Tharraing agallamh le déanaí le hEaspag raic mar gheall ar a thuairimí ar an vaicsín a thugann imdhíonadh i gcoinne ailse béal na broinne. Ceist bheo atá ann, mar go bhfuil freasúra in aghaidh an vaicsín seo, agus vaicsín eile, ag cothú imní agus ag laghdú úsáid na vaicsín.
Neamh litearthacht eolaíochta is cúis le cuid mhór den imní, maraon le heaspa muiníne i saineolaithe agus amhras faoi ollchomhlachtaí atá ag fáisceadh brabús ollmhór as riachtanais sláinte an phobail.
Ó chuir Edward Jenner spéis i sciamh cailíní deas crúite na mbó, agus an cúis leis, tá vacsaíní tar éis go leor galair uafara a scuabadh chun súil. Ach is gá go mbeadh siad in úsáid go forleathan sa phobal chun bheith éifeachtach.
Ag an am céanna, de bharr teacht ar fáthmheas níos fearr, agus cuinsí timpeallachta tá galar nua fearacht uathachas a aithint, nó i gcás Gardasil (an vacsaín in aghaidh HPV) siondróim tuirse a bhuaileann mná óga sna déaga. Níl cúis aitheanta ag na galair seo. De bharr go n-aithnítear iad thart ar an aois céanna le dáileadh na vaicsín, táid ann a mhaíonn nasc idir an dá rud.
Tá na maíomha seo bréagnaithe ag eolaithe, ach tá frídín an amhrais láidir.
Scaiptear scéalta truamhéalacha agus treisíonn an amhrais.
De bharr go mbíonn eolaithe cúramach, meáite ina gcuid cainte, agus de bharr nach dtuigeann an pobal forleathan a n-uirlisí, dóchúlacht mar shampla, ní cloistear a dteachtaireachtaí.
Sampla maith den neamh litearthacht eolaíochta seo ná meancóg an easpaig a mhaígh nach bhfuil Gardasil ach '70% sábháilte'. Bíonn amhras i gcónaí orm faoi% agus rud teibí fearacht sábháilteacht. Sa chás seo, sé an ráiteas cruinn ná go dtugann an vaicsín imdhíonadh iomlán i gcoinne seacht as deich gcinn de na cúiseanna le hailse béal na broinne.
Ar ndóigh, an chúis a spréach daoine faoi chaint an Easpaig ná gur luaigh sé collaíocht agus peaca.
Trí teagmháil collaí a scaiptear HPV. Dáiltear é ar mhná óga sna déaga le bheith cinnte nach bhfuil siad gníomhach go collaí fós.
Cúis imní do roinnt é go mbeifí ag fógairt go bhfuiltear ag súil le mná a bheith gníomhach go collaí go luath tar éis an aois a mholtar é dháileadh. Go mbeifí ag treisiú dá réir ar an mbrú orthu géilleadh dá miangas féin agus miangas na bhfear thart orthu.
Is geall le dogma ag roinnt go bhfuil collaíocht breá folláin agus, má chleachtar 'go sábháilte' é, saor ó iarmhairtí.
Níl sé sin iomlán cruinn, rud a léiríonn an ardú i líon na cásanna de ghalar a scaiptear de bharr teagmháil collaí. Is fíor go maolaíonn coiscín, úsáidte i gceart, baol galar a tholg. Ach déantar meancóga. Agus teipeann ar coiscíní freisin.
Tá gné eile atá níos deacra a thomhas go heolaíoch, mar go bhfuil iompar daonna i gceist - an rud ar a dtugtar 'risk displacement'. Má shíleann daoine go bhfuil cosaint ar phriacail amháin acu rachaidh siad sa fiontar ar bhealaí eile.
Tharraing an Pápa Beinidict raic nuair a dúirt sé nach leor scaipeadh coiscíní le dul i ngleic le SEIF san Afraic. Ach tá an taighde ag an saineolaí Edward C Green ag teacht leis an méid a dúirt sé.
Is modh dlisteanach an priacail a bhaineann le hiompar a maítear a bheith mímhorálta a lua mar a rinne an tEaspag, ach ní cheart braith air.
Tá fís dearfach ag an Eaglais don collaíocht idir fear agus bean, le meas agus grá eatarthu, grá atá oscailte do leanaí a tabhairt ar an saol. Cinnte tá íobairtí i gceist, gá an leithlis a smachtú. Ach is fíor sin faoi mórán gach rud fiúntach.
Teachtaireacht atá ann nach bhfuil glacadh leis go forleathan san saol faoi láthair.
Measaim áfach go raibh an Pápa Pól fáidhiúil nuair a dúirt sé gurb é an toradh ar úsáid frithghiniúint (agus cuimhnigh gur laistigh den pósadh amháin a bhí á phlé aige) ná easpa measa agus leithlis.
Measaim go léiríonn an saol go raibh an ceart aige, agus go bhfuil leithéidí Tinder agus modhanna eile caidreamh fánach a scaipeadh ag cuir le mí shonas agus deacracht caidreamh buan a chruthú.
Tá teachtaireacht dearfach morálta le scaipeadh, ach is ceart é bheith in éineacht le cruinneas eolaíochta. Rachaidh sé níos doimhne, ar ndóigh, mar ní thugann eolaíocht réiteach ar cheisteanna eitice.
Tá gá áfach le hoideachas idir eolaíochta agus morálta. Rud atá deacair agus muid ár dtumadh féin i ngeilleagar na hairde, ag cruinniú croíthe ar Twitter agus ordóga ar straoisleabhair.
Agus sin mo racht fadálach dhuairc go n-uige seo. N'fheadar ar éirigh liom fiú an méid a bhí uaim a rá a chuir go soiléir.
