Píosaí liom in áiteanna eile:

2017-05-29

Bláthú Amhrán (na Gaeilge)

Seachas an mór eagrán litríochta a bhíonn ag Comhar go hiondúil i mí Meitheamh tá eagrán na míosa seo tiomnaithe d'amhráin. Litríocht is ea amhráin freisin, ar ndóigh ach foirm ar leith agus tionlacan ceoil leis.

Tá réimse fairsing aistí san iris, ag plé leis an amhránaíocht sean agus nua. Ina measc aiste an duine ó Pádraig Ó Conghaile (MC Muipéad) agus Marcus Mac Conghail. Tá Marcus éirithe as IMLÉ faoi láthair le díriú ar scríbhneoireacht ach le cúpla bliain anuas tá an bheirt acu ag cuir a tallainn agus taithí le chéile i bhforbairt amhráin. (Bhí baint ag Marcus le togra spéisiúil eile - An Bóthar, CD d'fhilíocht an Ríordánaigh le cóiriú ceoil a rinne Mark Lynch)

De hAoine bhíodar araon faoi agallamh phoiblí ag Tristan Rosenstock, eagarthóir liteartha Comhar (i measc cúraimí eile atá air - athair iníon nuabheirthe go  háirithe). Ba chuid d'fhéile Idirnáisiúnta Litríochta BhÁC a bhí san ócáid i gceanncheathrú Éigse Éireann.

Bláthú Amhrán na Gaeilge an teideal a bhí ar an ócáid, teideal nach raibh ceachtar acu sásta leis. Bhí fonn ag Pádraig go bhfágfaí ceist na Gaeilge ag an ndoras. Tuigim dó.

Fear Gaeltachta é Pádraig. Cé gur mo leithéidí de Ghaeilgeoir uirbeach Marcus, tá nascanna láidre aige leis an nGaeltacht, Corca Dhuibhne.

Tá sé nádúrtha mar sin go mbeadh a cuid éigse i dteanga a croí agus a anama.

Thug siad léargas ar na foinsí anama ia machnaimh, an taithí saoil a spreagann chun ceoil iad. Gur minice an ghruaim ná an ghean á fhuineadh chun críche amhráin. An tionchar atá ag ceol agus taibhe bheo ar an amhrán, agus nach bhfuil sa taifid ach leagan amháin gearrtha as sruth an amhráin.

Tagraíodh do cheist margaíocht agus deis bheith beo ar cheoil i nGaeilge. Arís ní raibh ceachtar acu ró shásta leis an gceist. Dar leo tá deiseanna ann do cheol, agus is féidir le hamhránaí a chanann as Gaeilge an deis sin a thapú.

Tráthnóna spéisiúil a bhí ann, agus chuireadar cúpla amhrán an duine i láthair, rud a chuidigh go mór leis an ócáid.

Maidir leis an gceist féin, feictear dom go bhfuil deiseanna ann anois, go háirithe de bharr na meáin sóisialta,  go scaipfí ceol i nGaeilge. Is cinnte go bhfuilim féin ag éisteacht le nithe a mbeinn dall orthu murach na meáin sóisialta. IMLÉ féin, An Bóthar, ceol leictreonach Muireann Nic Amhlaoibh- Aeons, CD Aon Scéal Colm Mac Séalaigh, ceol Emma Ní Fhíoruisce, Yáhú Rís.

Tá foinsí ann do Ghaeil teacht ar cheoil san teanga is ansa linn. Gurab fada amhlaidh!

2017-05-26

Curaigh na hÉireann

Léitheoir ficsean mise lasmuigh de chúrsaí gairmiúla, agus fiú ansin is ailt is mó a léim.

Dá bhrí sin, murach gur chuir Cló Iar Chonnacht an leabhar seo faoi mo bhráid, ar éigin go mbeadh mé tar éis dul i ngleic leis. Níl mór dom admháil nár léigh mé go cúramach aireach é - ní fear báid mé, agus bhí mé ag streachailt leis an dtéarmaíocht coimhthíoch. Níl cabhair ar bith i bhfoclóir nuair atá an coincheap aduain. Is fíor go ndeachaigh an údar féin i ngleic le mo dheacrachtaí, ag míniú a chuid téarmaíochta. Ach níor leor sin le greim a choinneáil ar mo spéis luaineach.

Saothar cúramach cuimsitheach taighde atá anseo, agus is léir eolas agus grá an údair ar a rogha ábhar.

Suirbhé ciclipéideach atá ann ar an gcurach ó thús ama go dtí inniu. Tá an údar den tuairim gur ársa ar fad an curach ar a dtugann sé an curach ársa - seithe ainmhí ar chreatlach fite. Tugann sé foinsí agus fianaise dá thuairimí. Maíonn gur i curach a tháinig an céad duine go hÉireann, agus go raibh curraigh ar aibhneacha i gcliabhán na sibhialtachta, idir dhá abhainn san Meán Oirthear.

Rianaíonn sé a stair sna lámhscríbhinní is annála - ag roghnú sleachta oiriúnacha lena insint a léiriú. Maisiúchán deas ar an leabhair go bhfuil na giotaí seo sa seanchló. Tá na hImmrama luaite, dar ndóigh - ach tá fianaise eile thall is abhus. Luann sé eachtraí eile, fearacht Muintir Uí Suilleabháin Bhéara ag trasnú na Sionainne i gcuraigh a rinne siad ar an láthair.

Tá cuid mhaith den leabhar ag plé leis an gcurach 'traidisiúnta' a scaipeadh de bharr gníomhachtaí an gharda Cósta ar an gcósta thiar. Tá léargais sa leabhar ó na tuairisciú ar ghnóthaí iascaireachta a réitigh lucht an Gharda Cósta agus Bord na gCeantar Cúng. Sa mhullach ar sin tá pictiúir agus tuairiscí ó thaistealaithe.

Foinse thábhachtach, a déantar scagadh mion air ná mór shaothar Hornell ar na curacha. Tá eolas ar gach cineál ar leith curach a d'aimsigh Hornell, maille léaráidí agus grianghraf. Nuair is féidir tá curtha le heolas Hornell.

Tá léaráidí mionsonraithe do leor cineál éagsúla currach agus naomhóg sa leabhar.

Ag deireadh an leabhair tá cuir síos céim ar chéim ar tógáil curraigh, le grianghraf, léaráidí agus míniúcháin.

Saothar deá scríofa, agus go leor eolais ann, léirithe go cúramach le tagairtí as foinsí eile, le pictiúir agus grianghraf agus le léaráidí teicniúla.

Curaigh na hÉireann: a stair agus a scéal
Cló Iar-Chonnacht
Breandán Mac Conamhna

2017-05-15

Latex nó Word?

Bhí Caitlín cráite ag formáidiú a tráchtas i Word is thairg mé lámh chuidithe di. Ceann de na ceisteanna a chuir sí orm ná an mbeadh sí níos fearr as ag baint feidhm as Latex?

Cruthaigh an saoi ríomhaireachta Donald Knuth an clár Tex mar go raibh uaidh a ollshaothar The Art of Computer Programming a chlóchur é féin le cabhair ríomhaire. Ón tús sin sna 1970í déanacha, agus toisc gur clár foinsí oscailte atá ann ó thús, scaip Latex mar uirlis i measc lucht acadúil, lucht na ríomheolaíochta agus matamaitice ach go háirithe.

Tugann sé smacht iomlán don scríbhneoir ar leagan amach cáipéis, ach éilíonn sé go leagfadh an scríbhneoir amach gach gné den leagan amach freisin. Tá teanga iomlán de orduithe ar fáil, agus is féidir roinnt rudaí a dhéanamh ar bhealach níos teibí trí úsáid macraí.

Níl ach fíorbheagán úsáide bainte agam féin as, ach b'é an chonstaic is mó dhom ná nach raibh mé in ann an leagan amach a shamhlú - bhí orm athrú a dhéanamh, an pacáiste clóchur a rith agus féachaint ar an dtoradh. Próiséis sách fadálach.

Ní hionann agus Word, ní córas "faigheann tú a bhfeiceann tú" atá i LaTex  de ghnáth (tuigim go bhfuil cúpla uirlis forbartha dó ó shin).

Clár tráchtála Word, agus níl an saineolas céanna de dhíth don leagan amach. Tá Word in úsáid agam le beagnach tríocha bliain, agus is mó uair a chuir sé soir mé!

An deacracht is mó le Word ná go bhfuil an t-eolas atá follasach in orduithe LaTex folaithe don gcuid is mó. Chíonn an scríbhneoir mar a bheidh rudaí leagtha amach, ach ní chíonn cén fáth go soiléir. Tá stíl ag gach píosa téacs agus is féidir leis an dúrud stíl a bheith i gcáipéis. Nuair a ghearrtar téacs as cáipéis eile agus é ghreamú isteach i Word is féidir leis stíl dá chuid féin a bhreith leis. Scaití braitheann an stíl as an leagan logánaithe d'Office atá in úsáid. Is éasca Túr Bháibil stíleanna a chruthú nuair a bhíonn cáipéis a bhabhtáil go hidirnáisiúnta!

Fearacht gach uirlis foinse oscailte, tá LaTex bunaithe ar an dtuiscint gur saineolaí an úsáideoir, agus go mba cheart fónamh air. Éilíonn sin saineolaí! Le táirgí Windows, Office ach go háirithe, glactar leis gur aineolaí an úsáideoir, agus gur cheart fónamh air tríd an méid is mó is féidir cinntí a ghlacadh ar a shon.

Go hiondúil áfach is áit éigin idir saineolas agus aineolas atá an úsáideoir.

Tá gá le hoiliúint éigin le toradh fónta a bhaint as ceachtar uirlis.

Ach fios a bheith agat cén toradh atá uait, le roinnt eolais agus go leor foighne, is féidir toradh a bhaint amach.

Ní dóigh liom áfach go bhfuil freagra a ceiste agam do Chaitlín!

2017-05-11

Ciara Ní É

Tá Ciara Ní É ag dul go Philadelphia. Bhí, dá bhrí sin, an Reic deireadh go ceann tamaill san Generator anocht.

Táim ag freastal go rialta ar reic ó bhunaigh Ciara dhá bhliain ó shin é, le oíche spleodrach in Áras na Scríbhneoirí.

Tugann an ócáid ardán d'fhilíocht taibhe, agus is iomaí taibhe fuinniúil atá feicthe ag an lucht féachana ann.

Mar sin féin, is í Ciara í féin ceann de na guthanna is suntasaí atá tagtha chun cinn ann.

Reiceann sí filíocht fuinniúil lena colainn iomlán. Is minic an lucht éisteachta ag gáirí ach tá an dáiríreacht laistiar den ngreann. Réabann sé an saol seascair le dánta láidre faoi thaithí mná óige. Reic sí dán cumhachtach anocht faoina cíocha agus an íde a thugtar orthu agus uirthi.

Lasc na feirge clúdaithe go glic ag greann.

Admhaím go bhfuil col agam le roinnt de na tuairimí a chíorann sí ina cuid filíochta.

Ach bíonn lón machnaimh i gcónaí iontu.

Beidh bearna i saol mo shamhlaíochta d'uireasa Reic. Guím gach rath ar Chiara i bhPhiladelphia.

Agus beidh mé ag tnúth leis an DVD. Ní thabharfadh leabhar a cheart dá filíocht taibh(s)iúil

Mná rialta, mná ainrialta

Tá corraíl ó tháinig sé chun solais go bhfuil an tOispeadéal Náisiúnta Máithreachais (atá sáinnithe i bhfoirgneamh míchuí faoi láthair) le bogadh chuig suíomh ag Oispidéal San Uinsionn. Is le fondúireacht faoi smacht Siúracha na Carthanachta San Uinsionn. Cé gur le hairgead stáit a thógfar an oispidéal nua, is ag an fondúireacht a bheidh úinéireacht.

Luaitear ról na mná rialta i scéal náireach le neachtlanna Magdalena mar cúis cuir i gcoinne an margadh. Ach i bhfírinne is ginmhilleadh atá ag croí na ceiste. Tá imní ar an dream atá ar son fáil fairsing a bheith ar ginmhilleadh, fiú má éiríonn leo leasú a bhaint amach ar an dlí, nach mbeadh oispidéal chaitliceach sásta ginmhilleadh a chuir ar fáil.

Tá, dar ndóigh, bunús leis an imní.

Is bior i mbeo lucht scaipthe ginmhilleadh diúltú ar bhonn coinsiasa bheith páirteach ann. I dtíortha eile tá feidhm bainte as an dlí le mná glúine, nach bhfuil toilteanach bheith páirteach i nginmhilleadh, a briseadh as a bpost. Nó go deimhin a leithéidí a chosc ó dul leis an ngairm sa chéad dul síos, tríd é dhéanamh mar chuid riachtanach de chúrsa oiliúna.

Tá go leor dochtúir ag éirí as a bheith ag cuir ginmhilleadh ar fáil, mar go léiríonn dul chun cinn na heolaíochta - scrúdú ultrafhuaime, an dul chun cinn i leigheas roimh breith - gur neach daonna atá á mharú.

Gan brú dleathach ar oispidéil agus lucht leighis bheadh constaic roimh fáil fairsing ar ginmhilleadh.

Níl aon cheist ach go bhfuil teagasc na hEaglaise faoin gcollaíocht ina dhúshlán do go leor. Níl aon cheist ach an oiread gur tharla rudaí náireacha san am atá caite, nuair ba mhó tionchar an chliarlathas, do mhná a tháinig salach ar an dteagasc sin.

Tá sé ró éasca áfach an milleán ar fad a leagan orthu siúd le gairm cráibheadh.

Is fíor gurbh mná rialta a reachtáil na neachtlanna. Is fíor gurb é teagasc na hEaglaise gur peaca tromchúiseach táth - caidreamh collaí lasmuigh den bpósadh.
Agus go ndeachaigh an Eaglais Chaitliceach in Éirinn bealach piúratánach ar leith ar an gceist.

Ach ní don eaglais amháin, ná do lucht creideamh, atá an tuiscint gur fadhb páiste lasmuigh de chaidreamh buan an phósta.

Eascraíonn an gluaiseacht ar son fairsingiú ginmhilleadh as an dtuiscint gur gá líon na leanaí ag tuismitheoirí míchuí a theorannú. Tá gné aicmeach agus go deimhin ciníoch ann ó thús. Agus dea-ghinic i gceist freisin.

Feictear dom go mbaineann agus gur bhain go leor den col le leanaí lasmuigh den bpósadh le ceisteanna maoine. Tá sé dúshlánach leanbh a thógáil, tá gá le teaghlach seasmhach buan. Is bagairt an páiste gréine a eascraíonn as caidreamh fánach do shocracht daoine eile. Déantar iarracht fáil réidh leis.

Tá go leor cainte tarraingthe ag scéal Tuama. Ionad do leanaí a rugadh lasmuigh den bpósadh, faoi údarás an chomhairle contae ach á reachtáil ag mná rialta. Bhí an ráta báis leanaí in ionad dá leithéidí i bhfad níos airde ná sa phobal i gcoitinne.

Bhain roinnt de sin le heaspa cúraim, agus dhún dochtúir stáit áras eile dá leithéidí ar an mbonn sin.

Ach bhain go leor de le ró phlódú de bharr easpa acmhainní. Ní i ngan fhios don bpobal a tharla seo. Tháinig scéal Tuama chun cinn de bharr ciontacht pearsanta staraí, bean ar chuimhin le drochshampla patuaire na mná rialta i leith páistí an tí contae. Patuaire a d'fhág na leanaí ina sprioc do spochadh gránna ó leanaí eile, ar ghlac sí féin páirt ann.

Léirigh a iniúchadh iarratas lucht eagar an tí contae ar bhreis acmhainní le dul i ngleic leis an ró phlódú. Tugadh an eiteachas dóibh. An gné a tharraing aird ná gur cuireadh na leanaí i seomra faoi thalamh a bhí tráth ina chuid de chóras séarachas an tí. Rinne na ceannlínte gáifeacha 'umar séarachais' as sin. Is dócha gurbh iarracht a bhí ann bheith tíosach le hacmhainní gann.

Ní mór a chuimhneamh go ndearna mná rialta íobairtí le dul sna mná rialta. Cinnte bhí sciar éigin acu a bhain mí fheidhm as a gcumhacht. Agus bhíodar gan amhras múnlaithe ag an sochaí céanna a d'fhág gur chuir teaghlaigh a iníonacha torracha as radharc go háras dá leithéidí, agus a d'fhág gur scríobh a comharsana gustalacha litreacha ag moladh don sagart paróiste go gcoinneofaí ann iad ar mhaithe le drochshampla a sheachaint.

Léiríodh an meon seo go cumhachtach i litríocht na hama, ag leithéidí Mary Lavin agus Walter Macken. Rún oscailte a bhí ann.

Riamh anall tá sé ina bhaol don Eaglais agus don Stáit iad a bheith fite fuaite. Sna meánaoiseanna sa Ghearmáin bhí nath acu

Zwei Schwerter in einer Scheide
Werden schartig beide

Bearnach araon a fhágfar dhá chlaíomh in aon truaill.

Ach tar éis uafáis an Chogadh Cathardha ghlac an meánaicme gustalach Caitliceach seilbh ar an stáit; gluaiseacht a thosaigh i bhfad roimhe le Dónaill Ó Conaill. Ba den aicme céanna na hEaspaig, agus ba uirlis fónta iad. Bhain na dochtúirí feidhm as doicheall na hEaspaig roimh cumannachais chun scéim máthair agus linbh Noel Browne a chosc. Bheadh an scéim chéanna tar éis baint dá rachmas. Riamh ó shin tá dhá chóras sláinte againn, agus an córas príobháideach ag baint leas as acmhainní poiblí. Mothaíonn éinne a bhfuil gustal ar bith acu gur gá dóibh íoc as a sláinte féin. Agus léiríonn na torthaí gur fíor dóibh.

Ós rud é gur chlis ar chliarlathas na hEaglaise ar mórán bealaí, go háirithe sna scannail mí úsáid gnéas, ní fónann siad níos mó mar uirlis smachtaithe. Ach tá siad úsáideach fós mar sceilpín gabhair do teip an am a chuaigh thart. Tá sin compordach agus ní gá dúinn mar phobal féachaint go géar orainn féin.

Tá na rúin oscailte fós linn áfach, agus níl lámh ag an eaglais iontu, cé go bhfuil iarrachtaí ar bun ag cléirigh is mná rialta aonair dul i ngleic leo.

Díthreabh. Meabharghalar. Soláthar dhíreach do theifigh. Glaine sna otharlanna.

Ní creideamh is cúis leo sin, ach saint.

Tá tús éigin curtha le athleasú san Eaglais. Is mithid a mhacasamhail a dhéanamh san stáit. Go radacach, i. Ag díriú ar fréamh na faidhbe seachas ag lorg sceilpíní gabhair  - na Sasanaigh, an Eaglais, na Gearmánaigh, an Aontas Eorpach.

Tá stáit daonlathach síochánta againn ó 1922. Tháinig muid slán ó uafáis an fichiú céad san Eoraip. Tá na huirlisí againn.

Agus sin mo racht go nuige seo.

2017-05-10

Tionscadal Brecht: Amhráin Ón Ré Dhorcha

Léiriú de chuid IMRAM, Féile Litríochta Gaeilge.

I gComhar le Féile Litríochta Idirnáisiúnta Bhaile Átha Cliath

Tionscadal Brecht: Amhráin Ón Ré Dhorcha

Léiriú nua i nGaeilge arna sheiftiú agus arna léiriú ag Eric Fraad. Cuirfidh Caitríona O’Leary amhráin agus téacsanna de chuid Brecht inár láthair chun solas géar a chaitheamh ar an domhan polaitiúil agus sóisialta ina mairimid sa bhliain seo 2017.

Ar an gCéadaoin 24 Bealtaine 2017 cuirfidh Féile Litríochta Idirnáisiúnta Bhaile Átha Cliath i gcomhar leis an bhFéile Litríochta Gaeilge IMRAM Tionscadal Brecht: Amhráin ón Ré Dhorcha /Songs from the Dark Times i láthair in Amharclann Smock Alley. Is é an stiúrthóir Meiriceánach amharclainne agus ceoldrámaíochta Eric Fraad a stiúrfaidh agus is í an t-amhránaí nótáilte Caitríona O’Leary atá mar stiúrthóir ceoil. Tarraingíonn an léiriú Gaeilge seo as monalóga, radhairc, amhráin, saothair éagsúla ceoil agus dánta a chum an file/drámadóir Bertolt Brecht agus na cumadóirí Kurt Weill agus Hanns Eisler d’fhonn comparáidí a dhéanamh idir na réimis fhaisisteacha a tháinig chun cinn sna 1930í agus sna 1940í agus an borradh atá faoi rialtais thiarnúla na heite deise lenár linn féin.

Ba é Brecht an file agus an drámadóir polaitiúil ba mhó a bhí againn san Iarthar sa chéad leath den fhichiú haois agus tá a shaothar chomh suntasach is a bhí riamh. Sna saothair réabhlóideacha aige ar nós Die Dreigroschenoper  agus Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny chuir Brecht agus Weill cor nua sa cheoldráma, san oratóir agus seánraí gaolmhara ceoil, thug brí nua pholaitiúil agus shóisialta dóibh chomh maith le nuálaíocht foirme. Is féidir an rud céanna a rá faoina chuid dánta agus drámaí ar saothar suaithinseach iad. Déanann Amhráin ón Ré Dhorcha ceiliúradh ar an oeuvre liteartha agus ceoil sin i nGaeilge ár linne do phobal ár linne, i dteanga nach minic ar stáitsí na hardchathrach í.

Is í Féile Idirnáisiúnta Litríochta Bhaile Átha Cliath príomhfhéile litríochta na tíre a thugann cuid de na scríbhneoirí is fearr ar domhan le chéile ar mhaithe le díospóireacht, spreagadh, siamsaíocht agus draíocht.
 

Tugann IMRAM lucht féachana agus léitheoirí ar aistear draíochta chun nualitríocht na Gaeilge agus an domhain a chur ina láthair. Bíonn samhlaíocht agus éagsúlacht i gcónaí le sonrú ar chlár na féile, agus meascán neamhghnách de na seánraí éagsúla litríochta, filíocht, prós, drámaíocht agus ceol.
 

Cliar Ealaíne agus Léirithe

Stiúrthóir Stáitse: Eric Fraad
Stiúrthóir Ceoil: Caitríona O’Leary
Cóiréagrafaíocht:  Justine Doswell
Seit & Dearadh Soilsithe: Kevin McFadden
Dearadh Cultacha: Monica Ennis
Dearadh Teilgthe: Margaret Lonergan

Traschruthú agus Aistriúcháin Ghaeilge: Gabriel Rosenstock, Aindrias Ó Cathasaigh

Oirfidigh

Amhránaí: Caitríona O’Leary
Aisteoirí: Seán T Ó Meallaigh, Gearóid Ó Mordha
Damhsóirí: Justine Doswell, Clodagh Farrell, Sarah Carey, Roisin Kearney
Méarchláir: Josh Johnston
Sacsafóin, Cnaguirlisí: Nick Roth
Cláirnéid: Deirdre O’Leary


Dáta: Dé Céadaoin 24 Bealtaine 2017
Am: 8:00 pm
Ionad: Amharclann Smock Alley
Praghas: €10 / €8


Amharclann Smock Alley
6-7 Sráid an Mhalartáin Íochtarach
Barra an Teampaill
BÁC 8, Éire


IMRAM go deo! Ceannaigh leabhar - agus deoch - do chara leat, nó duit féin.


TUILLEADH EOLAIS: Liam Carson 087-2912797; liamog62@mac.com

2017-05-02

I bPríosún Chill Mhaighneann

A bhuí le Caitlín bhí deis agam agus m'iníon freastal ar thuras trí Ghaeilge ar phríosúin Chill Mhaighneann ar an Domhnach. Bhí mé féin ann cheana, ach fadó, fadó.

Ó shin tá iarsmalann curtha leis, agus athchóiriú déanta ar an dteach cúirte béal dorais freisin.

Is san teach cúirte sin a chuir Diarmuid Tóibín, ár dtreoraí tús leis an dturas. Grúpa beag a bhí ionann. Thug sé chomh fada leis an tséipéil i dtosach muid, áit ar pósadh Grace Gifford agus Joseph Mary Plunkett an oíche sular maraíodh eisean.

Ach tá an géibheann ann ó 1796, agus is iomaí scéal corraitheach atá feicthe aige.

Bhí daoine áirithe i Sasana i gcónaí ag iarraidh feabhas a chuir ar cúrsaí príosúin, béim acu ar athleasú seachas pionós. Bhí tionchar ach go háirithe ag baill Cumann na gCarad sna hiarrachtaí. Tógadh an príosún le deá intinn, cill in aghaidh an phríosúnaigh. Níorbh fhada áfach gur thosaigh an fhadhb atá fós linn - róphlódú. Bhíomar ag seasamh i ndorchla íseal gruama agus Diarmuid ag cuir síos ar thuairisc cigire na bpríosún, ag trácht ar ainniseoirí bhochta, fir mná agus leanaí, ina luí ar tuí sna dorchlaí céanna. Gan amhras, dá ainnise iadsan b'fhearr bheith istigh le linn an ghorta ná amuigh. Bhí bia éigin le fáil istigh.

Cúig bliana d'aois a bhí an bhraighdeanach is óige, faoi ghlas as giota de shlabhra a ghoid.

Mar sin féin, is de bharr ceannairí 1916 atá an príosún neadaithe i samhlaíocht na ndaoine agus mothúchán thar a bheith sollúnta a bhí ann seasamh san dorchla ar a raibh na cillíní inár chaith siad an oíche roimh a mbású. Na deartháireacha Mac Piarais béal dorais óna chéile, An Cléireach agus an Cuntaois Markiewicz (a tháinig slán) trasna uathu. Fógra beaga ó 1966 os cionn na dóirse. Michael Mallin ina measc. Mac leis fós beo, ina shagart i Hong Cong. Tugadh ar chuairt ar a athair é sular básaíodh eisean.

Baineann sciathán oirthearach an phríosúin le hiarrachta eile athleasaithe. É níos oscailte agus díon gloine ag tabhairt níos mó solais. Ach radharc ag na hoifigigh ar gach cillín, gan ealú ag príosúnaigh ón siar faire. Is anseo a bhí cillíní Eamonn de Valera i 1916. Bhí sé ann arís le linn Cogadh na gCarad. Faoi 1966 agus an oscailt mar iarsmalann, bhí sé ina Uachtarán. Lámh lena chillín siúd bhí Ned Daly, duine den seachtar dearmadta, iadsan a básaíodh ach nach raibh a ainmneacha ar an bhforógra. Tá stáisiún traenach ainmnithe astu, ar ndóigh. (Bré ina chás siúd). Ach nílid chomh soiléir i gcuimhne an bpobal.

Is anseo freisin a cuireadh Grace Gifford i ngéibheann le linn an chogadh cathardha, as imní faoi thionchar a ealaíne. D'fhág sí a lorg ar a cillín, íomhá de Mhuire agus a leanbh ar an mballa.

Ba mhór idir na cillíní beaga agus an seomra le tinteán a cuireadh ar fáil do Charles Stewart Parnell, a chaith ocht mí faoi ghlas, seachas tréimhse sa Fhrainc ag freastal ar shochraid a nia. Ach ba fear le tionchar agus gustal eisean, agus é faoi ghlas gan triail de bharr a óráidíochta le linn cogadh na talún.

Trasna uaidh atá cillín Roibeard Emmet. Bhí sin iata, obair athchóirithe fós ag dul ar aghaidh.

Amach faoin fhearthainn linn ansin go gclos na mbristeoirí cloch. Golgotha lucht éirí amach, an Conghaileach ceangailte de chathaoir ina measc. Básaithe a chuir corr i stair na hÉireann. Monuar lean básaithe eile le linn cogadh na gcarad.

Chríochnaigh an turas ós comhair sean doras an phríosúin, áit a bhfuil cúig nathair greanta. Seasann siad don gcúig coir a raibh an chroch mar éiric orthu. Is ós cionn an geata sin a chrochtaí na coirpigh go poiblí fadó.

Tá cnuasach bhreá cáipéisí agus nithe arbh le géibhinnigh san iarsmalann.  Ní raibh mórán ama againn féachaint orthu, ó tharla go raibh am scoir buailte linn. B'fhiú tréimhse níos faide a chaitheamh ann.

Tá an turas trí Ghaeilge ar fáil, ach réamhshocrú a dhéanamh tríd rphost a chuir chuig an lucht eagair. Tá na sonraí ar shuíomh oifig na n-oibreacha poiblí.

Áit báite i stair. Is fiú an turas.