 |
| Witches (b'fhéidir á gcéasadh) le Séamus VI agus I (1566-1625) óna leabhar Daemonologie (1597) - Fearann Poiblí |
An séanadh i dtosach. Is pápaire mé, agus fearacht an chéad phápa agus an pápa reatha araon, creidim go bhfuil an diabhal ann. Gur pearsa atá ann, agus é ag spreagadh olcas i ndaoine.
'Bígí measartha agus déanaigí faire, mar tá bhur n‑áibhirseoir, an diabhal, ag gabháil timpeall mar a bheadh leon ag búiríl ar thóir dhuine éigin le slogadh. '
Sin ráite, tá fíor amhras orm go raibh mórán dóibh siúd - mná 80% acu - ar cuireadh witchcraft ina leith dáiríre ag comhoibriú leis an diabhal. Ní hé nach bhfuil - fós - daoine a adhrann an t-áibhirseoir, agus a dhéanann drochghníomhartha dá réir ann. Ach má bhí lámh ag an diabhal san scaoll asarlaíochta sna meánaoiseanna agus san Nua Ré luath, measaim gur ar thaobh na sealgairí a bhí sé - bhí saint, éad, agus formad gan trácht ar eagla roimh an coimhthíoch agus an éan corr nó an duine neamhspleách ar an bpobal lárnach sa scéal.
I dtús an leabhar Mere Christianity, agus é ag leagan amach a théis gur rud uilíoch an dlí morálta sa duine, tá an méid seo le rá ag C.S. Lewis:
I conclude then, that though the differences between people's ideas of Decent Behaviour often make you suspect that there is no real natural Law of Behaviour at all, yet the things we are bound to think about these differences really prove just the opposite.But one word before I end. I have met people who exaggerate the differences, because they have not distinguished between differences of morality and differences of belief about facts. For example, one man said to me, 'Three hundred years ago people in England were putting witches to death. Was that what you call the 'Rule of Human Nature or Right Conduct?’ But surely the reason we do not execute witches is that we do not believe there are such things. If we did—if we really thought that there were people going about who had sold themselves to the devil and received supernatural powers from him in return and were using these powers to kill their neighbours or drive them mad or bring bad weather—surely we would all agree that if anyone deserved the death penalty, then these filthy quislings did? There is no difference of moral principle here: the difference is simply about matter of fact. It may be a great advance in knowledge not to believe in witches: there is no moral advance in not executing them when you do not think they are there. You would not call a man humane for ceasing to set mousetraps if he did so because he believed there were no mice in the house.
Ach tá amhras orm cé mhéid a chreid daoine go raibh witches ann dáiríre. Bhí polaitíocht agus maoin i gceist go minic, agus miangas agus fearg collaíochta. Is fíor gur sagart agus cúistiúnaí Chaitliceach a scríobh an Malleus Maleficarum - ach scríobh sé é tar éis d'easpag é dhíbirt as baile ina raibh géarleanúint á dhéanamh aige ar bhean ar leith - a fuarthas neamhchiontach. Rinneadh brionnú, is cosúil, ar cháipéisí a léirigh, más fíor, tacaíocht diagairí eile dá shaothar - nuair is cáineadh a rinne siad dáiríre! Ach scaip a leabhar agus a mhodhanna - go háirithe i tíortha an Phrotastúnachais, agus bhí dearg scaoll ar feadh i bhfad in Alban i measc Preispitéirigh.
Ag glacadh le Sola Scriptura (i. an scríbhinn diaga amháin) tá tagairtí láidre i gcoinne a leithéid ann.
'Ní fhuíleonga tú bean phiseógach do mharthuinn. ' (Bedell Exodus 22:18)
Ná fág a beo ag bandraoi. (Má Nuad Eaxodus 22:17)
'Thou shalt not suffer a witch to live. ' Rí Séamus Exodus 22:18
'Die Zauberinnen sollst du nicht leben lassen. ' Luther leagan 1912 2. Mose 22:18
'Maleficos non patieris vivere.' Vulgata
Ní scoláire Eabhraise mé, ná baol air, ach is cosúil go bhfuil na scoláirí deighilte faoi céard go díreach a bhí i gceist. (Féach alt anseo i Haaretz). Tá sé spéisiúil go ndearnadh baineann an té a bheadh thíos leis i ngach ceann de na haistriúchán sin.
An rud suntasach faoin tréimhse seo, mar a chíortar i sár sraith Paula Kehoe é, gurb ar éigin a tharla an fiach marfach in Éirinn; agus nuair a tharla is i measc na nGall is mó a tharla. Cíortar sé chás sa sraith.
- Dame Alice Kyteler agus a chailín aimsire Petronilla de Meath
- Ann Glover (ábhar An Bhean Feasa le hAlan Titley!), Éireannach a crochadh i mBostún
- Bean gan ainm in Aontroim, a rinneadh fiach uirthi mar gur síleadh gur asarlaíocht ba chúis le tinneas chailín ar thug sí roinnt samhadh di (planda atá nimhneach má itear barraíocht de)
- Mary Butters, bean feasa a raibh scil aici le ba - agus ar féidir gur dúnmharú dáiríre ab ea na cásanna a rinneadh í a chiontú astú.
- Cnuasach cásanna in Oileán Mhic Aodha
- Agus - go bhfios dom - an t-aon Gael ina measc, Biddy Early
Baintear feidhm éifeachtach as pictiúir a léiríonn samhlaíocht na ndaoine faoi witches (cinneadh ceart a bhí ann measaim, an focal sin a fhágáil sa Bhéarla - ní hionann baileach céill do chailleach, ná bean feasa, ná fiú amaid) agus na dóigheanna a céasadh agus a maraíodh iad.
Ach sé láidreacht mór an insint ná an dóigh a chuireann Olwen Fouéré, an damhsóir Aoife McAtamney agus damhsóir óg eile na mothúcháin agus na himeachtaí i láthair - gan focal a rá, ach an insint scéal lena gcolainneacha agus beagán prapaí, i dtimpeallacht faoin spéir - ballóga liatha, cois trá, sa choill.
An pian agus an eagla soiléir a d'fhulaing daoine - mná a formhór - a bhí thíos leis an scéal seo ar fad. Cé gur eascair an imní in san eaglais, agus imní faoi eiriceacht ag a fréamh, ba córais tuata is mó a chéas agus a mhairbh daoine a shíleadh gurb witches iad. Creidim gur sin cuid den chúis nach raibh an cleachtas fairsing in Éirinn - bhí deighilt ar aon nós idir an chreideamh oifigiúil agus creideamh na ndaoine. Agus ó tharla na gnáthdhaoine faoi chois ar aon nós, agus a gcreideamh faoi their agus faoi tháir, ní raibh feidhm le scaoll witches chun iad a smachtú.
Scríobh Arthur Miller a dhráma The Crucible bunaithe ar fiach witches Salem i Meiriceá. Ach b'é a bhí ina intinn ná fiach Cumannaigh MacCarthy - a raibh an meascán céanna d'fhormad, saint agus col le coimhthíos agus neamhspleáchas ag a chroí. Is dóigh liom go mbíonn an meascán sin i dtólamh i gceist nuair a déantar grúpa a dheighilt amach agus a dhamnú. Rud a tharlaíonn arís agus arís eile.
Tá amhras orm faoi roinnt de na nithe a dúradh sa chlár faoi phiseoga na nGaeil, agus ceist na mbandéithe (ní dóigh liom go bhfuil bunús dáiríre sa stair ag go leor den méid a deirtear faoi bhandéithe na nGaeil - tá scáil fhada ag cumadóireacht White Goddess Graves). Tar éis an tsaoil, shíl na Piúratánaigh go raibh go leor "págánach" faoin gCaitliceachas, ar creideamh é a chuireann colainn agus anam san áireamh; mar go bhfuil colainn agus anam sa dhuine. Níl aon cheist áfach go bhfuil agus go raibh fuath ban fite fuaite le go leor de na huafáis stairiúla. Agus go mbíonn agus go bhfuil streachailt i ndán do mhná lena gceart a bhaint amach - le seasamh astu féin, seachas mar mhaoin fhear éigin. (Go minic bíonn an foréigean i gcoinne mná dírithe ar na fir ar "leo" iad, dar leis an lucht ionsaithe, a uirísliú agus a mhaslú - feicimid éigniú mar airm chogaidh arís faoi láthair sa Úcráin, abair).
Sraith clárach den scoth (arís!) ó Phaula - agus is aoibhinn liom an úsáid a bhaineann sí go minic as damhsóirí agus íomhánna. Agus guthanna ceolmhara ... Féasta don súil agus don intinn.