An Flaitheartach eile

 

Léirmheas Aedín Ní Thiarnaigh ar NÓS a spreag mé le fios a chuir ar An Bhrachlainn Mhór: Scéalta ón leabharlann. Bhí fhios agam go raibh deartháir ag Liam a raibh scríobh déanta aige, ach ní raibh faic leis léite agam. (Tá sé blianta fada ó léigh mé aon rud le Liam - seachas an Rogha Scéalta a chuir Michéal Ó Conghaile a chuir Gaeilge orthu le déanaí).

Dornán gearrscéalta agus blúirí d'úrscéal atá sa leabhar; scéalta lonnaithe in Árainn, agus iad ag tarraingt ar a thaithí fhéin ar dhaoine agus dúlra. Greann iontu, agus gean. Scéalta a léiríonn cás na ndaoine ag an am, cruachás, ach nach bhfuil olagónach - níl béal bocht ann.

Tá an léargas ar an ndúlra iontach láidir, agus na scéalta corraitheach spleodrach. Bhí mé féin ar Árainn beagnach daichead bliain ó shin faoi dhó, agus shiúl mé an oileán agus na haillte. Tugann an insint na cuimhní sin ar ais go láidir. 

Tá réamhrá úsáideach ann, agus alt de chuid a neacht Breandán Ó hEithir faoina uncail. Duine spleodrach spéisíúil ab ea Tomás, agus is trua nach bhfuil againn, toisc nár mhair sé, ach an dornán seo scéalta. 

Tá fonn orm anois ach an deis a bheith agam, amharc an féidir liom teacht ar chuid den iriseoireacht a d'fhág sé againn.

An Bhrachlainn Mhór: Scéalta

Tomás Ó Flaithearta, in eagar ag Éamon Ó Cíosáin

---

Aguisín: Maidir leis an teideal, phléigh mé le hAedín at Twitter é - "Is tonn ar leith [an Bhrachlainn Mhór]  a bhriseann amach ar chósta Chill Mhuirbhí ar Árainn Tonn uisce. Tá áit píosa maith amach ón trá ina n-éiríonn an t-uisce níos tanaí agus briseann na tonnta amuigh ann. Sin mo thuiscint agus d'aontaigh fear anseo ar Inis Meáin liom"

Tá sé le tuiscint ón scéal go bhfuil baint ag neart agus baol na toinne sin leis an dtaoide freisin. 

Chuir Deirdre Ní Conghaile (@aransongs) an méid seo leis an gcomhrá: "Ní hea. D'fheicfeá ar léarscáil de ghrinneall na farraige á chruthú ag @followtheboats go n-éiríonn an talamh go tobann. Roimh chonstaic dá leithéid, d'eireódh an fharraige. Bogadh i bhfarraige + taoille íseal = is túisce a d'fheicfí brachlainn ag briseadh"

Lean an comhrá ar aghaidh - ní raibh mé cinnte an d'áit nó maidhm nó an dá rud a bhí an ainm ag tagairt - sheol Deirdre an freagra seo leanas:

"Tagairt, sílim, don áit & don mhaidhm. Sílim gur "ar" an réamhfhocal a chloisfí ina leith. "Tá an bhrachlainn briste" a deirfí. "Reef" an t-aistriúchán? (Tá áit thanaí eile ar a dtugtar "An Chois.") Pic: Nollaig 2013, An Bhrachlainn Mhór briste ar dheis i mbéal Phort Mhuirbhigh."

An lá céanna, Oíche Nollag 2013; radharc ar an Sruthán Mór (siar ó Chill Mhuirbhigh) agus ar fharraigí ardaithe

Fabhtanna, ach an sna bogearraí atá siad dáiríre?

 

U Bahn den sraith H, Sráid Oslo, Beirlín
le Uyzel , CC BY-SA 3.0

Bhí mé ag caitheamh súil ar na láithreoireachtaí ó comhdháil ar bhogearraí spáis le déanaí. Ina measc bhí cur i láthair óna chuimhní cinn ag duine a bhí bainteach agus é in fhorbróir óg leis na misean Apollo - Don Eyles. Bhí mé ar an eolas roimhe faoin fhadhb "bogearraí" - ró ualach ar an ríomhaire - le linn tuirlingt Apollo 11. Rud a léirigh ní hé lochtanna ar na bogearraí ach láidreacht - go raibh an córas in ann plé le rudaí nach raibh ceaptha tarlú ach a tharla de bharr crua earra a bheith ag feidhmiú ar dhóigh nach raibh tuartha. Is é sin le rá, rinne na hinnealtóirí bogearraí éacht seachas gur theip orthu. Agus bhí daoine san fhoireann a bhí in ann aithint an raibh baol nó nach raibh leis an bhfógra rabhadh. Mar a tharlaíonn go minic, bhí an fabht san crua earra aitheanta, ach níor cuireadh an eolas ar aghaidh i gceart.

Tharla eachtra i bhfad níos drámatúla le linn Apollo 14, nuair a bhí fabht leis an cnaipe tobscortha ar aonad cumarsáide na spásairí leis an ríomhaire. Bhí ar Eyles agus an fhoireann sraith treoracha a oibriú amach agus a sheoladh chun na spásairí a chuir ar a gcumas éifeacht an chnaipe a chuir ó mhaith. Rinneadh sin faoi bhrú ama. Ach bhí an féideathacht ann toisc go raibh na modhanna sa bhogearra chun a leithéid a dhéanamh - éacht arís.

Déantar talamh slán de go minic gur fabht sna bogearraí fabht a réitítear tríd an bogearra a athrú - ach go hiondúil ní hea, ach go dtugann solúbthacht na bogearraí deis teacht timpeall ar theip sa chóras, nó míchruinneas sna riachtanais. 

Tá neart samplaí dá leithéid agam ó mo thaithí féin.

Nuair a bhí mé ag obair ar an ríomhaire stiúrtha don sraith U-Bahn H i mBeirlín, chaitheamar go leor ama ag baint triail as rudaí ar an traein féin, ag feabhsú agus an coigeartú na bogearraí chun dul i ngleic leis an fíorshaol - nach raibh baileach mar a bhí sna cáipéisí. D'éirigh go measartha maith linn féin, mar bhíomar tar éis go leor oibre a dhéanamh le samhail den traein agus i saotharlann ardchumhachta.

Ach bhí corr rud le réiteach againn féin ar an traein - toisc go raibh trí aonad i gceist agus tionchar acu ar a chéile, agus bhí fisic an traein le cuir san áireamh freisin.

Agus srianta eile!

Bhí córas cumarsáide do phaisnéirí ar an traein. Ach ar ndóigh, bhí gá aige sin le heolas faoi cá raibh sé. Bhí líonra ana theoranta idir na ríomhairí éagsúla. Ceann de na feidhmeanna a bhí leis ná ligeann don tiomanaí an luas taistil a roghnú, agus stiúir uathoibríoch a dhéanamh ar na hinneall (tríd an ríomhaire a bhí á chlárú againne) chun fanacht ag an luas sin. Chuige sin sholathár ár ríomhaire an luas i km/h le taifeach 0.5 km/h, sé sin, sheas athrú i ngiotán amháin do athrú 0.5 km/h san luas. Ba leor sin don rialú luais. 

Síleadh, ó tharla an luas a bheith ar fáil, go bhfeadfadh an dream ag plé leis an córas cumarsáide do phaisnéirí feidhm a bhaint as chun oibriú amach cá raibh an traein agus na fógraí cearta "An chéad stáisúin eile" a sheoladh. Ní raibh sé ag feidhmiú ró mhaith dóibh - bhí an t-eolas mícheart. Dúradh leo go mbeadh ceithre sampla luais in aghaidh an soicind a fháil acu, agus bhí siad á suimiú sin agus á roinnt ar an am agus 4. Ach ní raibh siad ach ag fáil 75% den fíor luach. 

Murach go rabhamar ag cúiléisteacht le holagóin na teicneoirí, n'fheadar cén reiteach a bheadh ar an scéal. Ba léir dúinne nach raibh an ceithre sampla a fháil acu - ach trí chinn. Ach mhol muid córas eile ar fad. Is amhlaidh go raibh muidne ag ríomh an luas ón fhaid ar aon nós - bhí roth fiaclach ar an roth, agus braiteoir ar sin chun casadh an rotha a thomhas. As sin bhí muide ag ríomh an fhaid i méadar. Rud a bheadh sé éasca cuir ar fáil dóibh, agus ba chuma dá gcaillfí cuid de na luachanna mar go mba luach leanúnach a bhí ann. Thugamar fainic dóibh áfach go mba ghá cúram a dhéanamh den srian a bhí leis an luach - 16 giotán, thart ar 31 km. Rinne siad dearmad ar sin, i dtús báire, agus tharla sé go raibh ceann de na línte U-Bahn rud beag níos faide ná 31 km....

Is iomaí scéal eile dá leithéid i mo chuimhní cinn. Is iondúil gur easpa cumarsáide idir foirne, nó míthuiscintí, nó crua earra ag feidhmiú ar dóigh nach raibh súil leis is cúis do na fabhtanna "bogearraí" seo. Bíonn fabhtanna sa ríomhchlárú ann, gan amhras, agus uaireanta é sách deacair greim a fháil orthu.

Bhí mé féin freagrach as a leithéid de bhotún tráth. Bhíomar ag promhadh bogearra nua ar ríomhaire nua, agus samhail in úsáid don traen (togra eile, gan baint aige leis an U Bahn thuas). Tar éis fiche nóiméad nó mar sin, thosaigh rudaí ag dul ó smacht. Níorbh léir in aon chor cad ba chúis leis. Samhradh thar a bheith te a bhí ann, agus bhí mise go láidir den tuairim go raibh fabht éigin sa chrua earra de bharr teasa. Mar a tharlaíonn áfach, rud eile ar fad a bhí ann. Nuair a athraíonn an clár atá ag rith ar ríomhaire, de bharr go bhfuil tasc níos práinní le déanamh, is gá roinnt eolas a shábháil chun gur féidir an clár a athosú ag an bpointe cuí i gceart. Bhí liosta de na tabhall (luachanna laistigh de ionad próiseála an ríomhaire) a bhí ceadaithe úsáid, agus a bheadh sabháilte i gcás mar é.

Is amhlaidh go raibh mé tar éis tabhall sa bhreis a úsáid, ceann nach raibh sabháil a dhéanamh air - agus mar sin thosaigh an clár arís le luach mícheart. Sa chás seo, ní mise a d'aimsigh an fabht a rinne mé, ach comhghleacaí géarsúileach eile sa tSualainn....

Gaois dearmadta na sinsir

Na liaga i Falera, le Parpan05

Sa leabhar Crothla agus Cnámha tá radharc amháin agus an reacaire agus a oide ar bharr sléibhe ag amharc ar liaga a chuir daoine i bhfad roimhe ag seasamh. De réir a chéile, tuigeann an reacaire go bhfuil ailíniú i gceist leis na liaga agus reanna neimhe ag am ar leith den mbliain. Ach gabhann sé thar a thuiscint conas a raibh sé ar chumas na sinsir na clocha a chuir san áit cheart.

Ceann de théamaí an leabhair ná an meath a thagann ar bhéaloideas. Cuimhnítear ar na scéalta; ach cailltear cuid den eolas atá ar iompar acu. Baintear feidhm sa leabhar freisin as cuid de bhéaloideas bundúchasaigh na hAstráile, sa mhéid is gur amhrán a rá an treoir atá ag Cormac agus a reacaire ar an aistear go dtí na mná feasa i bhfad ó thuaidh. 

Agus mé ag smaoineamh ar seo, rith Nation Terry Pratchett liom, ceann de na húrscéalta leis nach bhfuil lonnaithe ar an Téacsdomhain. Scéal atá lonnaithe i leagan ailtéarnach den domhan seo, san 19ú aois. Baineann an scéal le hoileáin bheaga a scriostar le linn súnámaí agus ina fágtar aosánach ag iarraidh fuíoll an áir a thabhairt le chéile. Nochtar de réir a chéile go bhfuil scéalta na treibhe bainteach le reanna neimhe, agus go raibh eolas agus eolaíocht ag baint leis an bpobal le sinsearthacht. Ach go bhfuil an eolas caillte, agus gan fágtha ach scéalta agus piseogacha - de bharr tubaistí idir nádúrtha agus cogaidh.

 

Ar ndóigh tá na laethanta seachtaine atá againn féin bainteach cuid mhór le reanna neimhe, nós a théann siar chomh fada leis an Suiméir. Dream a d'fhág go mbíonn seasca nóiméad san uair againn, mar go raibh córás áireamh acu bunaithe ar seasca (ní fios baileach cén fáth) agus dódhéag - toisc gur féidir 12 a áireamh tríd na hailt ar na méaracha a áireamh leis an ordóg, creidtear.

Tá cuimhne an phobail atá ag braith ar bhéaloideas leochaileach. Cabhraíonn scéalta agus amhráin eolas a chaomhnú - tá baol ann áfach go mairfeadh an scéal ach go gcaillfí an ceacht - go háirithe nuair a bhuaileann tubaiste nádúrtha nó daonna an phobail. 

Fágtar daoine taobh le pisreoga agus amhras. 

Cá bhfios cén eolas atá caillte dá bharr? Go háirithe abair san Afraic agus i Meiriceá, áit ar scriosadh cathracha agus ríochtaí a bhí forbartha go maith, agus fealsúnacht ar leith acu, sular tháinig fir na hEorpa lena ngunnaí, fuisce agus bíoblaí. Fiú má bhí taifeadtaí scríofa is minic a cailleadh an eochair - agus an eolas dá réir. Sin murar scriosadh an saoícht d'aon uaim. 

Das war ein Vorspiel nur, dort wo man Bücher

Verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen.

Heinrich Heine

Almansor

Ní raibh ansin ach réamhrá, san áit a dóitear leabhair

Dóitear daoine faoi dheireadh.

Measaim go bhfuil go leor eolais ceilte i ndinnseanchas, i bpisreoga agus i scéalta - ach é ó aithint. Tá súil agam go mbeimid in ann cuid de a athshealbhú. 

Buanann

Brigantia ó Iarsmalann Albain

Búanand mumi na na fian .i. bé nAnand ar chosmaile diblinaib. amail robo mathair dea indi Anu, sic Buanand quasi mater erat na fian. ailiter Buanond .i. daghmathair, in buan is bon (.i. dondi as bonum, ut dicitur genithir buan o ambuan) .i. maith o ulc. in and fil isinni is Buanand, is ed fil isinni is Anand .i. mater deorum. Buanand .i. daghmathair ac foircetal gaiscid do fianuib.

Sanas Cormaic Y104

Buanann muime na fiann .i. bé Anainn de bharr na cosúlachta eatarthu, amhail go mba máthair déithe i Anu is mar sin a bhí Buanann mar a bheadh máthair na fiann, sin nó Buanond i. deámhathair; ionann buan is bon (i. ó bonum na laidine as sin a deirtear go ngintear buan ó neamhbhuan, i. maith ó olc. Is ionann an "ann" i Buanann is ionann agus máthair, is é sin atá i gceist le Anann, i máthair na ndéithe. Buanann, i. deámháthair ag teagasc gaiscíocht do fianna.

(Liomsa an Nua-Ghaeilge bunaithe ar Bhéarla O Donnabháin anseo. Ní raibh O Donnabháin tógtha le sanasaíocht Chormaic. Tá Minerva luaite léi. Iontráil DIL anseo. Nath ó Sengoidelc a cuir ag tochailt mé - Gainithir búan ó ambúan.)

Draíocht na reacaireachta

Eoin McEvoy, dalta an draoi!

 Ó thús na paindéime is ar éigin gur fhreastal mé ar ócáid litríochta ar bith, seachas ar líne, agus deanta na fírinne táim cineál bailithe de faire ar fís gan nasc leis an lucht éisteachta eile. Ní bhíonn an fuinneamh céanna ann. Agus ní bhíonn an fhuaim - ceol an ghutha daonna - mar an gcéanna ó challairí ríomhaire nó teilefíse - níl an tumadh ann.

Ach is duine faiteach seachtanach mé, agus tá drogall orm bogadh amach i measc na ndaoine agus a gcuid frídíní! Go háirithe agus mé spléach ar iompar phoiblí chun mé a thabhairt go lár na cathrach.

Bhí súil agam síniú Dairena Ní Chinnéide a fháil ar Tairseach; mar sin bhí mé spreagtha chun freastal ar REIC le linn IMRAM. Ach ansin fógraíodh nach mbeadh ar a cumas bheith ann...

Bhí mé idir dhá chomhairle. Murach gur luaigh Eoin McEvoy ar Twitter - a raibh fhios agam é bheith ag obair ar thraschruthú ar dhán de chuid Goethe - go mbeadh aisteoireacht i gceist lena thaibhe seisean, gach seans go mbeinn fanta sa bhaile. Táim buíoch dó!

Súil amháin... 

Bhí mé i measc an slua i McGrattans i lár Bhaile Átha Cliath aréir chun torthaí na héigse a chlos. Táim i mo mhóidín de chuid REIC ón tús, agus is beag ócáid eagraithe ag Ciara Ní É faoin ainm sin agus a bhí i mBaile Átha Cliath nár éirigh liom freastal air, agus a bhfuair mé fuinneamh as.

Ócáid ilteangach, iltaibheach a bhíonn ann - agus is minic go reiceann Ciara dánta dá cuid féin chun creatlach a thabhairt don oíche - mar a rinne aréir freisin. Tá roinnt mhaith de na dánta cloiste agus feicthe i bhfoirm físéan cheana agam - tá cnuasach iontach ar a cainéal youtube agus in áiteanna eile. Ach bhí dán nua aici, cuid de thogra ó Fhine Gall Burning Tide, ag plé le heachtra inár dódh tithe Garda Cósta le linn cogadh na saoirse. Dán spéisiúil ó dhearcadh bean de chuid na háite, pósta ar fear den nGarda Cósta, arbh éigin di é leanacht go Sasana. (Macallaí de dhán Doireann Ní Ghríofa  domsa)

B'é Eoin féin an chéad aoi a reic. An chéad píosa a bhí aige, agus é féisithe i róbaí dorcha, ná a leagan trascruthaithe de Der Zauberlehrling le Goethe - dalta an draoi, a shíleann an scuab a chuir ag obair dó ach nach bhfuil an briocht aige stop a chuir leis! Thug Eoin leis ceol an dáin go paiteanta, agus táim ag súil go mór le físdán amach anseo! Bhí dornán dánta dá chuid féin aige - agus chan sé ceann acu, faoi bhás náireach Savita Halappanavar. (Ní aontaím le hEoin faoin tátal nó an réiteach ar an gcás seo, ach is cinnte gur gá dúinn bheith airdeallach fós ar míthapa leigheas dá léithéid agus na cúiseanna leo). Tá guth binn ag Eoin a d'oir don sollúnacht cuí. Taispeántas láidir, agus é ag dul i dtaithí ar an ardán - agus bíonn saoirse agus fuinneamh sa bhreis aige ina fhíseáin! 

B'i an aisteoir agus file Eva O'Connor a lean Eoin ar an ardán - duine atá feicthe agam cheana ag REIC agus go bhfuil teacht i láthair iontach láidir aici. Dán fada aici faoi chaidreamh grá idir imircigh, nach raibh buaine i ndán dó mar go raibh seisean i ngreim ag thúthan an dúchais, agus ise i ngreim ag an gá éalú ó chúinge agus ceangail an bhaile. Léargas iontach ar na cinéalacha éagsúla imirce a bhíonn ag Éireannaigh i Sasana; cuid acu a móthaíonn fairsinge agus saoirse cuid eile nach bhfeiceann ach an chúing eacnamaíochta agus ar fada leo filleadh abhaile. Bhí go leor ar fhéad mé ionnanú leis mar imirceoir fillte mé féin (ach nach raibh mise san Anglasféar!). Go leor gean agus greann san insint. Fuinneamh den scoth sa chuir i láthair (agus fuair sí away le magadh ceanúil ar Chiarraígh ainneoin ar a laghad beirt acu sa lucht féachana...)

Tar éis briseadh gairid agus dán eile ó Ciara tháinig Marcus Mac Conghail agus a mhac ar an ardán. Mar chúiteamh, chuir sé tús lena mhír trí dán de chuid Dairena Ní Chinnéide a léamh, ón leabhar Bleachtaire na Seirce - dán faoi scairbhín na gcuach. 

Ansin, le tionlacan dord ó Naoise agus cleasa ríomhaireachta chan agus reic sé rogha dánta ón leabhar is déanaí aige - Spásas - nó le bheith cruinn taibhithe fáiscthe as na dánta ann. Tháinig tocht ar féin agus é ag cuir an dán Tuaim inár láthair - dán concréiteach i bhfoirm croise sa leabhar, gan ann ach ainmneacha cnámha ... síos go dtí an nath cumhachtach deiridh súile an phobail. 

Is deacair cuir síos cruinn a thabhairt ar chumhacht ghutha Mharcuis agus é ag reic a dhánta, cantaireacht domhain idir caint agus amhráin, ag macallú fiú nuair nach bhfuil an macalla treisithe ag cleasa leictreonacha - cleasa agus ceol dord a fheileann go breá do na físeanna focail a chuir se inár láthair. 

De bhrí go raibh an ceol i dtreis san dara leath, thug Ciara dúinn a dán leis an tionlacan ceoil a chuir Captain A leis - A Love Poem By The Leaving 

Seal Súil Amháin a bhí ann ansin, togra Séamus Barra agus Rob Mulhern. Léigh Séamus Barra Sráid Éigse,  agus ansin thosaigh an ceoil - ach faraor b'éigean domsa sleamhnú liom ar thóir bus agus Incantation of Féile​-​Flow Funk  faoi lán seoil.

Bhí ard oíche agam, ba dheas deis a bheith agam ní hamháin éisteacht agus blaiseadh den fhilíocht, ach é dhéanamh i gcomhluadar, agus corr dreas cainte a dhéanamh freisin. Tá fuinneamh ar leith le fáil as an éigse a bhlaistear i gcomhluadar. Gura fada buan iad REIC, IMRAM agus na filí!

Crothla agus Cnámha

Murach alt le Máirín Nic Eoin An prós cruthaitheach agus an éicichritic san eagrán speisialta aeráide de Comhar, ní bheadh fhios agam go raibh an t-úrscéal seo scríofa ag Torlach Mac Con Midhe. Tá a  chuid aistí léite agam, agus lón machnaimh bainte astu.

Tá an machnamh sin mar bhunús leis an úrscéal seo. Lonnaithe sna sléibhte, in aimsir na Clochaoise. Fear feasa an reacaire, fágtha ina aonar áfach mar go bhfuil an chuid eile den treibh tar éis teitheadh ó dheas de dheasca go bhfuil an geimhreadh ag leanacht ar aghaidh ar feadh na blianta. 

Tugann an reacaire síor ar bhóithre na smaointe muid, é ag machnamh ar a shaol, ar an seanchas a d'fhoghlaim sé óna mháistir, ar turas a thóg siad chun dul i gcomhairle le mná feasa miotasacha. 

Tá an teanga agus an tseanchas fite fuaite tríd an insint. Bíonn an fear feasa ag cíoradh agus ag machnamh ar an méid atá feicthe aige agus foghlamtha aige, ag scagadh agus ag cíoradh de réir mar a chuireann sé lena thaithí. 

Tá an insint réalaíoch don gcuid is mó, ach tá gnéithe osnádúrtha - nó b'fhéidir gur i samhlaíocht an reacaire atá siad.

Tá tionchar ann - mar atá rianaithe ag Mac Con Midhe i suíomh atá curtha ar fáil aige mar thaca leis an leabhar - ag seanchas na nGael, na Gréagaigh, bundúchasaigh Mheiriceá Thuaidh agus an Astráil, agus go háirithe ag pobal labhartha na Rómainise, a bhfuil cónaí ar Torlach ina measc, ar an insint. An uilíoch san rud áitiúil, tionchar an dúlra ar an duine.

In am ina bhfuil an dúlra ag athrú - mar gheall ar an duine agus an coimhthíos idir duine agus dúlra, tá na smaointe a phléitear agus a spreagtar tráthúil. 

Tá sonraí faoin leabhar agus breis eolais le fáil tríd an suíomh https://crothla7cnamha.wordpress.com/

(Ón leabharlann a fuair mise é!) 

Crobhaing cnuasaithe le cúram

Chuir Réaltán cóip den leabhar Bláth na dTulach - Díolaim Ultach a d'fhoilsigh Éabhlóid le déanaí chugham. Í féin agus Eoghan Mac Giolla Bhríde agus Mícheál Ó Domhnaill a chuir in eagar. 

Nasc a bheith le hUladh atá i gcoitinne ag na scríbhneoirí. Tá a gcuid scéalta thar a bheith éagsúil ó thaobh stíle agus téama - rud a fhágann go dócha gurb é an cinneadh stuama a bhí ann iad a chur in ord aibítre ainmneacha na scríbhneoirí sa leabhar! 

Ainneoin go bhfuil macallaí béaloidis i roinnt de na scéalta, is scéalta de chuid na linne seo iad - imní agus spéiseanna na linne seo iontu, scáil na Coivide agus an athrú aeráide san áireamh. 

Greann agus gruaim, gean agus gráin - tá siad anseo. Tá cuid de na scéalta foilsithe cheana ar ardáin éagsúla, ach is díolaim cumhachtach atá anseo ag léiriú leithne scríobh na nUltach agus an aclaíocht atá á bhaint as an nGaeilg - más Gaeilg Gaeltachta Ghaoth Dobhair nó nuachainteoirí Béal Feirste atá á ionramháil, tá tiús agus téagar ann. 

Tá scéalta a chuir míchompord orm, nár thaithin liom - ach níor mhothaigh mé scéal ar bith acu a bheith lag. 

Beidh mé ag filleadh ar scéalta agus ag lorg breis ó na húdair, measaim. 

Déanann Éabhlóid cúram ar leith don dearadh ina gcuid leabhair, agus is leabhar álainn faoi chlúdach crua atá anseo, clúdach deannaigh álainn, pictiúr i rilíf air. Agus tá ribín dúghlas mar leabharmharc. 

Diaidh ar ndiaidh beifear ag foilsiú na scéalta ar líne, móide podchraoladh ina dhéanfar an scéal a léamh agus a chíoradh. An t-iomlán ar fáil ón suíomh https://blath-na-dtulach.com/

Togra thar a bheith snasta cúramach, agus fiúntach. 

Deamhain an uaignis is na filíochta

I measc na leabhair a fuair mé le déanaí ón leabharlann bhí saothar filíochta le Diarmuid Johnson : Die Dämonen / I measc na ndeamhan.

Dhá dhán measartha fada, aistrithe go Gearmáinis ag Peter Busse, agus le neart léaráidí dubh agus bán le Susanne Haun. (Tá sciar acu le feiceáil ar a suíomh anseo.)

Pléann na dánta - nó sin mo léamh orthu ar aon nós - le stoiteacht agus coimhthíos an file, scoite amach ón gnáth phobail, i dtiúin leis na deamhain. Cuireann na léaráidí sa leabhar cuanna seo ó Churach Bhán leis an dtaithí. Mheas mé go raibh na haistriúcháin Gearmáinise cineál scaoilte scaití, ach scaití eile chur siad mé ag machnamh ar dhóigh eile faoi leathrann. 

Saothar snasta ealaíne ina iomlán, ó foilsitheoir lonnaithe sa Ghearmáin. 

Ciclipéid Sléibhe

Chuala mé Ceaití Ní Bheildiúin ag caint le déanaí ar an Saol ó Dheas faoin gcnuasach seo, cnuasach a raibh sé i gceist agam léamh luath nó mall, agus thug sé an spreagadh dom fios a chuir air faoi dheireadh ón leabharlann.

Ó 2003 tá saoire samhraidh caite agam nach mór gach bliain ag cos Cnoc Bhréanainn, sa Bhaile Breac go hiondúil, ach bliain amháin i mBaile na hAbha. Nach mór gach bliain acu tá an cnoc dreaptha agam - uaireanta sa cheo! Sách minic sa ghaoth, agus go hannamh ar lá ina raibh radharc ar mbarr agam. Tá sé dreaptha agam ón Leitriúch chomh maith le ón mBaile Breac, agus taithí agam ar bhealaí éagsúla agus na cnoic is gleannta thart air.

Ach tá cónaí ar Cheaití Ní Bheildiúin sa cheantar, agus deis aici dul ag allagar leis an gcnoic ar an iliomad dóigheanna, leis an bpobal buan agus ócáideach a shiúlann é, leis na créatúir ón alltar a thaithíonn é. Leis an síon agus an anfa. 

As an marana sin a eascraíonn an díolaim shaibhir seo ina gcíortar na gnéithe uile sin i líon mór dánta, ina mbíonn reacairí éagsúla - uaireanta an sliabh, uaireanta fámaire, uaireanta duine ón áit, uaireanta duine den sí - ag tabhairt a léamh agus a léargas féin. 

Tá éagsúlacht foirm sna dánta freisin, ag freagairt don éagsúlacht téamaí agus guthanna. Tá roinnt filíocht coincréiteach ann, i. dánta atá leagtha amach ar dhóigh ar leath ar an leathanach.

Saibhreas iontach, agus in ndáiríre is leabhar atá ann ar cheart tarraingt chughat anois is arís agus blaiseadh as, seachas é léamh ó chlúdach go clúdach mar a rinne mé (toisc go raibh sé tabhairt ar ais ag an leabharlann!)

Thaitin an leabhar go mór liom, cé nach bhfuil an scil agam léirmheas a dhiongbhála a thabhairt! 

Agallamh sa Cheo

Ceaití Ní Bheildiúin

Coiscéim, 2019.

Tigh Doinn, cad as don ainm?

 

Tigh Doinn, Nigel Cox, Geograph.

Teach nDuind, cidh diatá? Ní ansa. In tan dolotar meic Miled aniar don Erinn, asbert a n-druí fríu: ‘Fear raghas isin crand siúil’, for se, ‘& madh é chanus ar tus dichedla for Tuathaib Dei, maighfidh in cath forro, & lindi íarsin co brath a tír: & bebais in fer cuirfes in m-bricht.’ Fochres crandchor forro, & tachraidh do Dhonn taidhecht isin seól. Dogníther íarom samlaid, & luidh Dond isin seól, & canaidh tinchetla fríu, & doluidh sís iarsin, & asbert: ‘Tonga na deo’ ol sé, ‘cona didhemthar cert no cóir duib festa.’ Canaid-seom dano di thír tinchedla forro-som dia fregra. Iar mallachadh Duinn íarom do Thuaith De dofáinic crith-ghalar fo chétóir isin luing. Asbert Amarghen: ‘Bidh marb Dond’, for se, ‘& ní seghdha dund congbail im athgabail an ghalair. Ar día ructhar Dond i tír, bíaidh an galar-sa co brath a n-Erinn.’ Asbert Dond: ‘Berar mo choland-sa’, for sé, ‘a n-oen na n-ínnsi, & dobéra mo chinél bendachtain form co brath.’ Ticc íarom ainbhtine doibh tria thinchedlaibh na n-drúadh, & báiter an bárc a m-bái Dond. ‘Berar a choland isin carraic n-aird thall’, ol Aimhirghen: conidh de dogarar Teach nDuind. ‘Ticfad a munnter an maighin sin’, ol Amhirghen. Is aire sin adellad na h-anmanda peccacha co teach nDuind ría techt a n-ifearn, do reír na ngennti, cédus, co tabraid a m-bendachtain for anmain Duinn. Madh anum fírén imorro fir aithrighe is di chéin adcí-sidhe, & ní berar fordul. As i sin tra cédfaidh na ngénnti. Conid desin dogarar Tech nDuind.

Dindshenchas 113

Tigh Doinn, cad as don ainm?

Ní hansa. An tan do tháinig Mic Míle aniar go hÉirinn, dúirt a ndraoi leo "Téadh fear ar an gcrann seoil", ar sé, "agus canadh dícheadal i gcoinne Tuatha Dé, sular féidir leo siúd amhlaidh a dhéanamh, brisfear an cath orthu agus is linne feasta an tír; ach basóidh an té a chuireann an briocht". Cuireadar ar crannchur eatarthu é, agus thit sé ar Dhonn dul sa crann seoil. Déanadh amhlaidh agus dhreap Donn an crann seoil agus chan dícheadal uaidh, agus tháinig anuas ansin agus dúirt: "Mionnaim dar na déithe" ar sé, "nach bhfaighidh sibh ceart ná cóir feasta". Chan Tuatha Dé ar thír dícheadal ina choinne mar fhreagra. Tar éis do Tuath Dé Donn a mhallachtú ón tír tháinig crith ghalar sa long. Arsa Amairgen "Éagfaidh Donn, agus ní séanmhar dúinn a chorp a choinnéail, nó tolgfaimid an galar. Agus má thugaimid Donn i dtír beidh an galar in Éirinn i gcónaí." Arsa Donn "Tabhair mo chorp go dtí ceann de na hinsí, agus beannóidh mo mhuintir i gcónaí mé." Ina dhiadh sin tháinig anfa orthu trí dícheadail na ndraoithe agus bádh an bárc ina raibh Donn. "Tabhair a chorop go dtí an cloch ard thall" arsa Amairgen : da bhrí sin tugtar Teach Donn air, "Tiocfaidh a mhuintir chuige sin". Is dá bhrí sin a thagann anamnacha na bpeacach chuig Teach Donn roimh dul go hifreann dóibh, dé réir na ngintlíthe, go dtabharfaidh siad a mbeannacht d'anam Dhoinn. Maidir leis an anam fhíréin a bhfuil aithrí déanta aige is ó i gcéin a fheiceann sé é agus ní bheirtear ar strae é. Sin, ar a laghad, creideamh na ngintlí. Dá bhrí sin tugtar Teach Doinn air.

Cé leis litríocht na Gaeilge?

Rinne Eoin P. Ó Murchú léirmheas le déanaí ar A History of Ireland in a Hundred Words, leabhar snasta a d'fhoilsigh Acadamh Ríoga na hÉireann agus a chnuasaigh an fhoireann a rinne uasdátú ar foclóir an Acadaimh céanna - eDil, foclóir leictreonach na Gaeilge.

Tá Eoin den tuairim go mba cheart a leithéid de saothar, atá ag tarraingt as saíocht agus litríocht na Sean-Ghaeilge, a bheith ar fáil sa Nua Ghaeilge. 

Is dóigh liom go bhfuil pointe aige. Ach tá rudaí eile le cur san áireamh. 

Is cuid de feachtas bolscaireachta ar son an togra uasdátaithe ar eDil is ea an leabhar, togra a raibh Ollscoil na Banríona i mBéal Feirste agus Ollscoil Cambridge páirteach ann, agus maoiniú ó foinsí éagsúla i gceist leis. 

Bíonn brú ar thograí acadúla mar é aird an phobail níos leithne a tharraingt ar a gcuid oibre, fiú más ag fónamh dá chomhscoláirí is mó a bhíonn siad. 

Ach fiú laistigh den Acadamh, ní hionann spéis agus cumas san Sean Ghaeilge agus cumas nó fiú spéis i dteanga an lae inniu. 

Fiú ó thús na spéise sa Ghaeilge is as Gearmáinis nó Béarla a bhíothas ag foilsiú na hailt léannta, cuma an Gaeilge na linne nó Gaeilge ársa a bhí faoi chaibidil. 

Bíonn gan amhras scoláirí - fiú iadsan ó i bhfad i gcéin - a shealbhaíonn Gaeilge na linne seo sa bhreis ar Gaeilge ársa na sean litríochta. 

Ach ní gá go mbeadh spéis dá laghad ag scoláire teanga nach bhfuil baint aige dáiríre lena gcuid oibre a shealbhú - sa mhullach ar an dua a chaitheann siad leis an obair féin. 

Mar sin, cé gur mhaith liom níos mó saothair faoin nGaeilge ársa a fheiceáil as Gaeilge na linne seo, ní dóigh liom go bhfuil sé cóir scoláirí a lochtú as díriú ar a spriocanna féin a bhaint amach, agus as pé rud a chabhróidh leo maoiniú chuige a fháil agus a mhéadú. 

Agus sé oighear diachrach an scéil gurb é an Béarla teanga an léinn agus go háirithe na bolscaireachta faoi láthair. 

Tá obair mhaith á dhéanamh ag scoláirí le Gaeilge na linne seo, mar sin féin, ainneoin gur beag ardán atá ar fáil dóibh. 

Níl fhios agam conas a d'fhéadfaí cuir leis. 

Khalil

Tá sé mar aidhm ag Barzaz scoth na litríochta comhaimseartha a chuir faoi bhráid léitheoirí na Gaeilge, tríd aistriúchán.

 Seo chugainn mar sin an chéad ghála - Khalil, scéinséir aistrithe ón bhFraincis, scríofa ag údar mór le rá de bhunadh na hAilgéire a bhfuil a cháil saothraithe aige as léargas a thabhairt ar an ndomhan as a fáisceadh é féin. Ba oifigeach airm san Ailgéir é (cúis amháin a scríobhann sé faoi ainm chleite, bunaithe ar ainm a nuachar - cé go bhfuil a ainm féin ar eolas anois). Bhí sé gafa sa throid le trodaithe Ioslamacha san Ailgéir sula ndeachaigh sé ar imirce.

Bhí gaol leis i measc na n-íospartach in ionsaí sceimhlitheoireachta 2015 i bPáras, agus cónaí ar féin sa Fhrainc le fada.

San úrscéal seo is duine den drong a bhí le fogha a thabhairt faoin Stade de France é Khalil, é i gceist go séidfidh sé é féin san aer ar thraen plódaithe RER - traen fo-bhaile a thaistealaíonn faoin dtalamh don mórchuid - tar éis an chluiche. Tá sé i gceist aige sin a dhéanamh, ach cliseann ar an ngaireas. 

Is smaointe Khalil atá againn sa scéal ó thús deireadh, é ag iarraidh filleadh ar an mBruiséil, trína chéile ag teip an bhirt a bhí sé tiomanta dó. Tá a dhlúthchara agus comrádaí básaithe san eachtra. 

Tríd a chuid smaointe faighimid léargas ar an dóigh a rinneadh trodaí as, a chúlra teaghlaigh, an stoiteachas a bhraitheann sé leis an tír inár tógadh é, an seasmhacht a thugann na bráithre dó.

Ní thugann an t-údar breith, cé go gcloisimid tuairimí eile i gcomhráite fánacha a chloiseann Khalil nó ina phlé lena deirfiúracha, duine acu a bhfuil cion mór eatarthu, a leathchúpla agus duine eile a bhfuil a saol féin scriosta agus í i ngleic le fadhbanna meabhairshláinte.

Feicimid freisin go bhfuil cosán eile ann, tríd saol a chomrádaí scoile a mhaireann cairdeas leis ainneoin eisean a bheith comhshamhlaithe go maith agus ag éirí go measartha leis san saol. Dar le Khalil is aire na huibhe a thug a mháthair dó faoi ndear sin, agus go bhfuil sé ag cuir dallamullóg air féin faoin nglacadh atá leis.

Scéinséir ceart atá sa scéal, agus Khalil ag iarraidh ciall a bhaint as an eachtra, gan fhios aige an mbeidh glacadh ag na bráithre leis an teip, an nglacfar leis nach é is cúis leis. Agus tá na péas ar an airdeall - tá stair fíreannach na heachtraí i bPáras agus an méid a d'eascair astu fite fuaite leis an ficsean sa scéal, agus thug an lorg na póilíní go dtí ceantar Molenbek na Bruiséile áit a bhfuil Khalil agus a bhráithre lonnaithe, agus iad ar a sheachaint dá réir.

Dearcadh Khalil atá á fháil againn tríd síos, agus pé tuiscint a fheicimid is de bharr a mharana siúd ar an gceist a fheicimid é, nó i gcomhráite le daoine eile nó i measc daoine eile - níl an údar i mbun breithiúnais.

Carachtar lán domlas agus feirge agus féin dímheas é Khalil - níl ach an leagan righin dá chreideamh i gcomhluadar a bhráithre mar chrann taca dáiríre aige, cé go bhfuil grá aige dá leathchúpla agus gean áirithe dá chara, is ar a théarmaí féin atá sin aige.

Saothar gur fiú smaoineamh air atá sa leabhar cé nach bhfuil fhios agam an bhfuil aon leid ann conas teacht roimh an stoiteachas a dhéanann sceimhlitheoir as duine óg de chlann na n-imirceach - nó go deimhin antoisceach foréigeaneach ar an eite dheis dá mhacasamhail de mac dúchasach.

 Fadhbanna atá ag méadú san Eoraip - agus scaití daoine óga ag dul sa dá threo - sliocht na n-imirceach frith-imirceach, sliocht na pobail seanbhunaithe ag dul le cinnteacht an Ioslamachais raidicí.

Níl ach cuid den scéal sa leabhar seo. Tá tuiscint áirithe le fáil ann ar chuid de fréamhacha na faidhbe. Ach mar shampla is maith ann mar chodarsnacht scéal an íospartaigh i Ní bheidh fuath agam oraibh. 

Is dóigh liom go bhfuil obair thar na bearta déanta ag Máirín Nic Con Iomaire leis an aistriúchán, sa mhéid is, cé go bhfuil an insint lonnaithe sa Bheilg i measc pobal inimirceach ó thuaisceart na hAfraice, nár mhothaigh mé an insint a bheith riamh mí nádúrtha nó saorga as Gaeilge. Fiú is go bhfuil nathanna dúchasacha Gaeilge fite tríd, ag freagairt glacaim leis do chinn a bheadh dúchasach ag na carachtair - feileann siad don insint. 

Táim buíoch do Bharzaz a sheol cóip léirmheastóireachta den leabhar chugham. 

Khalil 

Yasmina Khadra

Aistritheoir: Mairín Nic Con Iomaire

ISBN: 978-1-910945-85-8

Auschwitz

FAINIC - NÁ LÉIGH SEO MURA BHFUIL MADAME LAZARE LÉITE AGAT MUNA BHFUIL UAIT AN SCÉAL A MHILLEADH!

Tarlaíonn corr ar leith i scéal Madame Lazare nuair a théann Levana, agus í ina déagóir, ar thuras scoile go hAuschwitz. Turas a déantar réiteach ar leith fána choinne, agus cúram ar leith do Levana agus do comhscoláire eile dá cuid a bhfuil cúlra Giúdach aici. 

Turas a bhfuil col ag Madame Lazare leis. Síleann Levana gurb iad a cuimhní cinn atá folaithe is cúis leis sin. (Agus is ea, ar ndóigh, ach ní mar a shíleann Levana). 

Is tríd súile na n-íospartach a fheiceann Levana gach rud, agus laochas agus mórtas a mhothaíonn sí. 

Tá taispeántas níos leithne in Auschwitz agus ar ndóigh réamhstaidéar déanta sa rang ag léiriú an méid a chuaigh roimhe freisin.

Ní sna campaí a fuair Giúdaigh na hEastóine bás - is le piléar sna coillte a déanadh an feallbheart. 

Scríobhann Levana dán lán bróin agus mórtais do Hana - ach seachas iad a thabhairt le chéile cuireann sé ding eatarthu agus diúltaíonn Hana freastal ar an sionagóg níos mó, agus téann i gcosantacht agus in amhras faoi dea mhéin pobal na sionagóige. (Tuigimid cén fáth).

Tagann corr eile sa scéal nuair a scaoileann meabhair Hana na scéalta béaloidis a chuala Muraed agus í óg. Scéalta ina bhfuil "na Giúdaigh" ina bithiúnaigh sa tóir ar an tSlánaitheoir. (leagan cainte atá coitianta san soiscéal de réir Eoin, dála an scéil).

Goileann na scéalta seo ar Levana ar ndóigh, cé gur dócha nach raibh Muraed agus a chomhluadar frith Giúdach - is féidir a bheith measartha cinnte gurb é Samuel an chéad Giúdach a casadh uirthi!

Thug mé féin cuairt ar Auschwitz agus mé i m'fhichidí. Níl fhios agam an raibh mórán eolais agam roimhe, ní cuimhin liom anois an mar réiteach don turas nó ina dhiaidh a thosaigh mé ag léamh Más duine é seo le Primo Levi. 

Is cuimhin liom go raibh an dráma le Desmond Forristal Maximilian of Auschwitz feicthe agam in Amharclann na Mainistreach. Bhí an leabhar á léamh agam ina dhiaidh sin, agus is cuimhin liom m'athair ag moladh dom gan é thabhairt liom ar thuras chun na Gearmáine le míthuiscintí a sheachaint. Bhí mé sna déaga an tráth úd.

Is le grúpa gasóga a chuaigh mé ann, an grúpa i mBeirlín a raibh mé tar éis dul leo nuair a chuaigh mé sall ag obair. Turas chun na Polainne a bhí i gceist, Vársá chomh maith le Cracow. Agus Auschwitz. (Atá gar do Chracow).

Mar réiteach labhair muid le fear óg a chaith tréimhse ann le Aktion Sühnezeichen (Imeacht comhartha leorghnímh). Eagraíocht a chuireann daoine óga Gearmánacha ar thréimhse bliana obair dheonach ar fud na hEorpa agus go hIosrael, chun foghlama agus chun iarracht a dhéanamh cúiteamh a dhéanamh as an dochar as cuimse a rinneadh in ainm na Gearmáine san dara ár domhanda.

Roinnt de na nithe a d'inis sé dúinn, tá siad greanta ar mo chuimhne. 

Bhí sé ar lóistín le bean aosta Polannach. Bhí sí sásta ligean dó cócaireacht a dhéanamh do féin - seachas feoil a fhriochta. Bhí eagla uirthi faoi na cuimhní a mhúsclódh an boladh dá ndófadh sé an fheoil.

An chuí gur bunoscionn atá an B sa chomhartha mí chlúiteach Arbeit macht Frei (saorann obair). Gníomh beag freasúra ag na braighdeánaigh a ghaibhnigh é. 

An dóigh go raibh ealaíon folaithe uaireanta sna pollaí stroighne.

Iarrachtaí an spiorad daonna a choinneáil beo. 

Murab ionann agus Levana ní tríd súile an íospartaigh saonta a chonaic mise Auschwitz. Níl mé in ann éalú ón smaoineamh go bhféadfadh go mbeinn féin, sa chás is fearr, tar éis seasamh i leataobh seachas tar éis cabhrú, daoine a cheilt, rud éigin fiúntach a dhéanamh.

Tógadh mise i Tír an Iúir. Gar do sionagóg. Ach ní dóigh liom go raibh aithne agam ar Giúdach ar bith. D'fheicfinn iad ag siúl go dtí an seirbhís ar an Sabóid. Ach ar éigin go raibh teagmháil agam leo. Bhí cara Giúdach ag an comharsa béal dorais, a thugadh aire dom agus mé beag. Is cuimhin liom a haghaidh ach ní a hainm. 

Ar ndóigh bhí frith Giúdachas forleathan trasna na hEorpa roimh an chogaidh. Agus ar éigin ar ghlac Éire le teifeach ar bith - bhí an ambasadóir i mBeirlín iontach mór leis na Naitsithe.

Dá ndéanfaí ionradh ar Éirinn ba dhona a rachadh seo don cúpla míle Giúdach abhus - a bhí luaite sa liosta cúramach a choinnigh na maorlathaigh Naitsíocha, agus a bhí mar chuid den taispeántas in Auschwitz. 

Bheadh cabhair acu ó dhaoine áirithe Éire a dhéanamh Judenrein - glan ó Giúdaigh. 

Bhíodh geataí na sionagóige oscailte agus mé ag fás aníos. Tá geata dúbailte dúnta anois ann, agus fear slándála. Baineann sé sin ar ndóigh le fraoch i gcoinne Iosrael.

Sin a chuirtear i leith Giúdaigh seasta - go bhfuil amhras faoina ndílseacht. Nach den gcomhluadar dáiríre iad. Go bhfuil siad éagsúil go smior. Bagrach. Dochrach. 

Ní le Giúdaigh amháin a chaitear amhlaidh (agus ní an eite dheis amháin a chaitheann amhlaidh le dreamanna eile). 

Más duine é seo an cheist a chur Primo Levi. Daoine muid go léir. Ach...

Inné léigh mé an aiste seo faoi scríbhneoir eile a tháinig tríd Auschwitz, má tháinig. Tadeusz Borowski. Fearacht bás Levi, tá amhras faoina bhás féin.

Níor tháinig éinne slán ó Auschwitz dáiríre. Ach is fógra dúinn go léir é faoi cad a tharlaíonn má ghabhtar thar fóir le muide agus iadsan. 

An rud is scanrúla faoi leithéid Auschwitz ná a laghad Garda Naitsíocha a bhí de dhíth chun líon amhalmhór braighdeánach a choinneáil faoi smacht. An dóigh a ndearna na príosúnaigh go leor den obair cáidheach dóibh. 

I mo chroí istigh ní féidir liom bheith cinnte cén bealach a rachainn - bealach éadóchais an Muselmann a ghéill agus a bhásaigh, nó an mbeinn a bheag nó a mhór ciontach in oidhe mo chomh phríosúnaigh. 

gementes et flentes in hac lacrimarum valle

FAINIC - NÁ LÉIGH SEO MURA BHFUIL MADAME LAZARE LÉITE AGAT MUNA BHFUIL UAIT AN SCÉAL A MHILLEADH!

Tá creideamh tábhachtach d'fhéiniúlacht, agus is tríd cleachtadh a léirítear creideamh.

 I gcás Levana agus a máthair is leagan ceartchreidmheach den nGiúdachas a chleachtann siad, ag cloí le rialacha dochta na Sabóide agus an tsaoil. Tugann rialacha dá leithéid struchtúr don saol. Ní léir sa leabhar cad a spreag Brigitte dul sa treo sin, ach is é mo thuiscint nach bhfuil sé neamhghnách i measc clann na glúine a tháinig tríd an Shoah. Bealach chun a nGiúdachas a athdhearbhú, ciall a fháisceadh as, b'fhéidir. Tá traidisiún Iosrael, agus an Sean Tiomna, lán de scéalta faoin dtubaiste a tharraing faillí i ndlíthe Dé ar an bpobal agus an gá filleadh ar an reacht mar réiteach ar an ndólás.

Nuair a théann Brigitte ar shlí na fírinne éilíonn sí ar a tuismitheoirí, atá patuar go maith faoi chleachtadh a nGiúdachas, an leanbh a tógáil mar a dhéanadh sí féin. Ag tosú leis na deasghnátha caointe.

 

 Deasghnátha sách aduaine, atá fréamhaithe sa Bhíobla. Caoineadh roimh agus i ndiaidh an adhlactha, ar feadh seacht lá agus tréimhse níos scaoilte ar feadh tríocha lá.

Nuair a chonaic siad uathu é níor aithníodar é; chromadar ar chaoineadh in ard a gcinn, stróic siad a n‑éidí agus chaith luaithreach ar a mbaithis (i dtreo neimhe). Shuigh siad ar an talamh taobh leis ar feadh seacht lá agus seacht n‑oíche, gan focal a labhairt leis mar ba dhobrónach an radharc acu é.

Iób 2:12‭-‬13 

Cé go nglacann na tuismitheoirí leis seo, de bharr a ghrá agus a dobrón, is léir gur ualach é ar an mbeirt acu - go háirithe de bhrí gurb an leanbh, atá cleachtaithe leis na nósanna, a leagan síos an modh iompair cuí. (Chuirfeadh a leithéid soir ar fad mise. Tá gá le foighne ar leith cuir suas le beachtú ó leanbh). 

Ar ndóigh, tuigimid ar ball nach sa chreideamh seo a tógadh Hana /Muraed in aon chor. Agus nach bhfuil an sólás céanna ann di dá réir. 

Ar ócáid amháin, agus an aimsir caite ina bró muilne aici de bharr fiosracht Levana faoina stair, géilleann sí don ól agus faigheann faoiseamh maoithneach ag éisteacht le Aifreann Mozart - na focail a bhfuil taithí aici orthu óna hóige. Sollúntacht Laidine agus Gréigise. (Bíonn uirthi bréag a insint do Levana faoi cad chuige a chorraíonn siad í. Creideann Levana bocht go bhfuil doras an aimsir caite oscailte scoilt agus go bhfaighidh sé an t-eolas a shantaíonn sí faoina sinsir). 

Tá an méala ó thús i saol Muraed de bharr gur cailleadh a máthair agus í á tabhairt féin agus a leathchúpla ar an saol. 

Tugann tuiscint soineanta na leanbaíochta faoiseamh éigin di - gur chuir an Mhaighdean fios ar a máthair le cabhrú léi i gcistin teaghlach neimhe. Agus go bhfuil cluas na Maighdine aici, agus ag Muraed dá réir. 

Spreagadh breise chun aghaidh a thabhairt ar Chnoc Mhuire le Pádraic, ainneoin rabhadh tuisceanach an sagairt óg faoi nádúr míorúiltí, agus an féidearthacht gurb é an míorúilt glacadh leis an saol mar atá. 

Ní bhíonn toradh a haislinge ar an turas go Cnoc Mhuire, agus ar filleadh dóibh tá a hathair tar éis bás tobann a fháil - agus tá deasghnátha an bhróin le comhlíonadh. 

Ar ndóigh, ní sólás ar fad an chreideamh, agus tá srianta agus toirmisc i gceist. 

Rud a thagann i gceist agus an Sagart Óg ag bagairt ar Mhuraed. Tá Bid - in iarracht Pádraic a chuir i Home, ar mhaithe le Mhuraed féin dar léi - tar éis inseacht dó go bhfuil an cúpla fós ag codladh in aon leaba, cé go bhfuil siad caithrithe le cúpla bliain. Ní hé go bhfuil amhras ar an sagart go bhfuil iompar míchuí i gceist - ach is gá fiú frídín an amhrais go bhfuil a leithéid ann a mhúchadh...

B'fhéidir go mbeadh bealach níos fearr ag an tAthair Folan plé leis - ach tá an sagart óg taobh le rialacha agus údarás chun a oifig a chomhlíonadh, agus gann ar thaithí saoil. Agus ina ghiolla ag meon an phobail... 

Ar ndóigh, de bharr na tubaiste scoitear Muraed óna creideamh. Agus dá réir ón sólás a bhaineann le faoistin agus aithrí. 

Ní tionóisc é gur de bharr gur leithéid an sagart óg, a bhfuil cumhacht absalóide aige, a shíleann sí a bheith i nGearailt, a scaoiltear na rúin sa deireadh - go pointe. 

Tá sólás agus neartú féiniúlachta le fáil sa chreideamh - ach ní mór don saol a bheith ag teacht leis an creideamh. Nó is géibheann a déantar as na nósanna a chleachtann an duine aonair. Agus is féidir leis an comhluadar creideamh a bhrú ar dhuine, chun a aimhleasa. Bíonn baol ar leith ann don duine ar an imeall, a bhfuil ag brostú chun cinn ar an bpobal, nó atá ag tarraingt na gcos. Braitheann go leor ansin ar an bhfuil údaráis an phobail tuisceanach, ar leas an duine nó a mhalairt. 

Ach má tá an creideamh ina uirlis smachtaithe, mar a bhí seal fada abhus, iompaíonn sé ina nimh don bpobal agus go háirithe do íospartaigh an chur chuige. 

Is gá go mbeadh creideamh ina thairiscint a glactar leis le fonn seachas ina chúng. 

Agus níl ansin ach ceann de sruthanna smaointe atá sa fuarán smaointe a spreag úrscéal Thadhg ionam. 

Do chruit a bhfuil dlaoithe órga Apollo mar sreanga uirthi

 Don chéad uair le fada bhí mé ag ceolchoirm oíche Aoine, faoi chúinsí Coivide; ní raibh ach b'fhéidir trian de na suíocháin líonta in amharclann an Mermaid i mBré, agus muid ar fad scartha go sóisialta. De bharr an dóigh gur cheannaigh muid na ticéid bhí an déagóir agus mo nuachar san ró tosaigh agus mise agus mo mhac siar píosa maith. Ach is chun éisteacht a bhíomar ann (agus ba mhaith an rud sin, mar le pusachán orm bhí mé cráite le gal ar na spéaclaí anois is arís).

Eamon Sweeney a bhí freagrach as an gclár, smaoineamh a bhí á fhorbairt aige roimh covid - san ré RC mar a déarfá. Sé sin, oirfidigh a cheolann ar modh an cheoil luath a thabhairt le chéile le ceoltóirí traidisiúnta comhaimseartha - tá leaganacha de na foinn céanna i stór an dá dhream.

Go deimhin Ceol Ársa Cláirsí is ainm don CD a thug Steve Cooney, a bhí i measc na hoirfidigh ar an oíche - ceol a seinneadh i dtús ama ar chláirseach á sheinm go binn ar ghiotár aige.

B'iad a bhí sa chliar ná :

Filíocht (Béarla) - Jane Clarke

Cruit le sreanga práis - Siobhan Armstrong

Viola de gamba - Malachy Robinson

Chitarra Battente/Bandora - Eamon Sweeney 

Giotáir - Steve Cooney 

Feadóga - Cormac Breatnach

Is mar sin a bhíodar romhainn ar an stáitse. Ceol le Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin, Ruairí Dall Ó Catháin, Thomas Connellan agus as cnuasach Goodman a chuir siad romhainn. Is minic go raibh agallamh beirte i gceist idir dhá cheoltóir agus a huirlisí, agus iad ag freagairt dá chéile. 

Goltraí agus geantraí. Agus a cuid filíochta, roghnaithe don ócáid ag Jane Clarke, ag amharc siar ar an ré neamhghnách reatha agus siar níos faide go haimsir cumtha an cheoil. Daoine agus dúlra á spreagadh, mar a spreag sé na cumadóirí. (Is beag mo spéis i bhfilíocht Béarla, ach anois is arís chorraigh frása nó leathrann mo chroí - bás aoire, falscaí Chill Áirne,...) 

Taitníonn ceol ársa liom, tá sollúntacht sa cheol a bhaintear as téada práis nó uirlis téada neamhghnách. Draoithe ceoil a bhí ar an ardán, iad i dtiúin lena n-uirlisí agus le chéile, agus rabharta ceoil ag líonadh clapsholas na hamharclainne. Ag cothú mothúcháin ainneoin go raibh an lucht féachana scaipthe scáinte. 

Kammermusik an chineál seo ceoil ar aon nós, oiriúnach do lucht féachana beag atá sáite sa cheol. 

Oíche dár saol. 

Béaloideas, dúchas, oiliúint

FAINIC - NÁ LÉIGH SEO MURA BHFUIL MADAME LAZARE LÉITE AGAT MUNA BHFUIL UAIT AN SCÉAL A MHILLEADH!, 

Snáithe láidir eile i bhféiniúlacht Mhuraed is ea an seanchas a chloiseann sí cois teallaigh. Nasc a cheanglaíonn go dlúth lena hathar í, toisc go mbíonn sí in ann nodanna a thabhairt dó má théann sé ar strae sa dán fada atá aige (Seanchas na Sceiche, stair na hÉireann ó thús ama de réir Raiftearaí). Is maith léi freisin na scéalta gairide faoin Slánaitheoir ar a chosaint ó "Na Giúdaigh" agus créatúirí éagsúla ag teacht i gcabhair air, agus bua mar luach saothair acu. Cumas greamú de chloch ag an mbairneach abair. Scéalta a nascann leagan den gcreideamh le gnéithe áitiúla a bhfuil taithí ag an lucht éisteachta agus scéalaíochta orthu. Daonnú agus draíocht an chreidimh in éineacht. 

Tríd carachtar éagsúla sa scéal faighimid léargas éagsúla ar an luach a chuirtear ar béaloideas, agus mar a chruthaítear scéalta nua.

Tá fear an bhéaloidis ó Bhaile Átha Cliath, cnuasaitheoir oifigiúil, a aithníonn luach seanchas Thómais agus atá iontach sásta ar ball nuair a sheolann Muraed scéalta agus ábhar chuige ar a conlán féin agus an scoil fágtha aici. 

Bid, ar cuma sa tsioc léi seanchas a hathair, a bhfuil níos mó spéis aici i mBéarla agus an raidió d'fhonn í féin a réiteach do saol saor nua an imircigh sna Stáit. Agus a dhéanann aithris greannmhar le fonn don gcomhluadar ar Lord Haw Haw.

An Máistir Óg ar chúis scannail dó an  Slánaitheoir a bheith i scéilín beag seanchas, agus nach n-aithníonn nach cumadóireacht maslach atá bun ag Muraed, agus a náiríonn os comhair an ranga í.

An tAthair Folan, sagart anonn sa bhlianta, fillte leathan aigeanta tuisceanach ó na misin san Afraic. Fear a chaitheann casóg tuata agus nach bhfuil tógtha leis an bearna idir chléir agus pobal. (Tá frídín amhrais orm go raibh a leithéid ann sna tríochaidí.) Agus a thagann ar Mhuraed bhocht náirithe ag an Máistir Óg agus a dhéanann rudaí a chur ina cheart go tuisceanach. Agus a thugann íde béil faoi luach na béaloideasa don Máistir Óg. A éilíonn gur aige féin a bheidh an focal scoir faoin méid a chuirtear i mBailiúchán na Scol.

Eascraíonn smaoineamh dom as sin. Bhí an Máistir Óg ag cinsireacht an méid a cnuasaíodh. Tuigimid go maith nach bhfuil an réimse iomlán de seanchas na mban bailithe. Fir ab ea na bailitheoirí, fir óga neamhphósta go minic. Caolseans go roinnfí, fiú go hindíreach, béaloideas a seachadadh ó máthair go hiníon (pósta) leo siúd.

Ach tá sé sochreidte freisin go mbeadh oidí ag scagadh. Agus seans maith go raibh féin chinsireacht ar bun ag scéalaithe, nach n-inseofaí scéalta áirithe do leanaí bunscoile.

Tá béaloideas na gcnuasach agus na leabhair teoranta mar sin, agus faoi anáil faisin agus creideamh agus meon aimsire a chnuasaithe.

Rud a thagann chun cinn arís i gcás Gearailt, atá ina aistritheoir san Aontas Eorpach, ach gurb é mian a chroí bheith ag plé le béaloideas. Ach go bhfuil a chomhscoláirí den tuairim go bhfuil a chuid spéiseanna "ró choimeádach" agus dul chun cinn ceilte air dá réir. (Tá an spochadh agus spídiúlacht sa cuideanna a phléann le seo iontach greannmhar. Gearailt bocht, á sracadh idir acadúlaigh atá ag iarraidh bheith freacnairceach, a mhuintir meánaicmeach D 4 nach dtuigeann dó beag nó mór, a ghrá geal ar amhránaí sean-nóis í, fáiscthe as an dúchas a shantaíonn seisean, ach i praiticiúil freisin maidir le riachtanais tógáil teaghlaigh. Aistriúcháin rogha an dá díogha do Ghearailt bocht - múinteoireacht meánscoile an rogha eile).

Ola ar chroí Ghearailt an béaloideas shaibhir a thagann ó Mhuraed agus a meabhair ag dul i laige agus cuimhní a bhí iata le fada ag scaoileadh. Deis a fheiceann sé filleadh ar an ngairm atá ina chroí.

Mheabhraíonn an leabhar dom an seanfhocal Zulu , ‘Umuntu ngumuntu ngabantu’ (tríd daoine eile is ea déantar duine de dhuine), ar scríobh an scoláire ón Aetóip Abeba Birhane aiste meabhrach ag léiriú an fhírinne úd. 

Béaloideas ceann de na bealaí a imríonn ár gcomhluadar tionchar orainn. Agus ár sinsir. 

Agus bíonn nósanna béaloidis tábhachtach ag ócáidí móra an tsaoil - breith agus bás go háirithe. Bíonn tionchar ag béaloideas ar chreideamh agus vice versa. (Tá blagmhír eile dlite don gcreideamh i Madame Lazare). 

Faoi thionchar mianta a máthair agus í ag éag atá saol Levana agus a seantuismitheoirí dá réir - ach cé go bhfuil béaloideas i gceist is mó le réimse an chreidimh a bhaineann sin agus pléifidh mé sa chomhthéacs sin é. 

Agape

FAINIC - NÁ LÉIGH SEO MURA BHFUIL MADAME LAZARE LÉITE AGAT MUNA BHFUIL UAIT AN SCÉAL A MHILLEADH!

Baineann tragóid Madame Lazare le coimhlint idir dhá ghrá, agape agus eros agus rogha cinniúnach atá ar Muraed á dhéanamh.

Ní mór cuimhneamh sa mhéid thíos gur taobh le cuimhní agus tuiscint Mhuraed atáimid. 

Tá leathchúpla ag Muraed, Páraic. Fuair a máthair bás á dtabhairt ar an saol, agus tá máchail intinne ar Páraic. (Ní deirtear an dá dheasca an breith é - agus is cuma).

Fágann sin a n-athair, deirfiúr níos sine, agus an cúpla. Iascaire agus seanchaí an athair.

 Is fada leis an deirfiúr gur féidir léi éalú ó chúram agus cruatan go Meiriceá. Ní fheiceann sí i Páraic ach constaic agus ualach. É chur i Home a réiteach.

Tá an t-athair idir dhá chomhairle. Is mian leis Páraic a choinneáil as radharc an oiread agus is féidir. Ach - ina bhealach fireannach féin - is cosúil go bhfuil grá éigin aige dó, chomh fada agus nach náirítear é. Taobhaíonn sé go hiondúil le Muraed atá ag iarraidh an cúram a choinneáil sa bhaile. Ainneoin an chostas uirthi.

Go pearsanta, an t-imní is mó a bhí orm mar thuismitheoir ná go mbeadh leanbh le máchail agam agus nach mbeadh mé in ann ag an ualach. Tá ar cúramóir a mianta féin a chur i leataoibh go hiomlán. Pé rud atá á dhéanamh acu, caithfidh siad a bheith réidh é leagan i leataoibh ar an bpointe. 

Agus ní féidir leo a bheith ag dréim le buíochas, cé go dtuigtear dom gur minic a fhaigheann a leithéid grá agus sólás ar ais. 

Is é Páraic grian saol Mhuraed, a saol daingean ina fhithis. Cinnte, ba mhaith léi faoiseamh a bheith aici, agus glacann sí an cúram uirthi féin é thabhairt go Cnoc Mhuire ag súil le míorúilt - ainneoin rabhadh an sagairt óig gan a bheith ag súil le réiteach simplí ar an bhfadhb. 

De réir mar a fhásann agus a neartaíonn a cholainn fásann na dúshláin - toisc nach bhfuil a mheabhair in acmhainn an neart a smachtú is féidir le heagla nó díomá iompú ina fhoréigean. 

Nuair a thagann Samuel isteach i saol Mhuraeid fásann grá de chineál eile, grá a fhaigheann freagra. 

Is é tragóid Mhuraeid ná go dtagann eachtra foréigneach ar gá di ceann dá dá ghrá a chosaint - iad araon ar fhoréigean Phádraig. 

Tráma a fhágann ualach fad saoil uirthi. Ualach a chuireann ag ól scaití í chun an pian a mhaolú. Ualach a chuireann ding idir í agus crann taca a creideamh. De bharr an féiniúlacht atá glactha aici mar chosaint, tá sí scartha ó chleachtadh agus sólás an chreidimh. 

Tráma a fhágann go n-oibríonn sí go deonach tar éis dul ar scoir, san ionad a bhfuil a saol caite aici ag cabhrú le buachaillí faoi máchail intinne. Sólás a baintear di nuair a thagann scuab nua de directrice isteach. 

Is é an agape seo ceann de na snáithe is láidre san taipéis gaoil atá fite ag Tadhg san úrscéal láidir seo. Tá spás ann chun meabhrú ar cheisteanna cúraim agus daonnachta faoi chúinsí atá crua ach ní iomlán eisceachtúil. 

Scaoileann díchuimhne dubhrúnta

Ó bhí sí ina páiste óg, tá Levana bródúil as a dúchas Giúdach agus as na mná láidre a chuaigh roimpi. Duine acu sin í Hana Lazare, seanmháthair Levana, a theith ina cailín óg di óna tír dhúchais i dtuaisceart na hEorpa, an t-aon duine amháin dá muintir a tháinig slán ó shlad an Shoah. Ach nuair a thagann mearbhall intinne ar Hana i ndeireadh a saoil, sceitheann blúirí eolais óna béal a fhágann Levana trína chéile. Seoltar an bhean óg ar aistear a thugann uirthi gach rud a dúirt a seanmháthair riamh léi a cheistiú. De réir mar a ghluaiseann an scéal ó Pháras go dtí an Bhruiséil go hiarthar na hÉireann, druideann Levana le fíorscéal a seanmháthar agus leis an tubaiste ba chúis leis an saol rúnda atá caite ag Madame Lazare.

Sin cuir síos an foilsitheora Barzaz (inphrionta de chuid Futa Fata) ar an chéad leabhar atá foilsithe acu, agus an chéad úrscéal atá foilsithe ag Tadhg Mac Dhonnagáin.

Is geal le talamh sácráilte an Shoah; smál ar stair na hEorpa, na Gearmáine ach go háirithe, ach téama íogair sna tíortha nach bhfuil ach ag dul i ngleic leis an gcuid sin dá stair anois mar go raibh siad faoi impireacht na Rúise a d'eascair as an Dara Ár Eorpach go dtí le déanaí. Agus is ultach é ar gach Giúdach - níl éinne acu nach bhfuil teagmháil éigin acu leis - agus cuireann sé le castacht scéal Iosrael, do Ghiúdaigh agus neamh Ghiúdaigh. Ball íogair. Shíl mé go raibh Tadhg ag dul go mór san amhantar a cuir brionnú scéil marthanóra i lár a úrscéal, nuair a léigh mé an cuir síos.

Ní bhaineann an scéal liom go pearsanta, ar ndóigh, cé go bhfuil Auschwitz siúlta agam, agus tuairiscí leithéidí Primo Levi léite agam agus go domhain i mo chuimhní. (Agus eolas éigin agam ar pháis na hEastóine tríd saothar Sofi Oksanen ar tharraing Alex Hijmans m'aird air). Anois agus an scéal léite agam, creidim nach mbeadh marthanóir den tuairim go bhfuil éagóir déanta.

Scéinséir - nochtadh tragóide folaithe atá anseo, agus de bhrí go scaoileann an t-údar linn noda diaidh ar ndiaidh go sciliúil, muid ag cuir tuiscint ar an scéal de réir mar atá Levana, ach muid níos eolgaisí ná í, ní mian liom aon rud a sceitheadh - níl sé i gceist agam mar sin faic mórán a rá faoin scéal; ach gur bhain sé creathadh asam agus go raibh comhbhá agam do Madame Lazare, agus do Levana araon; duine acu ar nochtadh a rún dá ainneoin, agus ainneoin iarrachtaí na mblianta doras na cuimhne a choinneáil iata; an duine eile ar baineadh an bonn dá féiniúlacht - mar gur máthair Giúdach a dhéanann Giúdach de dhuine.

Scéal atá anseo faoi fhéiniúlacht. Féiniúlacht a eascraíonn as gaol. Agus is de dhlúth agus inneach an ghaol na ceithre ghrá, mar a rinne C.S. Lewis cur síos orthu - storge (ceanúlacht), philia (cairdeas), eros (searc lánúine) agus agape (grá Dé - san dá chiall den nath sin). Is faoi réir ag na ceithre grá seo atá na caidrimh éagsúla atá lárnach san scéal. Thóg Memé agus a fear Samuel (Pépe) Levana nuair a fuair a n-iníon Brigitte bás óg agus Levana fós ina pháiste. Leag a n-iníon an dualgas orthu í thógáil go ceartchreidmheach, nósanna nár chleacht siad féin. Tuigeann Levana seachantacht a Mémé, a col le ceist ar bith faoin am atá thart. Ach tá íota eolais uirthi toisc gurb an aimsir caite sin atá mar cloch bonn dá féiniúlacht.

Fite fuaite tríd an scéal tá fíor chuimhní Mémé; cuimhní a bhfuil seanchas a muintire lárnach ann; béaloideas, agus a creideamh, agus a muintir - cuimhní a mbaineann grá agus tragóid leo. 

Tá an chreideamh, agus a mhaolú faoi thionchar tubaistí an tsaoil fite fuaite tríd an scéal freisin.

I gcúpla abairt cruthaíonn Tadhg carachtar inchreidte le tréithe láidre a léiríonn gné den scéal; fiú na carachtar tánaisteacha tá siad tarraingthe go soiléir aige le cúpla abairt - iad ag léiriú ag an am chéanna gné den ábhar atá tábhachtach; béaloideas, cuimhne, creideamh, stair. Údarás an lámh láidir; agus údarás na huaisleachta nádúrtha. An rud a chuireann duine amháin luach air, agus gur lú leis an duine eile ná an sioc é.

Is léir go raibh na blianta oibre agus taighde ann sular dlúthaíodh i ndrioglann samhlaíochta Thadhg an t-úrscéal seo ina bhraon fíor uasal. Beidh mé ag machnamh ar an scéal seo go ceann i bhfad. 

Is cóip léirmheastóireachta a sheol Tadhg chugam a léigh mé - ach bhí sé i gceist agam é cheannach murach sin! Tá tús fíor láidir curtha ag Barzaz lena saol foilsitheoireachta, agus tá slacht ar dhearadh an leabhair atá ag teacht leis na focail. Gura fada buan iad!

Madame Lazare
Tadhg Mac Dhonnagáin

Barzaz 2021

ISBN: 978-1-910945-742

Puccini cois Móire

Chuaigh mo mhac Fionn le ceol, ina phíobaire nuair a thosaigh sé ar an gcoláiste, spreagtha go háirithe ag seinm agus cúpla ceacht ó Con Durham, beannacht Dé lena anam. Bíonn réimse ceoil le clos sa teach seo áfach, agus nuair a chualathas ag ceol ar an sean-nós é ar an gcoláiste mealladh é le leathnú amach - i gcór i dtosach, agus ansin fuair duine de na múinteoirí amhránaíochta seilbh air. Shantaigh siad an dord aige agus rinne amhránaí Opera as freisin.

Fiú roimh na paindéime ní raibh teacht éasca ar Opera in Éirinn agus bhí sé daor le hais Opera sa Ghearmáin. Is cuimhin liom ceart go leor gur fhreastail muid mar theaghlach, roinnt mhaith blianta siar, ar leagan de Fliúit Draíochta Mozart a chur an Opera Theater Company ar stáitse an Pavilion -  leathdhosaen amhránaí agus cúpla ceoltóir ag iompar an cúram uilig!

Ach an deireadh seachtaine seo tá Fionn páirteach i bhFéile Opera Ghleann na hAbhann Móire  atá lonnaithe go príomhga i gCaisleán na Leasa Móire. Ghlac mé féin agus mo nuachar cúpla lá saor ó chúraimí an tsaoil chun freastal ar chúpla ócáid.

Déardaoin um meán lae bhí ceadal i bPáirc na Mílaoise ag triúr de na hamhránaithe - Bríd Ní Ghruagáin,  Jakob Mahese, agus Fionn féin. Cúpla amhrán an duine, agus comhcheoil idir Fionn agus Jakob, agus Fionn agus Bríd. Bhí mé iontach sásta gur roghnaigh Fionn an dán le Eoghan Ó Tuairisc Na Bóithre Fada Bána mar chuid dá thaispeántas féin. Chuir John Kinsella ceol leis do thogra Dáirine Ní Mheadhra Tionscadal na nAmhrán Ealaíne Gaeilge. Chan siad amhráin le Rossini óna leagan siúd de Figaro agus ó Carmen de chuid Bizet freisin.

Bhí daltaí ó dhá bhunscoil suite rompu ar an léana, agus is deas an taispeántas a thug siad - baineann geatsaíocht agus aisteoireacht le hOpera agus Amhráin Ealaíne araon, gan amhras.

Ach ba é an príomh ócáid dúinne léiriú tráthnóna ar ghearr dráma Puccini Gianni Schicchi. Opera greannmhar gairid, bunaithe ar eachtra stairiúil i Flórans an tríú chéad déag. Tá tagairt do i Inferno Dante, drochmheas aige siúd ar Schicchi mar gurb de chlann Donati - a bhí thíos le gliceas Schicchi - a nuachar. Toice mhór de chlann Donati básaithe, a ghaolta trína chéile mar go bhfuil an cuma air go raibh a shaibhreas ag dul chuig na manaigh. Cabhair Schicchi á lorg acu, brionnú le déanamh. Roinnt na caillí mar is áil léi féin a dhéanann seisean, agus é ag fágáil an sciar is fearr dó féin.

B'é a rinne an stiúrthóir ealaíne Pierre-Emmanuel Rousseau ná Mafiosi a dhéanamh astu. Agus cailleach dhubh as Zitat (Bríd Ní Ghruagáin). Fite tríd an scéal tá scéal miangais agus grá Lauretta (Solen Mainguené), iníon Gianni agus Rinuccio (John Porter), nia Zita, atá ag brath ar an oidhreacht chun go mbeadh ar a gcumas pósadh. 

Is fronsa iontach greannmhar atá ann, lán den teannas idir sliocht na n-uasal atá anois daibhir agus na tuathánaigh atá ag cnuasach saibhreas. Uabhar agus formad agus saint agus miangas. 

Ba mhinic clos an stábla, áit a raibh an léiriú, faoi dhíon sealadach, craite ag gáire an lucht éisteachta. (Ba mhór an chabhair na fortheidil dóibh siúd gan Iodáilis an Opera). 

Bhí an aisteoireacht thar cionn, samhlaíocht Rousseau curtha i gcrích go hiontach acu ar fad. Fiú agus go raibh beirt leaids óga, feisithe mar buachaillí altóire le cúpla líne fánach, agus searbhónta (nár thug mé a hainm liom mar nach bhfuil sí luaite sa chlár) gan guth ar bith, a rinne aisteoireacht den scoth chun an atmaisféar a chruthú - tóraíocht uachta, agus comhcheilg chun cur i gcéill nach raibh Busano séalaithe fós agus uacht nua a scríobh. 

Radharc iontach greannmhar agus na gaolta ag iarraidh ar Schicchi an maoin is fearr a fhágáil acu. É i leaba an duine marbh agus triúr ban thart air - duine acu in éide mná rialta - ag iarraidh é a mhealladh. 

A iníon agus a leannán ag suirí go follasach fisicúil ar fud na ball. 

Thug Lauretta (Solen Mainguené) ach go háirithe taispeántas iontach láidir idir aisteoireacht agus amhránaíocht - grá i ngleic le duairceas nuair a fheiceann sí nach mbeidh an maoin ann don bpósadh. Ise a chuireann i luí ar a hathair dul san amhantar. 

Ansin baineann seisean feidhm as an bagairt a bheadh ar comhpháirtithe sa choir chun na gaolta a bhalbhú fad is atá sé ag deachtú uacht chun a leasa féin don dlíodóir (

Seramantio di Nicola, Fionn s'againne). 

Bhain mé taitneamh thar na bearta as an rud ar fad. Agus as an fleadhóg roimhe i ngairdíní iontacha an Chaisleáin!

Guth na mnaoi ciapaithe

Rinne Siobhra Aiken tagairt don leabhar ar Twitter seo mar an chéad ócáid sa Ghaeilge a tugadh guth don mbean ag éalú ó foréigean baile. 

Phrioc sé sin m'fhiosracht agus chuir mé fios ar an leabhar ón leabharlann. Tá tuairisc ar an údar Úna Uí Dhiosca ar ainm.ie. 

Tá go leor i gcoitinne idir saol Úna agus saol reacaire a leabhar, Róisín Ní Bhrian.

Ag tús an scéil tá sí, iníon ministéara de chuid Eaglais na hÉireann i mBéal Feirste ag tabhairt aghaidh ar Choláiste Gaeilge in Iarthar iargúlta na Gaillimhe, am éigin thart ar 1910. I thart ar ocht mbliana déag. Ainneoin cúthail agus imní, taitníonn saol na tuaithe agus an choláiste léi, agus faigheann sí aird agus meas nach bhfaigheann sa bhaile idir athair géar údarásach agus máthair atá ina othar síoraí.

Titeann sí i ngrá le dara mac an teaghlaigh, agus é léi. Searc a mhaireann nuair a théann sí abhaile, agus a bhunaítear le cuairteanna. Ach tá an fheirm dlite don mac is sine. Tá faltanas agus amhras idir na deartháireacha. 

Agus tagann na Dúchrónaigh agus cogadh na saoirse agus cuireann corr eile sa scéal.

Teitheann Róisín go dtí Ceanada óna deacrachtaí, ach is léim ón tine chun na gríosaí di é. Tá rúnaí Bord na scoile ina bhfuil sí ag obair ag a bhionda cleamhnas a dhéanamh le múinteoir lena mhac, agus de nós aige an múinteoir a thugann droim láimhe dá mhac a bhriseadh.

Rud a dhéanann Róisín. Ach is fearr fealltach an rúnaí agus déanann sé gach iarracht tubaiste a tharraingt uirthi.

Bhraith mé gur smál sa leabhar, ach tréith d'am a scríofa, gur cuireadh fealltacht an rúnaí i leith é bheith de phór measctha, Francach agus bundúchasaigh.

Faoi dheireadh cuireann tragóid ina cailltear leanbh faoina cúram i síobadh sneachta geimhridh ag teitheadh abhaile i agus i bpósadh lena leannán.

Ach...

Bhraith mé go raibh léargas den scoth ann ar creidmheach agus síochánaí i ngleic le saol foréigneach na linne.

Tá cuir síos iontach (i mo thuairim neamheolach ar a laghad) ar dúlagar iarbhreithe.

Tá an leabhar dea scríofa, soléite, cé gur bhraith mé go raibh deus ex machina ag feidhmiú anois is arís, agus cuir rud eile a mbeadh eagarthóireacht liteartha chun a leasa.

Ach is scéal neamhghnách atá ann, agus tá mé buíoch gur casadh i mo chosán é!