Píosaí liom in áiteanna eile:

Posts mit dem Label fiosracht werden angezeigt. Alle Posts anzeigen
Posts mit dem Label fiosracht werden angezeigt. Alle Posts anzeigen

2023-04-17

Cill Mhic Ó mBirn


Nuair a thóg TFI freagracht as an bus áitiúil s'agam, an 184, thug siad ainmneacha nua ar scata stad bhus. Ina measc bhí Cill Mhic ó mBirn. Ainm an bhaile fearainn atá ann, ainm nach raibh agam. Phrioc fiosracht mé. Cad as don ainm? Rinne mé roinnt bleachtaireachta!

Cheannaigh mé leabhar, fiú! (Is maith iad Kennys!)

THE PLACE-NAMES OF CO. WICKLOW
VII THE BARONIES OF NEWCASTLE AND ARKLOW
LIAM PRICE

 Fuair mé an méid seo ann:

 

From a further study of this name I am satisfied that it represents Kilmaccabirn, the name of the early church which for the past 25 years I have mistakenly identified with Monastery near Enniskerry (see above, p. 293).
The final syllable -bawn is not a corruption of bearna, but of the word Birn in the old name. The thirteenth-century forms given on p. 293 show that moccu of moccu Birn came to be confused with mac Uí, resulting in mac.
This came to be treated as the genitive, and the seventeenth-century forms with -ick- show that the aspirated m of the genitive had ceased to be pronounced, as in the name Ballykine (above, p. 64. Compare baile mic gilla chais, modern Ballygilcash, Co. Sligo: Onom. Goed. p. 83). The spelling Killickybyrne of 1633 corresponds to the form Killmacabyrn of 1228-55, the name being treated as if it was the sept-name of the O'Byrnes.

Kilmaccabirn was in the archbishop's manor of Senkyll, that is, Shankill, Co. Dublin. Scott, following Ball, suggested that it was towards Powerscourt" (Stones of Bray, p. 190; Ball, Co. Dublin, iii p. 81).

This seemed to make Monastery the obvious identification.

In 1533, however, Alen lists Kilmacber in RV as a chapel of Delgany.

Closer study of the documents shows that the manor of Shankill extended much further to the south than Powerscourt. It included Ballyronan and the land of John son of Ralph " in the mountains " (AR pp. 195-6), which means that Kilcoole and Delgany parishes were in it. So Killickabawn, which was formerly in Delgany parish, was in the manor of Shankill.

There is a record of an exchange of lands between the dioceses of Dublin and Glendalough about the year 1190, before the two dioceses were united; the bishop of Glendalough gave certain lands in west Wicklow to the archbishop of Dublin, and took in exchange Kilmaccabirn and Toman and two other places. This is easy to understand if the reference is to Killickabawn and Tooman, which are now two almost adjoining townlands; it would mean that the archbishop was disposing of a tract of land on the extreme southern boundary of his diocese and adjoining Glendalough diocese. This seems more likely than the handing over to Glendalough of a place between Shankill and Powerscourt.

The identification of Kilmaccabirn with Killickabawn means therefore that the site of 'Cell moccu Birn,' the church of the man from Ossory', is to be located here, at or near Holywell.

The phrase sil senchill .i. meic cumili, which I quoted at p. 293 from the Book of Lecan, does not seem to have any relevance to Cell moccu Birn; in Rawl. B 502, 125, it reads sil seiscinn mc cumil.

Willowgrove. N 152.
This is the name used for Killickabawn in GJP, 1830-35

(Níl lch 293 san imleabhar a cheannaigh mé).

Rinne mé roinnt tochailt ar líne freisin agus tháinig ar chúpla tagairt:
Sa bhunachar "Early Christian Ecclesiastical Settlement in Ireland 5th to 12th Centuries" tá an mé seo (foinse:

Documented AssociationNem moccu Birn
LineageDál mBirn (Osraige)
TownlandKillickabawn/Downs
ParishKilcoole
DioceseGlendalough
BaronyNewcastle
CountyWicklow
ProvinceLeinster; Dublin
SourcesLL 373 (marg inf); Mart.T; Mart.O
Recorded HistoryCr.Mihi 1172/6, c.1190, c.1280; Alen's Reg 1228-55 (grant by Abbot Tadc to Archbp Luke); Rep.Vir 1533
Gendermale
Familial LinksCóemgen/Glendalough
Field Remainsch ruin (St. Mary of Downs); location name Holywell
BibliographyHogan 1910, 197; Price 1945-67, VII, 388-9; Turner 1983, [59-61] (no. 47); Ó Riain 1985, 224 (n. 735); MacShamhráin 1996, 57, 164, 195, 238, 241
Addendumabbatial possess of Glendalough; Nem mch Birn alias Pupu or Cailbe - putative br. of Ciarán
Ghlac mé an pictiúir thuas den fothrach atá luaite ansin. (Níl fhios agam an bhfuil Tobar Naofa le fáil ann; ní raibh mé in ann dul níos gaire don fhothrach).
Tá an méid seo thíos tógtha as leagan Uí Chorráin den Onomasticon Goedelicum

Tá an tagairt seo leanas i bhFéilire Aonghusa, agus gluaiseanna leis san eagrán a rinne Whitley Stokes.

D. xviii. cal. Iulii.
Con-recat diblínib,
for óen-líth ler slúagach,
Nem maccu Birn brígach,
la Benedicht m-búadach.


Nem .i. pupu fil a n-Araind 7 comar[b]a Enna Airne he, 7 do Dail m Birrnna hOsraigi dó, 7 brathair do Chiaran Saighir hé.

Nem, pápa atá in Árainn agus comharba Éanna Árainn é, agus de Dáil mBirna Osraí dó, agus bráthair do Chiarán Saighir é. (N'fheadar an gaol fola nó gaol spioradálta atá i gceist anseo).

Nem macc hui Birn do Dail Birn i n-Osraige 7 comarba Ennai Arné ocus is é sin in papa atberar do bith i n-Arainn.
Nem tribus nominibus uocabatur .i. Nem 7 Púpu 7 Cailbe. Nem primum nomen eius a parentibus. Pupu apud Scottos, id est papa, eo quod cathedram Petri petiuit, 7 Cailbe .i. cáel-béo, eo quod homines mirabantur eum uiuere (pro macie).¹
 

Unde Senan Insi Cathaig cecinit:
Romae rector docibilis,
Caelbe custos regiminis.

Comarba Petair is Póil tudchait Cailbe anair o Róim,
Nem mac hui Birn, brathair gle, dian comainm Pupu Airne


Nem mac Uí Bhirn de Dáil Birn in Osraí agus comharba Éanna Árainn é agus is é sin an pápa a deirtear a bheith in Árainn.


Glaodh trí ainm ar Nem, i. Nem agus Púpu agis Cailbe. Nem a chéad ainm óna thuisti. Pupu ón nGaeilge, sin é papa, an té atá ag teagasc ó shuí Pheadar, agus Cailbe .i. caol bheo [níl mo laidin sách maith é seo a aistriú - tagairt dá slí beatha deanaim amach].
 

As sin a chan Senan Inse Cathaig:
Romae rector docibilis,
Caelbe custos regiminis.

Comarba Petair is Póil tudchait Cailbe anair o Róim,
Nem mac hui Birn, brathair gle, dian comainm Pupu Airne

Dar le hAnnála Uladh:

Kl. Ianair
. Anno Domini .dc.l.iiii.

Nem m. h-ui Birn pausat

 

Suaimhneas síoraí dá anam!

2022-02-08

Turas Góidrisc

Le Bargode, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons

Tá sé de nós ag lucht scríofa ceannlínte Nuacht RTÉ leagnacha neamhchoitianta a úsáid, agus is breá liom an aclaíocht intinne a thugann sin dom. (Tá daoine eile ar malairt tuairime!). An ceannteideal inné is déanaí a phrioc m'fhiosracht Paráid na Féile Pádraig: ní turas Góidrisc a dhéanfar i mbliana. Tugann an ceannlitir le fios gur ainm dílís Góidrisc - ach cé hé féin?

Sular dhírigh Ailbhe Ó Monacháin m'aird ar deireadh an ailt bhí an cuardach tosaithe agam: tá "turas góidrisc (gan ceannlitir) ag FGB agus an ciall "turas in aisce" leis. D'aimsigh mé dhá shampla i gCorpas Stairiúil na Gaeilge.
Uch! Is Truagh Mo Ghuais Ón Ghleobhroid

Do mhairg ní fhuil acht malairt re góidrisc
I n-a thaisteal tar beannaibh na bóchna,
Guth na cuaiche, mo nuar, dom dhóigh-se,
Im chluais deis ní headh do thósnuigh.



Bíth a haimrél ins an Ruiséil
cuid dá caithréim chomhgaraigh
théid a lucht gliaidh tar muir dToirrian
is don Innia órchlochaigh
gnáth a tréinfhir ins an Éigipt
fá leor éide ar óigfhearaibh
is tig ar dtionól dóibh go Briostó
nach é gunó Góidrisce.
Flann mac Eoghain Mac Craith
I n-Ainm an Áirdmhic.
Tá an méid seo le rá ag eDil faoi "gunó Góidrisce":

gunó (= gnó) Góidrisce (prov.) a profitless venture, Ó Bruad. iii 72 § 12 

eDIL s.v. 2 gnó or dil.ie/26237
In alt na nuachta féin, mar a dúirt Ailbhe liom, tá an méid seo:
"Taoiseach Dhún Briste i Maigh Eo ab ea Góidrisc a chuir bagairt gan tairbhe ar Naomh Pádraig, dar leis an Duinníneach."

De bharr na noda in eDIL chuaigh mé sa tóir ar Dhuanaire Uí Bhruadair agus fuair (via archive.org) an fonóta seo leanas leis an dán. 

i.e. no fruitless journey or profitless adventure. For the story of Góidrisc and the legend of Dúin Briste see Mr. Thomas F. O'Rahilly's article in Gadelica, Part i, p. 171 et seqq., and the Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland of the year 1912, vol. xlii, p. 106 et seqq. In addition to the present instance and the two references given by me in my edition of Geoffrey Keating's Poems, pp. 28 and 157, Risteard Ua Foghlugha has sent me the following quatrain by Tomás Ó Maolriain, taken from Murphy Ms. (Maynooth) xii, p. 293

 also the following line from the Contention of the Bards,

Tuig a Thaidhg gé taoi ró ghlic: gur éirigh daoibh toisc Ghóidrisc.


THE PROMONTORY FORTS AND EARLY REMAINS OF THE COASTS OF COUNTY MAYO
PART I.— THE NORTH COAST (TIRAWLEY AND ERRIS)
By THOMAS JOHNSON WESTROPP, M.A.
Downpatrick and Dunbriste (Ordnance Survey Map, No. 7).
Tá sraith fínscéalta luaite san alt, agus an Dún féin luaite le fathach darbh ainm Góidrisc: tá cill ar an gceann tíre atá luaite le Pádraig, agus a ainm ar an gceann tíre.
  1. Bhíodh an fathach ag cuir as do Phádraig ag é ag rá aifrinn; thosaigh Pádraig ag urnaí, scoilt an carraig ón gceann tíre, agus bhásaigh an arracht.
  2. Foghlaí ab ea Góidrisc, ag creachadh an ceantar agus ag tabhairt an chreich ar ais go dtí an dún. Tháinig baintreach bhocht ag éileamh a heallach; d'eitigh sé í. Chuir sí a mallacht air, agus scoilt an charraig ón mórthír.
  3. Tháinig Padraig ag éileamh cúiteamh don pobal. Chuaigh sé ar a ghlúine ag urnaí. Chaith an fathach sleá leis, ach theip air aimsiú. Nuair a chas sé chun teitheadh, thit an charraig idir é agus an dún - agus a) cailleadh é nó b) thiontaigh sé ina Chríostaí agus rinneahd manach de.
  4. sin, nó rinne sé iarracht léim ar ais thar an bhearna ach thit i bhfarraige. (Féach Léim an Fhathaigh thuas)
  5. Nó bhí sé ar thuras nuair a thit an charraig, agus nuair nach raibh sé in ann dul isteach sa dhún, d'imigh agus ní fhacthas arís é.
Táim buíoch as Nuacht RTÉ a chuir ar an dturas seo mé, nárbh aon turas Góidrisc é, dar liom!

 Tá leagan iomlán eile de scéal Dún Bhriste in Annála MhicFhirbhisigh, is cuimhin liom dul sa tóir air tamall siar, ach is ar Twitter a chuir mé torthaí mo chuardaigh agus níl mé in ann teacht orthu.