Píosaí liom in áiteanna eile:

2021-01-31

Saiäns-fiktschen

Bhí leabhair measartha saor i bPoblacht Daonlathach na Gearmáine. Sa mhullach ar sin, bhí mo mháthair céile ag obair ar feadh seal mar léitheoir profaí i ceann de na tithe foilsithe. Bhí carn mór leabhar dá réir ag mo nuachar nuair a phósamar.
Níl mé cinnte an as an cnuasach sin an leabhar seo le Franz Fühmann, nó ar mheall an teideal mé uair éigin i siopa dara láimhe. Níl aon chuimhne agam áfach ar na scéalta a bheith léite agam cheana. 

Tá éis dom iad a léamh rinne mé roinnt gúglála faoin údar féin. Rugadh Franz Fühmann san Sudetenland, oirthear na Seicslóvaice ina raibh an Ghearmáinis chun cinn roimh an dara ár Eorpach. Chuaigh sé le dúthracht leis Naitsithe ina óige, agus gabhadh ag na Rúisigh é sa chogadh. Rinne a n-oiliúint siadsan, go háirithe i bhfianaise uafáis Auschwitz Sóisialach diongbháilte de. 

Faoin am áfach go raibh na scéalta seo á scríobh aige, sna 1970 déanacha agus 80í luatha, bhí sé in achrann le húdaráis an "Sóisialachas  atá ann i bhfírinne" san DDR, de bharr an tslí a bhíothas ag caitheamh le scríbhneoirí agus ealaíontóirí áirithe.

B'shin tréimhse ar cuimhin liom féin ar éigin, agus an baol ann go n-iompódh an cogadh fuar ina chogadh eithneach.

Chun faoiseamh intinne a aimsiú a scríobh sé an cnuasach seo, atá ráite aige féin. Ní ficsean eolaíochta atá i gceist, cé go bhfuil roinnt de na comharthaí sóirt sin air. Tá na scéalta lonnaithe san aimsir amach anseo, i ndiaidh roinnt cogaí eithneacha. An cruinne roinnte ina dhá chuid Uniterr, scáil na todhchaí den bhloc thoir, agus Libroterr, scáil na todhchaí den Iarthair.

Fearacht go leor ealaíontóirí san DDR, bhí muinín fós aige san sóisialachas agus amhras faoin gcaipitleachas - mar a bhí fós i 1989. Chreid a leithéidí, agus bhí go leor acu chun cinn sna gluaiseachtaí a bhain amach an réabhlóid síochánta, go raibh deis fós ann do Stáit feabhsaithe an tríú bhealach. Chlis orthu áfach agus bhí an lá leis an Deutschmark agus an tomhaltachas a shúigh an smior as an Oirthear agus a leag síol na fadhbanna reatha agus a phéac i bhfoirm an AfD.

Sna scéalta tá triúr i gceist, an fisiceoir Jirro, an fealsamh Janno agus an "Chúisíochtaí" Pavlo. Bíonn smaointe eolaíochta agus fealsúnachta i gceist, ach i ndáiríre is in adharca an chórais in Uniterr atá siad, iad dílis dó ach ag teacht salach ar - de bharr dílseachta do na prionsabail i gcodarsnacht leis an réaltacht. Tá tagairtí do Libroterr freisin, caitheann an fisiceoir seal i mbun taighde ann. Is léir nach bhfuil an údar - ná Jirro - pioc tógtha leis ainneoin an chompord ann atá ar lár thoir. 

Measaim go bhfuil léiriú ana mhaith sna scéalta, ainneoin iad a bheith aduain, ar dán an ealaíontóra i gcóras atá ag teacht salach ar an méid a fhógraíonn sé os ard. 

Mar a bhí fíor thoir. Mar atá fós fíor thiar. Cé nach bhfuil córas feiceálach smachtaithe ann. Is dócha go luíonn an bhróg áit éigin ar chách - ach go bhfáisceann sé scéalta as scéalaí, dá ainneoin. 

Franz Fühmann 
Saiäns-fiktschen 
Reclam 1990
Céad eagrán VEB Hinstorff Verlag Rostock 1981 


2021-01-29

Liam Ó Flaithearta - Rogha Scéalta

Is éard atá sa chnuasach seo ná scéalta a foilsíodh as Béarla, roghnaithe agus aistrithe ag Mícheál Ó Conghaile. Níl mórán de shaothair Uí Fhlaithearta léite agam, agus an méid a léigh is i bhfad ó shin a léigh.

Bhraith mé neart agus úire sna leaganacha seo. Na cinn a phléann le dúlra go háirithe, nó le caidreamh idir beirt - ceann acu sin lonnaithe i gCúba fadó! Tá na scéalta sin uilíoch agus lasmuigh den stair ar bhealach.

Roinnt de na scéalta eile, shíl mé barraíocht dá ré ndearóil a bheith ag baint leo ach iad cumhachtach mar sin féin. 

Tá Liam Ó Flaithearta tugtha abhaile ar bhealach ag Ó Conghaile - oireann an Ghaeilge na scéalta seo. 

Tá aguisín spéisiúil curtha aige leis an leabhar - scéal luath dá chuid féin faoi bhó faoi dháir, a aithníodh mar "Scéal Flaitheartach".

Agus tá an dornán dánta Gaeilge leis an bhFlaitheartach in aguisín eile. 

Bhain mé sásamh as an gcnuasach seo! Is maith ann é. 

2021-01-28

Se wo were fi na wosankofa a yenkyi

Feidhmíonn an éan Sankofa i gcultúr Akan Ghana mar carachtar a mheabhraíonn seanfhocal "Níl sé mícheart dul siar chun rud atá dearmadta agat a aimsiú". Sankofa an t-ainm a tharraingíonn laoch an úrscéilín is déanaí le Nnedi Okorafor, Remote Control, chuici féin tar éis tubaiste a fhágann cách ina baile dúchais marbh de bharr cumhacht diamhair éigin aici féin. Cumhacht a fuair sí as teagmháil le dreigít diamhar glas. Anois, nuair atá sí i mbaol lasann sí le loinnir glas marfach - agus teipeann ar ghléas ar bith teicneolaíochta a leagann sí lámh air.

Páiste atá inti ag tús an eachtra, agus níl i ndán di ach fánaíocht - sa tóir ar rud éigin nach dtuigeann sí féin ró mhaith. Gan de chomhluadar aici ach sionnach Eorpach a d'éalaigh ó gairdín na n-ainmhithe, agus a raibh teagmháil aige féin leis an ndreigít. 

Tá an scéal lonnaithe i nGána a samhlaítear a bheith roinnt blianta inár dtodhchaí. 

Sa fánaíocht di fásann finscéalta fúithi mar leanbh altrama an Bháis - agus tá sí beo ar féiríní a thugann daoine di de bharr an sceoin a chuireann a cumhachtaí orthu. 

Diaidh ar ndiaidh baineann sí smacht amach ar an gcumhacht - ach ní éiríonn léi socrú síos ainneoin sin. 

Tá noda ann go bhfuil cumhachtaí sa tóir uirthi - cé nach léir an ón gceantar nó an alltar nó an dá rud iad. 

Úrscéilín sásúil a shlog mé i léamh aon oíche. 

Cuireann Nnedi Okorafor síos ar an méid a scríobhann sí mar Africanfuturism agus africanjujuism. Fáiscthe as cultúr agus béaloideas na hAfraice. Tá sí diongbháilte nach dtig dhá leath den téarma a dhéanamh le fleiscín. Fágann sin dúshlán roimh Gaeilge a chur orthu! Diúltaíonn sí don réimír Afro- de bharr go dtagraíonn sin do sliocht na ndaoine a tugadh go Meiriceá ina ndaor, agus a bhfrámaí tagartha siúd de dheasca na staire sin. 

Is ábhar úr domsa a bhíonn ina scéalta, ag oscailt réimsí nua smaointeoireachta. 


Nnedi Okorafor
Tor


2021-01-27

An múnlaíonn Teanga Intinn?


I bhfreagra ar cheist ó Lucille Redmond (@Sinabhfuil) ar Twitter faoi inscne gramadaí mhol David Stifter caibidil as an leabhar seo - ina bhfuil míniú ar aicmiú ainmfhocail i dteangacha éagsúla, (ní firinscneach agus baininscneach amháin, ná fiú firinscneach, baininscneach agus neodrach atá i gceist). Agus a léiríonn go bhfuil gné fánach leis an aicmiú, rud a mhíníonn go bhfuil an focal don nGrian abair ar malairt inscne i dteangacha atá gaolta. Go deimhin braitheann inscne gramadaí na talún sa Ghaeilge ar canúint an chainteora! 

Ach tá téama níos leithne san leabhar - an bhfuil tionchar ag teanga dúchais ar smaoineamh agus tuiscint? Bhíodh tráth ann gur glacadh leis go raibh - nach bhféadfaí smaoineamh gan na focail chun é chur in iúl. Tá mórán teangeolaí anois den tuairim go bhfuil a mhalairt iomlán fíor agus nach bhfuil tionchar dá laghad ag teanga ar tuiscint. 

Argóint níos caolchúisí a chuirtear chun cinn sa leabhar seo - go ndíríonn teanga aird ar gnéithe faoi leith, agus dá réir go bhfuil tionchar aige ar tuiscint. 

Tosaíonn sé le scoláireacht David Lloyd George (!) ar úsáid dathanna i bhfilíocht Homer - leithéid an muir ar dhath na fíona dhorcha. Léiríonn sé gur forbair idirdhealú idir dathanna ar bhealach ana rialta idir teangacha, ó thaobh na focail ar lí. Ach go maireann difríochtaí idir andóigh a  deighiltear uaine agus gorm - nó fiú dúghorm agus gorm geal. 

Leanann sé ar argóint siar agus aniar ó Lloyd George tríd bitheolaithe agus teangeolaithe ón dearcadh nach bhfaca na Gréigigh na dathanna ar an dóigh céanna linne, go bréagnú sin, go forbairt na tuisceana reatha. 
A chuimsíonn go bhfuil tionchar go deimhin ag foclóir dathanna ar aithint dathanna - gar do na teorainn idir líonna éagsúla a bhfuil focal orthu. 

Tá a mhacasamhail déanta aige le dhá sampla eile - inscne gramadaí agus treo. Tá teangacha a léiríonn treo de réir na ceithre harda, nó an timpeallacht seachas an duine atá ag labhairt (i. Deas, clé). 

Luann sé gnéithe eile sonracha, mar shampla an dóigh a chuirtear am titim amach gnímh agus an am a breathnaíodh é in iúl, agus sampla aige de theanga a éilíonn an dá phíosa eolais sin a bheith i gcónaí luaite. 

Rud spéisiúil a mhaíonn sé ná go bhfuil teangacha beaga áitiúla ar bhealaí go leor níos casta agus saibhre ná mórtheangacha. Agus go bhfuil gá staidéar dá réir orthu chun foghlaim faoi chumas labhartha ann féin. Rud atá práinneach agus teangacha ag imeacht as go tiubh. 

Leabhar iontach soléite spéisiúil, fiú don tútach i gcúrsaí teangeolaíochta. Geal le heachtra cuid de na scéalta ann! 

How Words Colour Your World
by Guy Deutscher


2021-01-15

Iath Íontach Oz

Le tamall anois tá súil a choinneáil agam ar an suíomh https://www.aistriulitriochta.ie/ agus na samplaí breátha atá á chuir ar fáil ansin. Tá dornán r-leabhar ina measc.

Níl fhios agam go díreach cad a phrioc mé chun an ceann áirithe seo a roghnú. Ní cuimhin liom an bhfuil ceann ar bith de saothair Baum léite agam i dteanga ar bith, cé go bhfuil cúpla leagan den scannán feicthe agam thar na blianta. Thug m'iníon mé chuig an réamhscannán a rinneadh le cúpla bliain anuas freisin. 

Leanann an scéal seo ar aghaidh ón gcéad scéal. Scéal éadrom spraíúil áiféiseach. Draíocht agus dalbacht agus greann. 

Píosa deas scíthléitheoreachta. Gaeilge deas nádúrtha curtha ag Séamus Ó Coileáin air. An PDF soléite go maith ar Kindle. Bhí botúin agus focail in easnamh ar dornán leathanach - níl mé baileach cinnte an fadhb san PDF nó sa kindle a bhí i gceist. 

Is deas ábhar mar seo a bheith ar fáil. Tá leagan Shéamuis den gcéad leabhar ar fáil i gcló - Asarlaí Oscartha Oz - ach níl sé léite agam. 

2021-01-07

Inní

inne: 1) (san iolra inní de ghnáth) ionathar; 2) lár, croí m.sh in inne an lae, in inne a dtreibhe - i croílár a mhuintire, 3) mothúchán inmhéanach, inní na trócaire, 4) nádúr nó eisint.
Eascraíonn teideal an chnuasach seo as míthuiscint dailtíní cathrach ar "Iníon Uí", ainm múinteora. Ach ar bhealach feileann an uile bhrí ar inní do na scéalta láidre seo. Saol na mBan, ó dhearcadh na mban. Scéalta cumhachtacha láidre. Corr gan choinne go minic iontu. Duairceas go minic ach misneach agus dóchas ag dul i ngleic leis - mar a dhéanann mná, ag treabhadh leo ainneoin tubaiste nó tréigean. Misneach gan chloí. 

B'fhearr liom dá mbeinn cinnte gur ficsean iomlán na scéalta seo - ach baineann réalachas leo, réalachas atá fáiscthe as taithí saoil agus eolas saoil. Lón machnaimh dá réir iontu. Mar sin féin tá mé sásta gur léigh mé an cnuasach, cé go bhfuil drogall orm a rá gur bhain mé pléisiúr as! Bhain mé pléisiúr as roinnt splancanna grinn, gan amhras. Agus tá ealaín sa chuir síos, bhí mé tumtha sna heachtraí, bá agam leis na carachtair. Faigheann an insint greim ar an léitheoir. 

Agus tá teach foilsitheoireachta maith aimsithe aici in Éabhlóid a chaitheann an dua céanna leis an earra idir scríobh agus dearadh agus a rinne Cois Life. 

Réaltán Ní Leannáin 
Éabhlóid 
Clúdach bog
ISBN: 9781916047068

2021-01-04

Méirscrí na Treibhe

Thart ar 2011 léigh mé dornán úrscéal le Alan Titley, Méirscrí na Treibhe ina measc. Thaithin sé liom an uair úd, mar a scríobh mé - cé go raibh mé ag streachailt le sleachta áirithe foclacha.

Ó shin i leith, agus go háirithe le cúpla bliain anuas, tá go leor litríocht ón Afraic léite agam - le Chinua Achebe agus Ngugi wa Thiong'o.

Nuair a chonaic mé go raibh Méirscrí na Treibhe fós ar díol sa siopa leabhar, rith sé liom gurb fiú é athléamh. (Ón leabharlann arís a fuair mé é!)

Thaithin claochlú Paul Lobado ón fear gorm geal go dtí an té a chuireann é féin faoi deasghnátha treibhe agus a ghabhann freisin i bpáirt le reibiliúnaithe go mór liom. Feictear dom gur cheap an Titlíoch na mothúcháin a bheadh ag a leithéid i dtír Afracach a bhí ag imeacht ó chos ar bolg na coilíneach go cos ar bolg a ngiollaí Afracacha go maith - stair léanmhar a chonaic sé féin lena dhá shúil. Más buan mo chuimhne chaith sé tréimhse i ngéibheann sa Nigéir sular díbríodh é. 

Ach bhí mé fós ag streachailt leis an foclachas - athrá go leor, focail aduaine, traslitrithe, cumtha. Dubhogham! (Ceann de na leaganacha a bhí sothuigthe) 

Luaigh Iarla ar Twitter gur thug an Titlíoch mar chúis go raibh sé ag iarraidh saibhreas agus doimhneacht cultúir na hAfraice a léiriú. 

B'fhéidir é. Ach mar léitheoir ní mór dom a admháil gur san scéal atá mo spéis, agus gur sciorr mé thar scata sliocht foclach gan iad a léamh ach ar éigin. 

Ait go leor i dtús an leabhair feictear dom go raibh sé féin ag spochadh as rofhoclacht óráidí polaiteora ón fhreasúra (ach bhí úsáid míchruinn focail iasachta ilsiollacha i gceist ansin freisin). 

Ach b'fhiú an athléamh. Tá na carachtair láidir, sochreidte agus tá an plota freisin. Rud a ritheann liom ar an athléamh áfach gurb ar éigin atá mná sa scéal in aon chor - agus iadsan atá, níl siad gníomhach in aon chor. 

Tá an leabhar le fáil ó Chló Iar-Chonnacht. 

2021-01-02

Micí Finky


Bhí spéis agam san scannán seo ó chuala mé an chéad cuir síos ar. Fearacht Arracht is toradh ar an scéim Cine 4 seo. Faraor de bharr covid ní raibh deis é fheiceáil sna pictiúrlanna seachas ag roinnt féilte. Taobh le taispeáint ar TG4 aréir a bhí mé mar sin - maille fógraí agus scáileán beag!

Dara Devaney sa phríomhpháirt i scéal scríofa ag Dathaí Keane agus Diarmuid de Faoite. Macallaí láidre de Dheoraíocht Phádraig Uí Chonaire. Ach fráma nua tugtha don scéal ag ciontacht Mhicí Finky i mbás linbh - é céasta ag a theip dul i ngleic leis sin.

Tá solúbthacht Dara Devaney chun cinn - colainn agus anam céasta i ngleic le mothúcháin agus é ag iarraidh teacht ar faoiseamh. Ó mire spleodrach baoth go duairceas céasta. Fonn gairbhe agus graostachta ag pléascadh as le teann frustrachas agus feirge agus é gafa tar éis timpiste i gcathaoir rotha. 

Sorcas osréalach ainrialach, foréigean agus spleodar. Ealaíon ag lorg bealach éalaithe. Grá éagmaiseach. Rógairí. Cara dílis. Altra trócaireach. Táid uilig ann.

Taispeántaisí fíor mhaithe ón gcliar iomlán. Eoin Geoghegan mar cara dílis foighneach. Fionnuala Gygax mar Neilí - cion aici ar Finky agus eisean idir cion agus samhnas fúithi. Ned Dennehy mar máistir sorcas dorcha dochrach - níor mhaith leat é thrasnú. Diarmuid de Faoite mar dhraoi buile. 

Is fiú go mór é a fheiceáil, agus má bhíonn deis é fheiceáil i bpictiúrlann amach anseo, tapóidh mé é. 

2020-12-28

Ag útamáil leis - cuimhní cinn Pádraic Breathnach


Taithí measctha atá agam le saothair Phádraic Bhreathnach agus ní fear mór cuimhní cinn mé go hiondúil. Ach sheol Cló Iar-Chonnachta cóip léirmheasa mo threo de na cuimhní cinn seo. A óige ar fheirm bhocht i Maigh Cuilinn. Flosc oibre a mhuintire chun go mbeadh oideachas ar a gclann chun éalú ón anró. Comharsa agus nósanna. Oideachas na linne. Achrann agus comhoibriú. Léargas freisin ar an bhreac Ghaeilge - gur Béarla faoi thionchar láidir Gaeilge a bhí thart air dáiríre. Sa chaoi gur shíl Béarlóirí é bheith ag Gaeilgeoireacht, agus a mhalairt! Ach gur thug sé faoi sealbhú ceart an dá theanga ar an meánscoil agus Ollscoil. 

Meánscolaíocht, ollscolaíocht, tús gairme. Caibidil ionraic faoi bhabtha dúlagar. Taisteal lena chlann. Fiosracht agus dúil sa ndúlra. 

Snas ar gach caibidil a fhágann go bhféadfá iad a léamh astu féin. Go deimhin táim measartha cinnte go bhfuil ceann acu léite agam mar cholún san Irish Times. Agus go bhfuil insint i gceann eile ar eachtra a spreag gearrscéal. 

Stair sóisialta agus stair léann na Gaeilge fite fuaite tríd go héadrom, gan a bheith teagascúil. 

Tuiscint agus meas ann. Ach gan ceilt, feictear dom, ar a chuid lochtanna agus streachailtaí. 

Prós breá soléite. Taithneamh le baint as. Leabhar a d'fhéadfá piocadh suas agus caibidil fánach a léamh anois is arís, agus pléisiúr a bhaint as. 

Pádraic Breathnach
Cló Iar-Chonnacht

Tagairt: 9781784442057  




2020-12-26

IMRAM 2020


Buaicphointe le linn na bliana dom Féile IMRAM, féile litríochta a bhíonn ar siúl timpeall ar Bhaile Átha Cliath in  ionaid éagsúla. I mbliana bhí ar an féile dul ar líne. Seachas zoom, roghnaigh Liam Carson an taibhe ilmheáin is dual do IMRAM a chuir i láthair le scannáin ar ardchaighdeán - rud a fhágann go mbeidh cartlann fiúntach fágtha.

Bheadh sé indéanta, is dócha, amharc ar gach rud - ach bheadh póit éalaíne orm dá ndéanfainn. D'amharc mé ar trí shraith. 

Dánta Duibhneacha, dhá taispeántas a taifeadadh sa Díseart sa Daingean le filí agus ceoltóirí Duibhneacha. Tá neart filí agus ceoltóirí ann, ar ndóigh, agus éagsúlacht guthanna agus stíle. Ionad deas freisin cé gur bhraith mé gur fhuamnaigh sé folamh - ag cuir leis an uaigneas a bhaineann le léamh don gceamara gan pobal. Ach ba dheas ann é, agus chuala mé guth a bhí nua domsa - Peadar Ó hUallaigh, chomh maith le filí agus ceoltóirí a bhfuil aithne agam orthu. 

Duine acu, Dairena Ní Chinnéide, a léigh leaganacha Mháire Mhic an tSaoi de Marbhnaí Duino Rilke. Ana rogha, mar gur canúint shaibhir Dhuibhneach a chuir Máire Mhac an tSaoi ar Gearmáinis shaibhir Rilke. Mar is iondúil, chuir Margaret Lonergan rogha iontach físeanna leis na focail, agus bhí na focail le léamh freisin ar an scáileán. Is oth liom a rá go raibh sé deacair díriú air suite ar an dtolg sa bhaile seachas dá mbeinn suite i Scoil na mBuachaillí, abair. Ach is féidir liom amharc siar nuair atá m'aigne níos suaimhní! 

Caitríona Ní Cleirchín a chuir Gaeilge air dornán eachtraí ó Leabhar na nAthruithe Oivid. Léigh Cathal Póirtéir go sollúnta beoga na focail - agus thug scáth puipéid Púca Puppets (Niamh Lawlor) beatha ar leith don scéal. Bhí Síle Denvir agus Thomas Johnston ag tionlacan an taibhiú le ceol - agus uaireanta chan Síle amhrán ar an sean nós a d'fheil don scéal - léiriú eile ar uilíochas litríocht na Gaeilge agus a ionad seasmhach sa chultúr Dhomhanda. 

Taithí deas a bhí ann cé gur bhraith mé uaim go mór an chomhluadar agus an atmaisféar ar leith a eascraíonn as pobal a bheith ag éisteacht go  géar le hoirfidigh. Sin ráite is boige i bhfad an tolg sa bhaile ná binsí crua Scoil na mBuachaillí i Scabhat Smock! 

Tá súil agam mar sin féin go mbeidh IMRAM 2021 ar ais sa ghnáth mhodh - cé gur féidir gurb fiú smaoineamh ar roinnt de a thaifid agus an dá thráth a fhreastal. 

Ana obair déanta ag Liam Carson agus meitheal Féile IMRAM. 


2020-12-20

Agatán Sacs

De bharr gur Dalen Éireann atá ag foilsiú an sraith seo faoi Agatán Sacs rinne mé talamh slán de gur úrscéal grafach atá i gceist. (Bhí mé sa tóir ar fhéirín oiriúnach do léitheoir drogallach) Ní hea áfach, cé go bhfuil go leor léaráidí aisteacha le Quentin Blake. 

Is coirscéal áibhéileach atá i gceist, Agatán Sacs ina sár bhleachtaire le cumas diamhair eachtraí a thuar. É i ngleic le beirt sár choirpeach - a bhfuil beirt saonta mar Doppelgänger acu. Gléasra diamhair teicneolaíochta, castaí agus camastaíl, tóraíocht reatha agus bóithre, éalú dána, gabhadh géar, iomrall aithne, péas dúr... 

Leathanaigh lán aicsean agus grinn agus imeartas focail (Gabriel Rosenstock a thraschruthaigh.). 

Ar an ndrochuair is dócha go bhfuil sé ró dheacair don té a bhí i gceist agamsa. 

Ach is dóigh liom go mbainfidh déagóirí óga ar léitheoirí réasúnta iad go leor taitneamh as an ngreann áibhéileach seo. 

ISBN: 978-1-913573-15-7
Le Nils-Olof Franzén. 
Léaráidí le Quentin Blake
Leagan Gaeilge le Gabriel Rosenstock
132 leathanach, clúdach bog. 138mm x 216mm

 

2020-12-18

Tom a’ tSeoighe Amhráin


Éistim le Raidió na Gaeltachta go minic - níos mó fós anois agus mé ag obair ón mbaile. Fiú roimhe sin bhí mé ceanúil go leor ar John Beag agus ar an earra a tugtar Gaelcheol Tíre. Admhaím go bhfuil col agam le roinnt amhráin atá cloiste ró mhinic agam, dar liom. Neansaí Bhán abair - ar mo chluasa tá sé maslach agus gránna. Agus táim dúdóite de bheith ag éisteacht le geonaíl faoi Mháirtín, i Wales nó as! 

Ach is breá liom eachtraí An Mhéit agus na hamhráin ag moladh báid agus bádóirí. 

Ach ag deireadh an lae, ní as Conamara dom agus ní hionann mo thaithí ar deoraíocht agus taithí mhuintir Conamara. 

Sheol Cló Iar-Chonnachta cóip léirmheasa chugam den gcnuasach atá déanta ag Síle Denvir agus Ciarán Ó Fátharta de chumadóireacht Tom a'tSeoige. Amhrán atá cloiste go minic agam cé nach dócha go raibh fhios agam cé a chum. 

Tá réamhrá breá fairsing ann ag cuir na hamhráin i gcomhthéacs saol agus dúchas Tom a'tSeoige. A thaithí mar imiriceoir, an dream fileata dar daoibh é, a chaidreamh le na fonnadóirí. 

Tá nótaí le gach ceann den leathchéad amhrán ag léiriú a fhoinse (nó ag dearbhú go bhfuil rún gan fuascailt ann). Tá liosta foinsí ann do na scoláirí. 

Agus tá téacs na nAmhrán féin, agus nótaí do véarsa agus curfá. Ach tá fainic ann go bhfuil na hamhráin beo agus nach bhfuil na nótaí in ann iad a cheapadh go sásúil. Mar sin, tá dhá CD in éineacht leis an leabhar agus rogha taifead an file féin ann - John Beag,  Ciarán Ó Fátharta, Nóra Ghriallais nó fonnadóir eile, tugtha le chéile in aon áit amháin. Níl gach amhrán ar an an dá CD ach tá 34 acu. 

Amhráin ó saol fada agus stair shóisialta Conamara agus a mhuintir. Tá an chomaoin curtha ag na heagarthóirí orainn agus ní ar mhuintir Chonamara amháin as iad a bhailiú agus a tabhairt le chéile in aon chnuasach amháin. Agus iad a chur i gcomhthéacs. 

Go bhfaighe siad uilig aois Choilm agus go leana daoine á gcanadh chun báid, imirce, grá agus buanna an phobail a choinneáil beo beathach - ar an raidió, i gcomhluadar agus cois teallaigh. 


Síle Denvir & Ciarán Ó Fátharta.
Cló Iar-Chonnacht

Tagairt: 9781784442088  

Leabhar + 2 CD

2020-12-15

As na Ceithre hArdaibh

Bhí an leabhar seo i measc beart leabhar a fuair mé le huacht, mar a déarfá, ó Réaltán. Leabhair cráifeacha ab ea formhór acu (cúis a mbronnta ormsa). Tháinig mé ar an leabhar le déanaí agus roinnt neatú ar bun agam agus chuir mé pictiúir amach ar Twitter mar gur shíl mé go raibh iol-ughdair saoithiúil.

Dúirt Ailbhe Ó Monacháin gur sár leabhar atá ann. Anois agus é léite agam de bharr a spreagadh, aontaím.

Díolaim gearrscéalta atá ann a foilsíodh i 1938. Ní léir dom cén roghnú nó eagarthóireacht a rinne An Roinn Oideachais ar. Tá fiche scéal ann, le údar déag. Tá scéal an duine ag beirt bhan ann. Scilling, le Maighréad Nic Mhaicín, agus An Fhuinneog le Morag Ní Néill.

Tá dornán scéalta ag Colm Ó Gaora agus péire ag Piaras Béaslaí - an t-aon údar a roghnaigh an cló Rómhánach a úsáid. Is cosúil gur fhág na heagarthóirí cló agus litriú faoi na húdair cuid mhór. 

Tá roinnt scéalta ag Gearóid Ó Nualláin - uncail le Brian agus Ciarán Ó Nualláin. 

Mar a bheifeá ag súil leis ón ré agus na húdair, baineann sciar maith de na scéalta le cogadh na saoirse. 

Tá scéal bleachtaireachta lonnaithe i bPáras ag Gearóid Ó Nualláin - agus ainmneacha dílse sa chló rómhánach cé go bhfuil an scéal sa chló Ghaelach. Thaitneodh an scéal níos fearr liom murach go bhfuil smál an frith Ghiúdachas go láidir ann - an ré arís!

Tá Scilling Mhairéad Nic Mhaicín ar an scéal is láidre sa chnuasach dar liom. Níl fhios agam ar scríobh sí mórán eile cruthaitheach - tá cáil uirthi as aistriúcháin ón Rúisis ach go dtí seo níor éirigh liom teacht orthu. Baineann an scéal le oibrí monarcha agus a dínit nuair atá an úinéir ag déanamh uasal le híseal leis an bhfoireann. 

Tá scéalta grinn, scéalta púcaí agus scéalta grá agus gráin sa leabhar. Cnuasach ana bhreá.

2020-12-12

Intleacht shaorga agus cearta

De bharr briseadh taighdeoir ar eitic intleacht shaorga as a post le Google, tá ceist intleacht shaorga agus cearta i lár an aonaigh arís.

Le fada is tróp a úsáidtear san ficsean eolaíochta éirí amach na róbait nó na hintleachtaí shaorga. 

Tá sruth smaointeoireachta ann a chreideann go bhfuil nó go mbeidh comhfhios agus toil ag intleacht shaorga agus dá bharr sin saoirse agus cearta dlite dóibh. 

Ach ceileann an dioscúrsa sin na fíor fadhbanna a bhaineann le cearta agus intleacht shaorga. 

Chonaic mé tagairt le déanaí a chuir ag smaoineamh mé. Bíonn na hIS sna scéalta a bhíonn éirí amach iontu ag fónamh don duine agus faoi chois agus faoi amhras roimh an éirí amach. Ar ndóigh is amhlaidh do sciar mhór den phobal anois - ach go háirithe mná, agus go háirithe arís mná nach bhfuil geal. Mar sin, tharlódh gur imní lucht pribhléide fireann geal atá sna scéalta - imní faoi athrú saoil a mhaolódh a gcuid pribhléidí. 

Ar ndóigh tá na forbairtí faoi láthair san intleacht shaorga ag brath ar dhá rud. Ollchnuasach sonraí, agus ollchumhacht ríomhaireachta. Is ag na mór chomhlachtaí caipitleachas faire atá na hacmhainní seo. 

Bhain briseadh Timnit Gebru le páipéar a scríobh sí i bpáirt le scoláirí eile faoi na ceisteanna eitice a eascraíonn as an gcur chuige seo. An deacracht le truailliú sonraí de bharr na claonta a bhaineann leis an dream a chnuasaíonn iad - claonta comhfhiosach nó neamh-chomhfhiosach. Níl sonraí ámh na íon. Tá cinntí déanta ina cnuasach, agus go háirithe san aicmiú a déantar agus na meitea-sonraí a chuirtear leo. Bíonn tionchar dhíreach aige sin ar na halgartaim a eascraíonn as meaisín fhoghlaim bunaithe orthu. 

Mar sin is baolach caint ar saoirse cainte algartam - is éard atá ar bun dáiríre ná iarracht freagracht as iarmhairtí úsáide. Is cuibhiúla mar meafar dá réir sin scéal Mary Shelley faoi Arracht Frankenstein. Cé go ndearna sé dochar dá chruthaitheoir roimh deireadh, is amhlaidh gur daoine eile a d'fhulaing i dtosach. 

Tá daoine ag fulaingt cheana féin de bharr na claontuairimí sóisialta atá bácáilte isteach sna halgartaim de bharr sonraí atá truaillithe le claontuairimí a bheith úsáidte sa dearadh. Agus de bharr cé acu a bhfuil smacht acu ar na sonraí agus cumas iad a ionramháil. 

Gné eile ná go n-ídíonn oiliúint algartam an t-uafás fuinnimh - agus tá an chostas sin le n-íoc againn uilig de bharr go bhfuil a leithéid ag treisiú athrú aeráide. 

Bímis airdeallach mar sin agus ná bac saoirse na róbait. Tógadh iad. Bíodh freagracht ar an tógálaí. Agus is amhlaidh is mó a fhreagracht mura dtuigeann sé an rud atá tógtha aige. 

2020-12-08

Comhacht Uisce in Éirinn

 
Ní foilsíthear mórán ar ábhar theicniúil as Gaeilge. Ar feadh seal bhí mé af freastal ar fochumann de chuid Cumann na nInnealtóirí - An Roth - a reachtálann léacht míosúil ar ábhar teicneolaíochta. Is minic áfach - agus seans go raibh baint aige leis an mballraíocht - gur ag amharc siar a bhí na léachtaí, sa stair nó i stair na mball cibé. Bíonn comórtas aistí de chuid an Oireachtais urraithe ag an Roth freisin agus chuir mé isteach air uair nó dhó agus bhí mé i mo mholtóir roinnt blianta eile - arís, stair is mó a bhí i gceist leis na haistí. Scríobh Michéal Ó Bréartúin, beannacht Dé ar a anam,  leabhar ar an Aibhléis agus ar an Teilegraif (Sreangscéal) - ach arís is ag amharc siar is mó a bhí sé.

Tháinig mé ar tagairt don paimfléid "Comhacht Uisce in Éirinn" agus mé ag léamh faoin bhfile Nuala Ní Dhomhnaill le déanaí - gaol léi an P. Ó Dónaill atá ar dhuine de na húdáir. Chuaigh mé sa tóir ar ar Chorpas ARÉ agus fuair mé é - agus chuir mé ar mo Khindle é ar mhaith le éascaíocht. Ar ndóigh níl ansin ach an téacs lom - atá iontach spéisúil ach ní saothar innealtóireachta go táblaí agus léaráidí! Fuair mé cóip ar  ball ar archive.org - níl an chaighdéan ró iontach ach tá na léaráidí agus na táblaí so-léite go maith.

Tá an méid seo scríofa ag na húdair san réamhrá:

Má's dóigh le haoine gur lughaide tairbhe an leabhráin seo é do scríobhadh i nGaedhilg, bíodh a fhios aige gur i gcomhair fíor-Ghaedheal amháin a scríobhamar é, mar gurab é ár ndóigh-ne, an té a thuigeann a riachtanaighe atá an Ghaedhilg do mhuintir na hÉireann, dá gcur ar a leas, agus gur leasc leis í fhoghluim 'na dhiaidh san, gur seacht leisce leis cloí le saothrú comhacht a uisce: agus an té ná tuigeann gur chomhairle in aisge ár gcomhairle dho.

Is eárd atá  sa phaimfléid tuairisc ar na féidirtheachtaí a bhaineadh le cumhacht uisce in Éirinn - le hinúchadh ar leith i gCiarraí maidir leis an méid eachchumhacht a bheadh le fáil in áiteanna éagsúla, an buntáiste a bhaineadh leo ó thaobh iompar uisce agus talún; na rudaí a dhéanfadh brabúsach é - go bhféadfaí monarcha a bheith in áit iarghúlta más é an cumhacht an rud is costasaí a bheadh i gceist.

É seo ar fad leagtha amach le samplaí, bunaithe ar sonraí agus meastúcháin, bunús tugtha le gach rud. Ní gineadh aibhléis amháín a bhí i gceist, ach úsáid cumhacht uisce chun cumhacht meicniúil a bhaint amach freisin - le déanaí rinneadh tionscadal ó thart ar am am céanna a athnuachan cois Súláin i gCúil Aodha - uisce ag tiomáint muileann admhadóireachta measaim.

Rith sé liom agus mé ag léamh gur fusa go mór plé leis an gcóras idirnáisúnta atá againn seachas troigheanna, puint agus araile mar atá sa leabhrán seo! Ach bhí an dóchas agus an flosc ann iontach ar fad le léamh. Measaim go bhfuil go leor de na nithe a bhí á thuar acu mar féidirtheachtaí nár baineadh amach riamh - agus seans gur fiú amharc arís orthu agus muid ag iarraidh breis breosla inathnuaite a úsáid. 

Ba chabhair measaim go leor córais beaga neamhspléacha scaipthe timpeall na tíre chun cumhacht glan a ginúint seachas an cúpla mórscéim uisce - Ard na Croise, Poll an Phúca agus araile, a tógadh.

Tá tréan bhíos buan!

2020-12-05

Comhionannas agus torthúlacht

Roinnt blianta ó shin luaigh Réaltán na 5 C atá ina gconstaic do comhionannas na mBan.

Cultúr a fréamh uile. Roimh an phaindéim bhí gach rud faoi réir ag an ngeilleagar - an gineadh brabach agus gach rud eile in áit na leathphingine. Cúrsaí cúraim - ceann eile de C-anna Réaltáin - ach go háirithe.

Shílfeá go bhfuil foghlamtha againn ón paindéim gur obair riachtanach atá i gcúram do gach aois. Ar an ndrochuair, níl an cuma ar an scéal go bhfuiltear ag géilleadh don gceacht. 

B'fhéidir anois agus Helen Mac Entee, an tAire Dlí agus Cirt, ag súil le leanbh go mbeidh guth ag bord an rialtais ag an cheist!

Mar is é bun agus barr an scéil ná go bhfágann an tréimhse srianta ama ar thorthúlacht na mban constaic roimh a gcomhionannas sa chóras reatha. Sna blianta is tairbhí ó thaobh gineadh clainne dóibh bíonn brú dréimire na gairme a dhreapadh go grod. Comhlachtaí móra ag ofráil a gcuid uibheacha a reo dóibh - chun go gcuirfeadh siad mian clainne ar an méar fhada chun "infheistíocht" an chomhlachta iontu a chosaint.

Gan amhras, níl gach bean ag iarraidh clann a bheith uirthi. Faoi láthair áfach tá brú ar mhná ar mian leo comhchéim a bhaint amach bheith níos fireannaí ná na fir - i dtuiscint chúng ar fireannachas a thugann tús áite do fónamh do bhrabach an chuideachta ("an gheilleagar") thar gach rud eile.

Feictear dom, i bhfianaise na héigeandálaí aeráide is eile a bhfuilimid i ngleic leo go bhfuil atheagar ó bhun de dhíth ar an gcultúr. Athrú a aithníonn tábhacht na torthúlachta agus a thugann deis do thuismitheoirí idir máthair agus athair cúram a thabhairt dá gclainne, agus ar ball dá dtuismitheoirí. Nach fágtar áfach faoin duine aonair é ach go n-aithnítear gur cúram an phobail ar fad aire dóibh siúd idir óg agus aosta a bhfuil tacaíocht bhreise de dhíth orthu. Nach giolla éinne dá ghaolta ach go bhfuil comhar clainne agus comharsana níos folláine do chách. Go bhfuil gá cúrsaí oibre a chur in oiriúint do chúrsaí uile an tsaoil - agus go háirithe gearradh siar ar taisteal fhada chun na hoibre. 

Shílfeá go raibh an paindéim tar éis deis a thabhairt machnamh a dhéanamh ar cheisteanna mar seo - deis meabhrú ar bun ioncaim do chách seachas brabach don mbeagán. A léiriú gur cúram don lag cnámh droma sochaí sibhialta. 

Ar an ndrochuair, is eagal liom go mbeidh an ceacht dearmadta a luaithe is a bhíonn an ráig seo curtha dínn le cabhair vacsaín, agus go fhillfidh an chultúr ar an gclais atá gearrtha amach ag an nua liobrálachas - brabach don mbeagán, ualach don mórán. 

2020-12-04

An Féileacán agus an Rí


Tá flosc iontach oibre ag Myra Zepf agus ní haon ionadh mar sin go bhfuil an dara leabhar léi san áireamh sa bheart a cheannaigh mé don Nollaig. 

Tráthúil go leor bhí leagan Diarmuid Johnson de scéal Midir agus Éadaoin léite agam níos luaithe i mbliana. Thaithin sé go mór liom ach bhraith mé nach raibh ról mar is ceart ag Éadaoin féin - go dtarlaíonn an scéal di seachas i bheith ina carachtar. Í séidte ag gaoithe éad agus searc daoine eile mar a bhí sí séidte ag gaoithe sí Fuamnaigh agus í ina féileacán. 

Is aoibhinn liom mar sin an casadh atá bainte ag Myra as an scéal. Is í Éadaoin féin a ghlacann a cinnúint ina lámha agus a imríonn na cluichí fichille leis an Ard-Rí ar mhaithe leis an saoirse a bheith aici a rogha pósadh a dhéanamh seachas an cleamhnas a rinneadh di. Ag sárú na geasa agus formad agus saint daoine eile chun saol sona a aimsiú di féin. Teachtaireacht tráthúil do dhaoine óga, measaim. 

Tá an insint spreagúil beoga - agus tá léaráidí Shirley Shona Macdonald iontach saibhir. Dathanna draíochtúla agus mionsonraí áille a chuireann go mór le fuinneamh na hinsinte. Ní haon ionadh gur duaisleabhar atá anseo! 

Máire Zepf
léaráidí Shona Shirley Macdonald
Futa Fata
ISBN: 9781910945483

2020-12-03

An Mac Tíre a Thaistil an Domhan

 

Is ar léitheoirí níos óige - idir a 4 agus 7 - atá an leabhar taitneamhach seo dírithe. Mar chuid den fheachtas atá ag Laureate na nÓg daoine a spreagadh leabhair i nGaeilge a cheannach mar bronntanas a cheannaigh mé é. 

An tíreolaíocht a spreag mé é a cheannach. 

Agus ní raibh díomá orm. Turas na cruinne le pictiúirí deasa ar gach leathanach, iontaisí na tíre á bhlaiseadh ag an Mac Tíre. Tá greann deas séimh ann freisin. Filleann an Mac Tíre abhaile sona sásta ar deireadh. Agus bhí mise sona sásta mé féin. 



Orianne Lallemand
32 lch; clúdach cartchláir; 
Leabhar Breac
ISBN: 978-1-911363-25-5

2020-12-02

Boscadán


I measc na leabhair a spreag feachtas Laureate na nÓg mé le ceannach tá ceann léi féin. Is dóigh liom go raibh mé i láthair nuair a seoladh Boscadán in éineacht le leabhar eile de chuid Áine, Fadó riamh... Ag an tús 

Scéal faoi samhlaíocht agus cruthaitheacht atá ann, Aoife ag tógáil róbó as bosca cairtchláir inár tháinig vardrús - agus a tuismitheoirí ag streachailt leis an vardrús agus ag déanamh neamhaird uirthi, tógann sí féin róbó as bosca de réir treoracha as leabhair. Agus is ansin a thosaíonn na heachtraí... 

Scéal a fhaigheann greim ort atá anseo agus ana thuiscint ann dar liom ar shamhlaíocht daoine óga agus a saol - sa bhaile agus ar scoil. 

Scéal taitneamhach a mbeidh léitheoirí óga ag baint taitneamh as na corra is castaí sa scéal. Aois 8 go 11 atá luaite leis, agus measaim go bhfeileann sé sin. Ach d'fhéadfaí é léamh do/le gasúir faoi sin. 


Boscadán
Áine Ní Ghlinn
Cois Life
ISBN: 978-1-912133-71-0 

2020-12-01

MÍP

Táim ag obair in earnáil an spáis. De bharr spéis gairmiúil (i bhfabhtanna, ní mór dom a admháil) coinním leathshúil ar mhisin gníomhaireachtaí seachas ESA. Ina measc Opportunity de chuid NASA. Gné de go leor de na misean seo anois ná go mbaineann siad feidhm éifeachtach as na meáin sóisialta - Twitter ina measc.

Briseadh an nasc le Opportunity de dheasca stoirm deannaigh ar Mharsa, agus glactar leis anois go bhfuil an robát as feidhm de dheasca easpa cumhachta - má tá an painéil gréine clúdaithe, ní bheadh an oiread sin ama oibre sul a mbeadh na cadhnraí díluchtaithe.

Bhí Myra Zepf í fein ag coinneáil súil ar eachtra Opportunity, agus spreag sé scéal aisti. Scéal ar leith. Ach tá mo chlann féin tógtha agus in ndáiríre níl gá le breis leabhar san tigh seo. Mar sin, ainneoin m'fhiosracht níor chuaigh mé sa tóir ar chóip de MhÍP.

Ach ansin spreag feachtas Laureate na nÓg, Áine Ní Ghlinn mé chun beart leabhar a ordú chun bronnadh ar mo nianna agus neachtanna (nach léann an bhlag seo, tá súil le Dia agam) agus bhí MÍP ar bharr an liosta. Chomhlíon an Siopa Leabhar m'ordú le flosc agus anois tá deis agam na leabhair a léamh roimh iad a bhronnadh. Agus iad a mholadh anseo!

Tá an leabhar seo iontach go deo cliste. Insíonn na focail scéal Opportunity - nó MÍP - go díreach, na heolaithe á dhéaradh, a thógáil, á sheoladh, ag fáil eolas ar ais - agus sceitimíní orthu faoin eolas céanna. (Ach is innealtóirí roinnt acu, rud nach luaitear san leabhar!) An stoirm gainimhe, an nasc caillte - ach sa scéal seo faightear nasc arís.

Ach insíonn na pictúirí scéal eile, scéal atá folaithe ar MhÍP agus dá bhrí sinn ar na heolaithe ar an Domhan. Scéal faoi eachtráin... Tá na pictúir le Paddy Donnelly lán le sonraí, féasta don tsúil.

Spreagfaidh an leabhar seo fiosracht - agus tá fiosracht de dhíth!

Myra Zepf agus Paddy Donnelly
Futa Fata
ISBN: 9781910945582