Reic ag Féile Litríochta Idirnáisiúnta Átha Cliath

Táimid éirithe cleachtaithe anois ar léamha filíochta ar líne, cé go bhfuil go leor in easnamh - go háirithe an comhluadar.

Bhí ócáid ag REIC mar chuid de Féile Idirnáisiúnta Litríochta Átha Cliath inné - ag am sách ait, ní mór dom a rá - 18:00.

Rinne Ciara Ní É na taibheoirí a chuir i láthair, ag reic cuid dá dánta féin sna headarlúid. Bhí na taispeántais réamhthaifeadta ach snasta go maith mar sin féin.

Roxanna Nic Liam, Tadhg Ó Grifín, Celia de Fréine ⁊ Sorcha Fox a bhí i gceist.

Thug Roxanna léargas ar an Ghaeilge uirbeach athfoghlamtha - blas na cathrach ach foclóir dúchasach fuinte. Macarónach, meabhrach, meanmnach. Tá súil agam go nglacann sí an deis leathnú amach ina bhfilíocht Ghaeilge /macarónach chun téamaí seachas an teanga agus a gaol léi a chíoradh! Tá fuinneamh agus tinfeadh aici.

Tá guth shaibhir ag Tadhg Ó Grifín agus cumas iontach ceoil binn a mhealladh as an méarchlár leictreonach. Admhaím go raibh mé ag éisteacht níos mó leis an fhuaim ná na focail agus mar sin ní thig liom breith a thabhairt orthu!

Dánta paindéime a bhí ag Celia de Fréine dúinn, agus samhail iontach aici don aois agus óige i ndán faoi dul amach arís tar éis clutharú - gach ré dá saol luaite le coisbheart cuí. A leaganacha san dá theanga a léigh sí, taifead ar an ré dearóil seo ina bhfuil cúiseanna dóchas fós ann.

Sorcha Fox a chuir críoch leis an ócáid. Trí dhán a bhí aici, ach an ceann a bhfuil seilbh glactha aige ar mo shamhlaíocht ná a hathinsint bhríomhar láidir ar scéal Medusa, díbeartha ag Athena tar éis dó Poseidon í a éigniú - íospartach eile ag iompar ualach ainghníomhartha lucht cumhachta, damnaithe ag an bpobal, a clú agus a cuma curtha as a riocht ag béadán agus bladar.

Ócáid taitneamhach spreagúil go leor ach is fada liom bheith in aon seomra le lucht éigse, i gcomhluadar éisteoirí eile, ag cuir agus ag cúiteamh. Ní hionann in aon chor an taithí suite ar tolg sa bhaile agus scáileán idir tú agus an file, agus gan nasc in aon chor le daoine eile. 

Tráth na Tairsí - Peadar Ó hUallaigh

Ócáid de chuid IMRAM ón Díseart sa Daingin a chuir Peadar Ó hUallaigh in aithne dom. Thaithin an méid a bhí le reic aige liom, agus chuir mé fios ar leabhar leis ón leabharlann. De bharr na dianghlasála ní bhfuair mé an leabhar go dtí le déanaí.

Ar an gcéad léamh tá na dánta éadrom sothuigthe. Ach tá doimhneacht laistiar de. Baineann roinnt de na dánta le tírdhreacha - Iarthar Dhuibhneach mar a bhfuil cónaí ar an bhfile, nó áiteanna eile in Éirinn. Dán iontach faoi Gort na Tiobratan i Baile Bhúirne, mar shampla, a mhúscail cuimhní soiléire ionam. Is minic go raibh eolas agam ar na háiteanna, ach fiú nuair nach raibh nó nuair is tírdhreach anama a bhí i gceist, bhí pictiúr á mhúscailt i mo shamhlaíocht. 

Agus cuireadh roinnt síolta chun machnamh a dhéanamh arís orthu.

Tá dorchadas an tsaoil anseo freisin - bás athair, timpistí marfacha a chonaic an file agus é níos óige, streachailt leis an ailse. Ach ní thréigean diongbháil ná dóchas é.

Dánta áille. 

Litríocht, Scolaíocht agus Tuismitheoireacht

Táim do bhur gcur uaim ar nós caorach i measc faolchúnna; dá bhrí sin, bígí chomh géarchúiseach leis an nathair nimhe agus chomh macánta leis an gcolm.

Matha 10:16

Is cosúil go bhfuil, de réir an méid a thug mé leathchluas dó ar Barrscéalta, tuismitheoirí áirithe buartha faoi na téacsanna atá ceadaithe don Ard teist. Chaith mé súil fánach ar an mblag léirmheastóireachta a bhí luaite ach d'fhág mé sách gasta é - bhfacthas dom go raibh pé duine atá ina bhun ag lorg agus ag aimsiú graostacht, ag réabadh tagairtí do chollaíocht go hiomlán as comhthéacs. 

Damnaíodh 1984 mar shampla de bharr roinnt de shamhlaíocht Winston Smith i leith na mná a bhíonn caidreamh collaí aige léithe ar ball. Ní luaitear gur i gcomhthéacs an fuath ghríosadh san dá nóiméad fuatha a tharlaíonn sin. Agus gur cuid de forlámhas an stáit forlámhas ar chollaíocht, ag baint gach brí as seachas "páistí a chur ar fáil don Stáit" ar "dualgas don bpáirtí" é dar le bean scartha Smith. (Botún seo atá ceartaithe ag teagasc na hEaglaise féin, a aithníonn nach bhfuil sa seachadadh beatha ach gné amháin den gcollaíocht idir lánúin phósta). 

Sé sin le rá, tá collaíocht agus graostacht agus go deimhin mí úsáid neadaithe in insint Orwell. Ach feictear dom go bhfuil sé sách soiléir faoi ionad cuí na collaíochta i gcaidreamh grámhar - caidreamh atá dodhéanta de bharr forlámhas an pháirtí ar gach gné de shaol a mbaill. Sa dóigh is go ndéanann an lánúin brath ar a chéile nuair a bristear iad i seomra 101. 

Tá agus bhí mé féin, mar phápaire a roinneann an tuiscint go fireann agus baineann a cruthaíodh daoine, agus gur laistigh de phósadh buan grámhar oscailte do bheatha nua atá ionad dlisteanach na collaíochta, buartha faoin méid a léann mo leanaí. 

Ach tá an saol mar atá. Is seasamh é seo nach bhfuil i dtreis sa chomhluadar - go deimhin tá sciar suntasach den comhluadar nimhneach i gcoinne na tuiscintí sin. Tá sciar den locht ar an Eaglais féin de bharr an dóigh a leagadh síos rialacha agus a cuireadh i bhfeidhm iad seachas an soiscéal - dea scéal - a scaipeadh. 

Ní féidir le creidmhigh dul i bhfolach ón saol, ná a gcuid leanaí a scoitheadh amach as. Agus ar aon nós tá daltaí ardteistiméireachta ar thairseach an saol fásta. 

Tá sé dlisteanach agus riachtanach go mbeadh fhios ag tuismitheoirí cad iad na tionchar atá a gclann ag teacht fúthu. Agus tá sé dlisteanach agus riachtanach iarracht a dhéanamh na tionchair a mheasann siad a bheith dochrach a mhaolú. 

Ach is an tionchar is lú a bheadh imní orm faoi ná litríocht a phléitear agus a chíortar i rang scoile. (Seachas aon rud eile súnn cíoradh acadúil aon tarraingteacht as litríocht). 

Agus tá amhras orm go n-oibríonn cinsireacht agus ceilt. Tharlódh go mbeadh an t-ábhar faoi thoirmeasc níos tarraingtí, agus nach mbeadh na leanaí sásta é phlé leat. 

Tá beirt mhac fásta agam agus leanbh sna déaga. Níl mé cinnte go ndearna mé mo dhícheall an creideamh a roinnt leo go héifeachtach, má táim ionraic. Creidim áfach go dtuigeann siad mo sheasamh agus go bhfuil tuiscint agus meas againn ar a chéile. Agus go bhfuil cumarsáid eadrainn. 

Tá an treoir bheith "chomh géarchúiseach leis an nathair nimhe agus chomh macánta leis an gcolm" soiléir ach deacair cuir i bhfeidhm. Ach is Íosa agus a spiorad naomh atá mo dhóchas - agus cumarsáid seachas cinsireacht an modh oibre, dar liom. 

Agus sin mo racht go n-uige seo 

Manglam Mharcuis

Deacair a shamhlú go bhfuil seacht mbliana ann ó d'fhoilsigh Marcus a chéad chnuasach, Ceol Baile. De réir an méid a dúirt sé le Tristan Rosenstock ar na mallaibh sa Chúinne Dána mheas sé go raibh sé ag éirí ró ghafa leis an fhilíocht agus chosc sé ar féin aon ní a bhreacadh síos.

Feictear dom áfach, ainneoin a iarrachtaí í a ghostáil, go raibh an Bhé gníomhach fós ina fo-chomhfhios.

Sampla maith is ea an teideal den dearcadh ar leith, beagán ar fiar, a chleachtann Marcus. Focal meamraiméise ar inneall páirceála a neadaigh ina intinn. Seal ina tugtar deis do dhuine a chairt a bhogadh i ndiaidh don táille a bheith ídithe.

Tá a leithéid déanta aige cheana leis an amhrán Géill Slí, filíocht fáiscthe as fógraíocht.

Tá éagsúlacht mhór san leabhar seo. Amhráin don gcluas. Rannta gairide dlútha. Filíocht coincréiteach ar don súil é, leagtha amach ar dóigh ar leith ar an leathanach.

Cuid de na saothair, cuireadh snas orthu ag ócáidí taibhfhilíochta fearacht Reic nó Ó Bhéal agus bhí siad feicthe agam beo nó ar líne. Cuid eile feicthe agam i gComhar nó irisí eile. 

Saol an lae inniu, ábhair an lae inniu chun tosaigh. Ach saibhreas teanga a léiríonn go bhfuil fréamhacha doimhne leagtha síos aige, slabhra na teangan athghaibhnithe.

Gan drogall air áfach an teanga a scracadh agus a lúbadh. Téacsghaeilge i ngaol gairid, abair. (Níl dán straoiseoigise, táim buíoch de sin, níl an teanga úd agam).

San dán Leah léirítear iarracht labhairt amach i dteanga atá go láidir faoi thionchar an Bhéarla - tá an teanga seo moz - bealach éifeachtach le léiriú go bhfuil tábhacht uaireanta le hábhar seachas foirm. 

San dán Tuaim tógtar cros as focail a léiríonn cnámha an choirp - ach is súile an phobail a chloch bonn. 

Tá an saol ar líne idirlín spléach anseo i ndánta fearacht Ríomhaithne agus Cruinniú Teaghlaigh. 

I léirmheas ar albam Imlé rinneadh tagairt d'fhilíocht punc Mharcuis sna liricí. Níl fhios agam féin cad is punk ann - ach tá fraoch leis an saol, col leis na deamhain i roinnt de na dánta. 

Cnuasach oscailte uileghabhálach ar a fhillfidh mé ar dhánta as anois is arís. 

Rud spéisiúil eile - tá aistriúchán go Gaeilge na hAlban le Dennis King ar dhán amháin, agus go Gaeilge Mhanainn ar dhán eile. 

Gné eile den saol Gaelach cruinne chuimsitheach atá sna dánta. 

Tá dearadh fíor dheas ar an leabhar, pictiúir le Tony O'Malley MÓINMÓR ar an gclúdach agus gnéithe de tríd an leabhar. Clár na ndánta ina scamall thart ar an teideal. Mionrudaí eile maisiúla. 

Saothar dlúth, láidir, fóinteach. 

Spásas 

Marcus Mac Conghail 

Coiscéim 

Faoi Chabáistí agus Ríonacha

Chuir mé fios ar an gcnuasach seo le Celia de Fréine ón leabharlann roinnt míosa ó shin, ach dhún na leabharlanna go gairid ina dhiaidh sin. Ní cuimhin liom go baileach cad a spreag mé - shamhlóinn gurb é an Comhrá le Cathal mar chuid de Féile Leabhair Bhaile Átha Cliath an splanc, comhrá spéisiúil faoin fhilíocht. 

Bhí Fiacha Fola léite cheana agam, agus a beathaisnéis ar Laoiseach Gabhánach Uí Dhufaigh. 

Tá na dánta san leabhar seo, a céad leabhar, ana osréalach. Dúirt sí féin liom i gcomhrá twitter go bhfuil na dánta "go mór faoi thionchar na hamharclainne áiféisí.". 

Ní fear mór amharclainne mé féin. Bhraith mé go raibh mé ag amharc ar Chailéideascóp. Íomhánna dathúla ach gan eagar orthu. Ba léir dom go raibh tagairtí agus tionchair ann - ach bhí an eochair in easnamh orm. Uaireanta fuair mé radharc ar as cúinne mo shúil - ach scaip sé fearacht ceo nuair a rinne mé iarracht breith air. 

Bhí dánta áirithe áfach mar a raibh an eochair agam, agus mar a chasfá Cailéideascóp i gceart, pátrún álainn eagraithe a bhí os comhair súil mo shamhlaíochta. 

An dán Ocras, mar shampla, faoi ógbhean i ngleic le saighdiúirí ag filleadh ón gcogadh. Nó A óghanadh - is dóigh liom gurb í measc na hAlbanaigh atá an nós go dtig le bean maireachtáil mar fear - ar choinníoll aontumha. 

Tá mé cinnte go bhfuil go leor tagairt eile, ó áiteanna ar fud na cruinne fíre agus samhlaíochta a bheadh mar eochair do na dánta ach iad a bheith agam. Agus dá léifinn arís iad seans maith go n-aimseoinn eochair nó dhó eile. 

Is léir, ainneoin an áiféis taibhiúil sna dánta go bhfuil caoine agus tuiscint do laigí daonna laistiar daoibh. 

Mar sin, bhain mé tairbhe éigin as é léamh! 

Faoi Chabáistí agus Ríonacha 

Celia de Fréine 

Cló Iar-Chonnacht

Tá a mórgacht uile leáite ó iníon Shíón

Leabhar na n-Olagón 1:6 

Ó chuir na Rómhánaigh scaipeadh na mionéin ar na Giúdaigh agus scrios Teampaill Iarúsailéim in Aois Chríost 70 bhí Giúdaigh ar fán i measc na gciníocha. Ar feadh i bhfad chloígh siad go dlúth lena nósanna féin - ach go hiondúil ní raibh aon rogha acu mar go raibh cosc orthu talamh a shealbhú nó gairmeacha áirithe a chleachtadh. De bharr go raibh siad go minic ina lucht gaimbín - a raibh cosc ar Chríostaithe é ghearradh ar a chéile - ba sprioc fuatha go minic iad. Chomh maith leis nuair a bhuail fiabhrais Crosáide pobail, nó drochscéal éigin ba mhinic gurb as na nGiúdaigh ina measc a baineadh éiric fuilteach. 

Fiú ina dhiaidh sin, agus Giúdaigh comhshamhlaithe a bheag nó a mhór sa phobal, bhí an frith Giúdachas tréan. Fiú i bhFrainc na réabhlóide agus cearta an duine. 

B'é eachtra náireach Dreyfus sa Fhrainc a spreag Theoder Herzl an paimfléad An Stát Giúdach a scríobh. Ag am - deireadh an naoú chéad déag - ina raibh go leor náisiúin san Eoraip ag múscailt agus ag éileamh Stáit dá gcuid féin seachas bheith faoi smacht impireachtaí i bhfad i gcéin. Ba smaoineamh nádúrtha Stát dá gcuid féin - arís - do na Giúdaigh. Bhí Giúdaigh ag teitheadh ó drochíde, go háirithe in oirthear na hEorpa, agus chuaigh sciar acu go dtí na críocha stairiúla sa Phalaistín. Áit a raibh Giúdaigh eile a bhí riamh ann ag maireachtáil a bheag nó a mhór i síocháin faoi impireacht na Tuirce. 

Tar éis an chéad ár Eorpach rinneadh sceanairt ar an impireacht ilchiníoch sin, agus roinn an Bhreatain agus an Fhrainc na críocha eatarthu féin - beag beann ar na pobail a mhair iontu. 

Ba leis an mBreatain an Phalaistín agus iad liom leat leis na Giúdaigh - a spreagadh le teacht seal, a chosc sealanna eile. 

Ansin tharla uafáis an tUileloscadh. Ní ar Ghiúdaigh feiceálacha amháin a thit an tUafás ach freisin ar Ghiúdaigh a bhí go hiomlán comhshamhlaithe - cuid acu nár thuig fiú gurb Giúdaigh iad. Iad siúd a theith, ba mhinice ná a mhalairt gur doirse iata a fuair siad rompu - gur seoladh ar ais iad, go bás cinnte sna campaí díothaithe. 

I ndiaidh an chogaidh bunaíodh Stáit Iosrael. Ach ba bhréag ón tús an caint ar "Talamh gan phobail do phobal gan talamh". 

Shealbhaigh agus choinnigh Iosrael an talamh le lámh láidir. 

Fágann an t-imní faoi frith Giúdachas Giúdaigh thar lear - sciar acu ar aon nós - diongbháilte go mairfidh Iosrael mar Stáit tearmainn do Giúdaigh. Tá tionchar ag na daoine seo go háirithe i SAM, agus de bharr a mothúcháin ciontachta féin sa Ghearmáin agus dá réir san Aontas Eorpach. 

Tuigim don imní seo a amharcann ar Iosrael mar pholasaí árachais, mar tearmann i gcoinne brúchtadh aníos an frith Giúdachas. 

Ar an ndrochuair d'fhág dáileadh saorga críocha an Mheán Oirthear an réigiúin ina choire fuatha agus foréigin. 

Feictear dom go bhfuil aisfhreagra foréigneach thar fóir Iosrael ar gach ionsaí tar éis scrios a imirt ar a bpobal féin atá as a riocht ag an léigear síoraí. Agus i measc na pobail a bhfuil cos ar bolg á imirt acu orthu. 

Tá pobal Iosrael féin deighilte agus scoiltí - cúis amháin nach bhfuil rialtas seasmhach ann faoi láthair. 

Tá ladar na cumhachtaí móra sa réigiún agus lasmuigh de san achrann. 

Tá an frith Giúdachas - nach ionann agus an frith Síónachas - ag treisiú freisin de bharr borradh an eite dheis frith imirceach, agus an Ioslamachas antoisceach. Tá foréigean i gcoinne Giúdaigh agus sionagóga ag éirí níos coitianta. 

Cuid de seo, is buille i gcoinne leatrom Iosrael atá i gceist leis. Cuid eile áfach is frith Giúdachas lom atá ann, a threisíonn imní Giúdaigh agus a neartaíonn a dtacaíocht do Iosrael ainneoin coimhthíos leis an méid atá Iosrael ag déanamh ar na pobail sna críocha gafa. 

Ansin tá a sciar féin ag Iosrael d'antoiscigh ciníocha Giúdacha atá ag iarraidh an chuid is fuiltí den sean Tiomna a chur i gcrích arís. 

Fáinne fí atá ann, agus ní fheicim aon réiteach simplí. Ach níl aon ghlacadh agam leis an tuairim go mba cheart Iosrael a scuabadh isteach sa bhfarraige. Nach bhfuil dlisteanacht dá laghad aige mar Stáit. 

Agus sin m'olagón go n-uige seo. 

Mise agus Filíocht

Níl sé chomh fada sin ó shin gur scríobh mé anseo gur beag filíocht a léim. Tá rudaí athraithe ó shin. Bhí mé ag smaoineamh cén fáth. Is dóigh liom go mbaineann sé le mé a bheith tar éis i bhfad níos mó filíochta a chlos - ó bheith ag freastal ar ócáidí liteartha, IMRAM go háirithe agus gan amhras REIC. Ealaíon don gcluas is ea filíocht, diomaite den beagán filíocht coincréiteach.

Agus cé nach reacaire nó taibheoir gach file, go hiondúil bíonn beocht ar leith san dán a léann file os ard.

Tá réimse mór filí cloiste agam le blianta beaga anuas - agus anois agus mé ag léamh a gcuid filíochta, go hiondúil cloisim glór an file le mo chluas inmheánach.

Tá físdánta ina cuid tábhachtach san athrú toighis seo.

Fós féin, is prós mo rogha scíthleithoreachta - ach is iomaí imleabhar caol filíochta atá faighte ón leabharlann agam nó ceannaithe fiú. Bíonn CDanna den file ag reacaireacht le cuid acu - is móide mo shásamh sin.

Peataí Cholm Cille

Bréag sanasaíocht Dreoilín mar éan na ndraoi a chuir mé i dtreo DIL áit ar aimsigh mé tagairt do thrí pheata ó Beatha Colaim Chille le Maghnus Ó Domhnaill. Tá meathchuimhne agam ar thagairt don scéal a léamh fadó, fadó. D'aimsigh mé leagan anseo:

Do batar trí pheata ag C .c i. cat ⁊ dreolann ⁊ cuil. Aguis do thuiged sé urlapra gach beathadaigh dibh, ⁊ do chuiredh an tighearna techtairecht lev cuige ⁊ do tuigedh seisin gach enní uatha amail do thuicfed ó aingel no o duine do cuirfide a tectairect cuigi. ET tarla doib gur ith an dreollan an chuil ⁊ gor ith an cat an dreollan. Acus do labhair C. c. tre spirad faidhedoracta ⁊ adubairt se gorab amliad sin dogendais daíne deridh aimsiri .i. go n-isadh an duine bud tresi acu an duine bud anfhainde .i. go mbenfad se a spreidh ⁊  a airneis de ⁊ nach denadh se coir nó cert ris. Acus adubairt C. c. an uair do beidis Gaidil Erenn mar sin, go mbeith tren allamharuch orra, ⁊ gebe huair do beith coir ⁊ cert ar congbail acu, go mbeith a tren fein aris acu. Acus do bi do cin ag C. c. ar na beathadacaib becca sin do bi aicce gor íarr sé ar Día a n-aithbeougad dó, .i. aissec na cuile d'fhagail on dreollán ⁊ aisseg an dreollain do faghail on chat. Acus fuair se sin o Día, ⁊ do bhatar mailli ris ó shin amach, amail do batar ó thus nó gor caithetar an saegal nadurdha do bi acu. Con[ad] and sin dorinde an rann-sa

IN gnimh-sin doransatar   masached le Dia romcluin;

taibhghedh om chat mo dreollán   taibged óm dreollán mo chuil.

Bhí trí pheata ag Colmcille, .i. cat ⁊ dreoilín ⁊ cuil. Agus thuig sé urlabhra gach beithíoch díobh ⁊ do chuireadh an Tiarna teachtaireacht leo chuige ⁊ do thuigeadh seisean gach aon ní uatha amhail is a thuigfeadh ó aingeal nó ó dhuine do chuirfí le teachtaireacht chuige. Agus tharla dóibh gur ith an dreoilín an chuil ⁊ gur ith an cat an dreoilín. Agus do labhair Colmcille tré spiorad fáidheadóireachta ⁊ dúirt sé gurb amhlaidh a dhéanfadh daoine deireadh aimsire .i. go n-íosfadh an duine ba threise acu an duine ab anbhainne .i. go mbainfeadh sé a spré agus a airnéis de ⁊ nach ndéanfadh sé ceart ná cóir leis. Agus dúirt Colmcille an uair a mbeadh Gaeil Éireann mar sin go mbeadh tréan ag allúraigh orthu ⁊ cibé uair a bheadh ceart ⁊ cóir a choinneáil orthu go mbeadh a tréan féin acu arís. Agus  bhí de chion ag Colmcille ar na beithígh beaga sin a bhí aige gur iarr sé ar Dhia iad a athbheochan dó, i. aiseag na cuile a fháil ón dreoilín, agus aiseag an dreoilín a fháil ón chat. Agus fuair sé sin ó Dhia, ⁊ do bhíodar maille leis ó shin amach amhail a bhíodar ó thús nó gur chaitheadar an saol nádúrtha a bhí acu. Ar a shon sin rinne sé an rann seo:

an ghníomh do rinneadar más áil le Dia mé a chlos
gheobhaidh mé óm chat mo dhreoilín gheobaidh mé óm dreoilín mo chuil

 Ní cuimhin liom ar chor ar bith cár léigh mé an scéilín seo fadó, fadó, agus níl mé cinnte fiú gur Colmcille a luadh leis - ach bhí an scéilín maisithe leis an gcabhair a thug na créatúir dó - an cuil ag marcáil a áit sa leabhar dó, an dreoilín ag meascadh an dúch, agus níl baileach cinnte anois cad a rinne an chat!

 

Díchóilíniú na hIntinne

Le roinnt blianta anuas tá go leor ficsean agus cuimhní cinn de chuid Ngũgĩ wa Thiong'o léite agam. Bhí fhios agam fiú sular thosaigh mé ag léamh a chuid saothair go raibh leabhar tábhachtach scríofa aige - Decolonising the Mind: the Politics of Language in African Literature. Theip glan orm theacht air, áfach. Ní raibh sé ar fáil tríd na leabharlanna poiblí.

Ach le déanaí lorg mé don kindle é. D'aimsigh mé eagrán Gearmáinise, a foilsíodh i 2017 agus a bhfuil breiseán spéisiúil ag dul leis - aistí ag scríbhneoirí agus smaointeoirí ón Afraic faoin tionchar a bhí ag na haistí orthu.

De bhrí go bhfuil go leor dá chuimhní cinn léite agam, bhí cuid de na smaointe a nocht sé sna haistí léite agam cheana. Is léir gurb é an eochair eachtra an tréimhse a chaith sé i mbun cumadh dráma Ngaahika Ndeenda (pósfaidh mé nuair is mian liomsa) leis an bpobal i Kamiriithu. Tá ana chuir síos ann ar an dóigh ar thug an phobal a dtaithí saol agus a litríocht béil chuig an dráma - na cora cainte, na gluaiseachtaí, an réimse cuí teanga do gach caidreamh agus eachtra.

De bharr an dráma, ar éirigh go hiontach leis ar feadh sé seachtaine, chaith sé bliain i bpríosún gan triail ná cúis curtha ina leith. Ina bhraighdeanach ag rialtas Céinia - rialtas a bhí ceaptha bheith saor ó choilíneachas.

Tá tionchar an Marxachas ar a chuid smaointeoireacht follasach, agus é seasta ag caint ar an bpobal i dtéarmaí na tuathánaigh agus oibrithe. Dream, sa Chéinia, a raibh a dteangacha dhúchasacha fós á labhairt acu, áit a raibh an oideachas tar éis iad a bhrú i leataoibh dó féin agus dá mhacasamhla a fuair oideachas agus arb iad an chinseal iar neamhspleáchais iad.

Rud a chuaigh i bhfeidhm go mór orm ná an bhéim a leagann sé ar filleadh ar an litríocht bhéil atá beo ar bhéala na ndaoine, an siamsaíocht agus na deasghnátha nádúrtha atá caomhnaithe ag an cosmhuintir.

Feictear dom, i gcomhthéacs na hÉireann, go bhfuil scríbhneoirí Gaeltachta á dhéanamh sin go díreach. Leithéid Joe Steve Ó Neachtain, abair, a thosaigh amach ag scríobh agallaimh beirte, filíocht pobail agus lúibíní.

Tá rudaí níos casta do nuachainteoirí. Agus tá imní orm go bhfuil cainteoirí óga Gaeltachta ag cailleadh an deis bheith sáite san teanga mar a bhí na glúinte rompu.

Bhí macallaí de sin san aiste le Pettina Gappah, scríbhneoir as an Siombáib a bhfuil dhá chnuasach gearrscéalta agus úrscéal léi léite agam. Caidreamh deacair atá aici le haistí Ngũgĩ. Ní bhfuair sí ach scolaíocht sna blianta luath ina teanga dúchais Shona - ina dhiaidh sin is as Béarla a bhí a cuid oideachais, seachas roinnt blianta ag deireadh a gcuid scolaíochta ina raibh Shona mar ábhar scoile aici. Fonn láidir uirthi scríobh ach - fearacht Ó Ríordáin - a teanga dúchais ina teanga liom leat aici, agus an bhé á spreagadh as Béarla.

Tá go leor leor cosúlachtaí ach freisin go leor difríochtaí idir taithí na hAfraice agus na hÉireann, cás na teangacha Afracacha agus Gaeilge. Go deimhin, in aiste mic Ngũgĩ, Mukoma, tá sliocht fhada as aiste le Gearóid Denvir, a bhí ag freagairt d'aistí Ngũgĩ. 

Tá go leor lón machnaimh sa chnuasach.

Múnlaíonn teanga tuiscint

Dhá alt a tháinig mo threo ar Twitter le déanaí. Bhain ceann acu ón IASS i bPotsdam na Gearmáine le tábhacht na leaganacha a húsáidtear chun cuir síos ar imbhualadh ar na bóithre, agus an teanga a úsáidtear chun athrú córasach a bhaint amach i gcúrsaí iompair.

Déanaimis iarracht an teanga a úsáid. Tá malairt cathracha de dhíth orainn. Éilíonn sin malairt tuisceana. Agus múnlaíonn teanga tuiscint.

 Roinnt moltaí san alt: 

• faiche stórais cairr seachas áit páirceála. 
• bóthar oscailte (don iliomad trácht seachas carranna) seachas bóthar dúnta. 
• Imbhualadh seachas tionóisc

 D'eascair roinnt plé ansin ar Twitter agus luadh réimse eile - gur dóigh eile amharc ar teanga nuair a deirtear "teanga mionlaithe" seachas "teanga mionlaigh" agus "Iar-Ghaeltacht" seachas "Galltacht".

Le intleacht shaorga seachas le daoine a bhaint an dara alt, nó le bheith cruinn an úsáid a bhaineann a leithéid as cnuasach teanga ar an idirlíon agus scéalta á mhúnlú aige do chluiche. Is cosúil de bharr a raibh "foghlamtha" aige ón cnuasach ar líne go raibh claonadh ag an inneall scéalta a chumadh ina raibh foréigean collaíochta ar leanaí go láidir iontu. Agus nuair a cuireadh cosc ar fhocail áirithe níor athraigh na hábhar mórán, d'aimsigh an inneall dóigh leis an ngraostacht a chuir in iúl le sofhriotal.

Bhí siar is aniar san alt faoi ach bhí abairt amháin a sheas amach dom "Lig sé dom taiscéaladh a dhéanamh ar ghnéithe de mo sícé nárbh eol dom  bheith ann".

Tá amhras orm go bhfuil a leithéid de thaiscéaladh bunaithe ar na cúinní is dorcha den idirlíon iomlán folláin. Níl gach rud san fo-chomhfhios gur ceart scóip a thabhairt dó! Tá sé go háirithe baolach dar liom barraíocht scóip a thabhairt d'fhantaisíocht faoi fhoréigean - gan amhras, is mionlach a dhéanfaidh iarracht é sin a thabhairt isteach san fíorshaol - ach is leor an mionlach sin chun eachtraí tubaisteacha a mbíonn tionchar leathan acu a chruthú. Meabhraíonn sé, mar shampla, uafás dúnmharú Ana Kriegel dom.

Tá cumhacht le teanga, ach athraíonn úsáid teanga an brí agus an tionchar. Is fiú a bheith airdeallach faoi - agus faoi cé atá á mhúnlú. Is cuimhin liom LTI - Lingua Tertii Imperii - Teanga an Treas Ríocht le Klemperer a léamh. Nótaí a thosaigh sé ag breacadh síos agus é san leathshaol ag seachaint a ghabháil ag na Naitsithe. Thosaigh sé air nuair a chuala sé freagra bean den lucht oibre ag trácht ar tuige a ghabh an Gestapo í - "Wejen Ausdruecke" - de bharr nathanna.

Tá amhras faoi leaganacha áirithe sa Ghearmáinis fós de bharr an mí-úsáid teanga a rinne na Naitsithe.

An ndóigh chíor Orwell an cheist leis an Newspeak i 1984. B'shin lomadh teanga. Tarlaíonn rudaí ar dhóigheanna níos caolchúisí anois sa dóigh is gur críonna an té a thuigeann go baileach cén brí atá le nathaíocht tráchtála agus údarásach - tá foghlamtha acu gur fearr iliomad focail bláfara d'fhonn an bhrí a cheilt!

Is mithid mar sin bheith airdeallach faoin teanga a mbainimid feidhm as.

Seal ag fáisceadh miotail

Chaith mé dhá samhraidh ollscoile ag obair i monarcha Kromschröder in Osnabrück na Gearmáine. Ag déanamh codanna de méadar gáis. An chéad samhraidh ba iníon léinn eile mó pháirtí oibre ar an stáisiún oibre agus bhíomar ar aon bhuille mórán. Ní raibh ceachtar againn ag sárú an Akkord ná baol air - i. Bhí gné den tuarastal ag dul don líon píosa a bhí déanta in aghaidh an lae. Ní cuimhin liom muid fiú a bheith ag trácht air ná ag faire air seachas lá amháin. Bhí snua gréine uirthi go hiondúil, í seang aclaí - ach an lá áirithe seo bhí sí mílítheach agus ghabh sí leithscéal as nach mbeadh aon éachtaí oibre á dhéanamh againn. Bhí mé óg sotalach aineolach go maith, ach ní chomh haineolach sin nár thuig mé éirím an tagairt do "gach mí". Ní cuimhin liom bheith ró shuaite ar aon nós, mar níorbh aon rúpálaí mé féin. Bhí gá na píosaí a chuir isteach go cruinn san inneall. Rud a thóg am ormsa ach go háirithe.

 An dara bliain cuireadh ar an stáisiún céanna arís mé, ach is banoibrí oilte a bhí mar pháirtí agam. Bean ard sheang fhionn. Caiteoir toitíní. Ba bheag a foighne leis an mbogán de mhic léinn a bhí ina chonstaic uirthi an uasmhéid pá a bhaint amach. Thug a dúil san tobac faoiseamh áirithe dom - deis breith suas ar an obair agus í amuigh i gcóir gal. Bhí uimhir ar chúl an innill chun an líon páirteanna a chuntas. Bhí scáthán beag láimhe ann chun amharc ar. Shíl mé go n-íosfadh sí ar fad mé nuair a bhris mé é - ag ligean do titim go ciotach... Ní dócha go raibh sí chomh crua sin in aon chor, ach mífhoighne uirthi, mífhoighne dlisteanach. Tá cuimhne éigin agam uirthi a bheith ag déanamh roinnt de mo chuid oibre nuair a bhí an carn eadrainn ró ard - ar a cumas sise trí nó ceithre oiread a dhéanamh san am a thógfadh sé ormsa. Is dóigh liom gur fill a ghnáthpháirtí oibre ón saoire - níor chaith mé i bhfad ar an stáisiúin sin cibé. Rinne mé cúpla lá oibre ar líne eile ach arís ba bhac mé ar an ghnáthluas oibre. Tá cuimhne orm ar an mbean ghealgháireach chatach fhionn a bhí i mo dhiaidh ar an líne, arís ag teacht trasna chun roinnt de mo chuid oibre a dhéanamh chun maolú luais an líne a chosc.

Chaith mé an chuid eile den samhradh ag líonadh agus ag folmhú cineál de mhiasniteoir ollmhór ina nglantaí dhá leath cás an méadair. Mac léinn eile, níos aosta (mar a bhíonn aos léinn na Gearmáine) mar compánach oibre.

Tá cuimhne agam ar chúpla aghaidh ón tréimhse, cé go bhfuil na hainmneacha imithe as mo chuimhne. Firín beag feosaí a mbíodh boladh láidir biotáille as tráthnóna Aoine agus muid ar an seal tráthnóna ab ea an Meister. Os a chionn bhí bainisteoir, fear ciúin liath nár tháinig as an oifig, a bhí i gcúinne den urlár oibre, ach ar éigin. Feisteoir floscach, croiméal agus gruaig go guaillí aige. Níl mé iomlán cinnte faoin gcéimleathas a bhí i réim, ach bhí údarás aige. Inimircigh ón Iúgslaiv. Fear mór tanaí agus a chomrádaí firín beag íseal le caipín urnaí seasta air. Chuir ceist orm an tír Moslamach í Éire. Coirdíneach catach - teifeach aitheanta a bhí ina mhac léinn - ónar fhoghlaim mé gur mó leigheas ar an dtart atá le fáil as tae te a ól ná deoch súilíneach fuaraithe.

Dá mbeadh níos mó eolais agam féin gach seans go mbeadh níos mó foghlamtha agam ón gcomhluadar ilghnéitheach úd!

Rud amháin a chuir iontas orm an uair siúd, agus a dhéanann fós ná an flosc dochreidte oibre a léirigh siad agus am á thomhas chun an Akkord - an candam a bhí le baint amach - a shocrú. Shílfeá gur míbhuntáiste a leithéid. Níl fhios agam an mórtas oibre a bhí i gceist, nó an raibh buntáiste eile i gceist. Nó an raibh iomaíocht i gceist le meitheal an seail eile.

Ba luachmhar an taithí a bhí ann, cé nach ndearna mé aon saibhreas airgid! 

guth na ngreabhróg 'sa céatteamain

 

Inné, lá Bealtaine, bhí an aimsir go maith, agus chuaigh mé ag siúl (arís - is beag deireadh seachtaine nach bhfuil cúpla uair an chloig siúl déanta agam!). Nílim teoranta níos mó do na 5 km timpeall orm. Thosaigh mé inné thart ar dó i gCill Chomhghaill - tá siopa glasraí ansin a thaithíonn muid  agus fuair mé síob chomh fada leis. Tá sé buailte le Charraig Chill Chomhghaill - cnap mór d'aill nach bhfuil feiceálach ón mbaile níos mó, ach tá ó thaobh na farraige. Is cosúil  gurb ann a lonnaigh daoine i dtosach, ar mhaithe leis an léargas ar an dúiche thart orthu. Tá roinnt cuairteanna tugtha agam air ó thosaigh mé ag cuir eolas as an nua ar an gceantar ina bhfuilim lonnaithe, de bharr na paindéime.

Carraig Chill Chomhghaill

An Radharc uaidh

Tá roinnt siúlóidí marcáilte thart ar Chill Chomhghaill, ina measc Lúb Bhaile Dhonncha Riabhaigh. Leanann leath amháin de seo an bóthar, ach an leath eile is lánaí agus imeall páirceanna atá i gceist, agus is mar sin a shiúl mé chomh fada leis an trá - ag stáisiún traenach Chill Chomhghaill. Shiúl mé fán trá in aice an iarnróid ansin agus dul ó dheas. Tá coilíneacht thábhachtach póraithe ag Geabhróga Beaga ar an trá seo idir Chill Chomhghaill agus an Caisleán Nua. Ar feadh formhór an bhealaigh bhí siad le clos agam - ba léir go raibh na céadta acu ann, ach is ar éigean a chonaic mé iad - seachas nuair a bhí siad san aer nó ag titim mar a bheadh cloch isteach san fharraige! Clocha duirlinge an trá, agus na geabhróga ar aon chuma leis na clocha, geal leis. (Agus níl radharc ró ghéar agamsa)

Ar an dtaobh eile den iarnród tá tailte fliucha agus go leor éanlaithe ann freisin - chonaic mé ealaí agus éigrit - agus chuala mé go leor eile, ainneoin claisceadal na ngeabhróg!

Gar do phointe an sé mhíle bhí guthanna eile in iomaíocht leis na héin. Tá aerfort ann ag lucht eitleáin spóirt agus bhí dordán ingearán agus innill le clos.

Thug mé cuaird ar thearmann na n-éin cúpla seachtain ó shin, ach bhí na cosáin fós dúnta ar mhaithe leis na cuairteoirí geimhridh. Inné bhíodar ag oscailt agus chuaigh mé ag fánaíocht tríd riasc agus coill. Chonaic mé splanc daite anois is arís, agus chuala mé longhaire ilchineálach - ach ní fhaca mé le cinnteacht ach fáinleog. 

Shíl mé nach raibh romham anois ach siúlóid fadálach ar bhóithre cúnga tuaithe abhaile. Shiúl mé go dtí an Claí Dubh ó Phointe an Chúig Mhíle ar a leithéid, agus ansin ar bhóthair níos gnóthaí i dtreo an Caisleán Nua. Ar amhraí an tsaoil, agus mé ar bhord le hÁras an Túir Faire chonaic mé dreapadh as cúinne mó shúil agus chuaigh ag amharc níos grinne air. Bhí fógra ann do lúb-shiúlóid a thabharfadh timpeall an chuid eile den bhaile mé agus ar an mbóthar go dtí Baile an Chinnéidigh.

Siúlóid thaitneamhach a bhí ann - cé gur shíl mé go mbeadh táinrith bulláin i mo threo ag pointe amháin. Buíochas le Dia is cosúil go raibh ar a laghad an méid céanna imní orthu fúm agus a bhí orm fúthu.

I ndiaidh dom cúpla ghort a thrasnú tháinig mé amach ar lána cré a d'iompaigh ina lána tarra tar éis tamall. Bóthar an Rí go Cill Mhantáin, tráth dá raibh ón gCaisleán Nua - Caisleán Nua Mhic Fhionnagáin. Chonaic mé droichead ársa fán bhealach - droichead nua tógtha comhthreomhar leis. Lámh le fothrach an Chaisleáin tá Eaglais de chuid Eaglais na hÉireann agus doras ana bhreá práis air. Do San Proinsias atá an eaglais tiomnaithe agus is é a iomann don dúlra atá léirithe ann ag Imogen Stuart. 

Ina dhiadh sin áfach ní raibh romham ach truslóga fada ar chosa a bhí ag lagú ar bhóithre tuaithe abhaile. Ceithre huaire san iomlán a bhí mé ag siúl. Siúlóid ana bhreá murach na stráicí bóthair a raibh orm cuir díom go hairdeallach!

Aguisín - is cosúil gur Feadóg chladaigh seachas Geabhróga beaga cuid de na héin a chonaic mé san áit go mbíonn an coilíneacht póraithe.