Leabhrán fíor órga

Agus mé ag éisteacht le Utopia Konstantin Wecker rinne sé tagairt d'abairt as Útóipe Morus, gur chun leasa lucht rachmais an Stáit. Spreag sé sin mé le fios a chur ar an leabhar, leagan Kindle as Béarla (níl Laidin diongbhála Morus agam, is fada ó gallia omnia in tres partes divisa est na meanteiste mé anois). Aistriúchán Burnet ó 1684 atá ann, agus Béarla beagán ársa da réir. Ach feileann sé sin do dioscúrsa léannta an leabhair, an taistealaí fillte ó i bhfad i gcéin, le scéalta faoi conas an Stáit a riar níos fearr le sampla ó thír aduain. 

Ar ndóigh, bhí Morus ina dhaonnachtaí agus ina Chaitliceach. Bhí taithí aige freisin ar an baol a bhain le cuir i gcoinne mianta rí - mar feisire óg i dteach na  dtuataí chuir sé i gcoinne mian an rí cáin a ghearradh mar spré dá iníon - ní mó ná sásta a bhí Anraí VII gur chuir "buachaill gan ulcha" a scéim ó rath. 

Mar sin, tá sé cúramach urraim a léiriú do Anraí VIII agus Bunreacht Shasana ar an ndromchla, agus an fogha a chuir ar bheola a reacaire. 

Thug an leabhar seo an focal Útóipe dúinn. Is meascán spéisiúil é. Comharseilbh, comhionannais go pointe, tarcaisne d'ór agus airgead. Ach níl cead taistil gan cead ó na ceannasaithe tofa. Saoirse creidimh, ach amhras faoi misinéireacht. Síocháin sa bhaile, ach cogaí le hamhais thar lear. Impiriúlachas de chineál. Moghsaine dóibh siúd a sháraíonn an dlí. 

Ní dóigh liom féin gur mhaith liom maireachtáil i réimeas docht Útóipe. 

Mhol an algartaim ag Amazon Atlantis Nua Bacon dom, úrscéal nár críochnaíodh. Sibhialtacht a choinníonn iad féin deighilte ón gcuid eile den gcine daonna. Ach go bhfuil Acadamh acu - Teach Sholamh - a sheolann spiairí amach chun fanacht ar an eolas faoi forbairt an chuid eile den gcine. Cineál teicleathas. 

Smaointe spéisiúla, ainneoin é bheith gan críochnú. 

Lón machnaimh san dá leabhar. Beirt éirimiúil. Agus beirt a raibh a gcuid deacrachtaí acu le húdaráis a linne! 

Tá Bacon suntasach de bharr a cheannródaíocht i bhforbairt an modh eolaíoch. Bhí an bheirt acu fréamhaithe go daingean ina gCríostaíocht, cé gur don Eaglais leasaithe a bhí Bacon dílis agus luí áirithe aige leis an piúratánachas. 

Ní dóigh liom go mbeadh diongbháilteacht ceachtar acu agam!

Ochón, a Phailistín

Is féidir gur thug an blagmhír deireadh le fios go bhfuil cosaint nó ar a laghad leithscéal a dhéanamh agam ar iompar Iosrael.

Ní sin a bhí i gceist agam. Tá foréigean Rialtas agus arm Iosrael dochosanta. Tá máchail ar dhaonlathas Iosrael de dheasca an t-idirdhealú ar bhonn sinsireacht. 

Tá an báire fola dochosanta. 

Ar ndóigh, mar atá fíor i gcás an tuaiscirt, is deacair don té nach bhfuil na fórsaí á imirt air, meas mar is ceart a dhéanamh ar aisfhreagra foréigneach. 

Is é is mian liom a fheiceáil na ceannasaíocht daonlathach daonnachtúil ar gach tír, sa Mheáin oirthear go háirithe. 

Creidim go bhfuil daonlathas áitiúil - daonlathas ó bhonn - riachtanach chuige sin. Coimhdeacht. Gach ceist á réiteach ar an leibhéal is ísle atá indéanta, agus comhar na gcomharsana. Agus briseadh na n-impireachtaí, polaitíochta agus tráchtála. 

Útóipe sin, gan amhras. Ach Útóipe riachtanach. 

As lor liom ꝗ laḃrꝫ de sin

Cé hé an t-íospartach anseo?

Toisc gur fhógair Rialtas na hÉireann maraon le rialtas dornán Stáit eile go raibh siad chun Stáit na Pailistíne a aithint, ordaíodh dá gcuid ambasadóirí teacht go haireacht gnóthaí eachtracha Iosrael. Agus iad ansin cuireadh iachall orthu faire ar fhíseáin (de chuid Hamas, go bhfios dom) faoi drochíde a imríodh ar mhná óga a bhí faoi dhualgas le fórsaí Iosrael le líon ionradh Hamas. Níor taispeánadh éigniú, ach ba léir ó riocht na mná agus na háiteanna a bhí á éadaigh smeartha lena bhfuil, go raibh a leithéid tarlaithe.

Bhí na meáin i láthair agus an léiriú seo ag dul ar aghaidh. Iarracht na taidhleoirí a náiriú.

Níl aon cheist ach go ndearna Hamas uafáis ar an 7ú Deireadh Fómhair. Ach shílfeá ó chaint agus ó ghothaí agus ó iompar údaráis Iosrael gurb íospartaigh éinne ar a dtaobh siadsan a gointear nó a maraítear, ach gur oidhe cóir a leithéid nuair is Pailistínigh atá thíos leis. An tuairim céanna droim ar ais a gheofá ó chuid de lucht tacaíochta na Pailistínigh san iarthar.

Cé gur fíor gur tháinig bunadh na hIosraela anois ó thar lear, tá sé ró shimplí a mhaíomh nach bhfuil in Iosrael ach coilíneacht mídhlisteanach iartharach. Bhí Giúdaigh scaipthe timpeall na cruinne ó aimsir na Rómhánaigh agus scrios Iarúsailéim ag Titus i 70 AD. Go deimhin, is léir ó ghníomhartha na nAspail agus foinsí eile go raibh na Giúdaigh scaipthe ar fud na cruinne. Agus is léir freisin go raibh an frith Giúdachas forleathan.

Ag deireadh an naoú céad déag, faoi anáil frith Giúdachas i Vín, a scríobh Herzl a leabhar Stáit na nGiúdach, ag moladh bunú Stáit Iosrael do Giúdaigh toisc go bhfacthas dó nach raibh comhshamhlú indéanta. Bhí agus tá an frith Giúdachas láidir, agus leaganacha Críostaí, Ioslamach agus ábharaíoch de ann. Bhí an géarleanúint go holc in impireacht na Rúise, agus lean sé ar aghaidh faoi na cumannaigh. Bhí frith Giúdachas forleathan sna tríochaidí in iarthar na hEorpa, agus réitigh an bhealach don Uile loscadh nuair a tháinig na Naitsithe i réim. Bhí glacadh éigin le Giúdaigh mar ceann de phobal an Leabhair in impireachtaí Moslamacha, impireacht na Tuirce san áireamh. Ach bhí cáin agus srianta ar leith orthu.

Nuair a roinneadh impireacht na Tuirce tar éis an gcéad cogadh domhanda, ba faoi smacht na Breataine a bhí an Phailistín. Thapaigh siad an deis a shíl siad a bheith ann "Uladh beag dílis Giúdach" a chruthú ann. Ach níorbh don impireacht a bhí na Giúdaigh dílis ach dá bpobal. Agus tar éis an Shoah threisigh a bhfonn bheith neamhspleách.

Ní raibh aon ghlacadh ag ceannasaíocht na nArabach leis sin, agus rinne siad iarracht an Stáit nua a mhúchadh ag a bhreith. Agus roinnt uair ó shin. Mar thoradh ar cogaí a cuireadh orthu agus a bhuaigh siad, tá i bhfad níos mó talún faoi smacht Iosrael ná mar a bhí ceaptha. Agus lonnaitheoirí míleatacha ag iarraidh beart críochnúil a dhéanamh den forghabháil.

Ar ndóigh ní ón iarthar amháin a déanadh lonnú in Iosrael - go háirithe tar éis bunú an Stáit díbríodh an dúrud Giúdach as tíortha Arabacha, áit a raibh siad lonnaithe leis na céadta bliain roimhe sin. 

Ní cosán aon treo a bhí sa Nakba, cé gur tharla sé. Agus tá neart cogaí ionadaíochta troidte sa cheantar ó shin, ladar Iosrael, na hIaráine, na Rúise agus Meiriceá iontu. Slad, ár agus éigean ar gach taobh. 

I mo thuairim féin, tá gá le hIosrael. Ach tá dochar á dhéanamh dá gcúis ag an rialtas reatha. Níl mé cinnte an é go bhfuil meon an léigir tar éis an daonnacht iontu a scrios agus an bhealach a réiteach do chiníochas damanta, ciníochas a chuireann luach na céadta beatha Pailistíneach ar bheatha Iosraelach amháin. Nó an bhfuil cúiseanna eile ann. 

Ach is uafásach an toradh do shibhialtaigh ar gach taobh. Ba mhithid Cáin Adomnáin a chuir i bhfeidhm go forleathan san meán oirthear. Ach gan ceannairí misniúla ar gach taobh, caolseans go dtarlóidh sé sin.

Cad is radacachas ann?

Inné d'fhreastail mé ar ócáid de chuid Fhéile idirnáisiúnta litríochta Átha Cliath i gcearnóg Mhuirfean. Taifeadadh beo de phodchraoladh Beo ar Éigean, an file Laoighseach Ní Choistealbha agus an t-amhránaí agus polaiteoir Eoghan Ó Ceannabháin faoi agallamh ag Siún Ní Dhuinn.

Bhí a haíonna radacach, dar le Siún. Ní rabhadar féin den tuairim sin.

I gcás údar Solas geimhridh  bhain tuairim Siún leis an mbealach oscailte neamhleithscéalach a chuireann Laoighseach síos ar colainn na mban agus miostrú. Neodrach atá an cuir síos seo dar le Laoighseach féin. Ach ní dóigh liomsa go bhfuil neodracht ann i gcás mar é. Is sárú geasa é a caint oscailte ar nithe a bhaineann le colainn na mban. Toisc an bhaint atá acu le hatáirgeadh agus dá bhrí sin le collaíocht bíonn teireanna éagsúla i gceist. Caint oscailte gan aird ar teir, is gníomh radacach é sin.

Nuachainteoir í Laoighseach, rud a thugann príobháideachas di, dar léi, toisc nach dtuigeann a muintir cad atá á scríobh aici!

Sa mhéid is go bhfuil Eoghan gníomhach leis an bpáirtí Pobal seachas brabús agus go mbaineann sé feidhm as a cheol agus a ghuth cumhachtach agus a chumadóireacht chun sciolladh tuillte a thabhairt don éagóir in Éirinn ná linne seo is radacach é. 

Ach fearacht Laoighseach, ní fheictear dó féin go bhfuil sin amhlaidh. Ní nuachainteoir - nó ar a laghad foghlaimeoir - é Eoghan - de bhunadh Chonamara é, cé gur tógadh i mBaile Átha Cliath é. Mar sin is dócha go bhfuil tionchar aige sin ar a mheon agus a léargas, cé nach bhfuil anailís déanta aige féin air.

Ó thaobh na sanasaíochta de, ciallaíonn radacach filleadh ar na fréamhacha. 

Tá úire agus cumhacht i bhfilíocht oscailte Laoighsigh agus in amhráin nua chumtha Eoghain. Éigse a chuireann siad araon i láthair go snasta éifeachtach. 

Gura fada buan iad beirt. 

Comhrá spreagúil a chuir Siún i láthair, ag cuir ceisteanna stuama agus ag fí taithí na beirte le chéile go cumasach. 

Gleanntáin ghlas Ghaoth Dobhair

Shroicheamar na Doirí Beaga agus neart ama againn roimh Aifreann a 11:00. Tá rud éigin ar leith faoi Aifreann a éisteacht as Gaeilge - go háirithe nuair atá sagart bhríomhar machnamhach fearacht Brian Ó Fearraigh á léamh!

Tar éis an Aifrinn chuamar go cé Mhachaire Gathlán, ag amharc amach ar Ghabhla agus timpeall ar an gceantar. Chuamar ag lorg greim lóin. Bhí Arán in aice le Teach Sheáin Óig plódaithe. Ach bhí spás i gcaifé Kitty ar an mBun Beag. Agus bia iontach blasta. Úr agus réitithe go maith. (Fainic, áfach - ní ghlacann siad ach le hairgead tirim. Ar ámharaí an tsaoil, bhí a leithéid againn. Ní bhíonn, go minic).

Thug mise aghaidh ar an Earagail mar sin, agus d'fhan mo chomrádaí ag léamh sa charr agus ag amharc ar Dhún Lúiche agus Gleann Neimhe. Thart ar dhá uair a thóg sé orm an sliabh a dhreapadh - bhí mar a bheadh tranglam tráchta siúlóirí ar an gcosán bhreá atá déanta ag meitheal áitiúil. Ar an ndrochuair tá cuid de scriosta ó shin ag clagarnach báistí agus fuarlach tobann san abhainn. Tá súil agam go mbeidh maoiniú ar fáil don meitheal go luath chun é a dheisiú - agus go deimhin maoiniú leanúnach chun é a chothabháil. Obair mhór déanta acu agus é chun leasa na timpeallachta an brú siúil a bheith ar chosán shoiléir seachas creimeadh a bheith ar bun go fairsing faoi chosa na ndaoine. 

Bhí béile curtha in áirithe againn Tigh Dannie Mhinnie um a seacht. Cúpla uair an chloig roimhe sin. Thiomáineamar go dtí Rann na Feirste agus amach go dtí an Carraig Fhinn chun lán ár súil a bhaint as an dtírdhreach. 

Agus ansin chaitheamar féasta Tigh Dannie Mhinnie. Bia den scoth, réitithe go paiteanta don tsúil agus don ngoile. An proinnteach cóirithe mar a bheadh i dtigh mór anallód. Freastal éifeachtach. Coirm na háite á ól againn. 

Níl sé saor, ach tá luach maith airgid ann!

Bhí orainn taisteal ar ais ansin. Bhí ceo ag titim ar an ndrochuair, mar sin cé go ndeachaigh muid thart le Cnoc Fola, ní bhfuair muid na radhairc. 

Turas lae den scoth. 

Leac na Cumhaidhe

Bhí sé i gceist againn an Domhnach a chaitheamh i nGaoth Dobhair. Theastaigh uaim a bheith ag Aifreann 11:00 sna Doirí Beaga, mar sin d'fhág muid Doire Mheathán luath go maith. Níos luaithe ná mar ba ghá, go deimhin. D'fhág sin go raibh muid á ghlacadh go réidh ar an mbóthar. Nuair a chonaiceamar fógra d'áit bhreith Cholm Cille, cúpla km ar leataoibh ón mbóthar, bheartaigh muid súil a chaitheamh air.

Bóthar cúng crochta go maith a chuaigh chomh fada le carrchlós beag. Siúlóid thart ar céad méadar ansin go dtí an ionad féin. 

Ní cuimhin liom go baileach an scéal, cén fáth gur ar leac a thug Eithne a mac ar an saol. Tá an leac fós ann. Is cosúil go raibh sé de nós ag imirceoirí a n-oíche deiridh in Éirinn a chaitheamh ina luí air, agus as sin an ainm Leac na Cumhaidhe. 

Fil súil n-glais

fégbas Éirinn dar a h-ais;

noco n-aceba íarmo-thá

firu Érenn nách a mná.

Tá Cros mór de dhéantús na fichiú aoise san ionad freisin. Tá radharc aoibhinn ón áit freisin, agus suaimhneas. 

Gar don láthair a bhí an tréidín seo de eallach na garbhchríocha, lena nglibeanna fíor Ghaelacha. 

Ceobhrán Ailigh agus Eaglais Aonghusa

Ceann de na cúiseanna a chuaigh mé ó thuaidh ná nach raibh deis agam an Cháisc seo chaite dul chomh fada le Grianán Ailigh nuair a bhíomar in Inis Eoghain. 

Ní fada ó Doire Mheathán an áit, cé go bhfuil an bóthar chuige crochta agus cúng. Tar éis greim lóin a chaitheamh thugamar aghaidh air. Faraor, ní raibh an aimsir ró iontach. Bhí dóthain léargais ann le tuairim a fháil go mbeadh radharc i bhfad ó bharr an balla - a dhreap mé - ach b'shin sin. Dhíbir gaoth agus fearthainn muid. 

Bhí an séipéal sa Bheart luaite ag Uncail liom liom oíche Aoine nuair a dúirt mé go mbeadh mé ag dul ó thuaidh. É ina mhacalla ar an ngrianán. Ó bhíomar ag dul thairis, bheartaigh mé buaileadh isteach. Dearadh ar leith atá ann cinnte. Níl tuairim agam áfach cé hé "Naomh Aonghus Mac Ailleala Mhic Eoin Mhic Néill a d'ornaigh Naomh Pádraig" agus go dtí seo níl aon eolas breise aimsithe agam. Tá scéal ann faoi Rí Mumhan ar thiomáin Pádraig a bhachall - trí thimpiste - trína chos agus é á bhaisteadh, agus ná dúirt faic cionn is gur shíl sé gur cuid den searmanas sin. Ach ní dóigh liom go raibh seisean ina shagart ar ball. Breis taighde de dhíth. 

Cuimhnigh ar Dhoire!

Ag an deireadh seachtaine thug mé cuairt ar chomhghleacaí le mo nuachar. Tá costas cíosa tar éis é a dhíbirt chomh fada le hInis Eoghain. Bhain timpiste dó agus ní féidir leis staighrí a dhreapadh ró mhaith. D'aimsigh sé tigín ar chostas réasúnta ar an Doire Mheathán, áit a bhfuil ionad ag dream creidimh. Bhí roinnt tithe saoire acu ar a dtailte, ach tá siad sin anois ligthe ar thréimhsí fada. 

Tá Doire Mheathán buailte ar an dteorann, agus Cathair Dhoire deich nóiméad gluaisteáin ar siúl, anois agus an teorainn oscailte. 

Ba go Doire a chuaigh mé dá réir. Ar bhus X4 ó bhusáras, um a seacht maidin Sathairn. Bhí an oíche roimh ré caite agam tí m'athair. 

Cé go ndeachaigh mé trí Dhoire cúpla uair cheana, ní raibh aon am caite agam ann. Thapaigh mé an deis, tar éis do Sven mo mhála droma a ghlacadh uaim dul ag fánaíocht thart. Na ballaí i dtosach. 

Is cuid de mhiotas bunaidh "Ná géill" dílseoirí an tuaiscirt léigear teipthe Dhoire i gCogadh an dá Rí. Meabhrú buan ar sin na ballaí, ar féidir timpeall lár an bhaile a dhéanamh orthu fós. Tá athchóiriú déanta ar na geataí chun gur féidir le trácht comhaimseartha dul tríd - rud a fhágann an siúlóid géar go maith in áiteanna. 

Chomh maith leis na ballaí féin, tá roinnt foirgneamh stairiúla a thug mé suntas dóibh. 

Céad scoil Dhoire atá anois ina ionad ealaíona. Níl mé cinnte an raibh na hinscríbhinn i gcónaí ann, nó a mbaineann siad leis an ionad ealaíona. 

Glacaim leis go raibh an Tor ar lasadh, suaitheantas eaglais Preispitéireach na hÉireann ann ó thús. 

Ach is spéisiúil an nath triarach 

MAKER

MAKAR

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

File mar dhéantóir. 

Rinne mé timpeall an bhaile ar an mballa agus thug aghaidh ar Thaobh an Bhogaigh ansin. Ó tharla gur thosaigh mé mo thimpeall ag Ard eaglais Eaglais na hÉireann bhí an balla le trasnú agam. Mheall geata isteach mé i ngairdín ealaíne beag ciúin. 

Bhain mé amach Cearnóg Dhoire shaoir. 

Thug mé suntas don ealaíon. Go háirithe do leagan Robert Ballagh de phictiúir Goya. (Bhí leagan déanta de phíosaí adhmaid ag mo mhamó). 

Is cloch mhíle léanmhar i stair na hÉireann Domhnach na Fola. Thug mé cuairt ar Iarsmalann Dhoire shaoir. Bhí sé tochtmhar na rudaí nithiúla a bhain leis an stair a bhí ar eolas agam a fheiceáil. 

Ciarsúr Edward Daly. Casóga réabtha ag piléir. Fógraí agus forógraí. 

Tá súil agam go bhfuil a leithéid sa stair. Go mbeidh rath ar an athmhuintearas.