Seo insint Proinsias Mac a'Bhaird ar óige agus teacht in inmhe Colm Cille. Duine idir dhá flaitheas, flaitheas Cineál Chonaill a bhfuil éileamh áirithe aige air, agus flaitheas Dé atá á lorg aige. Tá sé luaite ag scata léirmheastóir go bhfuil an duine seachas an naomh i lár báire - tá osnádúr an naomhsheanchas léannta agus laochsheanchas an bhéaloidis fágtha ar lár. Is fusa iompu Criomhthainn, mac flaithe, ina Colm, scríbhneoir, ab, bunaitheoir a thuiscint dá réir.
É ag feidhmiú i líonra caidrimh teaghlaigh agus polaitíochta, faoi thionchar athrú ré ó phágántacht go Críostaíocht agus an dá rud fite fuaite le hiomaíocht prionsaí agus abaí.
Tá feidhm cliste bainte ag Proinsias as mion oighearaois an tseandacht mhall mar thairseach idir dhá ré, é tar éis aird a thabhairt ar an stair a fheiceann tionchar aige seo, agus ar ball an plá a scaip comhluadar Chluana Ioraird ar an sochaí in Éirinn, agus ar dhán Choilm go háirithe.
Fuair mé taitneamh i léamh Phroinsias ar an aighneas le Finian Magh Bhile faoin leabhar - scéal níos sothuigthe ná an gnáth goid suarach agus é fite fuaite le polaitíocht na bhfiní. Leanann tragóid cath Cúl Dreimhne, ach go bhfuil tagairt agus insint ag Proinsias do na cúinsí ar fad a luaitear leis - i bhfoirm úrscéil ar ndóigh seachas stair. Mar atá ráite aige féin ina iarfhocal, tá simpliú agus múnlú déanta aige ar na heachtraí, agus an duine aonair agus a chaidrimh pearsanta chun tosaigh. (Ach mar is dual d'oide maith, tá na foinsí staire ar bhain sé feidhm astu luaite aige ina iarfhocal freisin, don té ar mhian leis dul níos doimhne sa scéal).
Tá cinneadh Cholm Chille glacadh le pionós an díbeartha sothuigthe dá réir, an ciontacht a mhothaíonn sé as an ár a raibh páirt nach beag ag a mhórtas cine agus uabhar pearsanta ina spreagadh.
Ach tá cuma na réalaíochta agus na fírinne ar insint Phroinsias, agus is éasca bá agus tuiscint a bheith ag an léitheoir leis an gcarachtar.
Más buan mo chuimhne, dúirt Proinsias ag Fómhair na Leabhair i mBéal Feirste go raibh rún aige cloí le Gaeilge nach raibh tionchar na Lochlannach air fós. Ar An Cúinne Dána thug Antain Mac Lochlainn suntas d'úsáid an fhocal "iris" sa chiall liteartha "creidimh, reiligiún" agus "scál", taibhse. Tá dornán focail eile mar iad ach iad i gcónaí i gcomhthéacs a fhágann sothuigthe iad. Nae a bhíonn ar uisce, abair agus is ar bhirling a fhágann Colm Cille Daire Calgach chun aghaidh a thabhairt ar Albain.
Tá dán bhreá mar chlabhsúr ar an leabhar, ag tarraingt as
Fil súil n-glais
fégbas Éirinn dar a h-ais;
noco n-aceba íarmo-thá
firu Érenn nách a mná.
A leagtar ar Cholm Cille.
Tá Proinsias dílis freisin do chanúintí Uladh, rud a chuireann, dar liom féin, le fiúntas an leabhair.
Leabhar an-éagsúil ó na scéinséirí a thug Proinsias dúinn roimhe, nó an greann atá i bhFatwa. Agus an slacht is dúil ar earraí Leabhar Breac air freisin.
Ach leabhar atá chomh máistriúil céanna. Agus dá mba rud é go raibh fonn air an scéal a leanacht go hAlbain chun cuir leis an méid a scríobh sé i dTairngreacht, bheadh fonn orm é a léamh!
Mar a tharlaíonn, is ón leabharlann a fuair mé Flaitheas an uair seo - tá spás do leabhair nua ag éirí iontach gann i mo theachsa!
