Ó, Ae, Cíocha? Ó Cualann

Ó Cualann ⁊ Beannach Bheag
ón gcladach idir Chill Chomhghaill ⁊ Na Clocha Liatha

Tá an Sliabh suntasach (ainneoin nach bhfuil sé chomh hard sin) ar a dtugtar as Béarla an Sugarloaf gar don áit a chónaím, agus ar an mbealach go Bré. Agus sin an radharc a bhfuil taithí agam air.

Tá roinnt ainmneacha luaite leis as Gaeilge: Ó Cualann atá air ag Logainm. Roinnt blianta ó shin ar Twitter d'fhiafraigh Eoin Ó Riain cén fáth nach raibh Cualann séimhithe. Fuarthas freagra ón mBrainse Logainmneacha:

Gidh go bhfuil leaganacha de Ó Cualann agus Sliabh Cualann fianaithe sa Ghaeilge roghnaíodh Ó Cualann mar ainm oifigiúil den Great Sugar Loaf, *agus tá sé le fáil ar léarscáil na hÉireann ar scála 1:575,000 (cóipcheart, Rialtas na hÉireann, 1970) agus i nGasaitéar na hÉireann (1987). Níl séimhiú fianaithe sna leaganacha luath de Ó Cualann, agus glacadh leis an leagan seo gan séimhiú .i. tuigeadh gur dóichí go raibh an easpa séimhithe reoite ann. Ní léir brí na céad míre, ach tá sí caighdeánaithe mar Ó. Is fiú súil a chaitheamh ar leaganacha den dá logainm san Onomasticon Goedelicum mar atá ullmhaithe ag Instidiúd Ard Léinn Bhaile Átha Cliath—tá beagaín ón dinnsheanchas luaite ann:

Seo an méid atá luaite ansin:

22347

óe cualand *ae cualann* LL 195, Gwynn, Poems fr. Dind. 56; v. Ae Chualand; as. Óe Cualann, Gwynn, Poems fr. Dind. 60; in cloch forsa fuirmeadh ceand Cualann isi in Oe Cualann, on Sliab Cualann, UM 151a; betw. Senchoraid and Cuilenn (Glencullen ?), Gwynn, Poems fr. Dind. 62; seems same as Druim Ing, Gwynn, Poems fr. Dind. 60; + the Three Rock mt in S c. Dublin; v. Druim Ing

Seasann UM do  leabhar Uí Máine.
Tá tagairt do dhán ón Dinnseanchas ansin: an dán Bend Etair II

Bend Etair, étan fri tuind,
Dún mBrea maic Senboth Saeruill,
Óe Cualand fri fogla frais,
Druim Ing maic dobga Dorb-glais,
....
Crimthand Sciath-bél, scíam fri cath,
las' torchair Cúalu cétach,
tuc a chend slúag-barr samlaid
i n-Óe Cúalann crech-adbail.

Ind ail úag fors' ruirmed sain
cend rúad ruibnech ind ríg-fhir,
is di as ainm ós chói chabsaid
ind Ói airdirc imarsaid.

Tá tagairtí don scéal seo i bfoinsí eile - fearacht an leabhar Mágh Ealta Éadair . Tá cóip de agam áit éigin, ach ní heol dom cé hiad Crimthain ná Cuala!

Tá tagairt eile san OG:

24734
sliab cualann Sugarloaf mt nr Bray, c. Wicklow, AFM-ndx, CS-ndx; Glencullen mt
betw. c. Dublin and c. Wicklow, AU-ndx; but v. Cualu; *Trí slébe hÉrenn: Sliab
Cua, Sliab Mis, Sliab Cualann, Triads (ed. Meyer), §37*

Tá Ae Cualann luaite sna tréanna

38

Trí haird Hérenn: Crúachán Aigli, Ae Chúalann , Benn mBoirchi.

Trí arda Éireann: Crúachán Aigli4, Ó Cualann, Sliabh Dónairt 4 Cruach Phádraig

Ní mór a rá go bhfuil Log na Coille luaite le Ae Chúalann i foinsí áirithe. Is Log na Coille an sliabh is airde i gCill Mhantáin - ach níl sé chomh feiceálach le hÓ Cualann.

San ábhar scanáilte ag Logainm tá litir chun na nuachtáin ag Liam S Gógan ag maíomh gur cíocha an Bandé Cuala atá i gceist. An raon uile, Beann Éadair san áireamh luaite aige le colainn Chuala. Is deacair sin a thuiscint agus tú gar dóibh, ach ag amharc ón gcósta, mar atá sa ghrianghraif thuas, is féidir an samhail sin a fheiscint.

Giolaspar atá ag Logainm ar an sliabh níos ísle ar a thugaim Beannach Bheag. Is dóigh liom féin gur don talamh faoi a thagraíonn Giolaspar. Tá scéal go raibh "gilt spur" mar chíos ar an bhfearann sin.

The name Giltspur, which originally refers to a townland on the northern slopes, is explained by a transaction in the late 12th century, whereby Dermod MacGiollamocholmog granted one carucate of land in Kilruddery to Richard de Felda for a pair of gilt spurs, to be presented to him and his heirs each year at Michelmas 
~ Place-Names of County Wicklow - Liam Price (Foinse)