Fides et ratio

Tá aiste cumhachtach scríofa ag Vincent Morley maidir leis an aois reatha a bheith ina aois an mhíréasúin.

Aontaím leis an alt ar fad, diomaite den paragraf deiridh. 

Cad tá le déanamh mar sin? Is é an moladh a bheadh agamsa ná bosca mór bruscair a fháil agus gach saghas teoirice nach bhfuil bunaithe ar an loighic, ar an bhfianaise eimpíreach, ar an modh eolaíoch – i bhfocal amháin, ar an réasún – a shacadh isteach ann, an bosca a chur trí thine, agus na luaithreacha go léir a chaitheamh i bpoll an duibheagáin ...

Cé go n-aontaím nach ceart glacadh le rud a thagann salach ar an réasún, seasaim i dtraidisiúin - an Chaitliceachas - a mhaíonn nach bhfuil gach rud faoi réir an modh eolaíochta, go bhfuil a réimse féin ag an creideamh. Is fíor - luaigh Vincent cás Galilei - gur sáraigh an Eaglais féin agus cuid dá oifigigh an teorainn idir na réimsí. Ach fiú le linn an ré úd bhí Cairdinéil fearacht Baronio a mhaígh, mar a luaigh Galileo féin ina chomhfhreagras, nach é aidhm an spioraid naoimh dul na flaithis a mhíniú dúinn, ach conas dul chun na flaithis.

Is féidir le daoine réasúnta easaontú faoina leithéid, ar ndóigh. Ach téann an creideamh, dar liom, i ngleic leis ceisteanna "Cén fáth" nach féidir le "conas" na heolaíochta a fhreagairt. 

Tá, mar a scríobh Eoin Pól II, an dá eite ag an spiorad daonna. Fides et ratio, creideamh agus réasún. Agus tá an dá cheann de dhíth. 

Ach ní féidir a leithéid a chur i bhfeidhm ar dhaoine eile le lámh láidir gan éagóir a dhéanamh a dhéanann dochar ní hamháin don té ata thíos leis, ach don té atá ag imirt cos ar bolg freisin. 

Tá gá le réasún, saoirse, caoinfhulaingt agus meas. Rud atá ana dheacair i ré ina bhfuil teoiricí comhcheilge ag imirt tionchar ar mhothúcháin daoine atá imníoch faoi na dúshláin atá romhainn. 

Níl réiteach na faidhbe agam. Ach ní dóigh liom go bhfuil an réiteach i loisceadh smaointe... 

Solas geimhridh agus dánta eile

Solas ar leith is ea solas geimhridh. Bíonn an ghrian íseal sa spéir. Scaití dalltar tú. Níos minice áfach bíonn léargas as an nua ar fáil san solas. (Deannach tís ró mhinic, ach sin scéal eile...) 

Feileann sé go paiteanta mar sin mar theideal ar chnuasach dánta Laoighseach Ní Choistealbha. Bhí mé ag súil leis an gcnuasach seo ó chuala mé Laoighseach ag reic ag Fíorbhraon IMRAM. Bhí áthas orm dá réir féirín deas a fháil sa phost gan choinne ó Barzaz.

Sa rannóg Solas Geimhridh tá dánta a bhaineann le teacht in inmhe mar bhean agus ualach na fisiciúlachta, caithreachas, míostrú. Nuair a bhí Laoighseach ag caint ar an gCúinne Dána luaigh sí dearcadh neodrach le cuid de na dánta seo. Níl fhios agam neodracht an focal cuí, ach is cinnte go bhfuil fuarchúis i gceist. Agus, rud atá sna dánta uilig, físiúlacht - céadfaíocht - tabhairt faoi deara. Íomhánna neamhghnácha láidre. Braonta fola ar línéadach ag meabhrú falcairí, abair.

Ní bean mé, mar sin is ón dtaobh amuigh cuid mhór atá na dánta sa rannóg seo á léamh agam. (Ach fuair siad ardmholadh ó Mháire Ní Fhinneadha i dTuairisc). 

Bhí tuiscint níos fearr agam ar na dánta seirce agus eolchaire - stoitechas an imiriceora inmheánach idir teangacha sa rannóg dánta eile. Fuair mé rud éigin ó gach dán, áfach. 

Is léir go bhfuil tabhairt faoi ndeara ar leith ag Laoighseach, agus an dúlra mar meafar do rudaí ina colainn agus a hanam agus a timpeallacht a ghríosann chun filíochta í. Idir taitneamhach agus mí thaitneamhach. Meafaracha a chuaigh i bhfeidhm orm ná an ghlúineach bhiorach agus an róslabhras - dhá phlanda ionrach in Éirinn a scaipeann agus a dhíbríonn thart orthu. Úsáidte go héifeachtach. 

Meafar eile ar thug mé suntas dó ag a léamh d'Imram - an colún salann a rinneadh de bhean Lot ag leá ar theangacha na mílte saighdiúir Rómhánach... 

Ní taobh leis an dúlra amháin atá sí mar fhoinse íomhánna - feidhm éifeachtach bainte aici as deasghnátha an chreidimh agus a siombail mar samhail do eolchaire agus grá collaí. 

Nua chainteoir í Laoighseach, agus an teannas idir a dúchas i Lagán na heorna agus a cónaí i gConamara an eibhir ina fotha faoi dánta eile a chíorann castachtaí an imirceora ó theanga amháin go teanga eile. 

Ainneoin a mothúcháin léirithe sna dánta feictear dom go bhfuil an teanga roghnaithe sealbhaithe go paiteanta aici, cé ar ndóigh nach ionann sealbhú teangan agus sealbhú cultúir. Ach is sampla (eile) seo den tionchar ar féidir le hoide díograiseach spreagtha Gaeilge a imirt i scoil ina bhfuil Béarla dúchais na daltaí ina meáin teagaisc. (Dá mbeadh oideas ann a leithéid de oide a chruthú...). 

Thaithin na dánta seo go mór liom, agus tá an cnuasach fuinte fáiscthe agus ag teacht le chéile go maith. Dán mar réamhrá agus dán eile mar iarfhocal ag tabhairt eochair amháin don léitheoir, ach gheobhaidh an léitheoir eochracha dá chuid féin mar is dúil don fhilíocht. Dánta iontach gairid ina measc, dánta eile fada. Iad ar fad cuí. 

Seo an chéad cnuasach filíochta foilsithe ag Barzaz, agus tá an leabhar féin gleoite. Cló ar leith in úsáid (Mrs Eaves, mura bhfuil dul amú orm. Mrs éigin ar aon nós, thug mé suntas don teideal baineann!). Páipéar uasal agus leagan amach glan na dánta air. Ribín. (filíocht mar liotúirge arís!). Clúdach álainn. Tús maith! 

An Fhilíocht

caonach a fhásann 

ar thorthaí an ghrá 

nár itheadh

Solas Geimhridh

Laoighseach Ní Choistealbha 

Barzaz