Auschwitz

FAINIC - NÁ LÉIGH SEO MURA BHFUIL MADAME LAZARE LÉITE AGAT MUNA BHFUIL UAIT AN SCÉAL A MHILLEADH!

Tarlaíonn corr ar leith i scéal Madame Lazare nuair a théann Levana, agus í ina déagóir, ar thuras scoile go hAuschwitz. Turas a déantar réiteach ar leith fána choinne, agus cúram ar leith do Levana agus do comhscoláire eile dá cuid a bhfuil cúlra Giúdach aici. 

Turas a bhfuil col ag Madame Lazare leis. Síleann Levana gurb iad a cuimhní cinn atá folaithe is cúis leis sin. (Agus is ea, ar ndóigh, ach ní mar a shíleann Levana). 

Is tríd súile na n-íospartach a fheiceann Levana gach rud, agus laochas agus mórtas a mhothaíonn sí. 

Tá taispeántas níos leithne in Auschwitz agus ar ndóigh réamhstaidéar déanta sa rang ag léiriú an méid a chuaigh roimhe freisin.

Ní sna campaí a fuair Giúdaigh na hEastóine bás - is le piléar sna coillte a déanadh an feallbheart. 

Scríobhann Levana dán lán bróin agus mórtais do Hana - ach seachas iad a thabhairt le chéile cuireann sé ding eatarthu agus diúltaíonn Hana freastal ar an sionagóg níos mó, agus téann i gcosantacht agus in amhras faoi dea mhéin pobal na sionagóige. (Tuigimid cén fáth).

Tagann corr eile sa scéal nuair a scaoileann meabhair Hana na scéalta béaloidis a chuala Muraed agus í óg. Scéalta ina bhfuil "na Giúdaigh" ina bithiúnaigh sa tóir ar an tSlánaitheoir. (leagan cainte atá coitianta san soiscéal de réir Eoin, dála an scéil).

Goileann na scéalta seo ar Levana ar ndóigh, cé gur dócha nach raibh Muraed agus a chomhluadar frith Giúdach - is féidir a bheith measartha cinnte gurb é Samuel an chéad Giúdach a casadh uirthi!

Thug mé féin cuairt ar Auschwitz agus mé i m'fhichidí. Níl fhios agam an raibh mórán eolais agam roimhe, ní cuimhin liom anois an mar réiteach don turas nó ina dhiaidh a thosaigh mé ag léamh Más duine é seo le Primo Levi. 

Is cuimhin liom go raibh an dráma le Desmond Forristal Maximilian of Auschwitz feicthe agam in Amharclann na Mainistreach. Bhí an leabhar á léamh agam ina dhiaidh sin, agus is cuimhin liom m'athair ag moladh dom gan é thabhairt liom ar thuras chun na Gearmáine le míthuiscintí a sheachaint. Bhí mé sna déaga an tráth úd.

Is le grúpa gasóga a chuaigh mé ann, an grúpa i mBeirlín a raibh mé tar éis dul leo nuair a chuaigh mé sall ag obair. Turas chun na Polainne a bhí i gceist, Vársá chomh maith le Cracow. Agus Auschwitz. (Atá gar do Chracow).

Mar réiteach labhair muid le fear óg a chaith tréimhse ann le Aktion Sühnezeichen (Imeacht comhartha leorghnímh). Eagraíocht a chuireann daoine óga Gearmánacha ar thréimhse bliana obair dheonach ar fud na hEorpa agus go hIosrael, chun foghlama agus chun iarracht a dhéanamh cúiteamh a dhéanamh as an dochar as cuimse a rinneadh in ainm na Gearmáine san dara ár domhanda.

Roinnt de na nithe a d'inis sé dúinn, tá siad greanta ar mo chuimhne. 

Bhí sé ar lóistín le bean aosta Polannach. Bhí sí sásta ligean dó cócaireacht a dhéanamh do féin - seachas feoil a fhriochta. Bhí eagla uirthi faoi na cuimhní a mhúsclódh an boladh dá ndófadh sé an fheoil.

An chuí gur bunoscionn atá an B sa chomhartha mí chlúiteach Arbeit macht Frei (saorann obair). Gníomh beag freasúra ag na braighdeánaigh a ghaibhnigh é. 

An dóigh go raibh ealaíon folaithe uaireanta sna pollaí stroighne.

Iarrachtaí an spiorad daonna a choinneáil beo. 

Murab ionann agus Levana ní tríd súile an íospartaigh saonta a chonaic mise Auschwitz. Níl mé in ann éalú ón smaoineamh go bhféadfadh go mbeinn féin, sa chás is fearr, tar éis seasamh i leataobh seachas tar éis cabhrú, daoine a cheilt, rud éigin fiúntach a dhéanamh.

Tógadh mise i Tír an Iúir. Gar do sionagóg. Ach ní dóigh liom go raibh aithne agam ar Giúdach ar bith. D'fheicfinn iad ag siúl go dtí an seirbhís ar an Sabóid. Ach ar éigin go raibh teagmháil agam leo. Bhí cara Giúdach ag an comharsa béal dorais, a thugadh aire dom agus mé beag. Is cuimhin liom a haghaidh ach ní a hainm. 

Ar ndóigh bhí frith Giúdachas forleathan trasna na hEorpa roimh an chogaidh. Agus ar éigin ar ghlac Éire le teifeach ar bith - bhí an ambasadóir i mBeirlín iontach mór leis na Naitsithe.

Dá ndéanfaí ionradh ar Éirinn ba dhona a rachadh seo don cúpla míle Giúdach abhus - a bhí luaite sa liosta cúramach a choinnigh na maorlathaigh Naitsíocha, agus a bhí mar chuid den taispeántas in Auschwitz. 

Bheadh cabhair acu ó dhaoine áirithe Éire a dhéanamh Judenrein - glan ó Giúdaigh. 

Bhíodh geataí na sionagóige oscailte agus mé ag fás aníos. Tá geata dúbailte dúnta anois ann, agus fear slándála. Baineann sé sin ar ndóigh le fraoch i gcoinne Iosrael.

Sin a chuirtear i leith Giúdaigh seasta - go bhfuil amhras faoina ndílseacht. Nach den gcomhluadar dáiríre iad. Go bhfuil siad éagsúil go smior. Bagrach. Dochrach. 

Ní le Giúdaigh amháin a chaitear amhlaidh (agus ní an eite dheis amháin a chaitheann amhlaidh le dreamanna eile). 

Más duine é seo an cheist a chur Primo Levi. Daoine muid go léir. Ach...

Inné léigh mé an aiste seo faoi scríbhneoir eile a tháinig tríd Auschwitz, má tháinig. Tadeusz Borowski. Fearacht bás Levi, tá amhras faoina bhás féin.

Níor tháinig éinne slán ó Auschwitz dáiríre. Ach is fógra dúinn go léir é faoi cad a tharlaíonn má ghabhtar thar fóir le muide agus iadsan. 

An rud is scanrúla faoi leithéid Auschwitz ná a laghad Garda Naitsíocha a bhí de dhíth chun líon amhalmhór braighdeánach a choinneáil faoi smacht. An dóigh a ndearna na príosúnaigh go leor den obair cáidheach dóibh. 

I mo chroí istigh ní féidir liom bheith cinnte cén bealach a rachainn - bealach éadóchais an Muselmann a ghéill agus a bhásaigh, nó an mbeinn a bheag nó a mhór ciontach in oidhe mo chomh phríosúnaigh. 

gementes et flentes in hac lacrimarum valle

FAINIC - NÁ LÉIGH SEO MURA BHFUIL MADAME LAZARE LÉITE AGAT MUNA BHFUIL UAIT AN SCÉAL A MHILLEADH!

Tá creideamh tábhachtach d'fhéiniúlacht, agus is tríd cleachtadh a léirítear creideamh.

 I gcás Levana agus a máthair is leagan ceartchreidmheach den nGiúdachas a chleachtann siad, ag cloí le rialacha dochta na Sabóide agus an tsaoil. Tugann rialacha dá leithéid struchtúr don saol. Ní léir sa leabhar cad a spreag Brigitte dul sa treo sin, ach is é mo thuiscint nach bhfuil sé neamhghnách i measc clann na glúine a tháinig tríd an Shoah. Bealach chun a nGiúdachas a athdhearbhú, ciall a fháisceadh as, b'fhéidir. Tá traidisiún Iosrael, agus an Sean Tiomna, lán de scéalta faoin dtubaiste a tharraing faillí i ndlíthe Dé ar an bpobal agus an gá filleadh ar an reacht mar réiteach ar an ndólás.

Nuair a théann Brigitte ar shlí na fírinne éilíonn sí ar a tuismitheoirí, atá patuar go maith faoi chleachtadh a nGiúdachas, an leanbh a tógáil mar a dhéanadh sí féin. Ag tosú leis na deasghnátha caointe.

 

 Deasghnátha sách aduaine, atá fréamhaithe sa Bhíobla. Caoineadh roimh agus i ndiaidh an adhlactha, ar feadh seacht lá agus tréimhse níos scaoilte ar feadh tríocha lá.

Nuair a chonaic siad uathu é níor aithníodar é; chromadar ar chaoineadh in ard a gcinn, stróic siad a n‑éidí agus chaith luaithreach ar a mbaithis (i dtreo neimhe). Shuigh siad ar an talamh taobh leis ar feadh seacht lá agus seacht n‑oíche, gan focal a labhairt leis mar ba dhobrónach an radharc acu é.

Iób 2:12‭-‬13 

Cé go nglacann na tuismitheoirí leis seo, de bharr a ghrá agus a dobrón, is léir gur ualach é ar an mbeirt acu - go háirithe de bhrí gurb an leanbh, atá cleachtaithe leis na nósanna, a leagan síos an modh iompair cuí. (Chuirfeadh a leithéid soir ar fad mise. Tá gá le foighne ar leith cuir suas le beachtú ó leanbh). 

Ar ndóigh, tuigimid ar ball nach sa chreideamh seo a tógadh Hana /Muraed in aon chor. Agus nach bhfuil an sólás céanna ann di dá réir. 

Ar ócáid amháin, agus an aimsir caite ina bró muilne aici de bharr fiosracht Levana faoina stair, géilleann sí don ól agus faigheann faoiseamh maoithneach ag éisteacht le Aifreann Mozart - na focail a bhfuil taithí aici orthu óna hóige. Sollúntacht Laidine agus Gréigise. (Bíonn uirthi bréag a insint do Levana faoi cad chuige a chorraíonn siad í. Creideann Levana bocht go bhfuil doras an aimsir caite oscailte scoilt agus go bhfaighidh sé an t-eolas a shantaíonn sí faoina sinsir). 

Tá an méala ó thús i saol Muraed de bharr gur cailleadh a máthair agus í á tabhairt féin agus a leathchúpla ar an saol. 

Tugann tuiscint soineanta na leanbaíochta faoiseamh éigin di - gur chuir an Mhaighdean fios ar a máthair le cabhrú léi i gcistin teaghlach neimhe. Agus go bhfuil cluas na Maighdine aici, agus ag Muraed dá réir. 

Spreagadh breise chun aghaidh a thabhairt ar Chnoc Mhuire le Pádraic, ainneoin rabhadh tuisceanach an sagairt óg faoi nádúr míorúiltí, agus an féidearthacht gurb é an míorúilt glacadh leis an saol mar atá. 

Ní bhíonn toradh a haislinge ar an turas go Cnoc Mhuire, agus ar filleadh dóibh tá a hathair tar éis bás tobann a fháil - agus tá deasghnátha an bhróin le comhlíonadh. 

Ar ndóigh, ní sólás ar fad an chreideamh, agus tá srianta agus toirmisc i gceist. 

Rud a thagann i gceist agus an Sagart Óg ag bagairt ar Mhuraed. Tá Bid - in iarracht Pádraic a chuir i Home, ar mhaithe le Mhuraed féin dar léi - tar éis inseacht dó go bhfuil an cúpla fós ag codladh in aon leaba, cé go bhfuil siad caithrithe le cúpla bliain. Ní hé go bhfuil amhras ar an sagart go bhfuil iompar míchuí i gceist - ach is gá fiú frídín an amhrais go bhfuil a leithéid ann a mhúchadh...

B'fhéidir go mbeadh bealach níos fearr ag an tAthair Folan plé leis - ach tá an sagart óg taobh le rialacha agus údarás chun a oifig a chomhlíonadh, agus gann ar thaithí saoil. Agus ina ghiolla ag meon an phobail... 

Ar ndóigh, de bharr na tubaiste scoitear Muraed óna creideamh. Agus dá réir ón sólás a bhaineann le faoistin agus aithrí. 

Ní tionóisc é gur de bharr gur leithéid an sagart óg, a bhfuil cumhacht absalóide aige, a shíleann sí a bheith i nGearailt, a scaoiltear na rúin sa deireadh - go pointe. 

Tá sólás agus neartú féiniúlachta le fáil sa chreideamh - ach ní mór don saol a bheith ag teacht leis an creideamh. Nó is géibheann a déantar as na nósanna a chleachtann an duine aonair. Agus is féidir leis an comhluadar creideamh a bhrú ar dhuine, chun a aimhleasa. Bíonn baol ar leith ann don duine ar an imeall, a bhfuil ag brostú chun cinn ar an bpobal, nó atá ag tarraingt na gcos. Braitheann go leor ansin ar an bhfuil údaráis an phobail tuisceanach, ar leas an duine nó a mhalairt. 

Ach má tá an creideamh ina uirlis smachtaithe, mar a bhí seal fada abhus, iompaíonn sé ina nimh don bpobal agus go háirithe do íospartaigh an chur chuige. 

Is gá go mbeadh creideamh ina thairiscint a glactar leis le fonn seachas ina chúng. 

Agus níl ansin ach ceann de sruthanna smaointe atá sa fuarán smaointe a spreag úrscéal Thadhg ionam. 

Do chruit a bhfuil dlaoithe órga Apollo mar sreanga uirthi

 Don chéad uair le fada bhí mé ag ceolchoirm oíche Aoine, faoi chúinsí Coivide; ní raibh ach b'fhéidir trian de na suíocháin líonta in amharclann an Mermaid i mBré, agus muid ar fad scartha go sóisialta. De bharr an dóigh gur cheannaigh muid na ticéid bhí an déagóir agus mo nuachar san ró tosaigh agus mise agus mo mhac siar píosa maith. Ach is chun éisteacht a bhíomar ann (agus ba mhaith an rud sin, mar le pusachán orm bhí mé cráite le gal ar na spéaclaí anois is arís).

Eamon Sweeney a bhí freagrach as an gclár, smaoineamh a bhí á fhorbairt aige roimh covid - san ré RC mar a déarfá. Sé sin, oirfidigh a cheolann ar modh an cheoil luath a thabhairt le chéile le ceoltóirí traidisiúnta comhaimseartha - tá leaganacha de na foinn céanna i stór an dá dhream.

Go deimhin Ceol Ársa Cláirsí is ainm don CD a thug Steve Cooney, a bhí i measc na hoirfidigh ar an oíche - ceol a seinneadh i dtús ama ar chláirseach á sheinm go binn ar ghiotár aige.

B'iad a bhí sa chliar ná :

Filíocht (Béarla) - Jane Clarke

Cruit le sreanga práis - Siobhan Armstrong

Viola de gamba - Malachy Robinson

Chitarra Battente/Bandora - Eamon Sweeney 

Giotáir - Steve Cooney 

Feadóga - Cormac Breatnach

Is mar sin a bhíodar romhainn ar an stáitse. Ceol le Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin, Ruairí Dall Ó Catháin, Thomas Connellan agus as cnuasach Goodman a chuir siad romhainn. Is minic go raibh agallamh beirte i gceist idir dhá cheoltóir agus a huirlisí, agus iad ag freagairt dá chéile. 

Goltraí agus geantraí. Agus a cuid filíochta, roghnaithe don ócáid ag Jane Clarke, ag amharc siar ar an ré neamhghnách reatha agus siar níos faide go haimsir cumtha an cheoil. Daoine agus dúlra á spreagadh, mar a spreag sé na cumadóirí. (Is beag mo spéis i bhfilíocht Béarla, ach anois is arís chorraigh frása nó leathrann mo chroí - bás aoire, falscaí Chill Áirne,...) 

Taitníonn ceol ársa liom, tá sollúntacht sa cheol a bhaintear as téada práis nó uirlis téada neamhghnách. Draoithe ceoil a bhí ar an ardán, iad i dtiúin lena n-uirlisí agus le chéile, agus rabharta ceoil ag líonadh clapsholas na hamharclainne. Ag cothú mothúcháin ainneoin go raibh an lucht féachana scaipthe scáinte. 

Kammermusik an chineál seo ceoil ar aon nós, oiriúnach do lucht féachana beag atá sáite sa cheol. 

Oíche dár saol. 

Béaloideas, dúchas, oiliúint

FAINIC - NÁ LÉIGH SEO MURA BHFUIL MADAME LAZARE LÉITE AGAT MUNA BHFUIL UAIT AN SCÉAL A MHILLEADH!, 

Snáithe láidir eile i bhféiniúlacht Mhuraed is ea an seanchas a chloiseann sí cois teallaigh. Nasc a cheanglaíonn go dlúth lena hathar í, toisc go mbíonn sí in ann nodanna a thabhairt dó má théann sé ar strae sa dán fada atá aige (Seanchas na Sceiche, stair na hÉireann ó thús ama de réir Raiftearaí). Is maith léi freisin na scéalta gairide faoin Slánaitheoir ar a chosaint ó "Na Giúdaigh" agus créatúirí éagsúla ag teacht i gcabhair air, agus bua mar luach saothair acu. Cumas greamú de chloch ag an mbairneach abair. Scéalta a nascann leagan den gcreideamh le gnéithe áitiúla a bhfuil taithí ag an lucht éisteachta agus scéalaíochta orthu. Daonnú agus draíocht an chreidimh in éineacht. 

Tríd carachtar éagsúla sa scéal faighimid léargas éagsúla ar an luach a chuirtear ar béaloideas, agus mar a chruthaítear scéalta nua.

Tá fear an bhéaloidis ó Bhaile Átha Cliath, cnuasaitheoir oifigiúil, a aithníonn luach seanchas Thómais agus atá iontach sásta ar ball nuair a sheolann Muraed scéalta agus ábhar chuige ar a conlán féin agus an scoil fágtha aici. 

Bid, ar cuma sa tsioc léi seanchas a hathair, a bhfuil níos mó spéis aici i mBéarla agus an raidió d'fhonn í féin a réiteach do saol saor nua an imircigh sna Stáit. Agus a dhéanann aithris greannmhar le fonn don gcomhluadar ar Lord Haw Haw.

An Máistir Óg ar chúis scannail dó an  Slánaitheoir a bheith i scéilín beag seanchas, agus nach n-aithníonn nach cumadóireacht maslach atá bun ag Muraed, agus a náiríonn os comhair an ranga í.

An tAthair Folan, sagart anonn sa bhlianta, fillte leathan aigeanta tuisceanach ó na misin san Afraic. Fear a chaitheann casóg tuata agus nach bhfuil tógtha leis an bearna idir chléir agus pobal. (Tá frídín amhrais orm go raibh a leithéid ann sna tríochaidí.) Agus a thagann ar Mhuraed bhocht náirithe ag an Máistir Óg agus a dhéanann rudaí a chur ina cheart go tuisceanach. Agus a thugann íde béil faoi luach na béaloideasa don Máistir Óg. A éilíonn gur aige féin a bheidh an focal scoir faoin méid a chuirtear i mBailiúchán na Scol.

Eascraíonn smaoineamh dom as sin. Bhí an Máistir Óg ag cinsireacht an méid a cnuasaíodh. Tuigimid go maith nach bhfuil an réimse iomlán de seanchas na mban bailithe. Fir ab ea na bailitheoirí, fir óga neamhphósta go minic. Caolseans go roinnfí, fiú go hindíreach, béaloideas a seachadadh ó máthair go hiníon (pósta) leo siúd.

Ach tá sé sochreidte freisin go mbeadh oidí ag scagadh. Agus seans maith go raibh féin chinsireacht ar bun ag scéalaithe, nach n-inseofaí scéalta áirithe do leanaí bunscoile.

Tá béaloideas na gcnuasach agus na leabhair teoranta mar sin, agus faoi anáil faisin agus creideamh agus meon aimsire a chnuasaithe.

Rud a thagann chun cinn arís i gcás Gearailt, atá ina aistritheoir san Aontas Eorpach, ach gurb é mian a chroí bheith ag plé le béaloideas. Ach go bhfuil a chomhscoláirí den tuairim go bhfuil a chuid spéiseanna "ró choimeádach" agus dul chun cinn ceilte air dá réir. (Tá an spochadh agus spídiúlacht sa cuideanna a phléann le seo iontach greannmhar. Gearailt bocht, á sracadh idir acadúlaigh atá ag iarraidh bheith freacnairceach, a mhuintir meánaicmeach D 4 nach dtuigeann dó beag nó mór, a ghrá geal ar amhránaí sean-nóis í, fáiscthe as an dúchas a shantaíonn seisean, ach i praiticiúil freisin maidir le riachtanais tógáil teaghlaigh. Aistriúcháin rogha an dá díogha do Ghearailt bocht - múinteoireacht meánscoile an rogha eile).

Ola ar chroí Ghearailt an béaloideas shaibhir a thagann ó Mhuraed agus a meabhair ag dul i laige agus cuimhní a bhí iata le fada ag scaoileadh. Deis a fheiceann sé filleadh ar an ngairm atá ina chroí.

Mheabhraíonn an leabhar dom an seanfhocal Zulu , ‘Umuntu ngumuntu ngabantu’ (tríd daoine eile is ea déantar duine de dhuine), ar scríobh an scoláire ón Aetóip Abeba Birhane aiste meabhrach ag léiriú an fhírinne úd. 

Béaloideas ceann de na bealaí a imríonn ár gcomhluadar tionchar orainn. Agus ár sinsir. 

Agus bíonn nósanna béaloidis tábhachtach ag ócáidí móra an tsaoil - breith agus bás go háirithe. Bíonn tionchar ag béaloideas ar chreideamh agus vice versa. (Tá blagmhír eile dlite don gcreideamh i Madame Lazare). 

Faoi thionchar mianta a máthair agus í ag éag atá saol Levana agus a seantuismitheoirí dá réir - ach cé go bhfuil béaloideas i gceist is mó le réimse an chreidimh a bhaineann sin agus pléifidh mé sa chomhthéacs sin é. 

Agape

FAINIC - NÁ LÉIGH SEO MURA BHFUIL MADAME LAZARE LÉITE AGAT MUNA BHFUIL UAIT AN SCÉAL A MHILLEADH!

Baineann tragóid Madame Lazare le coimhlint idir dhá ghrá, agape agus eros agus rogha cinniúnach atá ar Muraed á dhéanamh.

Ní mór cuimhneamh sa mhéid thíos gur taobh le cuimhní agus tuiscint Mhuraed atáimid. 

Tá leathchúpla ag Muraed, Páraic. Fuair a máthair bás á dtabhairt ar an saol, agus tá máchail intinne ar Páraic. (Ní deirtear an dá dheasca an breith é - agus is cuma).

Fágann sin a n-athair, deirfiúr níos sine, agus an cúpla. Iascaire agus seanchaí an athair.

 Is fada leis an deirfiúr gur féidir léi éalú ó chúram agus cruatan go Meiriceá. Ní fheiceann sí i Páraic ach constaic agus ualach. É chur i Home a réiteach.

Tá an t-athair idir dhá chomhairle. Is mian leis Páraic a choinneáil as radharc an oiread agus is féidir. Ach - ina bhealach fireannach féin - is cosúil go bhfuil grá éigin aige dó, chomh fada agus nach náirítear é. Taobhaíonn sé go hiondúil le Muraed atá ag iarraidh an cúram a choinneáil sa bhaile. Ainneoin an chostas uirthi.

Go pearsanta, an t-imní is mó a bhí orm mar thuismitheoir ná go mbeadh leanbh le máchail agam agus nach mbeadh mé in ann ag an ualach. Tá ar cúramóir a mianta féin a chur i leataoibh go hiomlán. Pé rud atá á dhéanamh acu, caithfidh siad a bheith réidh é leagan i leataoibh ar an bpointe. 

Agus ní féidir leo a bheith ag dréim le buíochas, cé go dtuigtear dom gur minic a fhaigheann a leithéid grá agus sólás ar ais. 

Is é Páraic grian saol Mhuraed, a saol daingean ina fhithis. Cinnte, ba mhaith léi faoiseamh a bheith aici, agus glacann sí an cúram uirthi féin é thabhairt go Cnoc Mhuire ag súil le míorúilt - ainneoin rabhadh an sagairt óig gan a bheith ag súil le réiteach simplí ar an bhfadhb. 

De réir mar a fhásann agus a neartaíonn a cholainn fásann na dúshláin - toisc nach bhfuil a mheabhair in acmhainn an neart a smachtú is féidir le heagla nó díomá iompú ina fhoréigean. 

Nuair a thagann Samuel isteach i saol Mhuraeid fásann grá de chineál eile, grá a fhaigheann freagra. 

Is é tragóid Mhuraeid ná go dtagann eachtra foréigneach ar gá di ceann dá dá ghrá a chosaint - iad araon ar fhoréigean Phádraig. 

Tráma a fhágann ualach fad saoil uirthi. Ualach a chuireann ag ól scaití í chun an pian a mhaolú. Ualach a chuireann ding idir í agus crann taca a creideamh. De bharr an féiniúlacht atá glactha aici mar chosaint, tá sí scartha ó chleachtadh agus sólás an chreidimh. 

Tráma a fhágann go n-oibríonn sí go deonach tar éis dul ar scoir, san ionad a bhfuil a saol caite aici ag cabhrú le buachaillí faoi máchail intinne. Sólás a baintear di nuair a thagann scuab nua de directrice isteach. 

Is é an agape seo ceann de na snáithe is láidre san taipéis gaoil atá fite ag Tadhg san úrscéal láidir seo. Tá spás ann chun meabhrú ar cheisteanna cúraim agus daonnachta faoi chúinsí atá crua ach ní iomlán eisceachtúil. 

Scaoileann díchuimhne dubhrúnta

Ó bhí sí ina páiste óg, tá Levana bródúil as a dúchas Giúdach agus as na mná láidre a chuaigh roimpi. Duine acu sin í Hana Lazare, seanmháthair Levana, a theith ina cailín óg di óna tír dhúchais i dtuaisceart na hEorpa, an t-aon duine amháin dá muintir a tháinig slán ó shlad an Shoah. Ach nuair a thagann mearbhall intinne ar Hana i ndeireadh a saoil, sceitheann blúirí eolais óna béal a fhágann Levana trína chéile. Seoltar an bhean óg ar aistear a thugann uirthi gach rud a dúirt a seanmháthair riamh léi a cheistiú. De réir mar a ghluaiseann an scéal ó Pháras go dtí an Bhruiséil go hiarthar na hÉireann, druideann Levana le fíorscéal a seanmháthar agus leis an tubaiste ba chúis leis an saol rúnda atá caite ag Madame Lazare.

Sin cuir síos an foilsitheora Barzaz (inphrionta de chuid Futa Fata) ar an chéad leabhar atá foilsithe acu, agus an chéad úrscéal atá foilsithe ag Tadhg Mac Dhonnagáin.

Is geal le talamh sácráilte an Shoah; smál ar stair na hEorpa, na Gearmáine ach go háirithe, ach téama íogair sna tíortha nach bhfuil ach ag dul i ngleic leis an gcuid sin dá stair anois mar go raibh siad faoi impireacht na Rúise a d'eascair as an Dara Ár Eorpach go dtí le déanaí. Agus is ultach é ar gach Giúdach - níl éinne acu nach bhfuil teagmháil éigin acu leis - agus cuireann sé le castacht scéal Iosrael, do Ghiúdaigh agus neamh Ghiúdaigh. Ball íogair. Shíl mé go raibh Tadhg ag dul go mór san amhantar a cuir brionnú scéil marthanóra i lár a úrscéal, nuair a léigh mé an cuir síos.

Ní bhaineann an scéal liom go pearsanta, ar ndóigh, cé go bhfuil Auschwitz siúlta agam, agus tuairiscí leithéidí Primo Levi léite agam agus go domhain i mo chuimhní. (Agus eolas éigin agam ar pháis na hEastóine tríd saothar Sofi Oksanen ar tharraing Alex Hijmans m'aird air). Anois agus an scéal léite agam, creidim nach mbeadh marthanóir den tuairim go bhfuil éagóir déanta.

Scéinséir - nochtadh tragóide folaithe atá anseo, agus de bhrí go scaoileann an t-údar linn noda diaidh ar ndiaidh go sciliúil, muid ag cuir tuiscint ar an scéal de réir mar atá Levana, ach muid níos eolgaisí ná í, ní mian liom aon rud a sceitheadh - níl sé i gceist agam mar sin faic mórán a rá faoin scéal; ach gur bhain sé creathadh asam agus go raibh comhbhá agam do Madame Lazare, agus do Levana araon; duine acu ar nochtadh a rún dá ainneoin, agus ainneoin iarrachtaí na mblianta doras na cuimhne a choinneáil iata; an duine eile ar baineadh an bonn dá féiniúlacht - mar gur máthair Giúdach a dhéanann Giúdach de dhuine.

Scéal atá anseo faoi fhéiniúlacht. Féiniúlacht a eascraíonn as gaol. Agus is de dhlúth agus inneach an ghaol na ceithre ghrá, mar a rinne C.S. Lewis cur síos orthu - storge (ceanúlacht), philia (cairdeas), eros (searc lánúine) agus agape (grá Dé - san dá chiall den nath sin). Is faoi réir ag na ceithre grá seo atá na caidrimh éagsúla atá lárnach san scéal. Thóg Memé agus a fear Samuel (Pépe) Levana nuair a fuair a n-iníon Brigitte bás óg agus Levana fós ina pháiste. Leag a n-iníon an dualgas orthu í thógáil go ceartchreidmheach, nósanna nár chleacht siad féin. Tuigeann Levana seachantacht a Mémé, a col le ceist ar bith faoin am atá thart. Ach tá íota eolais uirthi toisc gurb an aimsir caite sin atá mar cloch bonn dá féiniúlacht.

Fite fuaite tríd an scéal tá fíor chuimhní Mémé; cuimhní a bhfuil seanchas a muintire lárnach ann; béaloideas, agus a creideamh, agus a muintir - cuimhní a mbaineann grá agus tragóid leo. 

Tá an chreideamh, agus a mhaolú faoi thionchar tubaistí an tsaoil fite fuaite tríd an scéal freisin.

I gcúpla abairt cruthaíonn Tadhg carachtar inchreidte le tréithe láidre a léiríonn gné den scéal; fiú na carachtar tánaisteacha tá siad tarraingthe go soiléir aige le cúpla abairt - iad ag léiriú ag an am chéanna gné den ábhar atá tábhachtach; béaloideas, cuimhne, creideamh, stair. Údarás an lámh láidir; agus údarás na huaisleachta nádúrtha. An rud a chuireann duine amháin luach air, agus gur lú leis an duine eile ná an sioc é.

Is léir go raibh na blianta oibre agus taighde ann sular dlúthaíodh i ndrioglann samhlaíochta Thadhg an t-úrscéal seo ina bhraon fíor uasal. Beidh mé ag machnamh ar an scéal seo go ceann i bhfad. 

Is cóip léirmheastóireachta a sheol Tadhg chugam a léigh mé - ach bhí sé i gceist agam é cheannach murach sin! Tá tús fíor láidir curtha ag Barzaz lena saol foilsitheoireachta, agus tá slacht ar dhearadh an leabhair atá ag teacht leis na focail. Gura fada buan iad!

Madame Lazare
Tadhg Mac Dhonnagáin

Barzaz 2021

ISBN: 978-1-910945-742

Puccini cois Móire

Chuaigh mo mhac Fionn le ceol, ina phíobaire nuair a thosaigh sé ar an gcoláiste, spreagtha go háirithe ag seinm agus cúpla ceacht ó Con Durham, beannacht Dé lena anam. Bíonn réimse ceoil le clos sa teach seo áfach, agus nuair a chualathas ag ceol ar an sean-nós é ar an gcoláiste mealladh é le leathnú amach - i gcór i dtosach, agus ansin fuair duine de na múinteoirí amhránaíochta seilbh air. Shantaigh siad an dord aige agus rinne amhránaí Opera as freisin.

Fiú roimh na paindéime ní raibh teacht éasca ar Opera in Éirinn agus bhí sé daor le hais Opera sa Ghearmáin. Is cuimhin liom ceart go leor gur fhreastail muid mar theaghlach, roinnt mhaith blianta siar, ar leagan de Fliúit Draíochta Mozart a chur an Opera Theater Company ar stáitse an Pavilion -  leathdhosaen amhránaí agus cúpla ceoltóir ag iompar an cúram uilig!

Ach an deireadh seachtaine seo tá Fionn páirteach i bhFéile Opera Ghleann na hAbhann Móire  atá lonnaithe go príomhga i gCaisleán na Leasa Móire. Ghlac mé féin agus mo nuachar cúpla lá saor ó chúraimí an tsaoil chun freastal ar chúpla ócáid.

Déardaoin um meán lae bhí ceadal i bPáirc na Mílaoise ag triúr de na hamhránaithe - Bríd Ní Ghruagáin,  Jakob Mahese, agus Fionn féin. Cúpla amhrán an duine, agus comhcheoil idir Fionn agus Jakob, agus Fionn agus Bríd. Bhí mé iontach sásta gur roghnaigh Fionn an dán le Eoghan Ó Tuairisc Na Bóithre Fada Bána mar chuid dá thaispeántas féin. Chuir John Kinsella ceol leis do thogra Dáirine Ní Mheadhra Tionscadal na nAmhrán Ealaíne Gaeilge. Chan siad amhráin le Rossini óna leagan siúd de Figaro agus ó Carmen de chuid Bizet freisin.

Bhí daltaí ó dhá bhunscoil suite rompu ar an léana, agus is deas an taispeántas a thug siad - baineann geatsaíocht agus aisteoireacht le hOpera agus Amhráin Ealaíne araon, gan amhras.

Ach ba é an príomh ócáid dúinne léiriú tráthnóna ar ghearr dráma Puccini Gianni Schicchi. Opera greannmhar gairid, bunaithe ar eachtra stairiúil i Flórans an tríú chéad déag. Tá tagairt do i Inferno Dante, drochmheas aige siúd ar Schicchi mar gurb de chlann Donati - a bhí thíos le gliceas Schicchi - a nuachar. Toice mhór de chlann Donati básaithe, a ghaolta trína chéile mar go bhfuil an cuma air go raibh a shaibhreas ag dul chuig na manaigh. Cabhair Schicchi á lorg acu, brionnú le déanamh. Roinnt na caillí mar is áil léi féin a dhéanann seisean, agus é ag fágáil an sciar is fearr dó féin.

B'é a rinne an stiúrthóir ealaíne Pierre-Emmanuel Rousseau ná Mafiosi a dhéanamh astu. Agus cailleach dhubh as Zitat (Bríd Ní Ghruagáin). Fite tríd an scéal tá scéal miangais agus grá Lauretta (Solen Mainguené), iníon Gianni agus Rinuccio (John Porter), nia Zita, atá ag brath ar an oidhreacht chun go mbeadh ar a gcumas pósadh. 

Is fronsa iontach greannmhar atá ann, lán den teannas idir sliocht na n-uasal atá anois daibhir agus na tuathánaigh atá ag cnuasach saibhreas. Uabhar agus formad agus saint agus miangas. 

Ba mhinic clos an stábla, áit a raibh an léiriú, faoi dhíon sealadach, craite ag gáire an lucht éisteachta. (Ba mhór an chabhair na fortheidil dóibh siúd gan Iodáilis an Opera). 

Bhí an aisteoireacht thar cionn, samhlaíocht Rousseau curtha i gcrích go hiontach acu ar fad. Fiú agus go raibh beirt leaids óga, feisithe mar buachaillí altóire le cúpla líne fánach, agus searbhónta (nár thug mé a hainm liom mar nach bhfuil sí luaite sa chlár) gan guth ar bith, a rinne aisteoireacht den scoth chun an atmaisféar a chruthú - tóraíocht uachta, agus comhcheilg chun cur i gcéill nach raibh Busano séalaithe fós agus uacht nua a scríobh. 

Radharc iontach greannmhar agus na gaolta ag iarraidh ar Schicchi an maoin is fearr a fhágáil acu. É i leaba an duine marbh agus triúr ban thart air - duine acu in éide mná rialta - ag iarraidh é a mhealladh. 

A iníon agus a leannán ag suirí go follasach fisicúil ar fud na ball. 

Thug Lauretta (Solen Mainguené) ach go háirithe taispeántas iontach láidir idir aisteoireacht agus amhránaíocht - grá i ngleic le duairceas nuair a fheiceann sí nach mbeidh an maoin ann don bpósadh. Ise a chuireann i luí ar a hathair dul san amhantar. 

Ansin baineann seisean feidhm as an bagairt a bheadh ar comhpháirtithe sa choir chun na gaolta a bhalbhú fad is atá sé ag deachtú uacht chun a leasa féin don dlíodóir (

Seramantio di Nicola, Fionn s'againne). 

Bhain mé taitneamh thar na bearta as an rud ar fad. Agus as an fleadhóg roimhe i ngairdíní iontacha an Chaisleáin!

Guth na mnaoi ciapaithe

Rinne Siobhra Aiken tagairt don leabhar ar Twitter seo mar an chéad ócáid sa Ghaeilge a tugadh guth don mbean ag éalú ó foréigean baile. 

Phrioc sé sin m'fhiosracht agus chuir mé fios ar an leabhar ón leabharlann. Tá tuairisc ar an údar Úna Uí Dhiosca ar ainm.ie. 

Tá go leor i gcoitinne idir saol Úna agus saol reacaire a leabhar, Róisín Ní Bhrian.

Ag tús an scéil tá sí, iníon ministéara de chuid Eaglais na hÉireann i mBéal Feirste ag tabhairt aghaidh ar Choláiste Gaeilge in Iarthar iargúlta na Gaillimhe, am éigin thart ar 1910. I thart ar ocht mbliana déag. Ainneoin cúthail agus imní, taitníonn saol na tuaithe agus an choláiste léi, agus faigheann sí aird agus meas nach bhfaigheann sa bhaile idir athair géar údarásach agus máthair atá ina othar síoraí.

Titeann sí i ngrá le dara mac an teaghlaigh, agus é léi. Searc a mhaireann nuair a théann sí abhaile, agus a bhunaítear le cuairteanna. Ach tá an fheirm dlite don mac is sine. Tá faltanas agus amhras idir na deartháireacha. 

Agus tagann na Dúchrónaigh agus cogadh na saoirse agus cuireann corr eile sa scéal.

Teitheann Róisín go dtí Ceanada óna deacrachtaí, ach is léim ón tine chun na gríosaí di é. Tá rúnaí Bord na scoile ina bhfuil sí ag obair ag a bhionda cleamhnas a dhéanamh le múinteoir lena mhac, agus de nós aige an múinteoir a thugann droim láimhe dá mhac a bhriseadh.

Rud a dhéanann Róisín. Ach is fearr fealltach an rúnaí agus déanann sé gach iarracht tubaiste a tharraingt uirthi.

Bhraith mé gur smál sa leabhar, ach tréith d'am a scríofa, gur cuireadh fealltacht an rúnaí i leith é bheith de phór measctha, Francach agus bundúchasaigh.

Faoi dheireadh cuireann tragóid ina cailltear leanbh faoina cúram i síobadh sneachta geimhridh ag teitheadh abhaile i agus i bpósadh lena leannán.

Ach...

Bhraith mé go raibh léargas den scoth ann ar creidmheach agus síochánaí i ngleic le saol foréigneach na linne.

Tá cuir síos iontach (i mo thuairim neamheolach ar a laghad) ar dúlagar iarbhreithe.

Tá an leabhar dea scríofa, soléite, cé gur bhraith mé go raibh deus ex machina ag feidhmiú anois is arís, agus cuir rud eile a mbeadh eagarthóireacht liteartha chun a leasa.

Ach is scéal neamhghnách atá ann, agus tá mé buíoch gur casadh i mo chosán é!