Píosaí liom in áiteanna eile:

2019-06-25

Iarchóilíneachas

Ar cúpla cúis tá scata leabhar le hAfracaigh nó le daoine de bhunadh na hAfraice léite agam le déanaí. Tarraingíonn scéal scéal agus chuir Nnedi Okorafor i dtreo Octavia Butler mé. Níl léite agam fós dá saothar ach Kindred  - scéal taisteal aimsire. Tugtar bean de sliocht sclábhaithe siar go ham na sclábhaíochta chun a sinsear féin a shlánú. Is iomaí corr is casadh sa scéal agus tuiscint scanrúil le baint as ar éifeacht na daoirse ar an duine.

Is de bharr Nnedi freisin a léigh mé úrscéal Ben Okri The Famished Road úrscéal réalaíochas draíochtúil lán spioraid agus draíocht ach deannach agus dua an ghnáthshaoil i gceantar na mbochtán uirbeach freisin, i dtír ar thairseach an neamhspleáchais.

Liosta éigin saothair a sheol i dtreo Wizard of the Crow le Ngũgĩ wa Thiong'o mé, leabhar atá á léamh faoi láthair agam (go mall toisc go bhfuil sé ró mhór iompair thart!).

Le déanaí freisin de bharr an aistriúchán Titeann Rudaí as a Chéile, tá dornán úrscéal agus cnuasach aistí le Chinua Achebe léite agam.

Is maith le hÉireannaigh - Gael go háirithe - amharc orainn féin mar phobal a bhí faoi chois ag coilíneacht. Tá barántas éigin inár stair don tuairim sin ach tá amhras orm, amhras atá ag fás, an é sin iomlán an scéil.

Ar an gcéad dul síos, ós rud é go bhfuil cónaí orainn san Eoraip tá brabach á bhaint againn as torthaí an choilíneachais. Agus as an fána eacnamaíochta a fhágann ar ár gcumas earraí saoire (dúinne) idir ámh agus monaraithe a cheannach ón domhan i mbéal forbartha.

Is Caitliceach mé. Tuigim riachtanas agus tairbhe an mhisean. Creidim fós go ndearna misinéirí na hÉireann níos mó leasa ná aimhleasa. Ach is deacair a shéanadh go raibh aimhleas ann.

Go háirithe nuair a réitigh an misean an bealach do choilíniú agus níos measa.

Tá stair Rí Afonso an Congó spéisiúil, abair.

Chaith mo dheartháir seal ina phoitigéir i Uganda agus chuir an ciníochas as do. Bhraith sé gur géilleadh dá thuairim de bharr lí a chnis seachas a shaineolas.

Anois agus muid i ngleic géarchéim aeráide is gá dúinn bheith ionraic linn féin agus iarracht a dhéanamh a bheith cóir leis na daoine ó thíortha a chreach an Iarthair agus atá anois ag fulaingt iarmhairtí ní hamháin an choilíneachais stairiúil agus láithreach ach freisin iarmhairtí saol caifeach an Iarthair. Pé acu an teifigh abhus iad nó ina gcríocha féin.

Beidh sé deacair.

2019-06-15

Cití na gCártaí

Fuaireamar blaiseadh de scéal mháthair mhór Réaltán roinnt blianta ó shin i Comhar - bean óg a thug cleamhnas ó Málta go Béal Feirste na fichidí í. Dá máthair mór, Josefina de Felici Mateer atá an saothar tiomnaithe - ach ní hionann Cití agus í. Is léir an taighde agus an staidéar - Málta agus abhus - atá curtha isteach san úrscéal. 

An chéad chogadh Domhanda. Na fir ag imeacht. Athair agus ceithre iníon le tabhairt i gcrích aige. An cleamhnas a bhí déanta don duine is sine ó mhaith toisc an fear a bhí i gceist a bheith curtha go grinneall Muir Bhailt ar dualgas sa chabhlach....

Scéal na mban atá anseo, beo i bpatrarcacht, ach na patrarc féin faoi chúng impireacht. Cuma an sa gcúlráid i Málta atá cónaí orthu nó i sráideanna Béal Feirste áit  a thógann a athchleamhnas Cití. Buailtear buillí go leor ar Chití agus ar mhná nach í, agus foréigean á imirt ar na fir agus ag na bhfear i Trioblóidí na Fichidí agus "Stáit Protastúnach do Phobal Protastúnach" a ghaibhniú le foréigean na Specials agus frith fhoréigean an IRA. Cé go bhfuil na mná thíos go mór le cúrsaí, ní leabhar éadóchasach an t-úrscéal seo mar léirítear seiftiúlacht agus teacht aniar na mban. Ainneoin easpa tuisceana phiúratánach a gcuid bhfear... 

Úrscéal taitneamhach a spreagfaidh smaointe - mar faraor ní leis an gcianaimsir a bhaineann collaíocht mar airm cogaidh. Ná geanmnaíocht agus umhlaíocht mar slat tomhais ar luach mná... 

Úrscéal a fhágann sáite i saol Málta agus Béal Feirste na fichidí muide - ag féiscint na radharcacha, ag bolú na boladh, ag múscailt comhbhá ionann le cinniúint chrua. 

Aguisín : Tá seanfhocal feiliúnach as Máltais maille aistriúchán go Gaeilge le gach caibidil. Dóigh deas chun cosúlacht cultúir agus uilíochas taithí a léiriú. 

Cití na gCártaí
Réaltán Ní Leannáin
Cois Life
ISBN: 978-1-907494-93-2 

2019-06-01

Mo mháthair ag an mBainis Ríoga

Agus mé ag fás aníos bhí tréan rudaí ón Afraic sa tigh. Druma. Coinnleoir copair. Seithe liopaird fiú. D'imigh dhá tua as radharc nuair a d'éirigh comhraic aonair inár measc rud beag ró dháiríre...

Bhí fhios agam go raibh seal caite ag mo mháthair san Saimbia roimh pósadh di, ag múineadh scoile. (Chuala ó shin gurb amhlaidh gur bhailigh sí léi mar gur mheas sí go raibh suirí ag teacht idir m'athair agus staidéir dá chéim!)

Bhí fhios agam go raibh bean ón Afraic ina cónaí linn agus mé ana-óg - agus go raibh sí ag bainis mo mháthair roimhe.

Níor thuig mé go dtí traidhfil blianta ó shin go mba ball de theaghlach ríoga thall í agus gur chiallaigh na bráisléid eabhair a chaitheadh mó mháthair go minic go raibh sí glactha ina deirfiúr fola aici agus ríoga dá réir! Agus gurb iad na mná san sliocht sin a bhíonn ag rialú (go deasghnách, le hais an rialtas daonlathach).

Le déanaí thug aint liom nuachtán ón Afraic dúinn ón uair úd ina raibh tuairisc ar an mbainis, agus sonra tugtha don aoi aduaidh as Éirinn ann.

Agus go deimhin ról na manaigh Éireannacha i gceiliúradh na bainise, rud a bhí suntasach is cosúil i 1967.

Tá tagairt ann freisin don "latest polyester fabric" i gculaith dhubh an grúim.

Tá an nuachtán dhá-theangach (níl mé cinnte cé an teanga áitiúil).