán faoin acht sin faoin fear grinn is tráchtaire Stephen Fry. Mar a tharlaíonn sé ní raibh an té a rinne an ghearáin ag maíomh go raibh sé fhéin maslaithe - bhí sé follasach go raibh sé ag iarraidh drochchlú a tharraingt ar an dlí. Ní dheachaigh an cás ró fhada.

Ach cé nach bhfuil feidhm leis an dlí, is drochrud é bheith ar na leabhair. Tá sé dochrach dlí a bheith ar na leabhair nach bhfuil sé i gceist go gcuirfí i bhfeidhm riamh é.

Tá gné eile freisin - tá tíortha ann, dtíortha Moslamacha ach go háirithe, ina úsáidtear dlíthe diamhasla chun cearta daonna a shárú.

Is deacair do Rialtas na tíre seo cuir ina choinne sin agus an foráil sa bhunreacht.

Sé an rud faoi srianta ar shaoirse cainte ná go bhfeidhmíonn siad ar mhaithe leis an gcinsealacht, pé acu a chuirtear i bhfeidhm go gníomhach iad nó go mbíonn tionchar indíreach i gceist.

Tá súil agam mar sin go leasófar an Airteagal go cúramach ar mhaithe le breis saoirse.

Bheadh an imní orm dá gcuirfí, mar atá tarraingthe anuas ag roinnt tráchtairí, fuathchaint in áit diamhasla.

Níl aon cheist ach go bhfuil cosaint dlite do dhaoine ó fuathghríosadh agus caint a spreagann foréigin.

Ach go minic is cód fhocal fuathchaint do tuairimí a thagann salach ar an gceartchreideamh measúil. Fíricí mí chompordacha san áireamh.

Tá baol ann don dioscúrsa poiblí má húsáidtear an dlí chun cosc a chuir ar plé ar thuairimí áirithe, más leor lipéad a chuir ar dhuine chun gan dul i ngleic lena thuairimí.

Ní hionann sin a rá go bhfuil clár raidió nó colún nuachtán dlite do gach duine ar imeall an dioscúrsa poiblí.

Ach ba cheart go mbeadh an dlí coiriúil ag cosaint an pobal, ní an cinseal.

Tá cosaint dlite ó bhréaga agus ón gríosadh fuatha. Ach is tríd na bréaga a nochtadh, cur ina gcoinne is ceart sin a dheánamh seachas le bagairt dlí coiriúil.

Tá súil agam go mbeidh breis saoirse mar thoradh ar an leasú seo, seachas slat eile chun saoránaigh mí chompordacha a lascadh.

Ibrahim Halawa

Saoránach de chuid na hÉireann ach de bhunadh na hÉigipte é Ibrahim Halawa. Gabhadh é féin agus a dheirfiúracha i measc slua mór daoine i Mosc i ndiaidh agóid ar son uachtarán na hÉigipte a toghadh go daonlathach ach a cuireadh as oifig ag an arm. Uachtarán a bhí ina bhall den bráithreachas Moslamach, eagraíocht idirnáisiúnta polaitíochta.

Tá athair Ibrahim Halawa ina cheannaire Moslamach san tír seo, agus é de réir gach cosúlacht, báidhiúil don  mbráithreachais (ar a laghad).

Saoradh na deirfiúracha ar bhannaí agus scaoileadh abhaile iad. Le ceithre bliana bhí Ibrahim Halawa i ngéibheann agus an olltriail a raibh sé páirteach ann á chuir ar athló arís is arís. Fuarthas neamhchiontach é ar na mallaibh, agus a dheirfiúracha freisin. Ach de bharr páipéarachais tá sé fós faoi ghlas.

D'eagraigh na deirfiúracha feachtas láidir chun a chas a choinneáil i súile an phobail. Ní cosúil go raibh mórán toradh air, ach tá taidhleoireacht i gcásanna mar seo casta. Níl mé cinnte ach measaim go raibh údarás na hÉigipte ag maíomh gurb saoránach dá chuid é. Cuireann sin dris chosáin dleathach roimh taidhleoireacht. (Tá suas le cúigear saoránach Gearmánach de bhunadh na Tuirce faoi ghlas sa Tuirc faoi láthair ainneoin dícheall Rialtas na Gearmáine)

Le linn an fheachtais sin agus go háirithe tar éis an bhreith go raibh siad neamhchiontach bhí go leor atá gránna á rá agus á scaipeadh ar líne acu siúd a bhfuil tuiscint chúng ciníoch acu ar cad is Éireannach ann.

Tuiscint atá mícheart dar liom, agus bunoscionn leis an stair chomh maith.

Tá inimirce ó thíortha éagsúla ag fás gan amhras ó dheireadh an chéid seo chaite. Ach ní raibh an tír seo riamh chomh scoite amach ná chomh íon is a shilfeá ón mbladar acu.

Mar sin féin, ag féachaint ar an méid atá ag tarlú ar fud na hEorpa, ní mór a rá gur cúis dlisteanach imní an Ioslam pholaitiúil. Go háirithe an tionchar atá á imirt aige ar sliocht imircigh nach raibh glacadh leo sna pobail ina raibh siad ina saoránaigh.

Ar feadh seal bhí dóchas agam go bhforbródh AKP na Tuirce leagan daonlathach Ioslamach. Faraor faoi Erdogan tá siadsan freisin bogtha i dtreo leagan eisiach éadulangach. Agus maraon le tíortha antoisceacha fearacht an Araib Shádach, tá siad ag gríosadh fuatha i measc ógánaigh a mhothaíonn nach bhfuil glacadh leo sna tíortha a bhfuil saoránacht acu. Is liosta le háireamh na sléachta atá tionscnaithe ag ógánaigh éadóchasacha a tháinig faoi thionchar fuathghríosóirí a theagascann leagan chúng éadulangach Ioslam.

Tá deis agus priacal ag baint le filleadh Ibrahim Halawa (ach a bhfillfidh sé). De bharr an fheachtais, tá a phríobháideachas caillte aige, agus ní dócha gur féidir sin a thabhairt ar ais dó.

Tá ceithre bliana caite i mbraighdeanas aige, agus ní fios cé na tionchar a imríodh air. Is cosúil go raibh easláinte ag cuir as dó.

Tá sé riachtanach go bhfaigheadh sé deis a oideachas, a réabadh de bharr an tréimhse príosúin, a chríochnú. Tá sé riachtanach go bhfaigheadh sé deis ceart imeascadh (níos fearr ná a athair nach dtig leis labhairt le pobal na tíre ach tríd ateangaire!).

Caithfear iarracht coinsiasach a dheánamh Ibrahim Halawa agus ógánaigh mar é a cheangail isteach sa phobal. Tá cearta ag dul le saoránacht. Ach tá dualgais freisin agus is gá féachaint chuge go bhfuil saoránaigh idir nua agus sean ag cloí leis an dlí.

Ní mór dúinn foghlaim as taithí na hEorpa agus bheith airdeallach faoi fórsaí ó laistigh nó lasmuigh atá ag scaipeadh síol an easaontais agus fuatha.

Is féidir iarracht imeasctha a éileamh ar saoránaigh ó chúlra eile agus go deimhin ar inimircigh nach bhfuil saoránacht bainte amach acu, ná fonn orthu sin a dheánamh.

Ach is gá doirse a oscailt freisin.

Deis atá i filleadh Ibrahim Halawa le léiriú go ndéanfaidh an stáit cúram de shaoránach atá tar éis fulaingt. Tapaítear é!