Anfa mór ar mhá Lir

Katsushika Hokusai - Metropolitan Museum of Art,
online database: entry 45434. Foinse

Rumann mac Colmáin, i. mac Rí Laoire, de chlanna Néill, rí fhile Éireann a rinne an dán seo agus laoi luascach ainm an aiste ina ndéarnadh. Is é abhár a dhéanta iomorra oilithreacht a bheith á dhéanamh aige go Raithean in aimsir gorta mór. Ba mhiste le lucht an bhaile é a bheith ag teacht chun an bhaile go ndúradar leis an saor a bhí ag déanamh an darthí mór diúltú a thabhairt don fear dána; ansin dúirt an saor le duine dá mhuintir "Éirigh in aghaidh Rumann agus abair leis nach dtig leis teacht chun an bhaile go ndéanann sé rann ina bhfuil áireamh na cláir atá anseo chun an dairtheach a thógáil."

Is ansin a rinne sé an rann seo:

A Choimdhe liom, cad a ghní mé

faoin ábhar mór seo?

cathain a bheidh foirgneamh faoi scéimh dlúth

déanta as an deich gcéad clár seo?

Is é sin an líon cláir, i. míle cláir ann agus ní fhéadfaí diúltú dó a réir ós rud é gur fhoilsigh Dia dó trína éigse an líon cláir a bhí ag an saor. 

Ina dhiadh sin rinne sé mór dhán do Ghaill Átha Cliath agus dúirt na Gaill nach dtabharfadh siad luach a dháin dó ansin rinne sé an rann iomráiteach seo:

M'eiteachsa

más áil do neach, níodh

agus iar sin tógfadsa 

oineach an duine do-ghní

Tugadh a bhreith féin dó ina dhiadh sin. Agus sin an breith a thug sé - pingin ó gach droch Ghall agus dhá phingin ó gach dea-Ghall agus níor fuaireadh i measc na nGall duine ar bith nár thug dhá phingin dó  óir níorbh fiú le Gall daoibh go dtabharfaí droch Ghall air. Ansin dúirt na Gaill leis an fharraige a mholadh chun go bhfionnfaidís an raibh dán bunaidh aige. Agus ansin mhol sé an fharraige agus é ar meisce ag rá:

Anfa mór ar mhá Lir

 Do thug sé iomorra an t-éadáil sin go Chill Bhealaigh ar Mhá Constantín óir ba do chealla Uí Súanaigh an chill sin agus Má Constaintín uile. Gach má agus gach fearann a réidh Constaintín  is le Mochuta é agus is as Constaintín a ainmnítear an má. Is amhlaidh a bhí an Cill an uair úd, seacht sráid de Ghaill ann .i. ar a mhéid, agus thug Rumann trian den éadáil di, agus trian don scoil, agus trian leis féin go Raithean áit ar bhásaigh sé agus cuireadh é in aon uaigh le Uí Súanaigh  ar mhéid a onóir le daoine agus le Dia.

Anbthine mór ar muig Lir	Anfa mór ar mhá Lir
dána dara a h-ardimlibh	dána ar a ard-imill
at-racht gaeth, ran-goin gem garg	d'éirigh gaoth, ghoin geimhreadh garg muid
cu tét dar muir mórgelgarb	thar mhuir mhór gheal gharbh
dos-árraid ga garggemrid.	tháinig garbh geimhreadh
Gním an muighi, mag Lir lór	gníomh an mhá, má Lir lear
ro lád sním ar ar sír-slógh;	thug sníomh ar ár sár slua
écht mól cách ní lugu	éacht mór cách, ní lú
cid as ingantu didú	cad is iontaí ná
in scél dírecra dímór?	an scéal díochra diamhair
Ó do- chuir in gaíth anair	Ó neartaigh an ghaoth anoir
menma tuinne tarcabair	ardaítear meanma toinne
cu dúthracair dul torainn síar	gur mian leis dul tharainn siar
cosin fót fris funenn grían	go dtí an fód ina fhuineann grian
cosin glais-muir n-garg-lethain.	go dtí an glas-mhuir gharg leathan
Ó do- chuir an gaeth atúaid	Ó neartaíonn an ghaoth aduaidh
co dúthracair tuinn temen-crúaid	gur mian leis na tonnta dorcha crua
co m-bad fri domun an-des	dul go dtí an domhan aneas
fri fithnem ro ferad tres	ag fearadh cath ar an firmimint
ró ésted fri elechdúain	ag éisteach leis an ? duan
Ó do-chuir an gaíth aníar	Ó neartaíonn an ghaoth aniar
dar in sáile srebach-dían	thar an sáile sreabhach-dian
co dúthracair dul torainn sair	gur mian dul tharainn soir
co crann n-gréine coros gaib	go crann na gréine ?
i muir lethan lebur-chían	i muir leathan leabhar chian
Ó dorala an gaíth andes	Ó neartaíonn an ghaoth aneas
dar tír Saxan sgiathbras	ó thír na Sacsan sciathbras
co m-benann tond Insi Scít	go mbuaileann tonn Inse Scíth
dorair do charr Calathnít	go dtéann go chorr Calathnit
co m-brut Lumnech líathanglas	go mbruitheann Luimneach liathghlas
Is lán ler, is lomnán muir	Is lán lear, is lomlán muir
is álaind inn ethar-bruig	is álainn an eathar-bhrú
ro lá curu in gáeth ganmech	rinne an ghaoth gaineamhach corr
im Inber na Dá Ainmech	in inbhear na dá cith (1)
is lúath luí re lethan-muir.	is luath stiúir le leathan muir
Ní sádail súan, sén garg saír	Ní sóúil suan, séan garg ?
co m-bruthbúad, co m-barann-báigh	go bruthbhua, go bruíon feargach
fordath eala forda- tuig	folaíonn fordath eala
Meic Míled cona muintir	mic Míle gona muintir
glúastar mong mná Manannáin	gluaistear moing mhná Mhanannáin
Ra lá tonn (trén a trethan)	Cludaíonn tonn tréan an treathan
dar cach inber íarlethan	thar gach inbhear iarleathan
da-rócht gáeth, ran-goin gem gel	Tá gaoth tagtha, ghoin geimhreadh geal muid
im Cend Tíre, im Tír n-Alban	um Ceann Tíre, um Tír Alban
silid drib lán slíabdreman.	sileann Sliabh Dremann sruth lán
Mac Dé athar, adblib scor	Mac Dé an Athar, sluaite neimhe
rom-ain ar gráin garg- anfod!	idir mé is gráin gharg-anfa
Fíadu fírén na Flede	Tiarna fíréin na Fleá
acht rom-ain ar anside	ach cosain mé ar an-síon
ar h-iffirn co n-ardanfod.	ar infreann le hard-anfa

---

An tré 

Trí fhile an domhain, i. Homer na nGréagach agus Fearghal (i. Virgil) na Laidinigh agus Ruman na nGael.

faoi ndeara dom tabhairt faoin dán seo atá luaite le Ruman, B'ait liom file nach raibh iomrá cloiste agam air bheith luaite le Homer agus Virgil. Tá an dán thuas luaite leis, cé go maíonn Meyer nach bhfeadfadh gurb é a scríobh. Tá an scéal amhrasach cibé dar liom mar go bhfuil sé luaite in Annála Uladh gur roimh ré na nGall a d'éag Rumann.

 747: Ruman m. Colmain, poeta optimmus, quieuit.

Tá tagairtí don dán ag Van Hamel: 

Fuair mé an Ghaeilge ag CELT agus tiontú Meyer chomh maith; ar sin atá mo leagan garbh thuas bunaithe. I roinnt cásanna ghlac mé le léamh ó na fonótaí sa chás gur fhreagair sé níos fearr do Bhéarla Meyer.

 Is ait liom fós nach bhfuil fágtha ach seo de shaothar  rí fhile Éireann - comhartha eile ar an méid dár litríocht atá imithe as radharc. De dheasca na nGall idir sean agus nua; agus cuid mhaith dá bhfuil fagth ar an Mór Roinn! 

Fáilte roimh leasaithe!

(1) Inber na Dá Ainmech - ní raibh fhios ag Meyer cén áit a bhí i gceist leis seo.