An Triail (Kafka)

Tá rudaí éagsúla le Kafka léite agam sa bhunleagan. Tá cuimhne mhaith agam ar Die Verwandlung (An Chlaochlú) abair.

Ní dóigh liom áfach gur léigh mé Der Prozeß, ina iomláine ar aon nós.

Ón leabharlann a fuair mé aistriúchán Risteard Mac Annraoi ar an dtromluí seo, fear i ngleic le cúirt maorlathach dorcha éiginnte a iompaíonn a shaol bunoscionn agus nach bhfuil aon éalú i ndán dó uaidh ainneoin a iarrachtaí le habhcóide nó gan.

Bíonn greann dóite agus áibhéil i saothar Kafka. Mheas mé an aistriúchán a bheith snasta soléite, cé go ndeachaigh an bunscéal chun fadálachta ábhar.

Fabhalscéal ár linne, an aonarán ag streachailt le maorlathas nach dtig leis ciall a bhaint as.

Is maith ann a leithéid d'aistriúchán chun smaointe a chíoradh as Gaeilge.

An Triail
Franz Kafka
Leagan Gaeilge  le Risteárd Mac Annraoi 2017

Gairdín Bhríde

Ar ár mbealach abhaile ón Traidphicnic i Mí Iúil , bhí fonn orainn Gaillimh a sheachaint agus greim lóin a ithe. Thrasnaigh muid na cnoic (agus chuir bóithre Chonamara sceon ar mo nuachar a bhí ag tiomáint) go Maigh Cuilinn agus Gairdín Bhríde.

Gairdín ealaíne agus bláthanna, leagtha amach ina cheithre chuid de réir na sean féilte Gaelacha, Imbolc, Bealtaine, Lúnasa agus Samhain. Táim amhrasach faoin nua phágántacht, agus faoi cuid den "teagasc ársa" nach bhfuil chomh hársa sin dáiríre.

Ní théitear thar fóir lena leithéid áfach, agus is áit deas an ghairdín le ham a chaitheamh. 

Tá bialann spéisiúil ann freisin agus roinnt de na comhábhar tógtha on ngairdín. 

Áit dheas chun turas a bhriseadh. 

Dóiteoir na Samhna/An Bradán Feasa

Athinsint bhreá atá sna leabhar seo ar Mhacghníomhartha Fionn Mac Cumhaill ó Darach Ó Scolaí. Tá cúlra Finn tugtha aige chomh maith leis na heachtraí iad féin, rud a chuirfidh go mór le heolas na léitheoirí óga. Chomh maith leis an insint taitneamhach tá dathadóireacht iontach Caomhán Ó Scolaí a cuir go mór leis an insint.Tá an insint breá soiléir, agus tarraingteach do léitheoirí óga. Tá na heachtraí féin spleodrach agus an bagairt sa chúlra ó Gholl Mac Mórna breá soiléir san dá scéal. Tá mionsonraí sna scéalta a chuireann leis an saibhreas iontu le hais cnámha na scéalta a bheadh ag go leor daoine cheana.

Tá na leabhar feiliúnach le léamh ós ard do ghasúir agus do léitheoirí neamhspleácha.

Dóiteoir na Samhna
Darach Ó Scolaí
ISBN:9780898332438
Leabhar Breac
Aois 8-10

An Bradán Feasa
Darach Ó Scolaí
ISBN:9780898332421
Leabhar Breac
Aois: 8-10

 

Foilsíodh an mír seo i dtosach ar Gobblefunked 6ú Nollaig 2016

Dialann Dúradáin

Ní haon rún é go mbím ag léamh leabhair le’m iníon, mar sin sheol Futa Fata cóip léirmheastóireachta chugainn de Dialann Dúradáin (Diary of a Wimpy Kid).

Bím idir dhá chomhairle maidir le haistriúcháin ón mBéarla go Gaeilge. Tuigim an buntáiste margaíochta a bhaineann le údar aitheanta. Níl aon cheist ach gur tháinig Futa Fata i dtír ar cháil an sraithe seo agus iad ag eagrú comórtas chun an leagan is fearr Gaeilge a chuir ar an leabhar. (D’éirigh thar barr leo feictear dom).

Ach go minic is fusa do léitheoirí óga an leagan Béarla a léamh. Is minic go mbíonn sé léite acu sula mbíonn an leagan Gaeilge ar fáil! Mar a tharlaíonn, cé go raibh cuir amach ag m’iníon ar an leabhar ní raibh sé léite aici. Go deimhin bhí sí cineál amhrasach faoi! Ach mheall an spraoi agus na léaráidí í, agus níl aon cheist ach gur éirigh leis an aistritheoir, Máirín Ní Mhárta, an ghreann agus na himeartais focail a thabhairt slán ina leagan saibhir soléite.

Léaráidí Jeff Kinney cnámh droma an leabhair, iad ag iompar reacaireacht an Dúradáin, buachaill i tús na déaga ag streachailt leis an saol, ag iarraidh go mbeidh aitheantas agus cairdeas aige, ach é gafa leis an dream atá níos imeallaí fós ná é féin.

Léirítear go breá an chaoi nach aon naomh é Greg – go deimhin bíonn sé sách gránna lena chara, agus íocann sé as sin. Tá roinnt snátha grinn tríd an insint –”Galar na cáise”, “Zu Wi Mama!” agus araile a chuireann go mór leis an ngreann, agus an chaidreamh greannmhar atá ag Greg leis na daoine timpeall air. Tá an scéal ana ‘bhruachbhaile Meiriceánach ach ar ndóigh tá taithí ag daoine óga air sin ón iliomad sraitheanna teilifíse agus éiríonn leis an aistriúchán cuma nádúrtha a chuir air an scéal. Bhaineamar araon an taitneamh as an léamh.

An imní is mó a bheadh orm ná nach ndéanfaí níos mó den sraith a aistriú, agus go rachaidh m’iníon i dtreo na leaganacha Béarla dá bharr. Níor aistríodh ach an gcéad imleabhar de Harry Potter agus d’Artemis Fowl. Tá muinín agam áfach as cumas gnó agus tiomantas Futa Fata; táim dóchasach dá réir go mbeidh breis le léamh as Gaeilge faoin Dúradáin.


Údar: Jeff Kinney
Aistritheoir: Máirín Ní Mhárta
ISBN: 9781906907990
Foilsitheoir: Futa Futa
Aois: 9-12 bl

Foilsíodh an mír seo i dtosach ar Gobblefunked, 9 Iúil 2016

Óró na Circíní – agus scéalta eile ón Afraic

Cnuasach álainn de fabhalscéalta na hAfraice atá anseo, athinste ag Gabriel Rosenstock. Tá leagan amach an leabhair go hálainn, léaráidí le Brian Fitzgerald ar beagnach gach leathanach. Tá corr cainte de chuid na hAfraice roimh gach scéal.

Cuid de na scéalta, tá siad cosúil lena mhacasamhail de scéalta ón Eoraip; ach cuid acu tá siad aduain ar fad. Tá gaois an chine iontu ar fad mar fabhalscéalta, ceachtanna le foghlaim ag cách.

Tá an athinsint oiriúnach chun scéalta a léamh do pháistí nach bhfuil léamh acu, nó do pháistí ar féidir leo léamh iad féin – nó go deimhin do dhaoine fásta fiosracha.

Thaitin an scéal faoin gcrogall ach go háirithe liom; go raibh craiceann mín álainn aige tráth – ach go raibh sé chomh mórtasach as gur tháinig sé amach faoin ngrian agus gur thriomaigh agus scoilt a chraiceann!

Údar: Gabriel Rosenstock
Maisitheoir: Brian Fitzgerald
ISBN: 9781857919059
Foilsitheoir: An Gúm
Aois: 5+

Foilsíodh an mír seo i dtosach ar 6 Meán Fómhair 2016 ar Gobblefunked.

Peig

De réir mo chuimhne ní dhearna mé staidéar ar Peig ar scoil, cé nach cuimhin liom go beacht cén leabhar a "rinne" mé don ardteistiméireacht. (Tá na coilm ó Pride and Prejudice fós gan leigheas áfach).

Tá Machnamh Seanmhná agus Labharfad le Cách agam, agus taitneamh bainte agam as bheith ag léamh agus ag éisteacht le scéalaíocht Pheig Sayers. 

Siopadóir gan Ghaeilge thar bhaile isteach sa Daingean a luaigh Peig agus an slat in aon anáil mar leithscéal dá easpa Gaeilge a thug an sonc deireadh dom agus chuaigh mé caol díreach go dtí an Caifé Liteartha chun Peig a cheannach. 

D'fhoilsigh An Sagart eagrán neamh chiorraithe roinnt blianta ó shin, ach ar an drochuair tá sé as cló cheana féin, agus ní raibh le fáil ach an eagrán coillte scoile. Nach bhfuil ró tharraingteach ó thaobh dearadh ach oiread. 

Tá de cháil ar an leabhar gur olagón dhuairc ó thús deireadh atá ann. 

Ní fíor. Gan amhras bhí saol crua ag Peig, agus trioblóid agus uaigneas go leor. 

Mar sin féin is léir féith an ghrinn agus go deimhin na diabhlaíochta tríd síos. Mar a pléigh sí leis an buachaill feirme a bhí á crá, abair. 

Scéalaíocht atá i gceist agus coinbhinsiún na scéalaíochta le cur san áireamh ag an léitheoir. Nathaíocht san áireamh. 

Mar sin féin, ní dócha gur saothar oiriúnach atá ann le cuir faoi bhráid déagóirí cathrach nach mbeadh taithí dá laghad acu ar cruatain saoil tuaithe. 

Bhain mise sult as áfach, agus táim ag súil Machnamh Seanmhná a athléamh go luath. 

An Triail (Ní Ghráda)

Is fada trácht cloiste agam ar An Triail le Mairéad Ní Ghráda. Bhí mise imithe ón scoil le fada faoin am a cuireadh an dráma ar an gcúrsa. Ní dócha áfach go mbeinn sách aibí agus mé i mo dhéagóir i scoil buachaillí sna hochtóidí chun meabhair a bhaint as. Agus ar aon nós múchann dualgas anailíse pléisiúr léitheoireachta.

Tarlaíonn sé go bhfuil dornán dráma le Brecht léite agam. Ar ndóigh, ní hé léamh an modh ceart le dráma a bhlaiseadh, ach tá fiúntas ann. Fuair mé An Triail ón leabharlann le déanaí. Tá Brecht luaite ina réamhrá ag Ó Ciosáin.

Insítear scéal mealladh agus tréigeadh  Mháire agus a linbh i bhfoirm trialach agus radharcanna siar. Modh éifeachtach chun ról na pearsan éagsúla a léiriú agus a scagadh.

Tá measaim, roinnt den mheon fós linn, cé go bhfuil an moráltacht agus modhanna smachtaithe athraithe.

Ach tá na Pádraigí fós ag fáil abhae leis agus na Máirí fós fágtha leo féin i go leor cásanna, gan mórán tacaíochta.

Lón machnaimh. (Ach n'fheadar an bhfuil déagóirí fir ag baint mórán admhaid as.)

Comhairliúchán ar Earnáil na Meán

Tá teacht ar Chomhairliúchán ar Earnáil na Meán Foras na Gaeilge anseo: 15ú Lúnasa an spriocdháta.

Tá mo thuairimí féin anseo:

31ú Iúil 2019 - Dhá ócáid litríochta

Beidh mé féin ar saoire, murach sin bheinn ag an ócáid tráthnóna ar a laghad!

Ticéid (saor in aisce) do Litríocht am lóin ag eventbrite

Nellie agus na Maighigh

Tagairt in alt Phádraig de Paor faoi litríocht taisteal (Comhar Taighde) a spreag mé le fios a chur ón leabharlann ar Mise agus na Maighigh le Nellie Nic Giolla Bhríde.

Rinne mé talamh slán de gur bean óg sna fichidí a scríobh, í ar Grand Tour na linne seo mar a bhíonn go leor dá leithéid.

Ní hamhlaidh atá áfach. Múinteoir as Gaoth Dobhair í Nellie Nic Giolla Bhríde, clann fásta uirthi. Í sách aosta le cuimhne a bheith aici ar bhochtaineacht agus easpa sócúlachta i nGaoth Dobhair agus mar sin léargas níos tuisceana ar bhochtaineacht Guatamala agus Hondúras.

Bhí a mac Eoghan i Meiriceá Theas roimpi, Spáinnis acu beirt agus fonn eachtraíochta. Ag taisteal ar bhusanna sicín le muintir na háite, agus ag dul san amhantar chun lóistín a aimsiú.

Stíl éadrom reacaireachta atá sa leabhar, mar a bheadh sí ag comhrá leat. Acmhainn láidir grinn (fúithi féin go minic). Tabhairt faoi deara. Nathaíocht den scoth.

Mheabhraigh sí taistealaí mná eile dom a bhfuil na tréithe céanna ina cuid scríbhneoireacht - Úna Ní Mhaoileoin.

Bhí mearbhall áirithe orm faoi leagan amach an leabhar, mar nár lean sé de réir am. Tagairt do lá le Pádraig, ansin cúpla leathanach níos déanaí do Dhomhnach Cásca, ach ina dhiaidh sin d'Aoine an Chéasta agus Domhnach na Slat. Is dóigh liom go bhfuil sé leagtha amach go tíreolaíoch agus gurb é an chaoi gur chaith sí cúpla seal in áiteanna áirithe. Ní chuireann sin as ró mhór don insint áfach.

Tá go leor eolais faoi daoine agus áiteanna ann, agus tá na heachtraí féin spéisiúil. Lón éadrom léitheoireachta chun fonn bóthair a spreagadh!

Mise agus na Maighigh
Nellie Nic Giolla Bhríde
Coiscéim 2003

Cill Éinde

Ar chúinsí stairiúla níl mórán eaglais againn sa tír seo a bhfuil fiúntas ailtireachta agus ealaíne ag baint leo. Go deimhin tá barraíocht acu atá gránna nó lán kitsch.

Tá seoid ag muintir an Spidéil - Cill Éinde, a tógadh ag tús an fichiú aois. Tá cuir síos chuimsitheach ag an Tiarna Kilannin, a raibh baint aige a mhuintir lena thógáil, san alt seo.

Bhuail mé isteach chun paidir a rá ar an Satharn agus d'éist muid Aifreann ann ar an Domhnach.

Is léir ní hamháin go bhfuil caomhnú cúramach déanta air, ach go bhfuiltear ag cuir go cúramach leis na saothair ealaíne. Thug mé suntas d'fhuinneog gloine amháin ina raibh eitleán agus bád farantóireachta sa chúlra agus manach naofa sa tulra.

Le hais na haltóra tá Cros Céasta deartha ag Imogen Stuart a tiomnaíodh i 2015 - Ardchrois an Spidéil.

Chuaigh Turas na Croise i bhfeidhm orm - mósáic gloine agus an inscríbhinn faoi sa lámh Gaelach. É sin ó thús an chéid seo chaite.

Ar ndóigh ní iarsmalann nó dánlann atá ann, ach eaglais.

Tá sagart diongbhála na Cille ann faoi láthair, dar liom.

Ag canadh a tháinig an tAthair Seán Mac Aoidh isteach chun Aifreann a rá, agus fiú agus é ag caint mhothaigh mé nach raibh sé i bhfad ó chanadh le lúcháir an chreideamh.

Seachas aitheasc a thabhairt bhí sliocht as imlitir an Phápa aistrithe aige a léigh sé agus a mhínigh sé. Toradh ar an sionad faoin óige is ea Christus Vivit!
Bhí aistriúchán an tAthair Seáin i gcló freisin sa nuachtlitir. (Tá súil agam go mbeidh an deis aige amach anseo na sleachta uilig a chrochadh ar shuíomh an pharóiste). Ní cloistear sagart sách minic ag craobhscaoileadh briathra an Phápa agus á nascadh go héifeachtach leis an soiscéal a chuala an pobal.

Ardú meanman.

Bíonn cúraimí saolta ar shagart paróiste freisin ar ndóigh agus bíonn orthu stocaireacht ar son a dtuarastal féin scataí! Sách deacair agus freastal ar Aifreann ag titim agus glaoch ar charthanach daoine ag méadú. (Bhí cumann Peil na mBan ag bailiú ag doras na hEaglaise). Ábhar machnaimh ab ea gur luaigh sé go raibh daoine sa pharóiste nach bhfreastalaíonn ar Chill Éinde de bharr gur trí Ghaeilge a fheidhmíonn an paróiste.

Tá súil agam go mbeidh an paróiste faoi bhláth go ceann i bhfad eile, ag déanamh cúram don gCill agus don gcreideamh.

Traidphicnic

Tá an ceol agus an tiomáint ag mo bhean chéile, mar sin is ise a bhíonn ag taisteal suas síos na tíre le m'iníon ag ócáidí ceoil. Chaith m'iníon an tseachtain seo chaite ag campa ceoil Ourchestra i mBaile Átha an Rí. Chuaigh mo bhean siar Dé hAoine chun an cheolchoirm deireadh a chlos agus sin ar aghaidh leo beirt go dtí an Spidéal.

Ó tharla go raibh spás dom sa lóistín a bhí in áirithint aici shocraigh mé dul siar go Gaillimh ar GoBus tar éis na hoibre. Rinne mé amhlaidh agus thóg mé taxi amach as an nGaillimh píosa, áit ar bhailigh mo nuachar mé. Beart stuama chun trácht na Gaillimhe a sheachaint. (Bhí na haicearraí ar eolas ag fear an taxi. Fear as Guinée na hAfraice atá sa Ghaillimh le leathscór bliain. An fear taxi is tostmhara dá raibh agam riamh.)

Bhí sé mall, m'iníon tuirseach agus an lóistín píosa maith soir an bhóthair ón Spidéal, ar an gCoilleach, mar sin ní dhearna muid faic eile Dé hAoine.

Maidin Sathairn chuir muintir an tí bricfeasta breá friochta romhainn. Thug m'iníon aghaidh ar rang ceoil ansin agus chuaigh mise ag fálróid thart ar an Spidéal. Bhí dreas cainte agam liom le Gearóid san Spailpín Fánach. D'éirigh liom buaileadh isteach i gCló Iar Chonnacht. Níos iontaí fós, d'éirigh liom teacht as gan cuir le mo stoc leabhair...

Thíos sa bhaile casadh Aonghus Chóil Mhaidhc orm, an garraíodóir a rinne Paula Kehoe an clár Síolscéalta faoi. Bhí seastán aige ag binn tí Uí Dhroighneáin. Ó tharla muid gan cistin thiar ní raibh ciall sailéid nó glasraí a cheannach, ach chroch mé mála fataí liom.

Bhailigh muid le chéile ansin arís sa cheardlann agus ghlac m'iníon páirt i seisiúin ceoil (le Cathal Banjo!). Faraor is ceolta eile a bhí ar eolas aici seachas an méid a bhí ag muintir Chonamara agus tar éis uair a chloig nó mar sin chuaigh sí chun T léine a dhearadh di féin le Spailpín.

Bhí dinnéar luath blasta againn sa Bhuilín Blasta agus ansin shuigh muid síos chun éisteacht leis an gceol.

Chualamar Dónal Ó Braonáin* i mbun sean nós (agus chonaic a mháthair Caitlín Pheaits ag éisteacht go hairdeallach).

Bhí m'iníon tar éis ranganna a fháil le Clare Friel ag Scoil Cheoil an Earraigh agus b'iadsan go háirithe a mheall ise. Ainneoin go raibh sé ag ceobhrán (agus gur éirigh an brádán níos troime de réir mar a chuaigh an ceol ar aghaidh) bhaineamar an taitneamh as an gceol a chuir siad ós ár gcomhair le tionlacan ó Cathal Banjo Ó Cuirreáin agus Martin Barry ón Dún.

Cé gur as Glaschú na deirfiúracha Friel is de bhunadh Dhún na nGall iad agus is as an dtraidisiún sin atá a gceol agus amhráin fáiscthe. (Dúirt duine acu gur amhrán agus mionnaí móra as Gaeilge a fuaireadar óna Mamó agus go bhfuil iarracht á dhéanamh acu na bearnaí a líonadh). Bhí an comhcheol agus iad ag canadh fíor deas.

Mar a deirim, ainneoin an aimsir (a spreag lucht eagar chun málaí bruscair a scaipeadh ar an slua mar díon ar an doineann) bhí an spiorad go maith.

Bhí m'iníon fós ag teacht chuici féin tar éis seachtain lán ceoil agus easpa codlata mar sin fágadh mise liom féin ag éisteacht le Ulaid.

Ghlan an aimsir (ach tháinig na míoltóga).

Bhí an ceol go hiontach, agus fuair siad tacaíocht roinnt den am ó Mhuireann Nic Amhlaoibh. Níos iontaí fós.

Chuir siad fios ar na Deirfiúracha Friel chun clabhsúr a chuir leis an gcuid foirmealta agus bhí an slua ar fad ar a gcosa acu agus mórán acu ag damhsa!

Taithí iontach.

Táim cinnte gur ghabh siad siar go dtí an sráidbhaile agus go raibh oíche go maidin acu. Bhí mise fós tais áfach agus drogall orm bheith ag siúl sa dorchadas mar sin d'fhill mé ar an lóistín.

Ní raibh muide ann ach ar feadh lá den trí lá agus feicim go raibh aimsir níos fearr ar Aoine agus Domhnach. Bhí sé ana dheas. Bhuail mé le scata nach mbíonn ag caint leo ach ar Twitter de ghnáth. Pop up pearsanta sa Ghaeltacht! (bhí sé go deas gnó a dhéanamh trí Ghaeilge freisin)
.

Bheadh fonn orm filleadh (agus lóistín níos áisiúla a lorg!) Feicimid.

* Bertie Ó Domhnaill a bhí scríofa agam i dtosach mar go raibh sé luaite ar an gclár. Ach táim measartha cinnte gur Domhnaill Ó Braonáin a chuala mé.

Danny Seaimpín an Domhain

Tá an tóir ar Roald Dahl le fada ag léitheoirí óga, de bharr a shamhlaíocht spreagúil ait. Is maith liom mar sin go bhfuil Leabhar Breac ag tabhairt faoi iad a chuir ar fáil do léitheoirí óga na Gaeilge.

Tá tús láidir curtha acu leis an aistriúchán seo le Muiris Ó Raghallaigh.

Scéal iontach faoin grá idir athair agus mac, agus an dóigh a chuireann an athair oideachas saoil ar a mhac. Murab ionann agus go leor de scéalta Dahl, scéal réalaíoch atá anseo, lonnaithe faoin dtuath i Sasana i lár an chéad seo chaite.

Spreagadh ón dúlra agus ón gceardaíocht á roinnt go fial ag athair lena mhac, agus iad araon neadaithe i gcomhluadar tuaithe. Scéal eachtraíochta freisin, mar a bhuaileann siad bob ar bhoc mór saibhir míthaitneamhach.

Teanga shaibhir, rud beag canúnach atá sa leabhar – rud atá díreach ceart don scéal. Bainfidh léitheoirí neamhspleácha taitneamh agus tairbhe as, ag cuir lena n-eolas agus a saibhreas teangan.

Má tús maith leath na hoibre tá bonn thar barr curtha ag Leabhar Breac leis an obair. Tá an leabhar féin gleoite agus na bun-líníochtaí le Quentin Blake ag cuir barr slacht ar an dtáirge.

Foilsithe i dtosach ar Gobblefunked, 12 Eanáir 2017

Cú

Tá leagan iontach de scéal Cú Chulainn curtha ar fáil ag Paul Bolger agus Barry Devlin san úrscéal grafach seo atá aistrithe go Gaeilge ag Leabhar Breac. An céad chuid de thríológ atá san leabhar seo, a phléann le óige Séadanta agus a shaoil go dtí go cuirtear go hAlban é le gaiscíocht a fhoghlaim ón mbanlaoch Scáthach.

Tá a gcasadh féin bainte ag na húdar as an seanscéal agus ról níos suntasaí tugtha don Mór Ríon; agus tochmharc Éimear athraithe agus gnéithe de Oidhe Cloinne Uisnigh curtha ann – éad ar Conchubhar leis an gCú, a mheall gean Éimhir.

Níl feidhm bainte ach as dubh, bán agus dearg sna líníochtaí ach tá siad iontach. Tá go leor gluaiseacht le feiceáil iontu, agus na carachtair ag claochlú. Tá bagairt diamhair ag baint le hárchú Chulainn. Tá an Mór Ríon ann ina bean óg álainn is ina bhadhbh. Tá na líníochtaí beo ar an leathanach agus cainteanna cliste éifeachtacha ag dul leo. Tá an peannaireacht breá soléite freisin.

Measaim go bhfuil an leabhair seo oiriúnach do dhéagóirí óga, do aosánaigh agus go deimhin do dhuine ar bith ar spéis leo athinsint freacnairceach ar scéal ársa.

Beidh súil in airde agam don dara imleabhar; cloisim go mbeidh fáil ar roimh Nollaig.

Foilsíodh é seo i dtosach ar Gobblefunked 28 Aibreáin 2017

Iarchóilíneachas

Ar cúpla cúis tá scata leabhar le hAfracaigh nó le daoine de bhunadh na hAfraice léite agam le déanaí. Tarraingíonn scéal scéal agus chuir Nnedi Okorafor i dtreo Octavia Butler mé. Níl léite agam fós dá saothar ach Kindred  - scéal taisteal aimsire. Tugtar bean de sliocht sclábhaithe siar go ham na sclábhaíochta chun a sinsear féin a shlánú. Is iomaí corr is casadh sa scéal agus tuiscint scanrúil le baint as ar éifeacht na daoirse ar an duine.

Is de bharr Nnedi freisin a léigh mé úrscéal Ben Okri The Famished Road úrscéal réalaíochas draíochtúil lán spioraid agus draíocht ach deannach agus dua an ghnáthshaoil i gceantar na mbochtán uirbeach freisin, i dtír ar thairseach an neamhspleáchais.

Liosta éigin saothair a sheol i dtreo Wizard of the Crow le Ngũgĩ wa Thiong'o mé, leabhar atá á léamh faoi láthair agam (go mall toisc go bhfuil sé ró mhór iompair thart!).

Le déanaí freisin de bharr an aistriúchán Titeann Rudaí as a Chéile, tá dornán úrscéal agus cnuasach aistí le Chinua Achebe léite agam.

Is maith le hÉireannaigh - Gael go háirithe - amharc orainn féin mar phobal a bhí faoi chois ag coilíneacht. Tá barántas éigin inár stair don tuairim sin ach tá amhras orm, amhras atá ag fás, an é sin iomlán an scéil.

Ar an gcéad dul síos, ós rud é go bhfuil cónaí orainn san Eoraip tá brabach á bhaint againn as torthaí an choilíneachais. Agus as an fána eacnamaíochta a fhágann ar ár gcumas earraí saoire (dúinne) idir ámh agus monaraithe a cheannach ón domhan i mbéal forbartha.

Is Caitliceach mé. Tuigim riachtanas agus tairbhe an mhisean. Creidim fós go ndearna misinéirí na hÉireann níos mó leasa ná aimhleasa. Ach is deacair a shéanadh go raibh aimhleas ann.

Go háirithe nuair a réitigh an misean an bealach do choilíniú agus níos measa.

Tá stair Rí Afonso an Congó spéisiúil, abair.

Chaith mo dheartháir seal ina phoitigéir i Uganda agus chuir an ciníochas as do. Bhraith sé gur géilleadh dá thuairim de bharr lí a chnis seachas a shaineolas.

Anois agus muid i ngleic géarchéim aeráide is gá dúinn bheith ionraic linn féin agus iarracht a dhéanamh a bheith cóir leis na daoine ó thíortha a chreach an Iarthair agus atá anois ag fulaingt iarmhairtí ní hamháin an choilíneachais stairiúil agus láithreach ach freisin iarmhairtí saol caifeach an Iarthair. Pé acu an teifigh abhus iad nó ina gcríocha féin.

Beidh sé deacair.

Cití na gCártaí

Fuaireamar blaiseadh de scéal mháthair mhór Réaltán roinnt blianta ó shin i Comhar - bean óg a thug cleamhnas ó Málta go Béal Feirste na fichidí í. Dá máthair mór, Josefina de Felici Mateer atá an saothar tiomnaithe - ach ní hionann Cití agus í. Is léir an taighde agus an staidéar - Málta agus abhus - atá curtha isteach san úrscéal. 

An chéad chogadh Domhanda. Na fir ag imeacht. Athair agus ceithre iníon le tabhairt i gcrích aige. An cleamhnas a bhí déanta don duine is sine ó mhaith toisc an fear a bhí i gceist a bheith curtha go grinneall Muir Bhailt ar dualgas sa chabhlach....

Scéal na mban atá anseo, beo i bpatrarcacht, ach na patrarc féin faoi chúng impireacht. Cuma an sa gcúlráid i Málta atá cónaí orthu nó i sráideanna Béal Feirste áit  a thógann a athchleamhnas Cití. Buailtear buillí go leor ar Chití agus ar mhná nach í, agus foréigean á imirt ar na fir agus ag na bhfear i Trioblóidí na Fichidí agus "Stáit Protastúnach do Phobal Protastúnach" a ghaibhniú le foréigean na Specials agus frith fhoréigean an IRA. Cé go bhfuil na mná thíos go mór le cúrsaí, ní leabhar éadóchasach an t-úrscéal seo mar léirítear seiftiúlacht agus teacht aniar na mban. Ainneoin easpa tuisceana phiúratánach a gcuid bhfear... 

Úrscéal taitneamhach a spreagfaidh smaointe - mar faraor ní leis an gcianaimsir a bhaineann collaíocht mar airm cogaidh. Ná geanmnaíocht agus umhlaíocht mar slat tomhais ar luach mná... 

Úrscéal a fhágann sáite i saol Málta agus Béal Feirste na fichidí muide - ag féiscint na radharcacha, ag bolú na boladh, ag múscailt comhbhá ionann le cinniúint chrua. 

Aguisín : Tá seanfhocal feiliúnach as Máltais maille aistriúchán go Gaeilge le gach caibidil. Dóigh deas chun cosúlacht cultúir agus uilíochas taithí a léiriú. 

Cití na gCártaí
Réaltán Ní Leannáin
Cois Life
ISBN: 978-1-907494-93-2 

Mo mháthair ag an mBainis Ríoga

Agus mé ag fás aníos bhí tréan rudaí ón Afraic sa tigh. Druma. Coinnleoir copair. Seithe liopaird fiú. D'imigh dhá tua as radharc nuair a d'éirigh comhraic aonair inár measc rud beag ró dháiríre...

Bhí fhios agam go raibh seal caite ag mo mháthair san Saimbia roimh pósadh di, ag múineadh scoile. (Chuala ó shin gurb amhlaidh gur bhailigh sí léi mar gur mheas sí go raibh suirí ag teacht idir m'athair agus staidéir dá chéim!)

Bhí fhios agam go raibh bean ón Afraic ina cónaí linn agus mé ana-óg - agus go raibh sí ag bainis mo mháthair roimhe.

Níor thuig mé go dtí traidhfil blianta ó shin go mba ball de theaghlach ríoga thall í agus gur chiallaigh na bráisléid eabhair a chaitheadh mó mháthair go minic go raibh sí glactha ina deirfiúr fola aici agus ríoga dá réir! Agus gurb iad na mná san sliocht sin a bhíonn ag rialú (go deasghnách, le hais an rialtas daonlathach).

Le déanaí thug aint liom nuachtán ón Afraic dúinn ón uair úd ina raibh tuairisc ar an mbainis, agus sonra tugtha don aoi aduaidh as Éirinn ann.

Agus go deimhin ról na manaigh Éireannacha i gceiliúradh na bainise, rud a bhí suntasach is cosúil i 1967.

Tá tagairt ann freisin don "latest polyester fabric" i gculaith dhubh an grúim.

Tá an nuachtán dhá-theangach (níl mé cinnte cé an teanga áitiúil).

An Teachta Dála agus Scéalta Eile

I ndiaidh dom Go dtí an lá bán a léamh (foilsithe ag Éabhlóid, saothar Ciorcal Scríbhneoirí Ghaoth Dobhair) d'fhiafraigh mé ar Twitter an raibh aon rud eile foilsithe ag na mná seachas Máire Dinny Wren (Tá Go mbeinnse choíche saor ar Kindle agam). Luaigh Eoghan an cnuasach seo. Chuir mé fios air ón leabharlann.

Cnuasach tanaí gearrscéalta, cuid acu fíor ghairid.

Thaithin siad liom. Má tá téama ar leith ann, an chaidreamh idir fir agus mná atá ann. Agus faraor an leithcheal a imríonn fir ar mhná. Níl an t-údar i mbun aithisc áfach. Insíonn sí an scéal. Faoin léitheoir an tátal a bhaint as.

Taithí Bhéal Feirste (móide Trioblóidí) agus Tír Chonaill.

Lón machnaimh.

An Teachta Dála agus Scéalta eile
Brighid Uí Mhonacháin
Coiscéim 2013.

Chomh lán floisc le hábhair píobaire

Nuair atá do chlann ar an ollscoil is beag is féidir leat a dhéanamh le tacú leo (lasmuigh de chúrsaí airgid...).

Go háirithe má tá siad ag tabhairt faoi ábhar nach bhfuil scil agat féin inti.

Bhí gníomh deiridh sa chúrsaí céime roimh Fhinn inné. Cur i láthair ar a chumas ceoil. Scrúdú. Ní minic deis agat tacú le do mhac i scrúdú cinniúnach.

Ach ceolchoirm a bhí ann freisin agus mar sin bhí mo nuachar, m'iníon agus mé féin i Halla John Mc Cann i Rae Chatham inné i bhfochair an bpainéal scrúdaitheoir. Bhí cairde agus comhghleacaithe le Fionn ann freisin, agus daichead nóiméad aige le dul i bhfeidhm orainn.

Idir seinm agus cur i láthair. Tá ginealach an ceoil tábhachtach i measc aos ceoil traidisiúnta. "Fuair mé an bport seo ó sheinm ó leithéidí seo nó ó chnuasach a leithéidí siúd". Níos fearr fós má tá scéilín barrúil ag dul leis.

Tá aistir fhada curtha de ag Fionn ó spreag seinm Con Durham, beannacht Dé lena anam, é leis an deannach a bhaint de foireann cleachtadh píb a bhí ag a mháthair. Bhí deis aige roinnt a fhoghlaim ó Con sular sciob ailse eisean uainn.

Is mó máistir a d'fhoghlaim sé uaidh ó shin. Agus inné bhí dalta leis féin ag éisteacht...

Bhí tionlacan éagsúla aige le míreanna éagsúla agus na píob uilleann nó an fheadóg mhór á sheinm aige. Bodhrán (Jack Ó hAonghusa, a chomhbhádóir i Préachán). Mandola (Joey Doyle). Cláirseach (Rachel Ní Dhufaigh, chomhbhádóir eile). Batiste ón Fhrainc lena mhusette.

Bhí díséad na bpíb iontach maith. Chonaic ná méara ag saothrú ach ní raibh mo chluasa in ann idirdhealú idir ceol na bpíb uilleann agus an musette.

Ceol éadrom ard.

Codarsnacht ab ea an amhrán gan tionlacan a d'fhoghlaim sé ó Antaine Ó Faracháin, i. Leagan Chonnachta den mBonnán Buí. Véarsaí aige thar mar a chloistear go hiondúil.

Chuir sé na píob ag caint dúinn ansin. Scéal Cath Chéim an Ois ó 1649 agus Alastair Mac Giolla Choda (measaim!).
Máirseáil ann. Trumpa an fhogha. Caismirt na gClaíomh. Páirc an áir á chuardach. Bás gan choinne. Caoineadh na mBan - a mháthair Ultach, a bhuime Laighneach, a nuachar Mhuimhneach.

Bhí an seomra chomh meirbh go raibh na píob ag fulaingt agus giolcaigh as cruth.

Ach d'éirigh leis teacht go ceann scríbe le dhá fhonn Duibhneach, áit a bhfuair sé go leor ceoil thar na blianta. Port de chuid Cormac Bhegley agus Camino a athair Bhreandáin.

Tá súil agam go ndeachaigh sé i bhfeidhm ar na scrúdaitheoirí!

Lón le Lon Loch Lao

Mheall seoladh leabhair Myra Zepf, Nóinín, ó thuaidh mé. Bhí mé ann sách luath le scroid eadra a bheith agam i mBia, bialann an Chultúrlann. Bhuail mé ann le hEoghan Ó Néill (arís) agus Máirín Hurndall (don gcéad uair sa fíorshaol). Bhí comhrá taitneamhach agam léi. Deir sí go bhfuil fúthu clár leabhair a dhéanamh ar Raidió Fáilte. Ba mhithid!

Ba é  Dónall Mac Giolla Chóill (ball den gcumann líonmhar úd iar eagarthóirí ar iar foilseacháin Ghaeilge) a bhí mar fhear an tí agus bhí dreas cainte agam leis siúd agus le go leor eile. Chuir sé iontas orm go raibh tuairim ag Séamus Mac Seáin cé mé féin...

Chíor mé cúrsaí Opera le Seán Ó Muireagáin, fiú...

Cuideachta caoin.

Bhí an seoladh féin iontach pléisiúrtha.

Bhí Dónall ina fhear an tí bríomhar greannmhar.

Sheol Caoimhe Ní Chathail (dorcha) an leabhar, ag insint dúinn go mbeadh Caoimhe óg ar bís dá mbeadh a leithéid de leabhar ar fáil di. Aontaím go bhfuil Myra tar éis cloch fiúntach a chuir sa bhearna litríochta do na déaga. Tá súil agam go mbeidh breis uaithi amach anseo.

Úrscéal saor véarsaíochta is ea Nóinín, dánta gairide gach caibidil, agus léigh Myra roinnt de na dánta (gan an phlota a mhilleadh barraíocht).

Bhí roinnt ama agam i ndiaidh an seoladh roimh an bus abhaile agus shiúl mé faid
Bhóthar na bhFál go foirgneamh nua galánta Raidió Fáilte.

Is páiste de chuid na 1970í mise, as Deisceart Bhaile Átha Cliath. Tá go leor sreang deilgneach fós ar an teorainn i m'intinn agus samhlaím fós go bhfuil na Sé Chontae i bhfad i gcéin agus deacair teacht orthu. Níl anseo ach an dara uair dom sa Chultúrlann agus b'fhéidir cúig nó sé cuairt gairide tugtha ar Bhéal Feirste agam.

Cé go bhfuil an sreang deilgneach laghdaithe ag an turas seo, mar sin féin cuireann na greamáin ag cuir fainic ar dhaoine gan comhoibriú leis na péas, na clocha cuimhne do Óglaigh agus na múrmhaisiú cogaí atá líonmhar ar
Bhóthar na bhFál mo sháith mí chompord orm! (Tá aicmeachas ag baint leis an míchompord freisin ar ndóigh. Doicheall meánaicmeach roimh fágáil an chrios compoird).

Bhí faoiseamh áirithe orm mar sin caifé an Lon Dubh i bhfoirgneamh Raidió Fáilte a bhaint amach.

Foirgneamh nua ghalánta, inspioráid ó dhán ársa :

Int én bec
ro léic feit
do rinn guip
glanbuidi:
fo-ceird faíd
ós Loch Laíg,
lon do chraíb
charnbuidi.

Tá cuma an litir L ar an bhfoirgneamh, urlár na talún níos leithne ná an dá (trí?) urlár eile. Fuinneoga móra, go leor solas. Ar leibhéal na talún tá painéil miotail ar féidir iad a bhogadh ós comhair na fuinneoga istoíche. Dath an óir orthu. Filíocht sa chló Ghaelach orthu, le litreacha curtha in iúl le poill bheaga.

Cuanna.

Bhí babhla anraith agus cupán caife agam sa Chaifé ar urlár na talún, ansin thug bainisteoir Raidió Fáilte turas an fhoirgnimh dom. Spás go leor stiúideo agus cruinnithe agus oifige. Oscailte geal.

Deartha go ciallmhar, beag ionadh go bhfuil sé san áireamh do dhuais ailtireachta.

Go n-éirí go geal le Raidió Fáilte ina mbaile fhairsing nua.

Agus má tá deis agaibh, bainigí sult as an súp sa chaifé mar a rinne mise.

Tá súil agam go mbeidh mé ar ais....