Lá Coille

Tamall siar scaip @edil_dictionary an nasc chuig "callann" eadhon kalend na Laidine, .i. céad lá na míosa. Bunús Lá Caille - mar caileann atá sé ag Ó Dónaill. 

Luaigh @riadach go raibh tagairt dó "Lá Coille" ag Amhlaoibh Uí Súilleabháin agus timpeallghearradh luaite leis. Chuir sé sin mearbhall orm agus chuaigh mé ag tochailt. 

Seo an tagairt:

CINNLAE AMHLAOIBH UÍ SÚILEABHÁIN
1834
MI GIONBHAIR - Gach la line. An cead la .i. la 'anodlag beag .i. dia ceadaoin .i. la an Timchiollghearradh. - Creidim gur air an la so glaodhaid na Ciaruighig "la Coilleadh";
oir is ionnan coilleadh agus gearradh no timchiollgearradh.

Tháinig mé ar thagairt do thimpeallghearradh ar seanmóir Lá Coille ag an Athair Pheadar:

Nuair a bhíodar araon sa n-aois sin do labhair Dia le h-Ábhraham agus d'órduigh sé dhó tímpalghearradh do dhéanamh air féin agus ar gach duine fireann.

Ansin is ea rith sé liom go bhfuil Lá Coille ocht lá i ndiaidh Lá Nollaig:

Nuair a bhí ocht lá caite agus é le timpeallghearradh, tugadh Íosa mar ainm air, mar a thug an t‑aingeal air sular gabhadh sa bhroinn é. Lúcás 2:21

Tráthúil go leor bhí plé ar Twitter freisin faoi amhrán Nollaig a bhíodh ag Peig Sayers agus a chan Aodán Ó Ceallaigh ar an gclár Bladhaire, agus amhránaí Déiseach eile  Ciarán Ó Gealbháin ar chlár Mhuireann Nic Amhlaoibh, agus tá sé ar fáil ar an CD Déan Gáirdeachas ag Cór Fear na nDéise. Tráthúil mar go bhfuil an véarsa seo leanas ann (aimsithe i gcnuasach Dúchas - ach tá sé sa leabhar Labharfad le Cách freisin):

Is ocht lá na déid sin-
'Seadh glaodhtar la 'Coille air-
I dTeampall na Trionóide.
'Seadh doirteadh an Fhuil Mhilis
Dá chur in-iúl dóibh siúd
Gur scéal é a bhí Chuige
Bheith ag fulaing na daor-pháise
Is ag iomchar na Croise.

---

Tháining Seaghan Mac an tSionnaigh ar léamh eile ar an gceist as Albain, san leabhar Carad nan Gàidheal i gcaibidil faoi Saobh-Chrabhadh na nGaidheal

Bha e 'n a chleachdadh am measg nan Gàidheal, 's na linntibh a chaidh seachad, beachd sònraichte 'ghabhail air na neoil, agus air àirde na gaoithe, air ceud oidhche na bliadhn' ùir'. Air an oidhche so, ma tha a' gbaoth o'n àird' an iar, tha sin anabarrach sealbhach, rathail; agus their iad ris, uime sin, " Dàir-na-Coille" — 's e sin, oidhche anns am bheil beatha ùr air a cur anns na craobhan, no anns a' choille ; agus tha daoine fiosrach ag ràdh, gur ann uime sin a thugadh oidhche-choinnle, no choille, mar ainm air an oidhche so.

Bha meas mòr aca air a' ghaoith 'n iar, mar tha na sean-fhocail ag innseadh dhuinn : —

Gaoth à deas, teas 'us toradh ;

Gaoth o'n iar, iasg 'us bainne ;

Gaoth à tuath, fuachd 'us gaillion;

Gaoth o'n ear, meas air crannadh.

Jiohad ar Árainn Mhór!

Ní túisce Tairngreacht alptha siar agam gur fógraíodh úrscéal eile ó Phroinsias Mac a Bháird. B'ait liom i dtosach gur Coiscéim a d'fhoilsigh seachas Leabhar Comhar, foilsitheoirí Rún an Bhonnáin agus Tairngreacht. Ach cé go bhfuil gnéithe scéinséara ag baint le Fatwa is cineál eile leabhair atá ann. Úrscéalaí Gaeilge an laoch, cineál frustrachas air le saol na litríochta Gaeilge agus an bhearna idir an saol sin agus saol an oileán Ghaeltachta a bhfuil sé fáiscthe as agus ina chónaí ann.

Bhain na slaiseanna agus ciútaí faoi saol na Gaeilge agus dearcadh na meáin Béarla roinnt mhaith gáire croíúil asam.

Scríobhann sé úrscéal samhlaíochta faoin fáidh Mahamad - dúshlán saoirse cainte, más féidir é sin a rá faoi saothar ceilte Gaeilge. 

Ansin a thagann an dara carachtar isteach sa scéal, fear óg le athair (neamhláithreach don mórchuid) Éireannach agus máthair ón Libia a tógadh in Éirinn. Drabhlásaí macnasach. Ach a aimsíonn foilmhe ina shaol agus faoi thionchar a ghaolta déanann iarracht é líonadh le dian Ioslam. Scéal measartha coitianta in Iarthar na hEorpa. 

Cloiseann sé faoin úrscéal agus feiceann deis clú a bhaint amach agus leorghníomh a dhéanamh i saol a shíleann sé bheith peacúil ach ar deacair leis scaradh léi. 

Fíonn Proinsias scéal atá éadrom greannmhar ach fós féin nach múchann dáiríreacht na ceisteanna. Tá sleachta den úrscéal faoin fáidh sa leabhar freisin. 

Léitheoireacht siamsúil ach tairbheach. 

Éire an lae inniu atá ag claochlú - Tá ról tábhachtach sa scéal ag daoine aeracha freisin. 

Molaim an leabhar!

https://www.siopaleabhar.com/tairge/fatwa/

Fatwa 

Proinsias Mac a Bháird 

Coiscéim 

ISBN 13: 6660012190607 

Cur i gCéill

D'fhreastail mé ar sheoladh an leabhair seo i Smock Alley áit ar chuala dornán beag againn comhfhreagraí coiriúlachta RTÉ, Órla O'Donnell ag tabhairt suntas do chruinnis agus fírinne na gnéithe síceolaíocht fóiréinseach sa leabhar.

Tá staidéar déanta ag Celia de Fréine ar a leithéid agus seas sé sin léi in insint an scéil seo. 

Ní bean óg an laoch, Cass Uí Chaoimh. Tá clann tógtha aici. Ach ar bhealach is tús saoil atá i gceist sa leabhar seo. Le linn a saol pósta bhí sí gafa le clann, agus le cúram a máthair chéile. Bean a raibh col aici lena cúlra íosaicmeach. Anois is baintreach í, ag déanamh a cinntí féin. Saor roghanna nua a dhéanamh.

Ag obair i cúpla gné den síceolaíocht. Ina measc do na Gardaí. Ach fiosrach as a stuaim féin faoi bhás bean óg gaolta léi, a chuaigh i bhfarraige as a stuaim féin. Má rinne. 

Tá casadh agus corr sa scéal, agus scéalta eile fite isteach is amach ann. A d'fhéadfadh baint a bheith acu leis an príomhscéal. 

Tá an buaic sásúil drámata. 

Agus tá go leor síolta curtha go bhféadfadh Cass filleadh orainn le héachtraí nua. 

Carachtar nua spéisiúil iltoiseach le cúlra casta domhain. Agus carachtair eile lena hais. 

Léitheoireacht siamsúil spreagúil, mar is ceart do scéinséir. 

Go leor cur i gcéill le scagadh agus scaipeadh!

Cur i gCéill

Celia de Fréine 

Leabhar Comhar 

Sraith: An Léamh Liteartha

ISBN: 978-1-9998029-7-4

https://comhar.ie/leabhair/cur-i-gceill/

Anseo!

Bainim taitneamh as giolcaireacht Úna-Minh agus cuireann an ciníochas a bhíonn uirthi cuir suas leis colg orm. Maith go leor, bhíomar in adharca a chéile uair nó dhó mar gur mór agam cruinneas agus sanasaíocht agus is deacair idirdhealú idir beachtaireacht (nach mbím ag iarraidh dhéanamh) agus fiosracht saoithín (a bhfuilim ciontach as agus ar deacair orm smacht a choinneáil air).

Fuair mé géarú goile don leabhar le linn an Red Line Book Festival nuair a labhair sí agus léigh sleachta as an leabhar in Áras Chrónáin. 

Tá trí ghné leis an leabhar. A huchtú ag bean singil as Éirinn a thóg anseo i lena hathair sise, iar Gharda de bhunadh na Gaeltachta. Tógáil lán ghrá ainneoin go mothaíonn sí colm an uchtaithe. Ach tógáil oscailte freisin a lig di fréamh láidir Éireannach Gaelach a chuir síos gan neamhaird a dhéanamh ar a hoidhreacht san Vítneam. An dá fréamh fógartha go mórtasach ina hainm - Úna-Minh. 

Tionchar a dhaideo a thug di grá agus cumas sa Ghaeilge, agus na laethanta saoire in Iarthar Dhuibhneach i measc gaolta agus cairde. Ardú croí ó thús deireadh. 

Faraor ansin an taobh dorcha de gan a bheith ag teacht leis an gcuma a shíleann lucht na haigne iata gur cheart a bheith ar Éireannach. An síor cheist "cárbh as dhuit dáiríre". Ionsaithe ar líne agus san fíor saol. Ionsaithe a chreimfeadh muinín duine níos íogaire. 

Bail ó Dhia ar Úna-Minh a shocraigh gan géilleadh agus bheith láidir. (Bheadh claonadh ionam féin admhaím cúlú go limistéar sábháilte). 

Tríú chuid spreagúil faoin obair ceannródaíoch atá á dhéanamh aici mar saoroibrí sna meáin dhigiteacha, ainneoin an streachailt síoraí obair a aimsiú. Feidhm á bhaint aici as a spéis sna cluichí ríomhaireachta chun an Ghaeilge a chur chun cinn! (Seanduine dóite mise gur beag a spéis i gcluichí ríomhaireachta, mar sin admhaím go raibh roinnt de nár thuig mé in aon chor). 

Tá an leabhar snasta eadrom agus go leor nathanna cuí Ghaeilge móide aistriúcháin Béarla i mboscaí tríd síos. Mar a chuireann sí féin frása an lae amárach ar Twitter. 

Thug mé an leabhar ar ais go pras go dtí an leabharlann, mar dúradh liom go raibh scuaine neamhghnách ag fanacht leis! 

Lón machnaimh fiúntach agus dearcadh dearfach ar roinnt ceisteanna atá beo - uchtú, féiniúlacht, ciníochas, saorobair agus an Ghaeilge a choinneáil beoga agus a scaipeadh. 

New Island Books a choimisiúnaigh agus a d'fhoilsigh - toradh indíreach ar an chaoi a chuaigh Úna-Minh i ngleic le hionsaí gránna ciníoch uirthi féin in Áth Cliath.... 

https://www.newisland.ie/nonfiction/anseo

Bail ó Dhia ar a gcuid oibre! 

Odaisé

Tarraingíodh m'aird ar aistriúchán Pádraig de Brún ar Odaisé Homer le linn an phlé ar Twitter roimh IMRAM na bliana seo, áit a raibh ócáid le haistriúcháin nua.

Luadh le linn na hócáide sin go raibh sé de nós ag de Brún an méid a bhí aistrithe aige i rith an lae faoi bhráid saoithe Dhún Chaoin agus iad ar airneáin leis istoíche ina theach ag an Cill. (Cuireann sé arraing trím chroí gach uair a fheicim an bhail atá ar an dteach breá adhmaid sin anois).

Tá an leabhar seo againn de bharr gur cuireadh clóscríbhinn neamhiomlán faoi bhráid Ciarán Ó Coigligh, scoláire. Bhí ainm sagairt eile luaite leis ach bhí amhras air. Chuaigh sé i gcomhairle le Máire Mhac an tSaoi, neacht de Brún. Dhearbhaigh sise a thuairim agus d'aimsigh sé an chuid eile den aistriúchán i gcartlann de Brún. Is cosúil go raibh sé á réiteach chun go bhfoilseoidh Sáirséal agus Dill é ach nár éirigh leis é chríochnú.

Bhí mórchuid d'eachtraí Odaiséis cloiste agam ar bhealach amháin nó bhealach eile ach ní raibh aistriúchán ar bith léite agam. 

Ní breitheamh mé i gcúrsaí filíochta, ach bhí an leagan seo soléite go maith - ainneoin an saibhreas cainte a chnuasaigh de Brún in Ollscoil na Cille. Tá go leor athrá i gceist, mar sin ní fada go mbíonn focail nua foghlamtha - fiúnach (fearg), ólaithe (tonnta) agus araile. 

Bhí mé ag streachailt beagán mar go mbíonn an insint ag preabadh siar agus aniar san am, pearsan éagsúla ag insint an scéal ag amharc siar.

Scéal lán eachtraí daonna agus diaga. Aitéiné na súl glas ag cuidiú le Odaiséis, Poseidon luascaire cóstaí ag iarraidh é a bhascadh. Chuaigh roinnt de na hainmneacha coimhthíocha sa bhfraoch orm admhaím. 

Bhí díomá orm leis an dearadh - measaim go mbeadh cló beagán níos mó agus leagan amach níos snasta chun tairbhe an leabhair. 

Coiscéim a d'fhoilsigh i 1990.

Sa Teach seo anocht

Úrscéal gairid, úrscéilín dáiríre atá anseo. Caibidlí gairide. Sruth comhfheasa fir atá á intinn déanta suas aige a bhean, a bhfuil a ghrá di fuaraithe a thréigean. Agus an tig inar tógadh é. Agus a mhac, a bhfuil grá aige fós dó. É diongbháilte imeacht ar maidin. Scéal coitianta faraor. 

Tá teannas san insint, gnéithe den scéal á nochtadh diaidh ar ndiaidh. Ach mar a bheadh sceitse a fhágann fairsinge don léitheoir ionannú leis an reacaire. Macalla de tragóidí bheaga saol aon duine a thug grá seal agus ar tháinig athrú ar an gcaidreamh - agus ní dócha go bhfuil mórán fear nach n-aithneodh tréithe acu san reacaire. Is obair leanúnach caidreamh ar bith seachas finscéal sona amach ón bpósadh go bás. 

Luaigh Mícheál agus é ag caint ar An Cúinne Dána ar RnaG gur insint an fhir amháin atá anseo. Ach tugtar go leor eolais le go gcuirfeadh an léitheoir a léamh f(h)éin ar an scéal. 

Thaithin an scéal go mór liom, ainneoin a truamhéalaí is atá an ábhar. Agus tá an insint snasta. Mórán d'aon ráig amháin a léigh mé é. Bheadh freisin murach go raibh obair le déanamh! 

Táim buíoch de Chló Iar-Chonnacht a chuir cóip léirmheasa chugham. Tá oiread leabhair maithe foilsithe le déanaí gur dócha go mbeadh an ceann seo éalaithe uaim! 

Sa Teach seo Anocht
Mícheál Ó Conghaile
Cló Iar-Chonnacht

Croí Cine

Bhí cónaí orm sa Ghearmáin, scoite amach ó Ghaeil agus Gaeilge, nuair a cheannaigh mé Croí Cine Seán de Fréine go luath sna nóchaidí. Sleachta as litríocht na Gaeilge ó Rosc Amergin go Ár Ré Dhearóil. In eagar de réir téama sna caibidil i dtreo is go bhfuil scéal le léamh sna dréachta, scéal na nGael agus a gcuid smaointeoireachta. Gaeilge na linne seo curtha go cúramach ar na sleachta ársa.

Tá sé ar mo leabhragáin ó shin, faoi ghradam. Is iomaí seoid aimsithe agam ann, agus is minic a chuaigh mé ag póirseáil ann.

Is fada as cló é agus deacair teacht air. Cailleadh go leor de stoc an Chlóchomhair nuair a bhí tuillte san Trá Thuaidh i mBaile Átha Cliath ag tús an chéid seo. 

Is maith mar sin go bhfuil eagrán méadaithe snasta curtha amach ag Cló Iar-Chonnacht. 

Sa bhreis ar na sleachta féin tá innéacs úsáideach agus nótaí faisnéise ar focail agus leaganacha nach mbeadh ag léitheoir.

Croí Cine 

Seán de Fréine

Xenogenesis

Tá Octavia Butler ar duine de na scríbhneoirí a bhfuil mé tagtha uirthi le blianta beaga anuas. De shliocht daoir ón Afraic i Meiriceá. Ficsean Samhlaíoch den scoth scríofa aici, fáiscthe as an dtaithí ar leith ar an saol a bhí aici.

Sa sraith Xenogenesis (atá ar fáil faoin ainm Lilith's Brood freisin) tá cogadh núicléach tar éis an chine dhaonna a scrios nach mór. Tá fuílleach an áir tarrthálatha ag Oankali, cine eachtardhomhandach a bhfuil buanna iontacha bithinnealtóireachta acu, agus é ar a gcumas galair a leigheas agus fad iontach a chuir le saol daoine. Ach is mian leo cumasc leis an gcine daonna chun a gcine féin a chuir ar aghaidh.

Tá cuma iontach éagsúil orthu, míofar i dtéarmaí daonna. Agus cé go bhfuil fireann agus baineann orthu, tá an tríú gnéas - ooloi - de dhíth chun atáirgeadh a dhéanamh. 

Sa chumascú le daoine mar sin bíonn cúigear sa lánúin, agus tréithe ó gach tuismitheoir ag an leanbh, an ooloi ag feidhmiú mar innealtóir géiniteach chun an leanbh a "mheascadh". Fearacht feithidí bíonn claochlaithe móra i gceist nuair a thagann neach in inmhe. 

Tá céadfaí forbartha go mór acu, rud a chuireann ar a gcumas freisin cumarsáid fíoréifeachtach a dhéanamh mar phobal, agus cineál daonlathas bunadh a chleachtadh. 

Tá siad den tuairim gur fabht mharfach don gcine céimleathas an duine, foinse an foréigin.

Géilleann siad go pointe do freasúra daonna don comhshamhlú agus tar éis an domhain a leigheas ligtear daonna ar ais air chomh maith le coilíneachtaí measctha Oankali daonna. Ach tá na freasúraithe fadsaolach ach aimrid de bharr innealtóireacht na hOankali. 

Tá duine ar leith lárnach i ngach úrscéal. Lilith sa chéad úrscéal, baintreach roimh an chogaidh. De bhunadh Afra Meiriceánach. Duine de na céad daoine a mhúsclaíonn na hOankali as tromshuan staidéar. Comhoibríonn go drogallach leo i ndúiseacht an choda eile agus a ullmhú don saol nua. Meas brathadóra uirthi dá réir ag an dream nach ngéilleann. 

Mac léi leis na hOankali an dara duine. Cuma sách daonna air, agus déantar fuadach air ag na freasúraithe. Fágtar ann ar feadh tréimhse é d'fhonn eolas a bhailiú chun fadhb na freasúra a réiteach. 

Ooloi dá sliocht an tríú duine - castacht ar an gconair chuig cine nua. 

Fágann an leagan amach seo go leor scóip aici chun ceisteanna cumhachta, inscne, caidreamh agus cóir a chíoradh. Seachnaíonn sí freagraí néata simplí. Go deimhin fágtar go leor faoin léitheoir. 

Tá dearcadh ar leith le fáil sna scéalta. Lón machnaimh. 

Sitges

Seinneann m'iníon Viola agus Fidil leis an gceolfhoireann Rithim i mBré, ceolfhoireann atá bainteach le Comhaltas Ceoltóirí Éireann i mBré agus le Music Generation.  Le traidhfil blianta anuas tá siadsan páirteach i bhféile ceoil i Sitges na Catalóine.. Mar sin ag deireadh an míosa seo chaite thugamar beirt aghaidh ar Sitges.

Fad a bhí m'iníon ag cleachtadh agus ag foghlaim ceoil, bhí mise díomhaoin agus ag fánaíocht thart ar na sráideanna. Níorbh cruatan ar bith sin, mar go raibh an aimsir mar a bheadh ar lá breá samhraidh in Éirinn. Bhí ár n-óstán lonnaithe ar imeall an tseanabhaile agus bhí na hócáidí ar fad istigh i lár an seanabhaile céanna - cnocán le sráideanna cúnga ó na meánaoiseanna - agus scata foirgneamh ón ré sin freisin.

Trá agus siúlán bhreá. Solas iontach. Thug mé faoi deara go raibh scata dealbh d'ealaíontóirí ar an siúlán céanna - El Greco ina measc. 

Is beag iontas gur mheall an bhaile leithéidí Santiago Rusiñol y Prats. 
Thug mé suntas do na fógraí sráidainmneacha cuanna, dhátheangacha, ar tíleanna agus pictiúir ag dul leo go minic. Tá Caistílis éigin agam, ach níl Catalóinis. Theip orm i siopa amháin uachtar reoite sú talún a aimsiú do m'iníon - toisc gurbh as Catalóinis amháin a bhí na blasanna agus nach raibh cosúlacht ar bith leis an focal a bhí á lorg agam!

Ní dhearna mé mórán ullmhúcháin don turas. Má tá sé i ndán dúinn filleadh beidh roimh réamhoibre déanta agam - agus déanfaidh mé iarracht cuaird a thabhairt ar cuid den na foirgintí stairiúla ann.

D'éist muid Aifreann Domhnaigh (i gCatalóinis) san Eaglais os cionn na trá - eaglais barócach, is dócha (ní saineolaí mé!).

Ní raibh faoileáin ar bith le feiceáil - ach bhí pearóidí beaga glóracha uaine fán trá, ag neadú sna crainn pailme.

Bhí an ócáid ceoil féin taitneamhach cé nach raibh mé i láthair ach nuair a bhí m'iníon ag seinm (faillí eile!).
Bheadh fonn orm filleadh.

Margaret Lonergan

Tá mé ag freastal ar imeachtaí de chuid IMRAM le blianta anois. Go minic bíonn filíocht físe de chuid Margaret Lonergan mar chúlra ag léiriú na léamha agus na taibheanna.

Téann siad i bhfeidhm orm agus is minic a fhanann íomhá liom (agus a chuireann ag tóraíocht mé). 

Tá cuimhne fairsing agus súil géar aici, agus na scileanna chun íomhánna a mheascadh agus colláis a chruthú. 

Chuaigh a roghanna i mbliana i bhfeidhm go minic orm agus tá sé sin ráite agam sna nótaí fánacha anseo. 

Is léir go dtumann sí í féin sna saothair chun an meon agus atmaisféar cuí a aimsiú don taibhe - agus é in oiriúint don seomra agus do saothair na hoirfidigh eile. 

Ní bhrúnn na híomhánna iad féin chun cinn, cuireann siad leis an éigse gan baint de na focail. Tugann lón machnaimh don lucht féachana gan a samhlaíocht a srianadh. 

Gura fada buan í. 

Tá roinnt dá cuid saothair féin le feiceáil ar Instagram https://www.instagram.com/jackdawstudiodublin/

Eachtraí Thomáis

Fadó, fadó bhí post samhraidh agam leis an Irish Academic Press. Iadsan a d'fhoilsigh saothair Edward Mac Lysaght ar sloinnte na hÉireann, agus b'shin a raibh d'aithne agam air. Luaigh @riadach ar Twitter go raibh úrscéal ana mhaith scríofa aige agus phrioc sin m'fhiosracht. Ní raibh fhios agam fiú Gaeilge a bheith aige.

Is Bildungsroman é Eachtraí Thomáis is dócha - scéal lonnaithe faoin dtuath in Éirinn ag tús an chéid seo caite. Fear óg ó theaghlach gustalach go maith a díbríodh agus tar éis seal a chaitheamh ar deoraíocht filleann go hÉirinn le cara níos sine a bhfuil feirm faighte le huacht aige. 

Titeann i ngrá go mí shona faoi dhó. Feirmeoirí agus spailpíní, agus lucht an tí mhóir. 

Is sa chéad pearsa, ag amharc siar, a insítear an scéal, mar dhea agus gur dó féin atá sé ag scríobh. 

Ní reacaire uilefheasach atá againn agus is treise an scéal dá réir. 

Caint nádúrtha atá ann, le tuin láidir Déiseach. 

Ní dóigh liom go bhfuil mórán dá leithéid léite as Gaeilge agam - mheabhraigh sé Hesse nó Hans Fallada dom.

Úrscéal réalaíoch, agus insint réalaíoch nár fhéach le gach ceist a fhreagairt. Agus cur síos breá ar réimsí saoil. 

IMRAM - Nick Drake

Gadhar dúshúileach tháinig chugam

Gadhar dúshúileach bhí tuilleadh uaidh

Gadhar dúshúileach d'aithin mé

Gadhar dúshúileach d'aithin mé

Gadhar na súl dubh

Gadhar na súl dubh

Bliain i ndiaidh bliana cuireann IMRAM ceolchoirm i láthair ina gcuireann plúr na gceoltóirí leaganacha traschruthaithe de amhráin ceoltóra Béarla i láthair. Blianta eile is ainm mór le rá a bhí i gceist, agus foireann mór glórach ceoltóirí ar an ardán. Spleodar agus fuinneamh ag croitheadh an lucht féachana.

Bhí cúrsaí difriúil i mbliana. Triúr ceoltóir ar an ardán.  Liam Ó Maonlaí (guth, pianó), Neil Martin (Dordveidhil), agus Peter O'Toole (giotár).

Nick Drake an cumadóir a bhí i gceist, amhránaí nach raibh ach trí albaim eisithe aige nuair a chuir ródháileog drugaí don galar dubhach a raibh a chrúba go domhain ann deireadh lena shaol. 

Bhí an ceol níos brónaí ná mar is iondúil, níos pearsanta, níos giorra do dhaoine. 

Leaganacha traschruthaithe Gabriel. 

Saothar chúramach físe Margaret Lonergan. Go leor grianghraf de Nick Drake agus a theaghlach fite le colláis ealaíne. Agus ealaíontóirí ar leith freisin. Javier Riera mar shampla, a leagann pátrún solais geoiméadracha anuas ar tírdhreacha a bhí mar chúlra do "Crann Torthaí". 

Ealaíontóir eile nach raibh fadsaolach de bharr duairceas faoina healaíon a thug na híomhánna oiriúnacha do "Hazey Jane / Jane Sa Cheo" — an Grianghrafadóir turgnamhach Francesca Woodman. 

Fíodh na heilimintí ar fad le chéile go cúramach as saothair na healaíontóirí uilig seo chun lón anama agus machnaimh a thabhairt do lucht a bhlaiste. 

Chuir Gabriel aguisín leis, ag léamh roinnt dáin de chuid máthair Nick, Molly Drake maille dán dá chuid féin spreagtha ag leac uaighe Nick Drake. Óna shuíochán a léigh sé seachas ón ardán, sa dóigh is gur guth díchollaithe na hÉigse a chuala an lucht féachana.... Diamhair. 

Tá formhór na téacsanna ar fáil ar bhlag Gabriel

Dreoilín na Máighe

(íomhá ó eagrán speisialta Comhar ar Ó hAirtnéide) 

Bhí dhá ócáid ar Satharn Féile IMRAM i Smock Alley tiomnaithe do Michael Hartnett a d'éag fiche bliain ó shin.

Tarlaíonn sé go bhfuil Muince Dreoilín léite le déanaí agam, agus spéis múscailte ionam. 

Bhí Róisín Ní Ghairbhí ina cathaoirleach ar phlé faoin bhfile is a fhilíocht idir triúr. Beirt a raibh aithne phearsanta acu air, Mícheál Ó Siochrú agus Mike Mac Domhnaill. Agus an scoláire Sorcha de Brún a bhfuil aithne léitheora aici air.

Bhí an chíoradh ar an chúlra as ar fáisceadh an fhilíocht agus an streachailt a bhain leis spéisiúil. Agus an léargas ar an dóigh a raibh an ól agus an bhé fite fuaite dó, ainneoin fios a bheith aige go raibh an galar á chreimeadh. 

An ciúnas, an tabhairt faoi deara, na fréamhacha traidisiún is teanga a nasc é lena áit dhúchais agus an gairm osnádúrtha filíochta a bhraith sé bheith air. An fáisceadh idir dhá theanga. 

San léiriú Oirféas Nua rinneadh cur i láthair ar fhilíocht Uí hAirtnéide idir Gaeilge agus Béarla. Na dánta á reic ag Cathal Quinn agus Gabriel Fitzmaurice. Tionlacan ceoil ó Michelle Mulcahy. Damhsa ó Sibéal Davitt. Filíocht físe Margaret Lonergan ag meabhrú le grianghraif na nithe as ar fáisceadh é agus a fhilíocht. Tristan Rosenstock ina chathaoirleach agus é ag cuidiú le ceisteanna agus ceoil chun cuir leis an iomlán. Gesamtkunstwerk a labhair leis na céadfaí uilig.

Tá fonn orm anois dul i ngleic leis an bhfilíocht idir Gaeilge agus Béarla... 

Laochra na Seanlitríochta

Bíonn roghanna deacra romham i gcónaí nuair a fhoilsítear clár IMRAM. De bhrí go mbíonn orm bus a fháil abhaile agus éirí luath an mhaidin dár gcionn tá sé dodhéanta freastal ar gach rud.

Ach bhí fonn mór ar orm Liam Mac Cóil agus Diarmuid Johnson a chlos i mbun léitheoireachta. Tarlaíonn sé go bhfuil an dá saothar as ar tharraing siad léite agam.

Chomh maith le bheith ina fhile agus scríbhneoir próis, seinneann Diarmuid Johnson an fheadóg mhór go feillbhinn. Seinn sé píosa mar réamhrá sular thosaigh Liam Mac Cóil ag léamh óna úrscéal An Choill.

Níl aon dá saothar le Liam Mac Cóil mar an gcéanna, ach is ceann ar leith An Choill. Athshamhlú ar eachtra de chuid ridire de chuid an Bhord Cruinn, scríofa i bhfriotal agus stíl na rómáns Artúracha.

I dtús an scéil músclaíonn an laoch i lár coille, é ar díchuimhne iomlán. Tá castachaí agus fealsúnacht go leor a bhaint leis an scéal, agus mar a dúirt mé le Liam bhraith mé féin agus mé á léamh go raibh mé i bhfostú mé féin, ar strae sa chaschoill. Cuid den pointe é sin, dar leis...

Taithí de chineál eile, ar lú dua agus ar mo phléisiúr, éisteacht le léamh mínráiteach Liam ar sleachta as an scéal - go háirithe os rud é nár bhain na nathanna  ársa tuisle as mar a bhaineann siad as asam agus mé ag léamh. Agus rogha cuí de phictiúir rómánsacha roghnaithe ag Margaret Lonergan á theilgeadh ar an mballa lom laistiar de i Scoil na mBuachaillí.
Ealaín eile ar fad. Agus fonn orm athchuairt a thabhairt ar an leabhar.

Seilbh Inse Fódla atá mar fotheideal ar insint Diarmuid Johnson ar scéalta Tuatha De Danann, agus is tírdhreacha sceirdiúla na hÉireann a bhí roghnaithe ag Margaret Lonergan chun na sleachta a léigh Diarmuid a léiriú. Clocha loma mar chúlra d'insint ar streachailt na laochra - gabháil Fódla ó na bhfear bolg agus a chosaint i gcoinne Balor agus na bhFomhórach.

Prós ceolmhar a chleachtann Diarmuid agus tá guth soilbhir glan aige. Idir na sleachta sheinn sé ar an bhfeadóg mór.

Cloisim go bhfuil Conaire Mór taifeadta mar chlosleabhar aige agus ar na bacáin ag Leabhar Breac. Agus Midir agus Étain ag teacht ár dtreo san earrach.

Agus maidir le Liam Mac Cóil, go mbeidh ceann scríbe bainte amach faoi dheireadh ag Lúcás Ó Briain roimh Nollaig - imleabhar toirtiúil ag teacht ár dtreo.

Gura fada buan Leabhar Breac agus a chuid údair - laochra na seanlitríochta atá ag tabhairt léargas úr dúinn ar sheanchas ár sinsir.

Tá Odaiséas sa Táin!

Ba tinfeadh iontach a bhí ann ag Lucht IMRAM iarraidh ar bheirt, a bhfuil leaganacha nua Ghaeilge den Táin curtha ar fáil acu, dul i ngleic le heachtraí Odaiséis de réir Homer.

Tá leagan Gaeilge ann cheana ar ndóigh, a rinne an Pádraig de Brún. Mar fear an tí, d'inis Cathal Póirtéir dúinn ina réamhrá mar a chuaigh Pádraig de Brún i ngleic leis an Ghréigis i rith an lae. Um am airneán ansin bhailigh saoithe Dhún Chaoin i dTig na Cille agus phléigh siad an dréacht d'fhonn barr snasa a chuir air. (Táim fós ag fanacht go dtiocfaidh an leabhar chugham ón leabharlann....)

Cuir chuige eile a bhí ag Darach Ó Scolaí agus Réamoinn Ó Ciaráin, shamhlóinn. Ach bhí na torthaí ceolmhar cuanna mar sin féin. 

Eachtra Polaiféamas Cioclóps a d'aistrigh Darach Ó Scolaí. Tá roinnt d'aistir Odaiséis roimhe mar réamhrá don scéal, agus cuir síos gairid ar oileán na Placairí Loiteoge...

Ach an ghuais ina fhágann mórtas agus ceanndánacht Odaiséis é féin agus a chomrádaithe croí an scéil, agus a ghliceas a thugann sciar acu slán ó chraos an arracht.

Chuir Séamus Barra inár láthair saothar Dharach, le tionlacan ó rogha Margaret Lonergan de phéintéireacht claisiceach agus rómánsach ar an scéal.

Scéal éagsúil a bhí le reic ag Ciara Ní É - aistriúchán Réamonn Ó Ciaráin ar eachtraí deiridh Odaiséis, a fhilleadh abhaile ar deireadh tar éis deich mbliana de chogaíocht agus deich bliana eile d'fhánaíocht. A theaghlach faoi léigear ag lucht suirí ag iarraidh a bhean a mhealladh agus teacht i dtír ar a shaibhreas. A mhac faoi bhrú. A bhean amhrasach faoi ghéilleadh dá dóchas go bhfuil a fear fillte dáiríre. 

Scéal corraitheach brónach lúcháireach. 

Tionlacan arís ag rogha Margaret Lonergan d'íomhánna. Thaithin an ceann thuas go háirithe liom - an radharc nuair a aithníonn a bhuime Odaiséis ar colm ar a chos, agus cosa an strainséire á ní aici... 

Tá súil agam go mbeidh fáil againn ar na sleachta, prós cuanna álainn. 

Agus lón anama eile ó IMRAM. 

An dochtúir leis an hata dearg..

Fabhalscéal de chuid Martin Luther 

Ein Löwe, Fuchs und Esel jagten miteinander und fingen einen Hirsch. Da hieß der Löwe den Esel das Wildbret teilen. Der Esel machte drei Teile, des ward der Löwe zornig und riss dem Esel die Haut über den Kopf, dass er blutrünstig dastand, und hieß den Fuchs das Wildbret teilen. Der Fuchs stieß die drei Teile zusammen und gab sie dem Löwen ganz. Des lachte der Löwe und sprach: »Wer hat dich so lehren teilen?« Der Fuchs zeigte auf den Esel und sprach: »Der Doktor da im roten Hut!«

Diese Fabel lehret zwei Stücke. Das erste: Herren wollen Vorteil haben, und man soll mit Herren nicht Kirschen essen; sie werfen einen mit den Stielen. Das andere: Das ist ein weiser Mann, der sich an eines andern Unfall bessern kann.

Chuaigh Leon, Sionnach agus Asal ag seilg in éineacht agus mharaigh eilit. Dúirt an Leon leis an Asal an chreach a roinnt. Rinne an Asal trí chuid cothrom as. Bhuail taom feirge an Leon agus bhain sé an craiceann de chloigeann an Asail á fhágáil fuilsmeartha. Dúirt sé leis an sionnach an chreach a roinnt. Bhrúigh an sionnach an trí chuid le chéile agus shín ar an Leon iad. "Cé mhúin duit roinnt amhlaidh? " , arsa an Leon, ag gáire. "An dochtúir thall lena Bhairéad dearg"

Tá dhá mhúineadh sa fabhalscéal seo. Bíonn buntáiste ó Thiarnaí agus b'fhearr gan silíní a ithe leo - caithfidh siad na gasa leat. Agus - fear gaoismhear é siúd a thig foghlaim as mí ádh duine eile. 

Our Tangled Speech

Níor bhuail mé le hAodán ach uair fánach amháin. Mheall Tomaí Rua ó thuaidh mé go hÉigse Loch Lao chun labhairt faoi Twitter (cad eile). Bhí béile agam i bhfochair comhluadar gnaíúil agus chuaigh greann agus grinneas Aodán Mac Póilin i bhfeidhm orm.

Sa chnuasach aistí seo tá an ghreann agus an grinneas céanna le fáil. Rinne Aodán cion fathaigh don ngaeloideachas ó thuaidh ó na seachtóidí ar aghaidh - ach is mó fós a rinne sé ina iarrachtaí an balla idir an pobal Aontachtach agus an Ghaeilge a leagan.

Tá stair gluaiseacht na Gaeilge i mBéal Feirste ó aimsir na hársaitheoirí Protastúnacha go dtí streachailt an lae inniu clúdaithe go cuimsitheach sna haistí, agus an idirphlé idir pholaitíocht agus gluaiseacht na teanga léirithe go cruinn. 

Tá cúram ar leith déanta de chúrsaí craolacháin. 

Tá aiste amháin ag deireadh an leabhair maidir le sloinnte a léiríonn leithne agus doimhne na castachtaí. 

De bhrí gur foilsíodh na haistí cheana in áiteanna éagsúla tá roinnt athrá i gceist ainneoin go ndearnadh eagarthóireacht air.

Tá an leabhar thar a bheith luachmhar do mo leithéid nach bhfuil cur amach dáiríre aige ar chúrsaí an Tuaiscirt agus an spreagadh a chuir Bóthar Seoighe agus go leor tograí eile chun cinn. 

Lón machnaimh. 

Gaeilge - Anseo agus Anois

Ar shlí is an deis níos mó a chlos ó leabhar Úna-Minh Caomhánach Anseo a mheall mé amach go Cluain Dolcáin de hAoine seo chaite.

Mar chuid de Féile Leabhair an Líne Deirg a reáchtálann Comhairle Contae Átha Cliath Theas bhí painéal cainteoirí faoi agallamh ag Peadar Ó Caomhánaigh.

Ainneoin ainm na Féile ba ghá dom bus a fháil ó lár na cathrach go Cluain Dolcáin. Ní maith liom bheith mall ag imeachtaí agus bhí gach cosúlacht le tranglam tráchta Faiche an Choláiste.

Bhí faoiseamh orm mar sin gur leandáil mé in Áras Chrónáin a bheag nó a mhór in am. Bhí grúpa de cheoltóirí óga traidisiúnta ag seinm chun deis a thabhairt do na cainteoirí socrú síos, mar sin ní raibh mórán cúis le m'imní!

Chuir Peadar an triúr cainteoir i láthair. Úna-Minh Caomhánach, Ciara Ní É, agus Garry Bannister.

Idir píosaí plé ar an nGaeilge agus a gcaidreamh féin léi, rinne Ciara roinnt dá taibhfhilíocht a reic. Léigh Garry Bannister a rogha dhánta de chuid filí comhaimseartha na Gaeilge - Cathal Ó Searcaigh, Gabriel Rosenstock, Caitríona Ní Chléircín - agus fear nach raibh iomrá cloiste agam faoi roimhe, Howard Lawn. 

Léigh Úna-Minh dhá sliocht as a leabhar, ceann álainn grámhar faoina caidreamh lena Dhaideo, fear Gaeltachta ó Iarthar Dhuibhneach a labhair Gaeilge léi ó thús. Uchtaíodh Úna-Minh mar leanbh ón Vietnam agus bhí an dara sliocht níos dorcha - a taithí le ciníochas fánach síoraí a sroich a phointe is ísle in ionsaí tarcaisneach uirthi i lár Bhaile Átha Cliath nuair a bhí sé de "dhánacht" aici masla a fhreagairt.

Ach mar sin bhí an dóchas i dtreis agus an Ghaeilge á cheiliúradh san ócáid dhátheangach seo. 

Bhí cór áitiúil d'athfhoghlaimeoirí a chuir go mór leis an ócáid, ag canadh amhráin a d'fhoghlaim siad fadó ar scoil chun an chaint a éadromú. 

Tá mé cinnte gur lean an plé agus allagar ar aghaidh i mbeár Áras Chrónáin ach faraor bhí turas fada abhaile le cuir díom agamsa...

Aguisín - foilseoidh New Island Books leabhar Úna-Minh ar an 24 Deireadh Fómhair

https://www.newisland.ie/nonfiction/anseo

Sruth Teangacha

I ndiaidh dom Mo Chara a léamh le déanaí chuaigh mé sa tóir ar breis filíochta de chuid Gearóid Mac Lochlainn. Bhí Sruth Teangacha luaite i Mo Chara agus chuir mé fios air.

Tá réimse téamaí á chíoradh aige ach is iad na dánta faoi thrioblóidí an Tuaiscirt agus an slí a théann siad i bhfeidhm orthu siúd a mhair tríothu agus a tháinig in inmhe lena linn is mó a chuaigh i bhfeidhm orm. Bhí orm an leabhar a leagan uaim go minic chun na mothúcháin a dhíleá.

Cé gur taibhfhilíocht a chleachtann Mac Lochlainn agus gur cumhachtaí go mór a fhilíocht ráite tá faoi seo taithí éigin agam ar a theacht i láthair (tríd físeáin don mórchuid) go bhfuil a chanúint shainiúil uirbeach ar fáil do mo chluas inmheánach. 

Díolaim as Gaeilge agus Béarla atá anseo - ach ní lomaistriúchán atá i gceist ach dánta san dá theanga ar an téama céanna. Go háirithe nuair is é féin a chum an dá leagan. 

Tá dán amháin aige (a reiceann sé ar an CD) faoi bheith ag cuir aistriúcháin ar fáil ag léamha filíochta do dhream gan tuiscint ná mórán bá. 

Cuireann an CD atá leis an leabhar go mór leis. Leaganacha de na dánta reicthe. É ráite aige gur d'aon uaim a sheachain sé glaine an stiúideo ar mhaithe le taifead a dhéanamh é féin. Cinneadh stuama dar liom, a fhágann gairbhe na sráideanna a spreag iad le clos sna dánta.

Sruth Teangacha / Stream of Tongues

Gearóid Mac Lochlainn

Cló Iar-Chonnacht

https://www.cic.ie/books/published-books/sruth-teangacha-stream-of-tongues-leabhair-cloite

Ba seachtópas é inné

Bhí mé i measc an slua mór a chruinnigh san Sugar Club ar sráid Leeson chun tréaslú le Gabriel Rosenstock.

Agus muid ag cruinniú bhí ceol giotár ón stáitse ó fhear nár thug mé a ainm liom faraor. Ceol na Meánmhara.

B'í Sinéad Ní Uallacháin bean an tí.

Chuir gariníon le Gabriel, Maggie Byrne - seacht í féin - tús le himeachtaí trí dhán "Dhaideo" faoi lá breithe an ochtapais a reic. Ba seachtapas é inné...

Lean a iníon Saffron - an dán cháiliúil a scríobh sé di agus í ag iarraidh teilifís i lár na hoíche. (Dúirt Garry Bannister ar ball nach raibh daltaí na linne seo in ann meabhair a bhaint as sneachta teilifíse... Imíonn an t-am).

Is iomaí réimse a chlúdaíonn saothair Gabriel. Ar chrann Alan Titley a thit sé blaiseadh dá shaothair próis a thabhairt dúinn. Thug sé deoch dúinn as turas Gabriel chun Ganges - agus ansin crobhaing scéalta faoi Nasruidín.

Mar a dúirt sé, tá an Ind curtha ar ais ag Gabriel i lár dúchas Ind-Eorpach na Gaeilge agus a litríocht.

Tá comhoibriú le filí eile ag croí obair Gabriel. Ó chuile cearn den cruinne (an aimsir chaite san áireamh!)

Ní fhéadfadh siad ar fad bheith i láthair, ar ndóigh. Sheol triúr ionadaíoch teachtaireacht físe. Mariko Sumikura  ón tSeapáin.  K. Satchidanandan ón Ind. Hans-Christian Oeser as Beirlín.

Léigh a iníon Éabha dán molta greannmhar a sheol an file Indiach Dileep Jhaveri.

Bhí a nia Mario Rosenstock (fuirseoir cáiliúil) ann le hinsint dúinn faoina streachailt mar nia uncail cháiliúil agus an díomá a chuir sé ar mhúinteoirí agus Micheál D féin nuair a thig siad nach raibh Gaeilge aige....

Sin ráite bhí Garry Bannister a rá gur cáiliúla Mario ná Gabriel i measc daltaí scoile anois...

Chan Hilary Bow amhrán le Van Morrison agus David Bowie sna leaganacha trascruthaithe a rinne Gabriel do Thionscadail IMRAM.

Chuir Donncha Crowley dhá monalóg i láthair, ceann as Gaeilge, ceann as Béarla.

Thug Cathal Ó Searcaigh, Paddy Bushe agus Garry Bannister - sean chomrádaithe pinn de chuid Gabriel- a rogha féin de dhánta Gabriel dúinn.

D'inis Cathal dúinn mar a d'eascair ceann de na tograí is déanaí de chuid Gabriel as leabhar filíochta de chuid Li He, file ó ré Tang na Sine, a thug sé isteach chuige mar bhronntanas san ospidéal. Allagar Gabriel leis an bhfile a bheidh sa leabhar.

Léigh Caitríona Ní Chléircín a rogha féin de dhánta Gabriel a léiríonn a bhá le agus tuiscint ar saol agus mothúcháin na mban.

Allagair le filí beo is marbh cuisle saothair Gabriel. Agus le healaíontóirí agus oirfidigh. Tonnta tinfeadh...

Bhí an ghlúin óg ann freisin - rogha Shéamuis Barra Uí Shúilleabháin de dhánta teagaisc idir aistriúchán agus bundánta. Faraor bhí ormsa sleamhnú amach ag an bpointe sin, imní orm faoin mbus deiridh....

Táim cinnte gur lean an cheiliúradh ar aghaidh - níl easpa ábhair.

Dúirt Cathal Ó Searcaigh go bhfuil sé thar am ag Ollscoil éigin Dochtúireacht onórach a bhronnadh ar Gabriel - agus go bhfuil ábhar céim MA i dtionscaint leabharliosta...

Is fíor dó, measaim.

Gura fada buan Gabriel.