2022-06-24
An Fear Deireanach
2022-06-18
Conas caipitleachas faire a scrios
2022-06-15
Comharseilbh, carthain, ceannas, ciontacht
![]() |
Arcadia, Thomas Cole, Fearann Poiblí |
"Dhéanfaidh muidne cinnte de nach mbeidh ach ár macasamhail féin ar an eolas fá seo go deo. Mná iontaofa!"
2022-06-11
Fuil
2022-06-10
Clocha Ard Mhacha
![]() |
Clocha agus leaca a tharraing m'aird - agus geargáil (nua, agus é as áit shílfeá gar don dtalamh) |
![]() |
Sráid an Chaisléain |
![]() |
Doras de chuid na hArdeaglaise |
2022-06-09
Sliabh gCuillinn
Miodhluachair is Aignae fhial,dhá bhan-draoi do bhí 'sa sliabh,do charsat mé cechtur dhe,dhá inghin Chuillinn Chuailgne.Freitighus Aighnae fhiala dhol co bráth re fear líath's nach rachadh le fear dhá thoighacht madh fear óg anarsaidh.Tionólus Miodhluathchair mhalldraoithe Tuatha Dé Danannnó gur dhealbhustair-sean tráan loch doilbhthe draoidheachta.Téid roimpe Miodhluathchair mhaisgusin tTeamhraigh treathain-ghlais;do chuaidh a riocht eilidi deinghean chaomh Chuillinn Chuailgne.Do leansum an fíadh luaimneachéattrom eirluath iomshuaimhneach,agus níor sguiremur deco loch Síthe Cuilinn Cualgne.Aon-bhean ar brú in locha láingan uamhan, gan iomurscáildo rat a gceist misi defá dháltaibh na hingine.Créad do rad ann sin thú, a bhean,a inghean luachair láim-gheal?Dhá fhail óir do bhí fóm' laimhdo chuadur 'sa loch lind-bháin.Geassa ort-sa, a Fhind fhéil,mun' ttucadh tusa in léimar ceand m'uincceadh óir 'sa loch's a ttaphairt dham gan lán-locht.Ann sin do lingus an léim,nocharbh é dob fearr dom' chéill;an leath do lingus fón lochas eadh ro líath co lán-mhoch.As í sin an cheist iar bhfíor,a Channáin gusan gcaom-ghníomh,folt mo chind ro líath co mbladhas eadh ro mhill (mad) liathadh.
2022-06-08
Iniúchadh agus spreagadh chun dóchais
Eamhain Mhacha
![]() |
Jon Sullivan - pdphotos.org, Fearann Poiblí, Nasc |
(Cé gur ghlac mé neart ghrianghraif ní bhfuair mé ceann fiúntach den gcarn ar bharr an chnoic)
Ní raibh mé riamh roimhe in Eamhain Mhacha scéalach na Rúraíochta. Ach is iomaí scéal faoi léite agam - le déanaí chuir mé dhá leagan den dinnseanchas anseo. Bhí sé d'ádh leis na Cnocadóirí treoraí dar chuid féin a bheith linn; shábháil muid costas an turas treoraithe oifigúil (as Béarla) ón Ionad oidhreachta (atá cuanna go maith, ní mór a rá). Cheana féin agus muid ag siúl i dtreo an chnoic ón ionad bhí Réamonn ag aithris scéalta dúinn a bhain leis an áit agus le Cú Chulainn. (Laoch na Laochra!)
![]() |
Radharc ón gcarn |
2022-06-07
Sráideanna Ard Mhacha
‘Gus Séamas a’ Mhurfaidh ’na thaoiseach ar an fhéasta,
Cha dtabharfadh sé urraim do bhodaigh an Bhéarla,
Táim cinnte go bhfuil oiread eile agus breis in Ard Mhacha nach bhfacamar agus gurb fiú cinnte cúpla turas eile a thabhairt ar an mbaile - ach is iontach go raibh treoraí spreagúil eolach ar fáil dúinn, Bheadh sé deacair ag an siúlóir fanach na mionsonraí a thabhairt faoi ndeara ná an t-eolas a aimsiú.
2022-06-06
Capall na Mara
2022-06-05
Aiséirí
FAINIC - PLÉITEAR MIONSONRAÍ DE SCÉAL UÍ MHUIREAGÁIN AISÉIRÍ SA BLAGMHÍR SEO. TÁ SCÉALMHILLEADH ANN DÁ RÉIR.
![]() |
Pláinéad Glas (foinse) |
2022-06-04
Cosán Cholm Cille
2022-06-03
Aighneacht maidir le foilsitheoireacht na Gaeilge
Seo an méid a sheol mé chuig Coiste Gaeilge an Oireachtais maidir le foilsiú na Gaeilge:
1. Réamhrá
Is craosléitheoir mé, agus léim cúpla leabhar Gaeilge in aghaidh na seachtaine go minic. Léim irisí agus tréimhseacháin Gaeilge go rialta – faoi láthair léim Tuairisc, Nós agus Meon Eile (na hailt scríofa) go laethúil; agus na hailt ar rte.ie/gaeilge agus uaireanta ar rte.ie/news/nuacht freisin. Léim na hailt seachtainiúla ar Tuarascáil (An Irish Times) agus anois is arís Seachtain ar independent.ie. Is beag nuachta a léim as Béarla, ach bím ag léamh nuachtán ar líne as Gearmáinis agus Béarla. Tá síntiúis agam le Comhar, Feasta agus An Timire. Tá mé ar dhuine den meitheal deonach a thugann cabhair aistriúcháin/eagarthóireachta don Timire. Bíonn súil amach agam do na píosa léirmheastóireachta Gaeilge nó faoin nGaeilge ar leithéidí writing.ie. Léim cuid de na hailt ar comharttaighde.
Is tuismitheoir freisin mé, ach is é mo thaithí – cé gur léitheoirí maithe mo chlann (atá anois fásta) – gur beag a léigh siad as Gaeilge ó na luath déaga ar aghaidh, ainneoin gur léigh siad go leor as Béarla agus Gearmáinis.
Is blagadóir freisin mé, agus de thimpiste a bheag nó a mhór tá cáil orm as nótaí (seachas léirmheasanna) a scríobh ar leabhair agus ócáidí liteartha. Uaireanta cuireann foilsitheoirí cóipeanna léirmheasa de leabhair nua faoi mo bhráid chun go bhfoilseofaí léirmheas ar mo bhlag. Uaireanta bíonn píosaí liom foilsithe i Tuairisc, Nós nó Comhar.
Is ón dearcadh agus taithí seo atá an aighneacht seo scríofa.
Creidim gur gá plé le hiriseoireacht agus foilsitheoireacht leabhair ar bhealaí éagsúla, cé go bhfuil naisc eatarthu.
2. Iriseoireacht na Gaeilge
An constaic is mó roimh iriseoireacht na Gaeilge ná an easpa leanúnachais; le mo linn féin is iomaí nuachtán Gaeilge ar cuireadh deireadh tobann leis nuair a baineadh an deontas de. Níl mórán cuimhne agam ar Inniu, ach bhí mé i mo léitheoir dílis de chuid Anois, Foinse, Lá (idir sean agus Nua), agus Gaelscéal, fad a mhair siad. Agus thaitin beo.ie go mór liom. Bíonn scéalta maithe scríofa go minic ar rte.ie/nuacht/news – is trua gur ar na laethanta seachtaine amháin a chuirtear leo.
Bhí deacrachtaí dáileacháin ag na nuachtáin clóite ar fad – ach go hiondúil bhí ar mo chumas teacht orthu i siopaí ar leith i mBaile Átha Cliath. Tá an deacracht céanna le feiceáil ag cuid de na tréimhseacháin míosúla agus ráitheacháin, ach is féidir iadsan a dháileadh leis an bpost.
Is dócha gur leigheas áirithe ar an ndeacracht dáileacháin na nuachtáin agus irisí a bheith ar líne – mar atá Tuairisc, Meon Eile agus Nós. Ach bítear ag súil le níos mó ná an focal scríofa agus pictúir ar líne; ní hionann nuachtán nó iris ar líne agus cóip digiteach den rud clóite. Léiríonn Meon Eile an cuir chuige seo, is ardán do físeáin atá ann go príomha, fearacht Molscéal de chuid TG4; ach bíonn ailt scríofa ar fáil freisin.
An mór deacracht dar liom ná go bhfágann an easpa leanúnachais nach bhfuil conair gairme soiléir ann do iriseoirí óga; níl na hacmhainní ann chun go bhfoghlaimeoidís a gceird agus níl bealach chun cinn sa cheird céanna soiléir.
Seachas maoiniú gearr tréimhseach – conarthaí cúpla bliain ar féidir deireadh tobann theacht leo, tá gá le straitéis níos fadtéarmaí a chuireann athraithe teicneolaíochta agus margaidh san áireamh ach a amharcann chuige go ndéantar scríbhneoirí agus na scileanna eile atá de dhíth d'fhoilseacháin nuachta a fhorbairt agus go bhfuil conair fiúntach gairme ar fáil – ag cuir san áireamh go bhfuil na meáin físe agus craoltóireachta mealltach freisin d'iriseoirí óga.
Tá gá freisin le margaíocht, chun go mbeadh léitheoirí agus iadsan nach leithéoirí fós iad ar an eolas faoi cad atá ar fáil.
Tá na huimhreacha reatha an-bheag – is dóigh liom gur thart ar 5,000 cóip a bhí á dhíol ag Gaelscéal. Tá, go bhfios dom, thart ar míle síntiúsóir ag an Timire – tar éis feachtas leanúnach earcaíochta. Is gá méid an mhargadh a aithint agus díriú ar conas cuir leis.
Tá fhios agam ach gan eolas cruinn agam faoi go bhfuil méid áirithe Gaeilge á fhoilsiú sna nuachtáin áitiúla agus go raibh iarrachtaí ann nuachtáin nó seirbhísí nuachta áitiúla a fhorbairt – Goitse i dTír Chonaill, mar shampla.
Creidim go mbeadh sé fiúntach iarracht a dhéanamh – i gcomhar le RTÉ RnaG agus/nó Nuacht TG4 – oifigí áitiúla nuachta a fhorbairt agus iad ag cuir scéalta ar fáil do thréimhseachán níos téagartha Gaeilge.
3. Leabhair Gaeilge
Tá leabhair fiúntacha á chuir ar fáil ag foilsitheoirí na Gaeilge do pháistí agus do dhaoine fásta, idir foghlaimeoirí fásta agus léitheoirí cumasacha. Tá bearna aitheanta ann sna leabhair do dhéagóirí. Cailltear neart léitheoir dá bharr.
Margaíocht agus dáileadh an dúshlán is mó roimh na leabhair atá ann cheana. Tá méid áirithe bainte amach ag an bhfeachtas Love Leabhar Gaeilge, go háirithe tríd an duais a bhronntar i gcomhar leis an Books Ireland Award, mar go mbíonn fógraíocht ann do na leabhair ar an ngearrliosta a fheictear lasmuigh de na gnáth ciorcail liteartha Gaeilge (Sroicheann Gradaim an Oireachtais an dream sinn). B'fhiú an líon duaiseanna a mhéadú anseo; is deacair ficsean, filíocht, agus leabhair taighde a chuir i gcomórtas le céile – b'fhearr go mór dá mbeadh duais ann féin don filíocht agus ceann eile don neamhfhicsean.
Tá formhór na leabhar Gaeilge á dháileadh ag Áis – seachas na leabhar ó Futa Fata a bhfuil cinneadh déanta acu (luaite ag Tadhg MacDhonnagáin i caint do Chumann Merriman) obair le Gill & Macmillan ó thaobh dáileadh agus O'Brien Press ó thaobh margaíochta. Ní bhíonn caidreamh rialta ag gnáth siopaí leabhair le Áis, agus b'é mo thaithí féin (roinnt blianta siar anois) go raibh deacrachtaí ag siopaí leabhair leabhair a ordú ó Áis mar nach raibh córás ríomhaireachta acu, agus nach raibh ar a gcumas glacadh le horduithe do leabhair nach raibh i stoc. Ba cheart féachaint chuige go bhfuil na hachmhainní agus na háiseanna ag Áis chun go mbeadh sé furasta ag siopaí leabhair, agus freisin ag na comhlachtaí a reachtálann aonaigh leabhair i scoileanna, leabhair as Gaeilge a ordú agus a fháil.
Faighim féin leabhair go príomha ó An Siopa Leabhar (ar líne nó sa siopa), nó Litríocht.com nó – go háirithe – ag seolta leabhair. Ach is dóibh siúd san eolas na modhanna sin.
Tógann margaíocht am agus acmhainní; agus ní fheileann cuir chuig deontais Scéim na Leabhair Gaeilge do feachtais ilbhliaintúil ina gcuirtear leabhar nó sraith leabhair roimh an pobal léitheoireachta, ag spreagadh fiosracht sula mbíonn an leabhar ar fáil. Ba cheart amharc arís ar conas a chuirtear maoiniú ar fáil d'fhoisitheoireacht na Gaeilge agus amhrac ar leanúachas.
Tá sé tábhachtach, má tá sraith leabhair á scríobh nó á aistriú, nach mbeadh moill rómhór idir na leabhair. I gcás aistriúcháin go háirithe tá sé tábhachtach nach stopfaí tar éis leabhar nó dhó – má tharlaíonn sin caillfear leitheoirí Gaeilge a rachaidh i muinín na leagnacha Béarla d'fhonn an scéal a leanacht.
Tá an Cúinne Dána ar RnaG agus bhí clár léirmheasa ar feadh seal ar TG4. Ach is gá leanúnachas agus feachtas comtháite margaíochta do na leabhair Gaeilge.
4. Leabharlanna
Bainim féin úsáid as iasachtaí idir leabharlanna chun teacht ar leabhair – uaireanta chomh sean le tríocháidí an chéid seo caite! Ach chun gur féidir leabhar a iarraidh, is gá don leitheoir fhios a bheith acu é bheith ann, agus ar fáil.
Ba cheart catalóg ar leith Gaeilge – nó bealach éasca leabhair Gaeilge a aimsiú i gcatalóg na leabharlanna – a bheith ann. Bheadh gá le eolas bunúsach faoin leabhar – seánra, blurba, léirmheas más ann dó (bíonn, minic go leor i Comhar mar shampla).
Ba mhaith an rud é dá mbeadh leabharlann ar leith Gaeilge ann sna cathracha móra; creidim go bhfuil rudaí beagán níos fearr sna ceantar Gaeltachta.
Mo thaithí féin ná go mbraitheann caighdeán agus leagan amach na leabhar Gaeilge i mbráinse leabharlanna go mór ar fhoireann atá inniúil i nGaeilge a bheith sa leabharlann, agus spéis acu féin i nGaeilge. Is annamh níos mó ná leabhargán amháin Gaeilge do dhaoine fásta i leabharlann, agus meascán mearaí d'ábhar ann sa chaoi is gur deacair teacht "de thaisme" ar leabhar nua soléite.
Tá gá mar sin le feasacht na leabharlannaithe a fheabhsú. Is minic dea-thoil ann ach acmhainní gann.
2022-06-02
Claisceadal Bhaile Nua
Amor omnia vincit
2022-06-01
Seacht gCnoc agus dhá Ardeaglais
2022-05-31
Tír gan teanga, tír gan anam?
Ní maith liom manaí. Tuigim go bhfuil gá leo, gur féidir leo bheith éifeachtach chun scéal a scaipeadh nó slua a ghríosadh. Is dócha go bhfuilim ró-thugtha don anailís agus don céard-faoi-achas, agus don sea-ach-achas. Luaigh mé le déanaí nach maith liom an mana "Tír gan Teanga, Tír gan anam" a bhí chun cinn le linn an Lá Dearg le déanaí. Bhí sé i gceist agam breis léitheoireachta a dhéanamh sular scríobh mé an bhlagmhír seo, ach tá crúóga éagsúla orm faoi láthair agus níl fhios agam caithin a mbeidh an deis agus an fonn orm dul ag tochailt. Agus tá dhá grafaic foilsithe inniu ag Tuairisc.ie a léiríonn cuid den méid a bhí le rá agam go paiteanta:
![]() |
Foinse |
אַ שפּראַך איז אַ דיאַלעקט מיט אַן אַרמיי און פֿלאָטa shprakh iz a dialekt mit an armey un flot~ Max WeinreichCanúint le harm ⁊ cabhlach is ea teanga(Nó státseirbhís sa lá atá inniu ann)
![]() |
Foinse |
Baineann sciar de na mionteangacha seo le náisúin bheaga a bhí ar an dtalamh i bhfad roimh teacht don stáit nua aoiseach. Baineann go leor eile le pobail ó náisúin amháin a bheith fágtha ar an dtaobh "mícheart" de theorainn nuair a bunaíodh na stáit atá anois ann.
Maidir leis an mana "Tír gan teanga, tír gan anam" - luaitear leis an bPiarsach é (agus é canónach sa dioscúrsa dá réir!), agus is cinnte go bhfuil fírinne áirithe ann don náisúin Gaelach - a raibh a urlabhra féin nach mór caillte tráth a raibh an Piarsach ag scríobh. Tá go leor gaois san teanga - sna logainmneacha agus sa bhéaloideas; agus cailleadh neart de nuair a cailleadh an teanga. Baineann an léitheoireacht nach bhfuil déanta (fós) agam leis an scéal seo a rianadh siar - an comhthéacs ina raibh an Piarsach a scríobh a aimsiú, agus a thuiscint. Tá fhios agam áfach ón tús a rinne mé go raibh an Piarsach ag tógáil ar an máchnamh a bhí Tomás Daibhis a dhéanamh maidir leis an dteanga i dearbhú an náisúin don scarúnaí. Bhí Daibhís áfach ag tarraing ar smaointeoirí Gearmánacha - a bhí ag scíobh nuair a bhí lucht labhartha na Gearmáinise scaipthe thar líon mór mionstáit, le gaol scaoilte eatarthu. Aontachtaithe seachas scarúnaithe ab ea Herder agus Fichte - ach an tuiscint acu go raibh an teanga bunúsach don náisiúin.
Baineann náisiúntacht le duine, mar a bhaineann teanga - ach ní gá ná beadh ach Náisiúntacht nó teanga amháin ag duine. Tógadh go dhá-theangach mé féin, agus d'fhoghlaim mé Gearmáinis ag thús mo dhéaga agus tá sí á labhairt go laethúil agam le tríocha bliain anois. Tá na teangacha uilig seo fite fuaite i m'fhéiniúlacht dá réir.
Creidim go láidir i cearta teanga; creidim go láidir go bhfuil dualgas ar an stáít i gcríocha as ar eascair teanga seasamh leis na cearta sin agus seirbhís a chuir ar fáil do lucht labhartha na dteangacha, a thugann spás don dteanga bheith beo agus forbairt.
Ach is le daoine a bhaineann cearta, ní leis an tír - agus creidim gur faoin duine féin glacadh lena oidhreacht (nó é a shéanadh). Na daoine le chéile i ndaonlathas a chinneann conas is ceart don stáít a gcearta a chuir chun cinn. Beidh siar agus aniar agus sárú i gcónaí ann - agus caithfear an tromlachas a sheachaint. Bíonn brú ar acmhainní, ar ndóigh, agus deacrachtaí eile.
Tá gá le plé agus idirdhealú - agus cé go bhfuil mana fearacht Tír gan teanga, tír gan anam fiúntach agus agóid ar bun, tá sé ró shimplí nuair atá idirbheartaíocht ar bun.
Agus sin mo racht go n-uige seo. Seans go mbeidh mé ag filleadh ar an gceist má bhíonn deis agam níos mó leithéoireachta a dhéanamh - an Piarsach, Daibhís, Herder agus Fichte!
2022-05-28
Apacailipsis Sheáin
2022-05-27
Seandálaíocht idirlín
Ina blagmhír inniu luaigh Áine nach raibh fhios aici cad a d'imigh ar http://miseaine.blogs.ie/. Ní ann don freastalaí blogs.ie níos mó - is minic a tharláíonn a leithéid. Dá bhrí sin, thug an meitheal laistiar de archive.org faoin bhfadhb a mhaolú i bhfad ó shin. Baintear feidhm as bogearra ar leith - ransaitheoir gréasáin a chuardaíonn an idirlíon agus a dhéanann cnuaschóipeáil ar na torthaí. Cuireann siad roinnt de na torthaí i dtaisce - "snapshot" - "roghbhlúire".
Tá fáil ar na torthaí seo tríd an "Inneal dul i bhfad siar" ar leathanach archive.org. Is féidir seoladh idirlín ar bith a chuir isteach ansin, agus má tá fáil ar sa chnuasach, taispeánfear féilire de na roghbhlúirí atá ar fáil. Ach brú ar chiorcal thart ar dháta, cuirtear nasc chuig an roghbhlúire ar fáil. Má bhrútar ar an nasc sin, léirítear an leathanach de réir an eolas a fuarthas. Laistigh den chóip den leathanach, oibríonn nascanna mar a dhéanfadh sa bhunleagan, ach gur go dtí cóipeanna eile san taisce a ghabhann siad.
Oibríonn an chóras ana mhaith de chuid den ábhar ar an idirlíon - HTML nó rudaí eile atá ar "dromchla" an idirlín. Uaireanta cuirtear rudaí ar fáil ar éileamh ó bhunachar sonraí, agus ní bhíonn fáil ag an ransaitheoir ar a leithéídí sin. Bíonn sin i gceist go háirithe do rudaí nach bhfeictear gan logáil isteach i freastalaí.
Ach is éachtach an obair atá ar bun ag archive.org - is féidir deontas a cuir ina dtreo anseo. (Déanaim féin amhlaidh, cúpla euro in aghaidh na míosa).