Saol as Gaeilge amháin?

 In alt leis ar Tuairisc ar na mallaibh bhí an méid seo le rá ag Alex Hijmans

an té a bhfuil níos mó ná teanga amháin ar a thoil aige, ní bheidh sé go brách ina sclábhaí ag teanga ar bith.
An bhfuileann sibh ag éisteacht, sibhse a mhaíonn go dteastaíonn uaibh bhur saol a chaitheamh as Gaeilge amháin?

Fearacht Alex, caithim mé shaol idir cúpla teanga. Gearmáinis agus Gaeilge ag baile,  Béarla go gairmiúil. (Bhí seal ann go raibh mé ag obair trí Ghearmáinis; scaití bíonn sí fós in úsáid agam le cliant). Mar sin féin is dóigh liom gurbh fíor dó Phadraic Ó Conaire nuair a dúirt sé:

'Is é an bás atá i ndán don uile teanga gan dream éigin daoine... nach labhraíonn ach í'

Nó ar a laghad go bhfuil gá le daoine a bheith ag saothrú na teangain i ngach réimse den saol, idir léann agus leann.

Ní mhairfidh teanga nach bhfuil in úsáid ach cois teallaigh nó cois cuntair.

Tharla go raibh mé i mBarcelona an tseachtain seo chaite. Thug mé suntas do bheocht poiblí na Catalóinise. Tá roinnt éigin Castellano agam ach níl mo chluasa géar go leor chun rá an mó Castellano nó català a chuala mé ar an sráid. Is eol dom áfach go raibh Catalóinis á labhairt ag roinnt d'fhoireann an óstáin ina raibh an comhdháil - mar níor thuig mé iad agus cuir mé an cheist! Bhí an raidió ar siúl ag fear an taxi ar an mbealach go dtí an aerfort - ceol raic (cuid de i mBéarla) láithreoireacht as Catalóinis, fógraíocht as Spáinnis!

Ní sin a chuaigh i bhfeidhm orm áfach ach an fhógraíocht.  Sráidainmneacha as Catalóinis amháin. Fógraí oifigiúla as Catalóinis amháin, nó Spáinnis agus Catalóinis (agus scaití Béarla freisin). Sin an Rialtas. Ach bhí tréan fógraí sna siopaí as Catalóinis amháin. Ní fhaca mé mórán graifítí. Chonaic píosa amháin ag tacú le lucht inimirce, as Spáinnis a bhí sin.

Ba mhaith liom go mbeadh áiteanna in Éirinn mar sin. Tá codanna den Ghaeltacht - an Buailtín in Iarthar Dhuibhneach abair, go háirithe nuair nach bhfuil mórán turasóirí thart.

Tá aibhleoga ann go bhfeadfaí tine a fhadú astu.

Bhí mé ag Fóram Díospóireachta Teacht Aniar ag an deireadh seachtaine (An Ghaeilge Idir Réaltacht agus Dóchas). Bhí go leor cainteanna spéisiúla. Ina measc bhí Breandán Ó hEaghra ó Meas Media. Mhol Breandán brandáil agus margaíocht a dhéanamh ar an nGaeltacht agus an Ghaeilge le mórtas a spreagadh. Bhí Alan Titley ag caint ar aineolas a scaipeadh. Bhí Conchur Ó Giollagáin ag léiriú dé an chúis gur gá don pobal a ndán féin a ghlacadh ina seilbh féin. Sorcha Ní Cheilleachair ó Tuismitheoirí Na Gaeltachta ag léiriú go bhfuil an chéad glúin eile i mbun gnímh.

Meascán dóchas is dúshláin.

Tá gá le cainteoirí cumasacha ar gach gné den saoil. Mar sin, is maith ann iadsan atá ag streachailt chun saol iomlán a chaitheamh trí Ghaeilge.

Ní daoirse é an eire a ghlactar d'aon uaim le haidhm a bhaint amach.

Agus sin mo racht go n-uige seo.

Iarracht canóin úrscéalta na Gaeilge a dheimhniú

Pléite ag Tuairisc agus  Irish Central. Comhdháil de chuid Notre Dame. Mo smaointe thíos (nó nasc chucu) faoin sciar de atá léite agam, cé gur duine mé atá drogallach fé liostaí agus comparáid ar saothar iomlán litríocht ar bith a aicmiú. Ar son pléisiúir is mó a léim.

• Séadna (1905) leis An tAthair Peadar Ó Laoghaire Léite agam. Fadálach, go leor athrá ann; athinsint ar scéal idirnáisiúnta béaloidis, fear a fhaigheann buntáiste ón Diabhal ach a bhuaileann bob air ag deireadh. Tábhachtach mar saothar luath agus mar uirlis ag an Athair Peadar i cur chun coinn caint na ndaoine.
• Deoraíocht (1910) le Pádraic Ó Conaire Léite agam. Sách osréalach agus duairc. Saothair eile le Ó Conaire a thaitníonn níos fearr liom, ach tábhachtach mar gur bhris le maoithneachas agus tuath.
• Mo Bhealach Féin (1940) le Seosamh Mac Grianna. Léite agam. Ach níor shíl mé gur úrscéal a bhí anseo; shíl mé é dírbheathaisnéiseach agus é ag cíoradh a fhealsúnacht.
• An Béal Bocht (1941) le ‘Myles na gCopaleen’ Léite, agus athléite. Fíor greannmhar, aor den scoth ar ghnéithe de gluaiseacht na Gaeilge.
• Cré na Cille (1949) le Máirtín Ó Cadhain.  Léite le fonn. Clasaiceach agus úrscéal ar leith, caint ar fad!
• Néal Maidine agus Tine Oíche (1964) le Breandán Ó Doibhlin. Léite. Leabhar deacair ach is fiú an tairbhe an trioblóid.
• Dé Luain (1966) le Eoghan Ó Tuairisc Le léamh.
• Caoin Tú Féin (1967) le Diarmaid Ó Súilleabháin Le léamh.
• An Uain Bheo (1968) le Diarmaid Ó Súilleabháin Le léamh.
• Fuíoll Fuine (1970) le Máirtín Ó Cadhain. Le léamh. Gearrscéal atá anseo.
• Méirscrí na Treibhe (1978) le Alan Titley. Léite
• An Fear Dána (1993) le Alan Titley. Léite
• Cuaifeach mo Londubh Buí (1983) le Séamas Mac Annaidh Léite.
• Éagnairc (1994) le Pádraig Ó Siadhail Le léamh.
• Desiderius a Dó (1995) le Pádraig Ó Cíobháin Le léamh.

Ní dóigh liom go bhfuil faic le Diarmuid Ó Suilleabháin léite agam; ach is cinnte gur scríbhneoirí tábhachtacha de chuid na Gaeilge i mo thuairim agus taithí féin gach duine eile ar an liosta. Bheadh dornán eile ina gcomhluadar agam; is ait liom mar shampla gan "Lig sin i gCathú" bheith luaite.

Ó Chósta go Cósta

Chuir teideal an leabhar seo rud beag mearbhall orm nuair a bhí sé léite agam; bhí mé ag súil le haistear amháin san Afraic. Shoiléirigh fiafraí den údar an cheist - fear ó Chósta Chonamara ag taisteal ar Chósta Thoir na hAfraice.

Sin go deimhin atá ann, dialann scaoilte ar dornán turas pléisiúrtha a thug Frank Reidy ar taobh tíre a ndeachaigh sé ann i dtosach ag obair i ndiaidh ár Ruanda.

Ní turasóir a thugann a chlaontuairimí Eorpacha leis é Frank, ach duine a bhfuil bá agus meas aige do mhuintir na háite, tuiscint dá stair agus don lorg a d'fhág aineolas agus saint na gcoilínithe ar an áit.

Tráchtann sé freisin ar roinnt den dream geal a rinneadh cine ar leith díobh ann - an Happy Valley Set - dár daoibh Karen Blixen, údar ar léir é bheith ceanúil uirthi.

Tá trácht ann freisin ar an scúp a bhain sé amach agus cuairt tugtha aige ar mhamó Obama nuair a bhí Barack ag seasamh d'ainmniúchán na nDaonlathach, sular raibh mórán iomrá air dáiríre.

Thaitin an eolas faoi na hoileáin ar thug sé cuairt orthu go mór liom, agus an cur síos ar ainmhithe agus dúlra na háite; agus an trácht ar na Masai. Is léir gur áit ar leith an Afraic, áit a fhágann lorg domhain ar an té a théann ann le súile oscailte. 

Is fiú a leithéide seo de leabhar a léamh d'fhonn blaiseadh de chuid den oscailt súil sin!

Bhí corr rud a chuir isteach agam faoi thairgeadh an leabhair: na grianghraif ina dhá slám i lár an leabhair, iad a briseadh suas alt. Tuigim go bhfuil sin níos saoire, ag mar sin féin...

Ó Chósta go Cósta

Frank Reidy, Cló Iar-Chonnacht

ar fáil freisin mar eLeabhar.

COGAÍ le Dáithí Ó Muirí, Fearghus Ó Conchúir, Enda Reilly & Margaret Lonergan

COGAÍ/ WARS

DÉ MÁIRT 19 BEALTAINE 2015

Scoil na mBuachaillí, Scabhat Smock, 6-7 Sráid an Mhalartáin Íocht., Baile Átha Cliath 8

Cead isteach: €10/8
Ticéid le fáil ag an nasc: http://ilfdublin.com/event/cogai-wars/

 

 

 

Damhsa, ceol, prós, íomhánna ar scáileán – léiriú ar an gcogaíocht agus ar an bhforéigean síoraí, bunaithe ar chnuasach gearrscéalta den teideal céanna le Dáithí Ó Muirí. Páirteach ann tá Fearghus Ó Conchúir, rinceoir agus fear cóirithe rince, giotáraí agus cumadóir Enda Reilly, agus Margaret Lonergan a bheidh i mbun na n-íomhánna scáileáin.

FÉILE LITRÍOCHTA IDIRNÁISIÚNTA BÁC i gcomhar le hIMRAM

SCÉINSÉIRÍ STAIRIÚLA le Liam Mac Cóil, Darach Ó Scolaí agus Seán Ó Dúrois

SCÉINSÉIRÍ STAIRIÚLA le Liam Mac Cóil, Darach Ó Scolaí agus Seán Ó Dúrois 

IMRAM AG FÉILE LITRÍOCHTA IDIRNÁISIÚNTA BÁC

DÉ LUAIN 18 BEALTAINE 2015 6.00pm
AN SIOPA LEABHAR
6 Sráid Fhearchair, Baile Átha Cliath 2
Cead isteach €5

Ticéid: ilfdublin.com 

 

SCÉINSÉIRÍ STAIRIÚLA

Tá an-éileamh go deo ar fhicsean stairiúil le blianta beaga anuas agus tá an tóir chéanna air as Gaeilge agus atá air as Béarla. Bígí linn le haghaidh díospóireacht bhríomhar phainéil le Cathal Póirtéir mar chathaoirleach uirthi ina ndéanfar plé ar chuile rud ó Chath Fontenoy go húrscéalta bleachtaireachta atá spreagtha ag gnéithe áirithe den stair. I measc na bpainéalaithe beidh Liam Mac Cóil, údar Fontenoy, a bhí ar ghearrliosta na Comhairle Ealaíona le déanaí le haghaidh an Laureate i gComhair Ficsean Éireannach, Darach Ó Scolaí, údar An Cléireach a bhuaigh Gradam Uí Shúilleabháin, Gradam Leabhar na Bliana i 2008 agus Seán Ó Dúrois, údar Rí na gCearrbhach agus Crann Smóla.

Áras na Scríbhneoirí Éireannacha i gcomhar le IMRAM agus FÉILE LITRÍOCHTA IDIRNÁISIÚNTA BÁC

Seimineár ar an Satharn an 23ú Bealtaine "An Ghaeilge idir Réaltacht agus Dóchas"

Foghlaeireacht focail, Domhnach is Dálach....

Dá mhéad a léim as Gaeilge (agus léim go leor) sea is mó a thuigim go bhfuil bearnaí suntasacha i'm fhoclóir agus go bhfuil an dúrud focal bhreátha imithe as an gcaint coiteann.

Tá Dennis ag baint an spraoi as liosta d'fhocail a bhfuil leathabairt de dhíth le Béarla a chuir orthu: focail atá tochailte againn as Foclóir Gaeilge Béarla.

Bhí mé riamh tugtha do póirseáil i bhfoclóirí, ag fiosrú gaol is sanas focail. Tá Dinneen ar mo leabhragán i bhfochair FGB agus de Bhaldraithe; tá leithéidí An Béal Beo ann freisin, maraon le Troscán na mBánta agus scata leabhair eile faoin ndúlra. Tá roinnt foclóir Gearmáinise agus ilteangacha agam freisin.

Ach ó thaobh foghlaeireacht focail is deacair an idirlíon a shárú; go háirithe agus togra fearacht http://www.teanglann.ie curtha i gcrích go snasta; is nasc geall leis gach focal, mar sin tá sé thar a bheith éasca focal Béarla a roghnú agus na comhchiallaigh Gaeilge dó a aimsiú, ag dul siar is aniar idir FGB agus de Bhaldraithe.

Tá súil agam go dtiocfaidh scríbhneoirí agus aistritheoirí i dtír ar an cumas seo; bealach a bhí Breandán Ó Doibhlin ag iarraidh réiteach le Gaoth an Fhocail. Tá teacht freisin ar na nathanna sna foclóirí freisin, saibhreas a rinne Maolmhaodhóg Ó Ruairc a chnuasach i nDíolaim d'Abairtí Dúchasacha.

Tá deis againn i ré seo na Dána Digiteacha agus sean leabhar á chuir ar líne diaidh ar ndiaidh cuid den saibhreas atá imithe as ár gcaint - go háirithe do mo leithéidí de chainteoirí athdhúchais - a athshealbú.  Tapaímis an deis!

Scaradh na gCompánach

Cé gur siar i Mí na Nollaig a chuaigh Reiner Rolff ar shlí na fírinne, is le cúpla seachtain anuas a bhí seirbhís cuimhneacháin dó ag an teach a thóg sé sa Ghleann Mór. (Dóibh siúd a bhfuil Gearmáinis acu, tá breis eolais faoi anseo, lch 10ff). Bhí Reiner ar feadh a shaol ina bhall gníomhach den aos ar a dtugtar sa Ghearmáin Bündischen, dreama d'eascair as gluaiseacht na hóige sa Ghearmáin idir an dá chogadh; dream a raibh gaol éigin acu le gasógaíocht Bhaden Powell ach a raibh agus a bhfuil a gcuid traidisiún láidre féin acu ag dul siar go dtí na meánaoiseanna, dream siúlach machnamhach.
Saoi ag go leor ab ea Reiner, a rinne cuir síos ar an meon mar seo:

„ein Netzwerk zwischenmenschlicher Beziehungen; menschenbildnerisch wirksam; ganzheitlich im Denken, Fühlen und Wollen; gegründet auf verbindlichen, kleinen Gruppen, bezeichnet durch Dezentralisierung; offen für Sinn-Fragen und Wesens-Erkenntnis; bereit zur Entfaltung aller Sinne des Menschen; verpflichtet eher dem Sein als dem Haben; ein Weg, ein Prozeß eher als eine Organisation; zukunftsweisend in einer gestrigen Gesellschaft; die Bewegung eines Anfangs; Teil eines weltweiten Paradigmata-Wechsels . . ."

Mogalra gaoil idir dhaoine; éifeacht oiliúna ar dhaoine aige; uilíoch i smaoineamh, mothú agus mian; bunaithe ar ghrúpa beaga dlúithe, comhartha sóirt air an dílárú; oscailte do cheisteanna céille agus aithint éirime; réidh chun gach céadfa an duine a fhorbairt; dílis don bheith seachas don seilbh; Bealach, modh seachas eagraíocht; ag léiriú treo chun tosaigh i sochaí gafa san inné; gluaisteacht an túis; cuid de athrú paraidíme domhanda.

Idéalaí ab ea Reiner a mhair a idéil; a thóg teach as fothrach lena lámha féin agus a d'fháisc talamh as fásach. Bhí sé gníomhach i measc pobail éagsúla Corca Dhuibhne, an cleas ealaíonta thar baile isteach ach freisin muintir na háite; mór chara leis ab ea Micheál Ó Dubhshláine beannacht Dé lena anam, agus is tríd a chuir mise aithne air.

An siolla Om ag doras Jurte na scéalaíochta	Múrphictúir Bob Ó Cathail
Bhí go leor as na haicmí seo ar fad bailithe ag an teach sa Ghleann Mór, áit a raibh luaithreach a bhean Ingrid curtha agus áit atá a luaithreach féin curtha anois lena hais. Mar a bheifí ag súil leis bhí nósanna na Gearmáine sa dtreis, nósanna na Bündischen. Sheas a raibh i láthair, canadh amhráin, bhí deis ag an té arbh mian leis cúpla focal a rá, cuireadh an próca luaithrigh, canadh amhrán eile. Bhí proinn - cácaí, caife agus Chai - cumasc de tae, torthaí tirime agus fíon - ar fáil sa Jurte. Bothán adhmaid seo a thóg cairde le Reiner blianta siar ag aithris ar phubaill na Bündischen, ar aithris é féin ar áitreabh soghluaiste pobail na Steip. Bhí deatach an tine ró láidir don gcuid is mó againn ámh, agus pé scéal é bhí an ghrian ag taitneamh. Bhí comhráití spéisiúla ann idir na dreamanna éagsúla, trí theanga sníofa tríthe.
Jurte na scéalaíochta	Uaigh Reiner agus Ingrid
Radharc ón teach sa Ghleann Mór	Diaidh ar ndiaidh scaip an slua go dtí nach raibh fágtha ach a mhac Heiko, dornán de na Bündischen (rinneadh píosa grinn as ar ball, duine ag fiafraí an anseo a bhí na "Bündischen Senioren", i. na seanóirí). Tharraing duine acu giotár chuige féin agus cromadh ar amhráin fánaíochta na gluaiseachta a chanadh. Níl guth agam féin, ach b'shin rud a thaitin riamh liom cé go raibh mé i gcónaí i mo thost; slua chanadh amhráin spreagúla na saoirse, na fánaíochta, na comrádaíochta. Meabhraigh arís laetha m'aosánachta i measc na ngasóg i mBeirlín. Is é an chineál airneáin a thaitneoidh go mór le Reiner freisin, muid ag suí sa ghrian lasmuigh dá thigín, ag amharc siar i dtreo na mBlascaod agus Tiaracht, ag ceiliúradh saoil le ceoil. Feartlaoi a dhiongbhála - comrádaíocht idir dhaoine nach raibh an oiread sin aithne acu ar a chéile roimhe, grúpa nach raibh le chéile go díreach mar sin riamh, ach a thug Reiner le chéile i meon, mar a rinne a liachtaí uaireanta roimhe.

Ag meabhrú dom ar phictiúr Bob Ó Cathail a bhí mar adhaint comhrá cois teallaigh go minic aige, agus ag amharc siar amach sa bhóchna rithe sé liom go raibh aistear eile tosaithe aige; aistear ar shlí an Fírinne, chuig Tí Donn, seans.

Suaimhneas síoraí go raibh aige.

Leas an phobail nó fiosracht an phobail

Le déanaí bhí roinnt cásanna d'fhoréigean agus marú mná ag fir ós comhair na cúirteanna. Cuir an tráchtaireacht ar chás amháin ach go háirithe samhnas orm, trácht ar chleachtais foréigneacha collaíochta agus teacht i dtír ar dhuine leochaileach. Rinne mé tréan iarracht na sonraí a sheachaint, mar mhothaigh mé smálaithe acu.

Tuigim gur den riachtanas é go mbeadh cásanna cúirte oscailte don bpobal; nach féidir riar na córa a chinntiú gan sin. Agus tuigim gurbh iad na mórmheáin súile an phobail. Ach is gnólachtaí iad freisin, agus díolann collaíocht.

San eagrán is déanaí den iris Comhar tá athchló déanta acu ar aiste a scríobh Paul Drury, a fuair bás ar na mallaibh (suaimhneas síoraí aige). San aiste sin, a foilsíodh i dtosach i Scéal Scéil déanann sé cás láidir ar son na nuachtán tablóideacha agus a ról i gcaomhnú an daonlathais. Cinnte, tá an díolaíocht a thugann scaipeadh forleathan dóibh bunaithe ar chíocha agus mása - ach déanann siad sciúrsáil ar fhimíneacht an chinsil freisin, dar leis, agus cuid mhór den fhírinne aige. Cén dochar mar sin pit Mhadonna a úsáid chun an díolaíocht a ardú?

Tar éis an tsaoil ná dúirt eagarthóir éigin "Nuacht is ea an rud nach mian le duine éigin feiceáil i gcló. Fógraíocht gach rud eile".

Tá ról ag nuachtáin, fiú na cinn tablóideacha, san daonlathas.

Ach go minic gabhann siad thar fóir agus in áit "fírinne a labhairt le cumhacht" scriosann siad saol iomlán duine aonair. Is seacht measa an scéil i re seo an idirlíon. Ar bhealaí ba í Monica Lewinsky - a bhfuil aithne againn ar fad uirthi mar an bhean úd - céad íospartach an chineál seo mí-úsáid cumhachta. Í ina hairm ag dream amháin pholaitiúil chun dream eile a ionsaí. A saol scriosta ag conairt iriseoirí thar oíche. Thug sí píosa fíor mhaith cainte ag TED le déanaí ag cíoradh na ceiste.

(Dála an scéal, bhain mé feidhm as Google leis an nasc sin a aimsiú. Ach a raibh a hainm scríofa agam mhol Google "todóg" nó "gúna gorm" mar iomlánú. Smeartha arís atáim).

Ní ceist iomlán nua atá ann, ar ndóigh - chíor Heinrich Böll an cheist ina úrscéal Oineach chaillte Katarina Blum - scéal faoi bhean a shleamhnaigh isteach i gcás coiriúil agus a dhéanann na meáin tablóideacha grinniú ar a saol, ag foilsiú tuairiscí áibhéalacha le iarmhairtí thubaisteacha do gach duine bainte leis an scéal (An iriseoir ina measc - lámhachann sí é)

Is gá mar sin d'iriseoirí a bheith freagrach, gan príobháideacht an duine aonair a shárú san fiach ar díolacháin. Fiú má tá an duine sin i súile an phobail.

Ní hionann i dtólamh leas an phobail agus a fhiosracht.

Ach ní cinsireacht (ná féin cinsireacht) an réiteach - tá ról ann don fhírinne a nochtar. Maidir liom féin, áfach, leanfaidh mé orm ag roghnú an méid a léim, go cúramach!

Í Siúd

 Duine eile a luaigh Réaltán san plé úd ná Siobhán Ní Shúilleabháin. Bhí cloiste agam fúithi, go deimhin tá cóip dá húrscéal faoi Baile Ghib Aistriú ar mo leabhragán agam, agus léigh mé Í Siúd thiar i 2009.

Spreag an comhrá mo spéis arís agus chuaigh mé ar thóir a saothar san leabharlann. Léigh mé Í Siúd arís - gearrscéalta chumhachtacha, go leor acu faoi chaidreamh mná lena bhfear agus an timpeallacht. Tá go leor de na scéalta lonnaithe sna 1960í agus 1970í agus an t-athrú saoil a bhí ag tosú an uair sin le feiceáil iontu. Mná láidre, uaireanta i coinbhleacht leis an saol thart orthu, uaireanta eile i dtreis. 

Tá Marach an Phóg san lonnaithe san ré céanna, scéal grá idir ealaíontóir agus dochtúir. I n-aghaidh a dtola shílfeá a théann Cupid i bhfeidhm orthu agus is iomaí cor is casadh san scéal sula mbaineann siad amach deá-chríoch.

Scéal chumhachtach atá ann, agus tugann sí smaointe na beirte dúinn chomh maith le tuairisciú ar na heachtraí thart orthu. Tá pearsa an dochtúra mná fíor láidir agus an streachailt inmheánach a ghabhann sí tríd cionn is nach mian léi géilleadh don gcaidreamh, a bhláthaíonn gan coinne i bPáras; bíonn roinnt tubaistí fán mbealach aici sula bhfeiceann sí a leas. Mhothaigh mé ana bhá leis an dís acu, agus tuiscint dá meoin.

Mholfainn ceachtar leabhar, gan cheist.

Í Siúd
Siobhán Ní Shúilleabháin
Cló Iar-Chonnachta 1999
ISBN 1 902420 03 9

Marach an Phóg san
Siobhán Ní Shúilleabháin
Coscéim 2002

 

Cac i mála

Ní maith liom madraí. Agus is dóigh liom go bhfuil sé cruálach pé scéal é iad a choinneáil i  gceantair uirbeacha, áit a mbíonn iallach éill. Gan trácht ar a gcac a bheith ar fud na gcosán coisithe. Is bóthar mór chun aclaíocht a thabhairt do ghadhair an bóthar a shiúlann maidin is tráthnóna le dul ar obair. Bíonn cac flúirseach ann. Scaití ar ndóigh cuireann na húinéirí i malaí beaga plaisteach an chac, rud atá le moladh, más rud é go ndéantar fail réidh leis an gcac i gceart.

Ach le deireanas tá sé tugtha faoi deara agam go bhfuil scata de na malaí seo scaipthe ar imeall an chosáin, áit a mbíodh na "Tretminen" caca roimhe. (Tretmine - mianach a phléascann ach a seastar air. Agus leasainm na nGearmánach ar chac madra ar an gcosán. Intuigthe cén fáth).

Níos measa fós, ar an siúlóid conair na hAille thart ar cheann Bhré tá malaí mar seo feicthe agam crochta go cúramach ar chlaí! Níl ciall ná réasún leis seo - ní féidir leis an nádúr fáil réidh le plaisteach agus leis an gcac ann dá réir.

Ní cacamas go dtí é. Agus sin mo racht go n-uige seo.

An Fhondúireacht

Is cuimhin liom saothar Asimov a léamh agus mé sna déaga. Mar a tharla, le cúpla bliain anuas bhuail taom Asimovachais mé agus rinne mé (ath)léamh ar pé chuid dá shaothar a raibh teacht agam air tríd an leabharlann. Ina measc an dá mór-sraith, a thug sé le chéile ag deireadh - An Fondúireacht agus na Róbáit.

Tá Gaeilge curtha anois ag Panu Petteri Höglund ar an gcéad úrscéal den sraith faoin Fondúireacht. Stair ficsean eolaíochta thar cúpla céad bliain den Fondúireacht - foras léannta atá ceaptha ag an Saoi Hari Seldon, a bhfuil tairngreacht ar bhonn matamaitice déanta aige ar theip Impireachta de bharr faillí san eolaíocht. Foras eolaíochta leis an t-eolas a chaomhnú atá san Fondúireacht ar an gcéad amharc - cineál Áirc Naoi. Ciclipéid a gcúram is cosúil. Diaidh ar ndiaidh áfach nochtar gurbh é seo síol impireachta nua, nó an ea? Cumhacht áitiúil iad cinnte ar imeall an Réaltra. Cumhachta a chuireann cúpla craiceann di de réir mar a oireann. 

Dhá rud a rith liom agus mé á léamh agus atá bunoscionn le tuiscintí na linne seo - creideamh saonta i maitheas an chumhacht eitneach, agus flúirse todóga á chaitheamh. Sin agus gan mná a bheith luaite in aon chor geall leis! Rudaí a bhaineann le ré scríofa an leabhair, is dócha.

Pé scéal é, bhí sé d'ádh ag Panu go raibh dhá aistriúcháin - i bhFionlainnis agus i Sualainnis léite aige sular thug sé faoin tiontú. Múnla an tiontú Sualainnise le Sam J Lundwall a lean sé anseo, is é sin, béim a chuir ar insint nádúrtha san sprioc theanga gan cloí ró mhór le foclaíocht an bunleagain.

Feictear dom gur éirigh go maith leis cé go raibh corr nath anseo is ansiúd a mheas mé a bheith rud beag seanchaite agus iad romham don ceathrú nó cúigiú uair. Léigh mé an leabhar ar thuras aer chun na Gearmáine agus chuir mé an aistear díom gan stró, an bóthar giorraithe go breá ag leagan (Ultach¹) Phanu de hAsimov!

Is breá liom an chaoi atá iothlainn na Gaeilge á leathnú aige.

An Fhondúireacht
Isaac Asimov a scríobh, Panu Petteri Höglund a d’aistrigh go Gaeilge
Maisiúcháin le Mathew Staunton. 

Evertype.

ISBN 978-1-78201-080-7

An Fhondúireacht

---

¹ Aguisín: Bhí comhrá ar Twitter agam le Panu ó shin. Mheabhraigh sé dom gur chloí sé leis an gCaighdeán sa leabhar, rud is nós dó anois. Is fíor dó faoi sin, ach de bharr na cora cainte agus araile is i nGaeilge Uladh a chuala mo chluas inmheánach an scéal. Tharlódh áfach, ós rud é go raibh ríomhaithne agam ar Phanu ina thréimhse Conallach go bhfuil dul amú orm!

Úna Ní MhaoilEoin

Ag eascairt as an bplé faoi Phóstaer Leabhra Feabhra tharraing Réaltán m'aird ar scríbhneoir nach raibh cloiste agam fúithi cheana; Úna Ní MhaoilEóin. Go deimhin, chuaigh sí céim níos faide agus bhronn leabhar léi orm - a céad saothar, Le grá ó Úna, (1958) leabhar a foilsíodh bunaithe ar litreacha a scríobh sí abhaile agus í ar thuras san Iodáil - in ainm is a bheith ag foghlaim faoi photaireacht ach dáiríre ag tabhairt tír agus daoine faoi deara. Ealaíontóir le peann agus focail, agus í géar súileach agus scaití géar-theangach! Stíl éadrom cuideachtúil mar  a bheifeá ag súil leis i litreacha abhaile nach raibh aon chuimhneamh air iad a fhoilsiú i dtosach. Cód-mheascadh glic - Béarla agus Iodáilis tríd a cuid Gaeilge. Bon mot agus nathanna daoine eile úsáidte le teachtaireacht a thabhairt i mbeagán focail. Scéal éadrom thaitneamhach a thug goile dom dul sa tóir ar bhreis agus chuir mé fios - tríd BorrowBooks (tairseach na n-iasachtaí idir leabharlainne) ar an dá shaothar eile léi - An maith leat Spaigití? (1965) agus Turas go Túinis (1969).

Turas eile chun na hIodáile is ábhar do "An Maith leat Spaigití?"; comhluadar aici air ó bhaill eile den dteaghlach. Pléann "Turas go Túinis" le turas aonair tríd an Fhrainc, an Spáinn an Iodáil chomh fada le Túinis, ag taisteal sách saor ar thraenacha agus báid. Ainneoin gur scríobhadh na saothar seo le leathshúil, glacaim leis, ar an bhfoilsiú, tá an stíl bhríomhar céanna iontu, iad lán de léargas a duine óg aerach ag taisteal, thuas seal, thíos seal, mion-eachtraí barrúla. Léargas - monuar - ar nósanna na bhfear agus bean aonair ina measc, ach bean óg a bhí maith in ann aire a thabhairt dí féin agus í saor don gcuid is mó ó sceon.

Cuireann a cuid líníochtaí pinn go mór leis na leabhair.

Rud eile a thug mé suntas dó ná go raibh sleachta as léirmheasanna as Béarla ar na blurbaí san dá leabhar níos déanaí. Sin rud nach bhfuil feicthe le fada agam. B'iad Sáirséal agus Dill a foilsitheoirí, agus is lena ré órga siúd a bhaineann na leabhair. (Is léir ón liosta atá ag an Leabharlann Náisiúnta go raibh sí ina maisitheoir thábhachtach de cuid Sáirséal agus Dill freisin).

Táim fíor sásta go ndeachaigh mé sa tóir ar a saothar. Táim fíor bhuíoch do Réaltán as í a chuir ar mo shúile dom. Níl aon iontráil dá cuid féin aici (fós) in ainm.ie ach tá sí luaite san alt faoina hathair Séamas Ó Maoileoin.

Fostúch

Cúig bliana déag. Cúpla oíche oibre curtha isteach cheana san siopa. Taithí ar an drong ar bogmheisce agus a gcuid diabhlaíochta. Ag foghlaim go mall cad a bhí i gceist le "20 gorm"- Players, Silk Cut, nó... Arsa an bas "beidh mé ar ais ar ball" Ceathair ar maidin a d'fhill sé. Fostúch anois cinnte!

Bratach na gCnámh

B'é Éalú as Páras a roghnaigh mé mar leabhar le bronnadh ar m'iníon do Leabhra Feabhra i mbliana. An céad leabhar de sraith Bratach na gCnámh le hAlain Surget. Thaitin an leabhar thar barr le'm iníon - go deimhin léigh sí codanna de as a stuaim féin cé go mbíonn an ghnáth drogall uirthi leabhar a léamh nach don obair bhaile é.

"Spannend" atá an scéal, dar léi: spreagúil, lán teannais - (scaití is fearr a fheileann focal Gearmánach!)

Sé leabhar atá foilsithe as Gaeilge go dtí seo - chuir mé fios ar an gcúig leabhar eile ó Leabhar Breac agus tá muid ag treabhadh tríothu ó shin. 

Beirt dílleachta iad Louise Bheag agus Benjamin atá fágtha san dílleachtlann i bPáras nuair a éagann a máthair. Táthar ag iarraidh ábhar saighdiúra a dhéanamh as Benjamin, agus bean fuála as Louise Bheag - ach sin rudaí nach luíonn le meon ceachtar acu! Tá Louise Bheag fiáin agus trodach; tá Benjamin ciúin agus staidéarach.

Tá fhios acu go bhfuil a n-athair amuigh áit éigin; mairnéalach dar leo. Beartaíonn siad ar teitheadh i dtreo dul faoi na gréine. Éiríonn leo, agus baineann siad an cósta amach. Ach ansin titeann siad i lámha drong foghlaithe mara, agus foghlaimíonn siad gur foghlaí mór le rá athair s'acu - an Captaen Roc.

Is iomaí corr agus craiceann a chuireann a scéal eachtrúil de uaidh sin amach. Tá na caibidil gairid agus go deimhin lán teannais - an feiliúnach chun gasúir atá ag tosú amach a léamh a spreagadh, nó go deimhin mar a chleachtann muid, scéal roimh am luí.

Cuireann léaráidí Annette Marnat go mór leis an scéal; leathanaigh agus clúdach maisithe go breá agus beocht bhreise curtha sna carachtar - pearóid glórach glic Dún do Ghob! san áireamh.

Tá focail nua foghlamtha agam ó thiontú ealaíonta Darach Ó Scolaí agus táim ag súil go mór go mbeidh gála eile ann - feicim go bhfuil ar a laghad deich leabhair foilsithe as Fraincis!

Molaim an sraith, dar craiceann an diabhal ....

 

Troscadh, tréanas agus tost ...

Inniu Máirt na hInide. Beidh an chrannóg seo folamh go dtí Domhnach Cásca nó mar sin, mar is nós liom.

Camchuairt Músgraíoch

Mar a dúirt mé thug cuid againn aghaidh ar Bhaile Bhúirne agus an Muileann don deireadh seachtaine ainneoin go raibh Imbolc ar sos. Peata lae a bhí ann ar an Satharn agus ainneoin leanna an Mhuileann (grúdlann dá gcuid féin acu anois) chuaigh muid amach breá luath ag siúl. Tá coill spéisiúil ar bhruach an tSuláin crainn faoi bhrat trom caonaigh. Tá cosán tríd an gcoill go dtí Reilig Gobnatan, áit a bhfuil Seán Ó Riada agus Seán Ó Ríordáin araon curtha.
Tá iarsmaí a bhaineann le Gobnait ann freisin, a huaigh mar shampla agus dealbh bhreá nua a tógadh sna 1950í. Maidin Domhnaigh bhuail muid le Peadar Ó Riada ann (tar éis dúinn Aifreann a éisteacht i gCúl Aodha leis an cór) agus thug sé lear mór seanchais dúinn - fillfidh mé ar ábhar ach a mbeidh tost an Charghais curtha díom agam!

Lean muid orainn síos go dtí an bpríomhbhóthair agus bhí cupán tae againn san Crúiscín Lán; ansin shiúl muid taobh eile an ghleanna, suas bóthar na gCeapacha gur tháinig muid trasna air Slí Ghaeltacht Mhuscraí, cuid de shiúlóid níos faide a rianaínn an slí a thóg Donal Ó Súilleabháin ag teitheadh ó Bheara go Breifne.

Tá an chaoi ar an gcosán cé go raibh sé garbh agus fliuch in áiteanna.

Bhí greim le n-ithe againn sa Mhuileann (molaim an Seabhdar) agus thugamar sciurd ar Ghuagán Barra. Bhí an loch ina léinseach, ag feidhmiú mar scáthán den gcéad ghrád; arís tá go leor le reic faoin áit agus beidh orm filleadh air anseo chun tuairisc a dhiongbhála a thabhairt!

Tríd is tríd táim fíor sásta gur chuaigh mé ó dheas - bhí aird deireadh secahtaine agam, agus lón machnaimh.

Ceolchoirm Imbolc

Cé gur cuireadh Imbolc ar ceal ar feadh bliana i mbliana, bhí ceolchoirm eagraithe don oíche roimh ré. Bhí fonn orm féin agus roinnt eile buaileadh ó dheas pé scéal é agus sult a bhaint as an deireadh seachtaine fiú mura mbeadh an lón iomlán machnaimh a chuireann Imbolc ar fáil ar fáil dúinn!

Micheál Ó Súilleabháin agus Iarla Ó Lionáird na hoirfidigh a bhí i gceist. Micheál ag seinm an phianó mór atá san Ionad Cultúrtha (i gcuimhne ar Seán Ó Riada). A ghuth sainiúil uirlis Iarla, agus rinne sé canadh agus reacaireacht.

Clár lán ealaíne a bhí cóirithe acu, ag tarraingt as chnuasach Ghoodman, ar aimsíodh focail na n-amhráin i Londain le déanaí; as filíocht an Ríordánaigh agus Séamus Heaney, ceol Ó Cearbhalláin.

Bhí an chlár thar a bheith feiliúnach don áit a rinne Ó Riada a áit dhúchais de, agus inar tógadh Ó Ríordáin. Ag filleadh abhaile a bhí Iarla Ó Lionaird gan amhras agus a mhuintir san lucht féachana - lucht féachana a bhí flúirseach, gach suíochán san Ionad lán agus suíochán bhreise do scór eile ar an ardán timpeall ar na ceoltóirí.

Taibhe ar leith a bhí ann, fite as dúchas a bheadh dearmadta cuid mhór murach Goodman agus Ó Riada; Goodman a chnuasaigh ceol ar leith i gCiarraí agus Corcaigh, Ó Riada a chuir fotha faoi athbheochan an cheoil dúchais.

Ba phribhléid a bheith in áit agus ionad a chaomhnaigh na tréithe sin thar na blianta, áit ina mothaíonn duine cuisle an dúchais fós ag preabadh.

Ard oíche!

Gafa ag Wordumz ...

Ní duine mé a imríonn cluichí ríomhaireachta go hiondúil, go hairithe cluichí inár gá gníomhú go gasta. Ceart go leor, sna 1990í bhí mé gafa le leagan de Thetris ar obair; bhíos den tuairim an uair úd, agus tá fós, gur chomhcheilg Sóivéadach a bhí ann chun táirgiúlacht an Iarthair a scrios.

Nuair a chuala mé (ó Nós) go raibh Wordumz ar fáil as Gaeilge, agus lámh ag Kevin Scannell ann ghéill mé don gcathú agus cheannaigh é ar €1.29 do'm fón.

Fearacht Tetris, an aidhm atá leis ná gan ligean do na bloic an scáileán a líonadh suas.Murab ionann agus Tetris, ní tríd líne a líonadh a ghlantar bloic, ach tríd focail a chumadh. Dá fhaide an focail is ea is luachmhaire. 

Tá sé agam anois le thart ar seachtain agus tá mé chomh gafa leis go mbíonn mo bhean ag gáirí fúm ag imirt ar mo fón - bíonn sí féin á dhéanamh le fada ach bhí mise seachantach!

Tá mé ag feabhsú le cleachtadh agus anois is arís faighim focal ar fiú 100 pointe é. 

Tá's agam go bhfuil spás do feabhas i bhfad níos mó cé nach dóigh liom gur mise an duine chuige - níl an luais i'm ordóg!

Aclaíocht intinne sách taitneamhach atá ann mar sin d' fhocalbhách.

Mholfainn é do dhuine ar bith ar maith leo focail agus cleasa!
In am agam babhta eile a imirt!

Bréag. Bréag?

Ní raibh mise san tír nuair a tháinig Bréag chun cinn (agus gach seans nach mbeadh iomrá cloiste agam orthu dá mbeadh).

Ach bhí mé an tógtha leis an méid a chuala mé nuair a rinne IMRAM oíche ómóis do Bhob Marley.

Ó shin i leith bhí mé ag éisteacht leis an gceol ar soundcloud:

Bhí fonn orm a ndua a chúiteamh leis na ceoltóirí agus chuir mé ceist ar Twitter cá háit a bhfaigheann a ceol le ceannach. Dúradh liom go raibh CD dá cuid ar Google Play faoin teideal "Can Jah"

Cheannaigh mé an CD dá réir - ach tá cúpla mion-fhabht air - rianta neamh iomláine. Chuaigh mé i dteagmháil leis na ceoltóirí - fuair mé seoladh rphoist do Chaoimhín Mac Giolla Catháin tríd an leathanach Facebook s'aige. Fuair mé amach nach raibh aon chearta ná smacht acu ar an CD ar "Gan Jah" atá air ó cheart. 

Cé go bhfuil an méid dá ceol atá air go maith, ní féidir liom moladh é a cheannach de bharr na fabhtanna agus de bhrí nach bhfaigheann na ceoltóirí tairbhe ar bith as - mór an trua nach bhfuil sé soiléir ar Google Play cé na foilsitheoirí.

(Anois agus mé ar an eolas i cuimhin liom go ndúirt siad sa chlár ar TG4 nuair a bhí an banna  scór bliain go raibh droch conradh sínithe acu uair amháin)

Is deacair i ré an idirlín bheith cinnte go bhfuil sochar á dhéanamh ag ceannach!