Scéal corraitheach grá agus méala

Fuair mé an leabhar seo ón leabharlann. Bhí léirmheasanna maithe feicthe agam air. Is cuid de sraith Leabhar Comhar do foghlaimeoirí fásta atá ann, rud a chuireann ó dhoras mé scaití. Bhain na fonótaí tuisle asam i dtosach - iad líonmhar ag míniú focail, ach sar a bhfad rinne m'inchinn iad a scagadh amach sa chaoi nár chuir siad as don léitheoireacht.

Feallmharaíodh bean Antoine Leiris agus máthair a mhic in ionsaí fuilteach an Bhataclan i bPáras. Go gairid ina dhiaidh sin scríobh sé píosa ar Facebook ag rá leis na dúnmharfóirí nach mbronnadh sé a fhuath orthu, nach raibh sé chun an ghar sin a dhéanamh dóibh. Go raibh sé chun a mhac a thógáil i sonas agus saoirse, droim láimhe a thabhairt don amhras agus doicheall.

Is éard atá sa leabhar seo ná scéal agus sruth smaointe Antoine Leiris ón oíche go raibh sé féin ag tabhairt aire dá leanbh - seacht mí d'aois - sa bhaile, agus a bhean amuigh ag an ceolchoirm míchinniúnach úd, go dtí an lá tar éis a sochraide nuair a thug sé a mhac ag an uaigh.

Scéal grá atá ann, grá don mbean a baineadh uaidh go fealltach, agus an grá a roinn siad don mac a ghin siad le chéile. Scéal truamhéalach le síol dóchais. Níl éalú ón bpian, an méala uafásach mór a bhaineann le bás tobann tubaisteach.

Thuigfeá dó freisin go bhfuil eagla air bheith sáinnithe i ról an íospartaigh uasail, an balla a chuireann an tragóid idir é agus an timpeallacht, daoine eile seachtanach.

Níl an scéal gan ghreann - na máithreacha sa naíonra ag soláthar béilí dó don leanbh nach bhfuil an fear céanna sásta a ithe; an drogall atá ar féin iad a dhiúltú ná fiú admháil nach bhfuil an leanbh sásta iad a oíche.

Tá áilleacht sa scéal ainneoin a thromchúis. Guím gach rath air ag tógáil a mhac - cúram deacair do bheirt, agus trom d'athair ar gá do ionad máthair a ghlacadh freisin, i sochaí a shíleann sin a bheith iomlán dodhéanta.

Tá comaoin curtha orainn ag Leabhar Comhar agus Colm Ó Lorcáin leis an aistriúchán cuanna soléite seo.

Ní bheidh fuath agam oraibh

Antoine Leiris

Aistritheoir Colm Ó Lorcáin 

Leabhar Comhar 

Sraith: Foghlaimeoir Fásta

ISBN: 978-1-9162403-3-9

Commando

Reitz le linn an chogaidh,
ón Vicipéid Afracáinise

Agus An Afraic Theas le hÉamonn Mac Giolla Iasachta á léamh agam ar na mallaibh, meabhraíodh arís dom go raibh an leabhar Commando le Deneys Reitz ar an leabhragán i dteach mo mhuintire. D'iarr mé ar m'athair é bhreith leis go Ciarraí. Is é a chuimhne siúd gurb é a Uncail Cearbhaill a bhronn air é. Anois agus é léite agam, tá amhras orm go ndearna mé níos mó ná spléachadh a thabhairt air sna déaga dom - fiú anois bhí deacrachtaí áirithe agam le Gaeilge shaibhir chanúnach Néill Uí Dhónaill. Bhain leaganacha fearacht gránda (gránna) sa chiall mí-ámharach tuisle asam. 

Mac le Rúnaí Stáit Poblacht na hAfraice Theas (An Transvaal) ab ea Deneys Reitz. Nuair a bhrúcht an teannas idir na Saorstáit Bórach agus Impireacht na Breataine ina chogadh, chuaigh sé féin agus a dheartháireacha leis an airm Bórach in ainneoin iad a bheith ró óg dáiríre. Seacht déag a bhí sé féin ag tús an chogaidh. Ach bhí beannacht a athair - agus tacaíocht cairde a athair san Ard cheannasaíocht aige. 

Díbríodh athair agus mac as an Afraic Theas i ndiaidh an chogaidh, de bhrí nach raibh siad sásta an margadh síochána a shíniú. Is sa deoraíocht i Madagascar, laistigh de chúpla bliain, i sosanna oibre a scríobh sé an chuntas seo. 

Bhí an dearg ádh leis is cosúil, é páirteach i ngach mór eachtra sa chogadh, comrádaithe ag titim clé agus deas ach é féin ag teacht slán. 

Scéal aisteach atá ann, scéal na Sasanach i ngleic leis na mBórach. Ar éigin go bhfuil trácht ar bith ann ar na pobail seanbhunaithe. Eachtra amháin troda le dream Basuto agus a gcríoch á thrasnú. Hottentot luaite le harm na Breataine, agus cuid acu curtha ag giollacht nuair a gabhadh iad. 

An scéal is aistí, dar liom, searbhónta acu a rinne fónamh go lách leanbaí dóibh cé go raibh gradam mac rí aige ina phobal féin. É spléach tláithínteach leo. 

Ach is scéal Poblacht fir geal i ngleic le hImpireacht fir gheal atá ansin. Meascán aisteach de ridireacht cúirtéiseach agus barbarthacht pléascáin agus lámhach. Fir leonta fágtha le go dtabharfadh dochtúirí na Sasanach cúram dóibh. Commandos ag maireachtáil ar creach agus goid. Éide Sasanach orthu - go dtí go bhfuair siad amach go raibh ordú Bóraigh ina leithéid d'éide a lámhach dá ngabhfaí iad. Bóraigh áirithe á chrochadh as tréas mar go raibh siad i gcoilíneacht Sasanach roimh an chogaidh. 

Drochshíon. Nimhiú de bharr torthaí mí aibí. Fuacht agus cruatan. Gníomhartha gaile. 

Agus géilleadh sa deireadh. 

Tréimhse corraitheach staire. 

Agus insint bhríomhar. Ach is léir cár cuireadh síol stair achrannach Phoblacht na hAfraice Theas. 

Eachna

Saothar a choimisiúnaigh duine eile ó Ciara

Ocus ro eirig inn ingen ac faicsin Chailti, & tairbiris póc dó, & ba cian roime-sin o thuc ben póc dó.

‘Cia thussa, a ingen?’ ar Cailte. 

‘Echna ingen Muiredaig meic Finnachta, ingen ríg Connacht missi’, ar in ingen. Ocus is amlaid ro badur na mná, & fidchell acu icá h-imbirt & baiglend do midh so-óla acca ic á h-ól, & benn buabaill ar uachtar na baiglinde, & in trath do thairsed in cluichi do breith do ibhdis deoch, & do bídis ac ól & ac áibnius 'arsin. Ocus is amlaid ro bói in ingen & tri buada furri, uair ro bo do mnaib glicca in domain di, & is í ben is aille ro bí isin doman h-í, & in tí da tabrad comairli do bíth conach & airmitin aici. 

---

Agus d'éirigh an iníon ar fheiscint Caoilte agus thug póg dó; agus ba chian roimhe sin ó thug bean póg dó.

"Cé thusa, a iníon?" arsa Caoilte? 

"Eachna iníon Mhuireadaigh mac Fiannachta, iníon rí Chonnacht mise," arsa an iníon. Agus is amhlaidh a bhíodar na mná, agus ficheall acu a imirt, agus umar de mhiodh so-ólta acu á n-ól agus adharc bhubhaill ar uachtar na humaire agus an tráth do buadh cluiche ibhidís deoch, agus bhíodar ag ól agus ag áineas ansin. Agus is amhlaidh a bhí an iníon agus trí bhua aici; óir do ba de na mná is glice sa domhain í, agus dob an bhean is áille san domhan í, agus an té a thugadh sí comhairle do bheadh a chonach agus a thairbhe aige.

Ó Acallamh na Seanórach (liomsa an iarracht Nua Ghaeilge)

Díseart Uí Fhiannachta

Ba saoi, sagart agus iarracht de dhraoi ab ea Pádraig Ó Fiannachta, beannacht Dé lena anam. Tá éis tréimhse fada ina Ollamh i Má Nuad d'fhill sé ar a áit dhúchais mar sagart paróiste ar an nDaingin i dtús nóchaidí an chéid seo caite. Spreag sé ann an spioradáltacht dúchais ach freisin na healaíona.

I Saipeál Chaitlíona in Ard an Bhóthair chuir sé Bob Ó Cathail ag péinteáil muirphictiúr mhór den pháis, ina raibh scéal an choiligh agus Mac na hÓighe slán léirithe freisin agus luaite le Piolóid. Bhí neart siombail eile ó na péindlíthe agus an Apacailipsis sa phictiúr. Saothar drámatúil. Ró dhrámatúil don bpobal is cosúil - ó d'imigh sé ar shlí na fírinne tá an pictiúir folaithe ag fial léamh donn...

Lámh le Saipeál Mhuire sa Daingin tá Clochar na Toirbhearta. Bhíodh meánscoil cailíní ag na siúracha. Fuair an Monsignor an áit ar cíos ó na siúracha agus rinne ionad léinn faoin spioradáltacht as, An Díseart.

Diaidh ar ndiaidh tá forbairtí á dhéanamh ar an láthair, ar mhaithe leis an bpobal. Ó thús an chéad seo caite tá fuinneoga áille Harry Clarke in aireagal an chlochar, agus iad anois oscailte don phobal. Bhain IMRAM feidhm as an aireagal mar ionad do cláracha ceoil agus filíochta le linn na dianghlasála.

Tháinig ealaíontóir ó Meiriceá agus rinne múrphictiúr den Suipéar Deireanach agus fir áitiúla mar samplaí aici do na haspail. (Cúpla rógaire aitheanta ina measc, chuala mé). B'shin dóigh an Monsignor, feictear dom - ealaíon dúchasach a spreagadh le healaíon idirnáisiúnta, an uilíoch agus an áitiúil a nascadh.

Tá gairdíní breátha ar thailte an chlochair, ballaí timpeall orthu. Tá na siúracha curtha i gcúinne amháin, faoi scáth cruinn ársa agus cros iarainn bán ag gach siúr, in ord agus in eagar. 

Trí réimse atá sa ghairdín. Anuraidh thug mé suntas don gcoill bheag atá sa ghairdín is faide siar, crainn coll agus caorthainn, gach ceann acu faoi altram ag teaghlach áitiúil. Binsí chun suí orthu, agus ardán sa chúinne do ceol agus filíocht. Bhí ceolchoirmeacha ann i mbliana, cé nár fhreastail mé féin ar ceann ar bith. Agus mé ann i mbliana bhí scata páiste sceitimíneach ag amharc ar na coiníní a chónaíonn ann - i gcroílár Bhaile an Daingin. 

Sa ghairdín láir tá rilleán, áit ar féidir é shiúl agus miúin a dhéanamh, nó suí ar bhinse ag machnamh nó ag léamh. 

An rud is déanaí, i mbliana go bhfios dom, ná gairdín céadfaíoch - réimse fágtha faoin ndúlra agus roinnt tolláin sailí. 

Oileán ciúnais is marana i lár fothragadh an Daingin. Is iomaí leabhar maith filíochta a tháinig as an Díseart, agus togra ealaíne is cultúrtha a spreag sé. 

Measaim go bhfuil spiorad agus tinfeadh an Monsignor fós san áit - beannacht Dé lena anam, agus go raibh an áit i bhfad faoina anáil spreagúil agus comharbaí a dhiongbhála á stiúradh agus ag cuir lena oidhreacht. 

Baile na nGall

Ainneoin tréan iarrachtaí athair mo mháthair, a ghearr uchtán giolcaigh Loch Rí mar chúnamh snáimhe dom agus é ag tabhairt ceachtanna dom, ní snámhaí maith in aon chor mé. Ach ní hamhlaidh do mo chlann. Níl ní is fearr leo ná léimt isteach sa tsáile ón gcé - Cuas an Bhodaigh nó Baile na nGall.

Baile na nGall is fearr leo. Tá dhá thrá beag deas ar gach taobh den ché, agus leathbhealach síos an ché tá staighre, mar sin is féidir léim ó airde níos ísle. Is féidir léim go sábháilte nuair atá an taoide idir lagthrá agus lánmhara.

Ar ndóigh, is cé oibre Baile na nGall, agus bíonn iascairí ag teacht le cé le lastas portáin nó potaí gliomaigh, agus veain fear an éisc ag teacht á bhailiú. Agus bíonn báid ceangailte le cé.

Ní mór dom a rá nár chuir a leithéid as dúinne, agus bhíomar airdeallach agus in ann na báid a sheachaint.

Ach chuala mé beirt iascaire ag caint ar an Saol ó Dheas - báid scriosta orthu mar gur ghiorraigh duine éigin an téad, agus gur fágadh ag crochadh an bád ag lagthrá, agus gur líonadh le huisce é agus an tuile ag teacht. Is dóigh liom gur deargaineolas agus faillí tromchúiseach é sin. Ba cheart go dtuigfeadh daoine go bhfuil an taoide íseal. Agus ar a laghad ba cheart an téad a scaoileadh amach arís tar éis é chiorrú roimh an cé a fhágáil.

An mór fhadhb eile ná trácht agus páirceáil.

Seachnaíonn mo nuachar tiomáint chomh fada leis an gcé. Fanann sí linn ar imeall an bhaile. I gculaith uisce tig leis na gasúr (atá fásta faoi seo) roinnt uair an chloig a chaitheamh san uisce nó gar dó. Go hiondúil fanaimse leo, agus imíonn sise léi ar a suaimhneas. 

Tá dornán áit páirceála lasmuigh de Thigh Bheaglaoich, ach is annamh nach mbíonn siad lán. Le roinnt blianta anois tá binsí lasmuigh de Thigh TP. Ní bheadh sé cuí páirceáil ansin. Tá dornán tithe saoire le páirceáil dóibh féin i dtreo na faille - mar sin ní hannamh tranglam tráchta - go háirithe mar go bhfuil cúinne géar ann. 

Aontaím go láidir le moladh an t-iascaire go mbeadh clos páirceála ar imeall an bhaile. Ansin bosca mór groí buí ag ceann an ché agus na cúinní chun a dhéanamh soiléir go mba cheart fanacht glan ar an áit. 

Mar a tharlaíonn sé, toisc nach raibh na buachaillí thart an dara seachtain, chaith mé níos mó ama san uisce, ag coinneáil comhluadar leis an déagóir. Is iontach an difear a dhéanann culaith uisce (d'oir ceann Finn dom). Ní hamháin nár éirigh mé chomh fuar céanna, ach bhí snámh sa chulaith a d'fhág nár tháinig tuirse orm de dheasca mo dhrochshnámh. 

Áit iontach is ea Baile na nGall, agus tá súil agam go mbainfear amach cothromaíocht idir riachtanais na n-iascairí agus na fámairí (ar a bhfuil na tithe óil agus ithe ag braith, gan trácht ar an folcadán feamainne...) 

Ag ól agus ag áineas

Blianta eile agus muid i gCorca Dhuibhne - ní áirím ag Scoil Cheoil an Earraigh - bheadh roinnt tráthnóna pléisiúrtha caite againn i dtábhairne éigin, mise ag éisteacht agus mo chlann ag baint páirt le flosc agus le fonn i seisiún éigin. Ar an ndrochuair ní raibh sin i gceist i mbliana ná anuraidh, agus bhraitheamar uainn go mór é.

I Tig Bhric go háirithe bhíodh seisiúin cheoil notáltha Oíche Aoine, agus ceoltóirí na háite agus ceoltóirí fánacha istigh timpeall boird ag ceoil - agus lucht éisteachta flúirseach ann freisin.

Seachas rud ar bith eile, is deis iontach don gceoltóir óg a leithéid le cuir lena gcumas agus go háirithe lena muinín. 

Is ó bheith ag éisteacht ag seisiún a thug Fionn faoi na píobaí, abair, agus fuair sé a chéad ceachtanna ó Con Durham, beannacht Dé lena anam. 

Bhí mé i dTig Bhric i mbliana, mar sin féin, ag ceannach leann le breith liom, agus uair amháin ag ól ar mo shuaimhneas sa chlós. 

Tá súil agam áfach, faoin am a fhillim ar Corca Dhuibhne - Scoil Cheoil an Earraigh seo chugainn, b'fhéidir, go mbeidh ceol agus amhráin ag baint creathadh arís as fraitheacha an tí, agus ag cuir le milse na coirme... 

Chuadar ag ól... 

Cuas na Nae

Tá dreamanna éagsúla tar éis go leor lúb siúlóidí a leagan amach i gCorca Dhuibhne. Ceann acu Cosán Cuas na nEighe nó na Nae - tá éiginnteacht faoin logainm. Cuas na Nae atá ag logainm.ie, agus measaim gurb é is dóichí - tá slipe do bháid sa chuas. Ach Cuas na nEighe (< éamh, glaoch - tagairtí feicthe agam do oisíní róin ag glaoch) atá ar na fógraí.

Ar aon nós, de hAoine na seachtaine seo caite bhí lón iontach blasta againn Tig Áine ar an nGráig. (Chabhdar, Pancóg le spionáiste agus cáis, agus an sméar mullaigh, pióg líoma na Sceireacha a bhí agam féin). 

Thug mé féin agus mac liom faoi dreas siúlóide i ndiaidh an béile. Gabhann Slí Chorca Dhuibhne thar dhoras Tig Áine ar an mbóthar agus tar éis cúpla céad méadar casann ar mionbhothár i dtosach agus ansin ar bhóthar glas a leanann go dtí an carrchlós ag Trá Cloichear.

Bíonn radharc iontach le fáil ar an Fiach agus a Mháthair, ar Chuan an Chaoil agus iarsma Chaisleán Phiarais Feiritéar, ar Cheann Sibéal agus go deimhin ar an gceantar ar fad. Siúlóid deas réidh feadh páirceanna ina bhfuil féar gairid cois mara. Balla cloiche idir gort agus muir. Ag Cuas na Nae féin casann an cosán ar ais ar bhóithrín. Is fiú dul píosa eile ar aghaidh go dtí an chéad ceann tíre eile - tá eas a sileadh síos ar na clocha ann, agus tá dhá poll mara le feiceáil. Bhí sé ina lag trá agus muid ann - mar sin ní raibh mórán gleo as na poill. Seans áfach gurb iad faoi ndeara an leagan Cuas na nEighe! 

Tá cúpla casadh sa bhóithrín sula dtagann sé amach arís ar an mbóthar mór ar ais go dtí an carrchlós. Tá Potadóireacht na Caolóige (Louis Mulcahy) gar don láthair; roimh Covid bhí Café deas ann agus beidh arís le cúnamh Dé. 

Ach shiúlamar féin ar an mbóthar chomh fada leis an mBuailtín, áit ar bhuail mo nuachar linn. 

Slí Chorca Dhuibhne - Airghleann

Cúig bliana ó shin shiúl m'athair agus grúpa ar chomhaos leis sciar de Shlí Corca Dhuibhne ó Abhann an Scáil go Baile na nGall. Os rud é go raibh fhios agam go bhfuil obair déanta ar an gcosán tríd Airghleann, bheartaigh muid inné tabhairt faoi. Bhí tuar na haimsire go maith, agus bhí dóchas agam go scaipeadh an ceo i rith an tráthnóna. (Níor dhein!)

Thiomáin mo nuachar go dtí gar do Cé Bhréanainn muid agus tháinig muid ar Slí Chorca Dhuibhne ag gabhal bóthair ansin. Lean muid ar an mbóthar ar feadh seal, agus ansin ar bhóthar glas go dtí imeall an tSáis (cé nach raibh radharc ar bith againn ar an mbá úd féin - is gá dul ón taobh eile chun é fheiceáil, tá lúb siúlóid ansin) 

Is anseo a thosaíonn an dea obair atá ar siúl ag lucht eagair Slí Chorca Dhuibhne, agus bhí obair ar siúl. Tá cosán nua cré tógtha ar feadh ciliméadar nó dhó, agus lintéar rialta cloiche á thrasnú. Ag dul in airde go seasta agus go séimh a bhíomar agus gan faic ag cuir as dúinn ach na míoltóga - ní raibh oiread is leoithne gaoithe ann agus bhí sé scamallach. Bhíodar dár n-ithe... 

Nuair a thosaíonn an cnoc ag dul i ngéire agus i bhfliche tagann clochán nó céimeanna cloiche in áit an chosáin. Níl an chuid seo den obair baileach críochnaithe agus uaireanta ba ghá dúinn siúl ar thalamh sách sleamhain, san áit go raibh bearnaí sa chonair. Beidh sé iontach ar fad ach é bheith críochnaithe, agus is mór an chosaint a bheidh ann i gcoinne creimeadh talún - bíonn sé de nós ag daoine siúl ar chiumhais cosán fliuch, rud a leathnaíonn go síoraí é. Tá lorg an tsean chosáin amhlaidh in áiteanna. 

Bhíomar sa cheo. 

Tá an chuid deiridh go dtí an pointe is airde géar go maith, agus níl an chosán críochnaithe fós - beidh sé i bhfad níos éasca nuair atá an clochán agus na céimeanna ar fad in áit. Obair thar a bheith slachtmhar atá ann. 

Bhaineamar amach an cloch ogham ag an mám idir Piarais Mór agus Más a Tiompáin. 

Bhí an bealach anuas, go háirithe an dá km deireadh ar an gCosán Bán tríd Cnoc na mBristí (buíochas do Dhara Ó Cinnéide do na logainmneacha) níos aimhréidhe ná mar ba chuimhin liom, agus bhí m'athair ag streachailt le tuirse. Buíochas le Dia agus le fear a sheol mo nuachar inár choinne, d'éirigh linn teacht slán go ceann scríbe ainneoin sin. 

Bhí an cheo agus ár luas mall tar éis mo thuiscint ar cá raibh muid a chuir trína chéile, cé nach raibh aon baol an cosán a chailleadh toisc go bhfuil na cuaillí fairsing. Ach bhíomar níos faide ón ceann scríbe ná mar a shíl mé. (Bhí m'ionchas bunaithe ar teacht an treo sin anuraidh le mo mhac agus muid ag teacht anuas ó Chnoc Bhréanainn. Agus bhíomar ag bogadh níos gaiste agus bhí an aimsir glan). 

Ghlan an ceo tamall sular shroich muid ceann scríbe. 

Ainneoin an corr ag deireadh bhí lá maith againn, agus tar éis oíche mhaith codlata tá m'athair ar a sheanléim arís agus píosa gairid de shiúlóid na Faille siúlta aige fad is a raibh mé féin agus an déagóir ag baint tairbhe as an lán mara agus ag léim de ché Bhaile na nGall. 

An Fiach 's a Mháthair

“Go saora Dia sinn ar an bhFiach ‘s a Mháthair,

Ar an mBinn Bhig ‘s ar an mBinn Mheánaigh,

Ar Bhinn Diarmuda na fiacaile gránna,

Is ar Log na mBodach na dtonnaíocha báite.”

 [Rann sa tSeanchais, luaite ag Seán Mac an tSíthigh ar Twitter ] 

Sna caogaidí agus é sna déaga bhíodh tuismitheoirí m'athair ar saoire i dteach ar an bhFeorainn, ag an trá i gCuan an Chaoil. Théadh m'athair amach sa naomhóg ag tarraingt potaí gliomaigh le Seán Ó Duinnshléibhe agus duine de mhuintir Bric. Timpeall ar an bhFiach is a mháthair a bhíodh na potaí. Chuirfí na gliomaigh i líon i mbéal Cuain an chaoil. Thagadh trailéir ón Fhrainc a bhailiú go rialta. Cuimhne m'athair ná go mbíodh olaí móra, go mbíodh an naomhóg i bhfad thíos faoin dtrailéir nóiméad amháin, agus ar foluain os a chionn an chéad nóiméad eile. 

An Craiceann agus a Luach

Bunaithe ar an móitíf béaloidis den fear a fhaigheann greim ar chraiceann /cochall murúigh agus smacht uirthi dá réir, tá úrscéal iontach filíochta scríofa ag Eithne Ní Ghallchobhair.

Scéalaí í Eithne sa mhullach ar a saineolas domhain ar bhéaloideas agus ar an nGaeilge agus cruthaíonn sí íomhánna cumhachtacha le teanga spleodrach lán uaim.

Ar chreatlach an scéil traidisiúnta tógann sí úrscéal a chíorann grá - collaí, máithreach, clainne; comhbhá le dúlra ; béadchaint ; fireannachas tocsaineach smachtaithe ;  deacracht comhshamhlú le pobal an té atá éagsúil go feiceálach. Téamaí comhaimseartha uilíocha.

Mar a rinne sí i Múscail, a Ghiorria, tá scéalta béaloidis eile - faoi seilg rónta go háirithe - fite fuaite tríd.

Tá ár gcraiceann róin againn ar fad, agus má bhaintear dínn de láimh láidir é, fulaingt atá i ndán dúinn. Bronntar searc, ní féidir é ghabháil. Agus tá grá máthair iontach láidir!

Tá na híomhánna a chruthaigh Eithne iontach láidir spleodrach - ba bhreá liom léaráidí a fheiceáil curtha leis an leabhar, samhlú ealaíontóra ar an gcaint ceolmhar a mhúscailíonn pictiúir de fiántas agus síocháin dúlra agus duine, de ghrá agus de ghráin, de lúcháir agus dobrón. 

Ar thóir aontais leis an bhfórsa

Tá rochtain ar na Triúr Deirféar achrannach - tá cuid de na scairshealbhóirí coimín atá dubh ina choinne. Ní leomhfainn dul suas ann gan duine áitiúil i mo theannta. Ach de bharr an búis a chruthaigh scannánú Star Wars sa cheantar tá úinéir talún amháin tar éis an deis a thapú agus cosán a leagan amach chomh fada le himeall na haille, áit ar scannánaíodh an radharc deireadh le Luke Skywalker, ar a mharana ag amharc isteach i bhfuine gréine dúbailte, fad is a raibh a thaibhse fórsa ag coimhlint le Kylo Ren i bhfad i gcéin.

Tá carr chlós beag curtha ar fáil acu freisin, agus bosca beag miotail ag lorg síntiúis. Táim breá sásta síntiúis a thabhairt i gcás mar sin.

Fiche nóiméad siúil go barr na haille, go pointe idir Ceann Sibéal agus na Triúr Deirféar. Ana radharcanna. Bhíomar ann i lár an tráthnóna - shamhlóinn go mbeadh sé diamhair ar fad ag dul faoi na gréine. Tá fógra dhátheangach maidir leis an áit, agus macasamhail an chlocha ar ar suí Luke Skywalker sa scannán. (Tá roinnt botúin cló ar an bhfógra, ar an ndrochuair).

Bhaineamar taitneamh as na radharcanna, cé go raibh sé gaofar go maith ar imeall na haille.

Fionn Trá ⁊ Cill Mhic an Domhnaigh

Agus an Teampall Geal aimsithe agus feicthe againn, thiomáineamar (go leictreach!) ar aghaidh go Ceann Trá, ag fágáil an ghluaisteáin ag Halla Ceann Trá. Síos linn go dtí an Trá mar sin. Tá sé molta do m'athair go mbeadh uisce sáile go maith dá throithe - mar sin shiúl muid costarnach fad na Trá go dtí na Ráithíní. Bhí gainéid flúirseach amach uainn - ar foluain san aeir agus ansin ag titim ina pleist isteach san uisce, cruth sleá orthu. Níor mhaith liom bheith i mo sprioc ag ghob ghainéid! 

Buataisí orainn arís, shiúileamar ar Shlí Chorca Dhuibhne, tríd Cathair an Treantaigh (áit óige an fhile Nuala Ní Dhomhnaill) go dtí Cill Mhic an Domhnaigh. Bhí fonn orm Leac na Ré a aimsiú, áit a bhfuil, más fíor Daire Donn, Rí an Domhain, a thit i gCath Fionntrá curtha. Ag ceal úsáide tá meirg tagtha ar mo chumas meabhair ceart a bhaint as léarscáil 1:50000 na Suirbhéireachta Ordanáise - táim millte ag cruinneas agus líon sonraí léarscáil East West Mapping! Bhí an Celtic Prehistoric Museum príobháideach trasna ó Scoil Chaitlín dúnta mar sin ní fhéadfaí fiosrú ansin. Chuaigh muid suas bóthair a shíl mé a bheith ceart, ag amharc deas is clé. Déanta na fírinne, bhí mé ag súil go mbeadh fógra.

Tháinig deireadh leis an mbóthar i gclós tí. Ní raibh le déanamh ach filleadh síos ar an bpríomhbhóthar.

Agus muid ar an slí anuas (díomá ormsa) tháinig fear a bhí amuigh ag ritheacht. Chuir mé ceist air - ach ní raibh tuairim aige cad faoi a raibh mé ag caint. Nuair a luaigh mé áfach gur cloch a bhí á lorg agam, dúirt sé go mba cheart dom labhairt leis an bhfear sa dara teach ar chlé - go raibh leabhar scríofa aige ar ghalláin Chorca Dhuibhne!

D'aimsigh muid an teach. Ní raibh an cuma air go dtiocfadh éinne go dtí an doras, ach agus muid ar tí imeacht tháinig Cyril Harrington, údar an leabhair, go dtí an dturas. 

Níor thuig sé cad a bhí uaim i dtosach, shíl sé go raibh mé ag tagairt do "leaca réidh" — atá gar do Chom Dhineoil. Seans nach bhfuil an ainm Leac na Ré in úsáid go háitiúil! 

Ach nuair a thaispeáin mé ar an léarscáil dó é dúirt sé "Ah, that's in Tom Garveys Field". 

Bhí sé déanta amach agam faoi sin gur casadh ar a chéile muid cheana, ag ciorcal comhrá Scoil Cheoil an Earraigh faoi stiúir Danny Sheehy, beannacht Dé lena anam. 

Thosaigh sé ag tabhairt treoracha dúinn, ach ansin bheartaigh sé muid a thionlacan píosa. Tá meirg tagtha ar a chuid Gaeilge d'uireasa cleachtadh san dianghlasáil - ach bhí comhrá gabhlánach macarónach againn agus muid ag dul síos an bóthar. 

Ón mbóthar tá Gallán le feiceáil sa chéad gort. Tá an leac a bhí i gceist agam féin sa ghort taobh thiar de sin, agus ar chlé uaidh sin arís tá gallán eile agus iarsmaí Cill Mhic an Domhnaigh - a bhí ina cheallúnach ar feadh i bhfad. Tá cros le feiceáil ar éigin ar an ngallán sin. 

Tá Leac na Ré féin íseal - ach tá dearadh suntasach air. 

Bhí mé i bhfad níos sásta agus muid ag tabhairt aghaidh arís ar an mbóthar! Shiúlamar fán mbóthar chomh fada le tábhairne Pháidí Uí Shé ag Ard a'bhóthair. Tá an bóthar leathnaithe ó bhí mé an treo cheana, agus tá líne péinte ag scaradh píosa de mar chosán coisithe. Feabhas éigin atá ann, cé nach cosaint atá ann. Bíonn an dúrud tráchta ar an mbóthar toisc gur cuid de shlí Ceann Sléibhe atá ann. Is leor tiománaí buile amháin... Agus go deimhin chonaiceamar iarracht baolach dul thar carr ag Francach corrthónach... 

Bhí mé i bhfad níos sásta filleadh ar an dtrá agus siúl ar ais go Halla Ceann Trá. 

Aguisín : Chuir mé ceist maidir le Leac na Ré ar Twitter ar Dáithí de Mórdha. Tá Leac na Ré luaite ag Cuppage et al [Suirbhé Seandálaíochta Chorca Dhuibhne, 1986, foilsithe ag Oidhreacht Chorca Dhuibhne] (agus is dócha gur dá bharr sin atá sé ar an léarscáil). Ach tá An Leaca Ré tamall siar an Bóthar, ar chliathán an Dúna le hais Tráigh Chom Dhineoil!

Pictiúir ó Dháithí thíos á léiriú :

Tá Leac na Ré luaite ag an Seabhac freisin [Tríocha Céad Chorca Dhuibhne] san sliocht seo thíos, agus breis eolais maidir leis an áit. Tá an na goirt tugtha chun míntíreachais agus níl na sonraí eile, seachas na clocha, chomh soiléir sin don súil neamhoilte. Ní fhaca mé aon uaimh (ach ní raibh mé á lorg) 

Aguisín eile. 

Tá siopa Leac a'Ré sa Daingin. Bhí bréagchuimhne agam féin go raibh an crosleac ar an bhfógra - ach ní hea, agus is do na haillte i gCom Dhineoil a thagraíonn an t-ainm. 

An Teampall Geal

Go háirithe ó chonaic mé físeáin Molscéal faoin ceiliúradh ar oíche Naomh Eoin ann, bhí fonn orm cuairt a thabhairt ar an dTeampall Geal. (Tá fonn orm fós bheith i láthair ag ceiliúradh ann!)

Inné mar sin, le cabhair ón léarscáil, chuaigh mé sa tóir ar le m'athair. Gar don áit féin tá comharthaí treoracha soiléire. Bhí leathshúil agam go mbuailfimis le Toose Mac Gearailt ar leis an talamh (ach ní raibh sé de dhánaíocht agam buaileadh ar a dhoras). Bhuaileamar lena mhadra ar aon nós! Neach cairdiúil lingeach - cé nach maith liom féin madraí!

Tá saibhreas seandálaíochta sa phríomhláthair. Fothrach airigil mar atá i nGallarus, cloch ogham cosanta ó eallach ag bandaí miotail, crosleac, poll faoi thalamh - Souterrain - ina bhfuil, is cosúil, roinnt seomraí. Ach ní dhearna mé iarracht dul isteach tríd an bpoll chúng ar a dtugtar Poll na Sagart! 

Maidir leis an dtobar féin, ba mhór an chabhair an cuir síos ar an mblag Holy Wells of Cork and Kerry. 

Bhí sé ag ceobhrán agus sin ann, mar sin ní bhfuaireamar na radharcanna áille atá le feiceáil ar lá glan. 

Tá súil agam filleadh, áfach - ar Féile Eoin, le cúnamh Dé. 

An Afraic Theas

Tá go leor den ficsean Ghaeilge a scríobh Éamonn Mac Giolla Iasachta léite agam - ach ní ficsean atá sa leabhar seo ach tuairisc ar an Afraic Theas, bunaithe ar an seal a chaith sé ann i tríochaidí an chéid seo caite.

Le bheith cruinn, is tuairisc atá ann ar phobail Eorpacha na hAfraice Theas atá ann - ar éigin go bhfuil tagairt ann don bpobal bundúchasach. An dá mórphobal den "fionn-ghné" - sliocht inimirceach ón Ollainn fadó agus sliocht giollaí impireachta na Breataine. 

Is dócha go bhfuil mo shamhlaíocht féin faoin áit truaillithe ag ficsean Rider Haggard agus John Buchan - giollaí de chuid na himpireachta a bhfuil an dearcadh 

atharthaíoch acu ar dreamanna seachas a aicme féin, a léiríonn na bundúchasaigh mar daoine leanbaí ach fealltach. 

Agus an meascán idir bundúchasaigh agus Eorpaigh mar drochrud amach is amach, a mbíonn daoine oilc mar thoradh air i gcónaí. 

Togán atá ansin gan amhras, bréag fealltach Eire an Fhir Ghil a shuaimhníonn coinsias na nEorpach agus tír, talamh agus treabhchais á chreachadh acu. 

Tá, gan amhras, ficsean eile ag scríbhneoirí de bhunadh na hAfraice iad féin léite ó shin agam, ach dada le duine ón gceantar faoi chaibidil. 

Measaim gur daonnachtaí go smior ab ea Mac Giolla Iasachta, ach anois is arís agus a chuntas á léamh agam, shíl mé nach raibh sé saor ó smál an chiníochais. Tá caibidil eile gan amhras faoi "The Colour Problem" - sofhriotail na linne, ach ní raibh sé iomlán soiléir dom an ar mhaithe le seilbh a choinneáil ar an gcumhacht a mheas sé go mba cheart breis cearta a ghéilleadh do na bundúchasaigh agus sliocht na nIndiach, nó toisc gurb é an rud ceart é. Bhraith mé uaireanta go raibh sé ag cuir srian ar féin, ag iarraidh cloí le tuairisciú lom seachas tuairimí a thabhairt ó chroí amach. 

Chothaigh a chuid tagairtí do Ghiúdaigh san saothar amhras ionam freisin - shíl mé gur leag sé béim ar shaibhreas agus cumhacht an phobail sin ar dhóigh míchuí. 

Ach i ndáiríre is scéal na hAfrikander agus na Sasanach atá ann, agus an achrann eatarthu. 

Tá an tuairisc thar a bheith spéisiúil, agus is fiú é léamh dar liom. Molann sé féin ann roinnt de saothair Béarla le tuiscint níos fearr a fháil, idir ficsean agus neamhfhicsean. 

Ní dóigh liom go mbeadh sé samhlaithe aige go raibh bóthar fada fuilteach le dul go dtí go mbeadh cothrom na Féinne ag bundúchasaigh, agus go deimhin ní dóigh liom go bhfuil ceann scríbe bainte amach. 

Éamonn Mac Giolla Iasachta 

An Afraic Theas 

Oifig an tSoláthair, 1947 

Ón leabharlann a fuair mise é. 

Dirty Habits

Ceathrar deirfiúr ag Daideo. Nóra - an tSiúr Muire Oilibhéir. Cuma crosta uirthi dar linne páistí ach flaithiúil agus í ar cuaird orainn nó muide ar an gclochar i nDroichead Átha. Bríd - Sr Mary Bridget. I Meiriceá formhór a saol. Bearta anall scaití. Róisín - Sr Rosario. San South Pres i gCorcaigh. Ceolmhar gealgháireach cairdiúil.

Áine, pósta ar Bill. Mór gnaíúil cairdiúil. Mátrún i Sráid Teampaill.

Nathán aici - ag tagairt don triúr eile in Ord na Toirbhearta - I'm the only one without a dirty habit. 

Baiste bóchna

Mé coicís d'aois. Cuairt ar tuismitheoirí m'athair, iad ar saoire. Mo thuismitheoirí ag snámh i gCom Dhineoil. Mise i gciseán ar bharr aille. Aintín Nóra m'athair, an tSiúr Muire Oilibhéir, ag feighlíocht orm. Clúidín líonta. Cac ghreamaitheach mar a bhíonn ag bunóc fíor óg. Réiteach? Tumadh sáile.

Ón mBaile Breac go Baile na nGall

An caitheamh aimsire a bhíonn ag mo chlann agus muid in Iarthar Dhuibhneach ná bheith ag léimt ón gcé i mBaile na nGall isteach sa tsáile. Chun go mbeadh sé sin sábháilte ní mór don taoide a bheith ar a laghad leath bhealaigh idir lag trá agus lán mara. An tseachtain seo tá an lán mara luath ar maidin nó déanach tráthnóna.

Mar sin bhí am i lár an lae le líonadh!

Dé Domhnaigh seo caite bheartaigh mo mhac is sine agus mé féin siúl go Baile na nGall ón mBaile Breac.

Thosaigh muid ar Chosán na Naomh, ag dul ó dheas. Píosa siúl ar an mbóthair mór go dtí Corr Áillí, agus cúlbhóthar ansin go dtí bun Rinn Chonaill. Trasnaíonn an cosán an chnoc sin.

Tá iarsma mainistreach sa pháirc díreach tar éis don cosán an bhóthair a fhágáil. Tá Rinn Chonaill níos géire ná ba chuimhin liom le dreapadh (seanaois....). Ach tá ana radharc ar an ndúthaigh ón mbarr - Paróiste Módhrach ó thuaidh agus Cnoc Bréanainn, agus Cuan Ard na Caithne, Márthain agus Sliabh an Iolair sa treo eile - agus sin ar lá nach raibh an léargas ró iontach. 

Síos le fána ansin go Cill Maolchéadair. Mainistir ina bhfuil saibhreas iarsmaí - Cloch Ogham, Cloch aibítre, Clog gréine... Trasna an bhóthair uaidh, tobar beannaithe (tirim). Lámh leis bullán agus scéal a nascann leis an nGlas Gaibhneach é. 

Leanann Cosán na Naomh an bhóthair arís ansin chomh fada le Lios Deargáin. Tá cúlbhóthar fada díreach ansin síos go dtí an mór bhóthar in aice le Gallarus. D'fhágamar Cosán na Naomh ansin agus thrasnaigh an bóthar chun bóthar glas chun na Trá a leanacht. 

Shiúlamar fán Trá chomh fada le Muiríoch, agus ar an mbóthar ansin go Baile na nGall. Thart ar dhá uair siúlóide, agus bhí goile againn do sceallóga TP! 

Bréanainn ó scrín go scrín

Táimid ag teacht go hIarthar Dhuibhne ó 2003, agus d'éirigh liom Bréanainn a dhreapadh mórán gach bliain acu. Cúpla bliain ó shin, nuair a bhí mo chlann ag dul go dtí an campa uisce i gCaisleán Ghriaire don lá, shiúl mé trasna na sléibhe ón gClochán. Ar an ndrochuair, bhí an aimsir lofa. Ní raibh deacracht agam an slí a aimsiú ach bhí an léargas chomh holc gur bhain mé díom mo spéaclaí mar nach raibh faic á fheiceáil agam!

Bhí cuma maith ar an aimsir Dé Céadaoin áfach agus thug mé féin agus mo chlann faoin siúlóid. Thiomáin mo bhean muid trasna an Chonair. Ní raibh sí ró thógtha leis an bóthar caol géar a thug chomh fada leis an gcarrchlós in aice leis an grotto ag an Fhaiche muid! 

 

Thosaigh muid amach ag siúl suas an chnoic. Níl sé iontach géar ach bhíomar ag dreapadh go seasta ar feadh thart ar uair an chloig. Deacair go leor san teas! 

Tar éis thart ar uair an chloig shroicheamar láthair timpiste eitleáin ón dara cogadh domhanda. Mhair an seisear a bhí ar bord, agus phós beirt acu mná as Éirinn i ndiaidh an Chogadh! 

Uaidh sin amach bhíomar ar siúl os cionn na locha Pater Noster - radharcanna áille, ach gan muid ag dul in airde mórán. 

Tá an cosán breá soiléir, agus marcáilte le cuaillí cruaiche agus cairn chomh fada le bun an dreapadh - agus saighead buí anois is arís ar na carraigeacha. 

Tar éis thart ar uair an chloig bhaineamar amach an áit go raibh dreapadh géar le déanamh, agus lámha de dhíth mar thaca scaití. 

Tar éis trí ceathrú uaire bhaineamar an droim amach, agus i gceann fiche nóiméad eile bhíomar ag Barr Turasa.

 

Tá tobar beannaithe ar bharr, chomh maith le fothrach séipéilín faoin gcros nua, agus fothrach clocháin atá úsáideach mar fothain ón ngaoth feanntach a bhíonn coitianta ann! 

As sin anuas tá cosán oilithrigh marcáilte go soiléir le turas na Croise agus cuaillí bána plaisteacha síos chomh fada leis an carrchlós os cionn an Bhaile Bhric. 

Uair go leith nó mar sin an turas anuas. Agus ós rud é go bhfuil ár lóistín cúpla céad slat síos uaidh, ní fada go raibh ceann scríbe bainte amach againn. Lá den scoth againn. 

B'as Éirinn di

Alt léi i Feasta (mura bhfuil dul amú orm) faoin Éigipt a spreag mé fios a chur ón leabharlann ar an úrscéal seo le hIsobel Ní Riain.

Bean óg Éireannach í Lisa, imithe chun na hÉigipte, meallta ag leannán. An caidreamh sin tite as a chéile, ach i ana cheanúil ar an dtír. Mothaíonn sí áfach brú inti féin pósadh agus socrú síos. Fear a diongbhála a aimsiú. 

Ach tosaíonn sí ag cloisteáil glóracha... 

Níl aon taithí ná eolas agam ar meabhairghalar, mar sin níl tuairim agam an bhfuil an léiriú san úrscéal cruinn. Is cinnte áfach go bhfuil sé ana éasca glacadh leis. Reacaireacht tríú phearsa ó dhearcadh Lisa atá ann. 

Muid ag cuir aithne ar an tír agus na daoine mar atá sí féin, ag roinnt a cuid spéiseanna. Eachtraí beaga agus móra, tochmharc agus tragóid. 

Nathanna Araibise mar teidil caibidil, agus Araibis scaipthe tríd an leabhar. 

Thaithin an scéal liom, bhí bá agam le Lisa agus í i ngleic leis an gcinniúint a ghabhann í (i bhfad uainn féin a leithéid!) Scéalta agus eachtraí laistigh den scéal a thug blaiseadh (cruinn, measaim) ar an saol i gCaireo dom - ag eachtrannach nach scoitheann í féin amach ó phobal na tíre, cé nach ndéantar comhshamhlú uirthi ach oiread. 

B'as Éirinn di 

Isobel Ní Riain 

Coiscéim 2018:13

Sliabh an Iolair

Tá Sliabh an Iolair feiceálach in Iarthar Dhuibhneach (cé nach bhfuil radharc agam air ón mBaile Breac). Ar chúis éigin ní raibh sé siúlta agam go dtí i mbliana. Bhí an aimsir le bheith measartha glan Dé Máirt seo caite agus thug mé faoi le mac liom.

Thug mo nuachar sa charr timpeall Ceann Sléibhe muid agus thosaigh muid ag siúl ag an carrchlós beag Radharc an Bhlascaoid. Bhí mé tar éis dul i gcomhairle leis an leabhar The Dingle Peninsula - a walking guide le Adrian Hendroff. Comhghleacaí ab ea é liom i Parthus fadó ach is dóigh liom go bhfuil sé beo anois go hiomlán ar siúl sléibhe idir bheith ag treorú, ag oiliúint, ag foilsiú leabhair agus grianghraif. Duine spéisiúil. Malaech, de bhunadh Síneach go príomha. Bhíomar cairdiúil go maith an uair úd ach teagmháil caillte ó shin againn.

Ar aon nós ba chabhair an leabhar chun conair a roghnú. Shiúlamar ó dheas b'fhéidir seasca méadar ar an mbóthar go dtí gur tháinig muid ar an áit a fhágann Slí Chorca Dhuibhne an bóthar.

Leanamar bóthar glas suas an chnoic (géar) ansin go dtí an pointe is airde geal leis - leanann SCD ar aghaidh ansin go Fán. Chasamar tríd geata agus ar bóithrín glas eile a chuaigh in airde in línte nathrach a chuidigh dul i ngleic leis an bhfána! Nuair a tháinig deireadh leis an mbóthar glas lean muid balla cloiche suas go barr Binn an Choma (pictiúir thuas). As sin ar aghaidh bhí cosán measartha soiléir go barr Sliabh an Iolair, agus ba mhaith sin mar bhíomar sna scamaill agus deireadh le radharc! Bhaineamar an pointe triantáinithe amach tar éis thart ar uair go leith ón am a d'fhág muid an bhóthar. Bhí an cuid deiridh bog go maith.

Ón mbarr anuas lean muid bóithrín a chas siar agus aniar ag dul síos le fána agus a tháinig amach ar bhóthar an Chlasaigh, tuairim is leath bealaigh idir an Mám agus Dún Chaoin. 

Dá mbeadh carr sa charrchlós againn, leanadh muid an bhóthar ar ais. Ach ní raibh. Bhíodh cónaí ar Reiner Rolff, a tháinig ó Bheirlín go Dún Chaoin sna seachtóidí lena mhac agus a bhean, sa Ghleann Mhór. Chuir a mhac coill beag giúise atá anois aibí go maith, timpeall ar an teach a d'athchóirigh sé. Tá sé féin ar shlí na fírinne le roinnt blianta anois, suaimhneas síoraí air, ach bhí sé de dhánaíocht againn gearradh síos tríd a cheart bealaigh agus tríd an ghairdín. Chuireamar paidir lena anam agus anam a mhnaoi a d'éag ag tús an chéid. Leanamar orainn ansin ar an mbóthar a thagann amach ar an mbóthar mór ag séipéal Ghobnait. Chuireamar paidir le hanam an oileánaigh sa Reilig. 

Ar aghaidh linn ansin fán mbóthar go dtí an iar bhrú óige mar ar leanamar SCD arís faoi bhun Márthain go dtí potadóireacht Louis Mulcahy, áit ar bhailigh mo nuachar muid arís. 

Siúlóid taitneamhach! Thart ar dhá uair go leith san iomlán. Ar an mbealach abhaile fuair muid roinnt leanna Tí Bhric.