An Fear Deireanach

Cé go bhfuil cóip crua den leabhar seo le húdar Frankenstein agam le fada áit éigin, ní dóigh liom gur léigh mé é. Plé éigin ar úrscéalta diostóipeacha le mná a spreag mé an leagan Kindle a fháil, measaim. Léigh mé le cúpla lá anuas é.

Tá an réamhrá spéisiúil, cur i gcéill gur aimsigh sí agus comrádaí pluais na banfháithe san Iodáil, agus gurb ann a fuair sí scríbhinn an leabhar seo. 

Duine den uasaicme athair an reacaire, ach é tite i ndrabhlás de bharr andúil san imirt. Droim láimhe tugtha dó faoi dheireadh ag a bhuanchara Rí Shasana, faoi thionchar a nuachair. An mac agus a dheirfiúr tógtha i mbochtaineacht agus a dtuismitheoirí marbh. 

Tá an 21ú aois luaite mar dáta na n-eachtraí, ach is teicneolaíocht na 19ú aois atá fós i réim. I ndáiríre, is scéal é seo a scríobh Mary Shelley faoi dobhrón i ndiaidh bás a fhir, agus is faoina cairde agus gaolta an scéal feictear dom. Byron ina measc. Tá cogadh na Gréige agus na Tuirce fós lárnach sa scéal, agus cé go bhfuil Rí Shasana tar éis éirí as, tá na huaisle fós láidir agus cúrsaí sóisialta mar a bhí in aimsir Shelley féin.

Diaidh ar ndiaidh díorthaíonn plá pobail an domhain, ach is tríd súile líon beag uaisle a fheicimid an tsaoil - an reacaire agus a dheirfiúr tugtha ina measc ag mac an rí, agus póstaí a thugann ionad i measc na n-uaisle dóibh.

Scéal sách ait, ach léargas ar meon an phobail lenar bhain Shelley ann, measaim. Leagan uasal le híseal den daonlathas, a shamhlaíonn an ceannaire dea chroíoch de pór na n-uasal a bheith riachtanach. 

Léargas ann ar phaisean agus searc, agus duairceas a leanann as stuacacht. 

Spéisiúil, ach tá an tsaoil athraithe chomh mór sin nár bhraith mé go raibh todhchaíachas ar bith ag baint leis. 

Conas caipitleachas faire a scrios

B'é seo mo léitheoireacht eitleáin ar an mbealach go Beirlín ar maidin. Baineann sé le híoróin an scéil gurb ar ghléas de chuid monaplacht amháin de chuid an chaipitleachas faire a bhí mé á léamh, eadhon Kindle de chuid Amazon, cé gur cheannaigh mé ó fhoinse neamhspleách é. Agus ar ndóigh is ar ghléas android agus ar shuíomh de chuid Google tá na smaointe seo a bhreacadh againn. 

Tá Cory Doctorow den tuairim go bhfuil an dá léamh ar eisceachtúlachas teicneolaíochta mícheart. Níl teicneolaíocht iomlán maith, ná iomlán olc. Ach tá fadhb bunúsach leis an smacht reatha ag grúpa beag comhlachtaí air. Is é a thuairim ná go bhfuil - go háirithe i Meiriceá - an reachtaíocht in aghaidh trustaí lagaithe go mór ó ré Reagan. Dá réir, tá monaplachtaí ag fás i ngach réimse, agus iad go minic fite fuaite le chéile agus níos measa fós leis an rialtas. Fágann méid agus líon beag na gcomhlachtaí nach bhfuil saineolas ach ag na feidhmeannaigh arda iontu, feidhmeannaigh a bhí fostaithe ag roinnt de na comhlachtaí faoi seach. Agus is minic ansin na feidhmeannaigh céanna ag obair do na rialtóirí - ach ag filleadh tar éis seal ar na monaplachtaí arís.

De dheasca an líon beag daoine atá i gceist agus an caidreamh eatarthu leanann an dlúthú - agus is deacair é a bhriseadh.

Tuigimid ar fad an dochar a dhéanann na líonraí sóisialta - ag cuir daoine a bhfuil tuairimí baolacha i dteagmháil le chéile. Tá taobh dearfach freisin ann. Is deacair an Pop Up Gaeltacht nó an Dream Dearg a shamhlú gan na meáin shóisialta. 

Is é a mhaíomh nach é go bhfuil argóintí lucht na teoirice comhcheilge feabhsaithe, ná ní hé go dtugann na meáin shóisialta bealaí níos éifeachtaí dul i bhfeidhm ar dhaoine. Cuireann sé daoine le tuairimí láidre imeallacha i dteagmháil le chéile. An rud atá athraithe dar leis ná go bhfuil corbacht agus comhcheilg ann dáiríre, mar sin go bhfuil cuma an réasúin ar teoiricí comhcheilge dá réir. Luann sé scanall úsáid na n-ópóideach i Meiriceá mar shampla - bhí cuma na fírinne ar na torthaí eolaíochta a mhaígh gan dochar a bheith ann. Agus ar ndóigh roimhe sin bhí Tabac Mór agus Ola Mhór ag cuir an eolaíocht as a riocht ainneoin go raibh fhios acu go maith go raibh a gcuid táirgí dochrach.

Faoi láthair tá na rialtóirí ag éileamh go ndéanfadh na comhlachtaí meáin shóisialta níos mó chun fuathchaint agus bréagnuacht a chosc.

Dar leis gurb é sin an bealach mícheart - bíonn ollshonraí agus ollchomhlachtaí de dhíth chun bheith in ann a leithéid a dhéanamh. Agus stopann sé sin na rialtóirí as comhlachtaí a bhriseadh suas. Ach toisc go bhfuil buntairseach méide leis na comhlachtaí, ní féidir le modhanna agus iomaitheoirí nua a theacht chun cinn.

Níl sé ar leas na hollchomhlachtaí an diúltachas a chosc - is mó aird a fhaigheann a leithéid, agus is aird atá á dhíol acu le lucht fógraíochta. 

Aontaíonn sé go pointe leis an mana gur tusa an táirge, mura bhfuil tú ag íoc as - ach nach réiteach íoc as, mar go dtreiseoidh sé sin lucht rachmais, agus go bhfágfaí an chuid eile againn níos mó i dtuilleamaí na monaplachtaí. 

Tá teicneolaíocht faisnéise mar dlúth agus inneach an tsaoil, is bunaithe ar ríomhaire ginearálta atá mórán gach táirge. An réiteach dá réir na iliomad mion chomhlacht in iomaíocht, ach caighdeáin agus prótacal chun go bhféadfaí sonraí a bhabhtáil idir córais agus gléasanna díláraithe. Bhí smacht ag an úsáideoir. 

Téis ciallmhar stuama. Is an éagóir maoine inneall mórán gach géarchéim in aois seo na géarchéime. Níl réiteach ar sin ach dílárú agus cothromas. 

Tá an leabhar ar fáil anseo 

Comharseilbh, carthain, ceannas, ciontacht

FAINIC - PLÉITEAR MIONSONRAÍ DE SCÉAL UÍ MHUIREAGÁIN An Choilíneacht SA BLAGMHÍR SEO. TÁ SCÉALMHILLEADH ANN DÁ RÉIR.

Arcadia, Thomas Cole, Fearann Poiblí

San scéal "An Choilíneacht" feicimid "múinteoir" ag míniú fíorstair an phobal do ábhar múinteora. Fuílleach an chine daonna iad "An Phobal" - cúpla céad duine ina gcónaí i ngleann iargúlta ar oileáin torthúil mara, folaithe agus cosanta ag sléibhte agus coillte. Diaidh ar ndiaidh foghlaimíonn an dalta fíor stair an Phobal - atá ceilte ar éinne nach múinteoir iad - ón múinteoir.

Eascraíonn an Phobal as coilíneacht a bhunaigh rachmasóir ar mhaithe leis féin nuair a bhí an tubaiste timpeallachta follasach; coilíneacht ina raibh amhais an rachmasóra agus beagán eile in uachtar agus mná go háirithe in íochtar.  Tarlaíonn, nuair atá sé follasach go bhfuil an sibhialtacht lasmuigh teipthe, ceannairc i measc na n-amhas; agus bíonn cúrsaí níos measa do formhór na ndaoine nach den dream beag amhais iad. Daoirse oibre i ndán do chách; daoirse collaíochta i ndán do na mná; ocras nó bás foréigneach i ndán d'éinne a dheineann iarracht éalú chun na coillte.

Beartaíonn líon beag ban, sna coillte agus i measc na mná leapan ag na hamhais, nach bhfuil de réiteach ar an scéal ach éirí amach, agus sibhialtacht nua a thógáil ar fothracha na coilíneachta. Léirítear sa scéal conas mar a éiríonn leo; agus go bhfuil sé beartaithe acu go gcuirfí an stair leis na corpán nach féidir iad a sheachaint má tá éirí amach le bheith ann.

"Dhéanfaidh muidne cinnte de nach mbeidh ach ár macasamhail féin ar an eolas fá seo go deo. Mná iontaofa!"

Cé go ndeirtear go bhfuil cách comhionann sa phobal, is léir gurb iad na múinteoirí, atá ar an eolas faoin bhfíor stair, agus an stair a chuaigh roimhe, atá i gceannas. Iad airdeallach ar na tréithe sainte a d'fhéadfadh an coimheá a chuir as a riocht, agus ar a gcumas iad a mhúchadh. Ní mínítear conas, ach ar ndóigh tá neart de na drochthréithe daonna atá foghlamtha agus a mbeadh oideachas sa chiall is leithne leor dóthanach chun iad a mhúchadh. Baineann sé sin go háirithe le saint agus ceann de na hábhair eile a phléitear go mion sa scéal - an dóigh go raibh ciníochas fite fuaite sa sochaí díreach roimh an teip, agus é ina mhodh smachtaithe ag an t-aos beag i gceannas. 

Dhá rud eile a phléitear mar chúis leis na fadhbanna ná creideamh; agus lánúnachas, agus grá collaí. Mheas mé (ach is creidmheach mé) an píosa faoi chreideamh sa scéal a bheith measartha eadomhain agus níor aithin mé mé féin ann; cé gur dúradh go mbeadh cead ag an gcéad glúin cloí leis an gcreideamh, nach mbeadh cead acu é a sheachadadh. Míníodh freisin, ó tharla nár tharrtháil a nDia daoine a chreid in gcreideamh ón tubaiste, go nglacfaidís leis go réidh nach raibh a gcreideamh fíor. Ní dóigh liom go bhfuil creideamh ar bith a shíleann sin; cé go bhfuil grúpaí beaga Críostaí ann gan amhras atá ag dreim leis "An Rapture" - go dtógfar ná fíréan ar neamh d'aon iarracht chun iad a tharrtháil ón tubaiste. Tá formhór na gcreideamh níos casta ná sin, agus is deacair liom a shamhlú go ngéillfí don coinníol a bhí luaite san scéal - ach níl sa scéal ag deireadh an lae ach sceitse de shaol a bheadh níos casta dá mba ann dó.

Bhí an pointe faoi leanaí a bheith á tógaíl scartha óna dtuismitheorí bitheolaíochta spéisúil - níor míníodh sa scéal conas a ghinfí iad. Bheadh sé le tuiscint, go háirithe agus gan ach pobal beag ann, go mbeadh córas éigin ann chun páistí folláine a ghineadh chun an pobal a choinneáil seasmhach. Tá méid an phobal luaite, ach níl an coibhneas idir fir agus mná; seachas go bhfuil fir fós ann agus mar sin gur ar gnáthbhealach a gintear clann. Bheadh ceisteanna agam áfach faoi an mbeadh pobal de 300 dáiríre inbhuanaithe - sin an teorainn a luaitear le hacmhainní an tearmainn atá acu, agus atá i gcosúil fíor leochaileach. 

Mheabhraigh an scéal dhá scéal eile dom a phléann le saol gan fir - cé nach bhfuil a leithéid i gceist go baileach sa scéal seo; saol gan patrarcacht atá ann.

San scéal Herland a phléigh mé anseo cheana - agus gearrscéal a léigh mé i bfad siar Houston, Houston, Do You Read? 

San dá scéal sin, saol iomlan gan fir atá i gceist ach tagann triúr fear isteach san saol sin agus is trina súile siadsan, nó le bheith cruinn tríd súile an duine is mó a bhfuil bá aige leis na mná a insítear an scéal. Spéisúil go leor, agus rud nach raibh fhios agam i dtosach - mná a scríobh an dá scéal, i 1915 agus 1977 faoi sheach.

Cabhraíonn ficsean samhlaíocht amharc ar fadhbanna agus réitigh a shamlú. Comhtráthúil go leor tháinig an aiste seo Instructions for the Age of Emergency  mo threo inné agus mé ag machnamh ar an scéal seo agus na ceisteanna a tharraingíonn sé anuas. Níl - go bhfios dom - aon rud le Monica Byrne léite liom. Ach tá an leabhar a luaigh sí A Paradise Built in Hell: The Extraordinary Communities That Arise in Disaster le Rebecca Solnit anois ar mo liosta. 

Pointe suntasach in san aiste, agus pointe atá thar a bheith tráthúil - baineann go leor den dioscúrsa faoi IS ag gabháil seilbh ar an domhain le himní an líon beag fear geal atá anois i seilbh na cumhachta go dtiocfaidh deireadh le domhan s'acu. Tiocfaidh, gan amhras - agus is gá go dtiocfadh mar níl sé inbhuanaithe. Ceist eile conas. [An an ábhar sin, ritheann scéal eile liom Emergency Skin le  N. K. Jemisin (ar fáil saor in aisce anseo)]

Is breosla na scéalta seo, idir diostóip agus útóip, chun machnamh a dhéanamh ar conas an saol a athrú - táimid i Ré na Géarchéime, agus ní féidir teacht slán gan an status quo a athrú, agus athrófar é - ach an n-athrófar chun feabhais é, nó an mbeidh cogadh agus ár ann? Tá na hacmhainní ann an pobal a chothú - ach níl na hacmhainní ann don saol santach caifeach atá an bheagán - muide ina measc - ag caitheamh ar chostas an mórán. Ar nhaithe linn féin tá leasú de dhíth. 

Is maith liom go bhfuil roinnt den ábhar seo á chíoradh as Gaeilge anois - féach freisin An Dara Rogha  le Celia de Fréine. 

Fuil

FAINIC - PLÉITEAR MIONSONRAÍ DE SCÉAL UÍ MHUIREAGÁIN FUIL SA BLAGMHÍR SEO. TÁ SCÉALMHILLEADH ANN DÁ RÉIR.

Murab ionann agus na scéalta eile sa chnuasach, tá tús an scéil seo lonnaithe go luath sna meánaoiseanna, agus i lár na hEorpa. Baineann Seán Ó Muireagáin a chasadh féin as scéal na súmairí fola chun eachtra a leanann thar roinnt céadta bliain a insint agus chun ceisteanna éagsúla a chíoradh go hindíreach - dílseacht, piseogacht, timpeallacht, agus araile. 

Tosaíonn an scéal amach coinbhinsiúnta go leor - na huaisle agus a saighdiúirí ag imirt cos ar bolg ar na tuathánaigh in aimsir ocras agus anró. Casadh i dtreo an uafáis ansin - leanaí ag dul ar iarraidh, agus teaghlach an tí mhóir ag dul i bhfolláine agus i neart. Aois mínádúrtha á bhaint amach acu, agus a leanbh gan a bheith ag dul in aois in aon chor... Ráflaí faoi ól fola.... Ceannairc na saighdiúirí agus slad... An seirbhíseach dílis a tharrthálann an mac a bhfuil gean aici air. An teitheadh ó áit go háit nuair a thugann daoine faoi ndeara an leanbh gan a bheith ag dul in aois - an seirbhíseach á choinneáil beo lena cuid fola féin. Dílseacht agus gean a leanann ó ghlúin go glúin ina teaghlach sise. 

Dílseacht a dhéanann leas an teaghlaigh ar feadh seal, de bharr saibhreas le hoidhreacht agus go háirithe de bharr an eolas is féidir leis an mac síor óg a chnuasach agus é ag léamh go fadsaolach ina thearmann sa choill. Ach san áit a bhfuil rachmas tá formad agus i cogaí na meánaoiseanna is féidir le formad bheith marfach. 

Agus de réir mar a leanann forbairt creimtear tearmann na coille. Casadh glic san scéal an dóigh a chinntíonn an príomhcharactar a sholáthar fola nuair nach dtig leis an teaghlach soláthar do níos mó - agus fós gan dochar a dhéanamh do dhaonnaí. 

Súmaire daonnachtúil léannta. 

Casadh eile sa scéal nuair atá an coill á dhíothú, agus gá arís le teagmhálacha daonna. Agus gá freisin críoch a chuir le saol fhada... 

Fearacht aon scéal samhlaíochta mar seo, beidh a léamh féin ag gach léitheoir ar na ceisteanna a spreagtar. 

Ach tá an insint agus an t-atmaisféar ana chliste, agus spreagtar comhbhá le neach atá an-éagsúil leis an ghnáthdhuine. 

Ábhar machnaimh go leor! 

Clocha Ard Mhacha

Clocha agus leaca a tharraing m'aird -
agus geargáil (nua, agus é as áit shílfeá gar don dtalamh)

Thug mé na clocha faoi ndeara in Ard Mhacha. Bhí neart foirgneamh tógtha le comhcheirtleán Droim Mairge - cloch thar a bheith áitúil, baile fearainn de chuid Ard Mhacha is ea Droim Mairge (Logainm, Placenames NI). An Ardeaglais Protastúnach féin, cé go bhfuil sé tógtha le gaineamhchloch, is as an chomhcheirteán atá an an íoslach tógtha. Mar atá ballaí go leor tithe eile. Ach ní taobh leis an gcloch áitúil amháin atá na tithe, cé go raibh neart acu ann. Ach tá go leor foirgnimh eile tógtha le aghaidh cloiche cuanna galánta. 

Bhí snas ar foirgneamh an CATT, a bhí trasna ón óstán ina raibh mé ag cuir fúm. Bhí tithe cónaithe agus gnó cuanna cloiche fairsing.

Sráid an Chaisléain 

Agus is minic go raibh na clocha greanta. Thug mé suntas do na leaca pábhála ina raibh siombail greanta. Agus bhí an cuma air go raibh cúram á dhéanamh den gcloch, é glan cuanna. Thaithin sé go mór liom. 

Doras de chuid na hArdeaglaise

Sliabh gCuillinn

Gnó na Cnocadóirí cnocadóireacht, ar ndóigh, agus ar an Domhnach i ndiadh dúinn cuairt a thabhairt ar Chathair Ard Mhacha thugamar faoi Sliabh gCuilinn. Tá cáil ar an sliabh san Rúraíocht agus sa bhFiannaíocht go háirithe - sa scéal Feis Tigh Chónáin (CELT, agus athinsint bhreá ag Darach Ó Scólaí).

‘Aon do ló dá raibhe misi & maithe fhian Éirionn a nAlmhain ag ól & ag aoibhnus, & tarla aimhsiughadh mór cugum ann .i. días ban do Tuathaibh Dé Dananntuc grádh damh-sa a n-aoinfheacht; & is amhlaidh tarla dhóibh a bheith 'na ndias ndeirbhseathur dhá céile,  eadhón Miodhluachar & Aighne a n-anmanna, & tug an dara bean díobh freiteach nach rachadh sí le fear liáth co bráth .i. Aighne. Arna chlos sin do Miodhluachair .i. a derbhshiur eile, do thionóil sí draídhthe Tuath Dé Danann a n-aon-ionadh & do dhealbhadur loch doilbhthe draídheachta ar leath-taoibh Shléibhe Cuillinn Chúailgne .i. do budh de chloind Cuillinn Chuailgne an días ban sin féin; & dá ndeachdís fir domain faí in loch sin, do badh liath iat dá éis. 

...

 Arna chlos sin don fhéin, do líonadur do thuirsi & do dhobrón & do leigedur trí gártha móra ós aird a ttiomchioll in locha; gurab de sin atá Loch nDoghra ar in loch sin & biaidh co bráth.

...

Agus adubairt Fionn an láoi ann:

Miodhluachair is Aignae fhial,

dhá bhan-draoi do bhí 'sa sliabh,

do charsat mé cechtur dhe,

dhá inghin Chuillinn Chuailgne.

Freitighus Aighnae fhial

a dhol co bráth re fear líath

's nach rachadh le fear dhá thoigh

acht madh fear óg anarsaidh.

Tionólus Miodhluathchair mhall

draoithe Tuatha Dé Danann

nó gur dhealbhustair-sean trá

an loch doilbhthe draoidheachta.

Téid roimpe Miodhluathchair mhais

gusin tTeamhraigh treathain-ghlais;

do chuaidh a riocht eilidi de

inghean chaomh Chuillinn Chuailgne.

Do leansum an fíadh luaimneach

éattrom eirluath iomshuaimhneach,

agus níor sguiremur de

co loch Síthe Cuilinn Cualgne.

Aon-bhean ar brú in locha láin

gan uamhan, gan iomurscáil

do rat a gceist misi de

fá dháltaibh na hingine.

Créad do rad ann sin thú, a bhean,

a inghean luachair láim-gheal?

Dhá fhail óir do bhí fóm' laimh

do chuadur 'sa loch lind-bháin.

Geassa ort-sa, a Fhind fhéil,

mun' ttucadh tusa in léim

ar ceand m'uincceadh óir 'sa loch

's a ttaphairt dham gan lán-locht.

Ann sin do lingus an léim,

nocharbh é dob fearr dom' chéill;

an leath do lingus fón loch

as eadh ro líath co lán-mhoch.

As í sin an cheist iar bhfíor,

a Channáin gusan gcaom-ghníomh,

folt mo chind ro líath co mbladh

as eadh ro mhill (mad) liathadh.

Níl fhios agam cathain nó conas a rinneadh Cailleach Béarra as Meáluchair i mbéal an phobail, ach is Loch na Caillí Béarra atá ar an loch. Bíonn daoine ag snámh sa loch anois ach níor chuala mé liathadh ag teacht ar éinne acu!

Deirtear freisin gurbh ann a bhí Culann Gabha ina chónaí agus gurbh ann a fuair Séadanta a ainm nuair a bhí sé mall don gcóisir agus mharbh an chú!

Loch na Caillí Béarra - Loch nDoghra 

Cé go bhfuil cosáin marcáilte agus bealaí éasca go barr, bhí conair leagtha amach ag an treoraí Seán Ó Fearghail dúinn a bhí níos cosúla le gnáth siúl sléibhe agus thugamar faoi le fonn - bhí an aimsir linn.  Thosaigh muid amach ar cosán tríd an choill ón gcarrchlós, tríd siamsaíocht do ghasúir - conair síogach. (Ní raibh sé baileach chomh kitschig is a bhíonn a leithéid go minic).

Níorbh fhada áfach gur ghearr muid tríd an gcoill,  suas go dtí bóthar eile (tá deis ann tiomáint thart ar an sliabh i dtreo amháin) agus ansin tabhairt faoin sliabh i gceart. Dreapadh sách géar a bhí i gceist go dtí gar don mullach - ach bhí sé tirim agus an cosán sách soiléir. De réir mar a chuaigh muid in airde bhí radharcanna níos fearr agus níos fearr againn ar cheantar Chuailgne (an tsean reachta - bhí radharc i bhfad againn, measaim go bhfaca mé Reachrann Átha Cliath ar íor na spéire). 

De réír mar a bhíomar ag druidim le mullach na sléibhe bhí an radharc a leithniú ar bhealach nach minic in Éirinn mar go bhfuil formhór na sléibhte ina gcuid de shliabhraon. Mar sin, cé nach sliabh ard atá ann, tá radharc iontach uaidh.

Tá carn ar mullach na sléibhe - Sí Chuilinn an scéil - agus is féidir dul isteach ann, tá obair seandálaíochta déanta air agus an seomra ann neartaithe. Idir dhá mhullach atá Loch na Caillí Béarra, agus lean mórchuid againn ar aghaidh sa treo sin, cé gur chas roinnt ar ais chun dul síos ar chósán níos fusa ón mullach agus ar ais ar an mbóthar ciúin.

Bhí sé sách gaofar ag an loch, agus leanamar ar aghaidh go dtí foscadh an dara charn ar mullach eile chun greim lóin a ithe. Síos ansin ar chosán measartha soiléir le treor anois is arís i bhfoirm saghad cruach ar chuaille. Tríd bogach agus ar aghaidh ar shleasa thoir na sléibhe go dtí an choill, tríd ar bhriseadh tine, áit ar tháinig muid arís go dtí an bóthar coille. 

Bhíomar ar ais sa charrchlós in am do chupán caife (oighreata mo rogha) agus ceapaire blasta san caifé ag an gcarrchlós. Siúloid taithneamhach, agus ana lá chuige. 

Iniúchadh agus spreagadh chun dóchais

Tá mé ar mo bhealach abhaile ó seoladh an leabhair Pobal na Gaeilge: Daonra, Institiúidí, Stádas, agus Cumhacht le Pádraig B. Ó Laighin. Bhí slua maith i gclub na múinteoirí le bheith i láthair don seoladh seo - seoladh an leabhar cheana i gConamara agus sa Bhruiséil. Bhí Liam Mac Cóil ina chathaoirleach agus is é Colmcille Ó Monacháin a rinne an leabhar a sheoladh. Labhair siad araon agus Pádraig féin faoin leabhar - iniúchadh ar cheist na Gaeilge san dá dlínse ar an oileán seo, an "milseacht briathra agus sínteoireacht aimsire", an coup atá curtha i gcrích dar le hiniúchadh Phádraig chun an Ghaeilge a dhíbirt as riarachán an stáit.

B'é samhail Cholmcille don iniúchadh atá déanta ag Pádraig agus a bhfuil torthaí agus fianaise sa leabhar, ná aimhréidh olla a bheith bainte as a chéile agus na snáithe ar leith aimsithe go néata.

Ní scrúdú amháin atá sa leabhar áfach - nó ba dheacair dóchas a bhaint as sin - ach in éineacht leis an fáthmheas tá oideas leighis molta ag Pádraig. 

Tá cóip léirmheas bronnta aige orm, agus tá súil agam, ach é bheith léite agam, go mbeidh tuairimí liom féin le cuir leis an méid thuas. 

Luaigh Colmcille go sonrach go raibh na sleachta as buncaipéisí Béarla agus Fraincise aistrithe go Gaeilge aige, agus an téarmaíocht cuí aimsithe aige chuige sin. Is beag mo scil féin i socheolaíocht agus dlí-eolaíocht - ach tá dóchas agam go mbeidh adhmaid le baint agam mar sin féin as idir anailís agus moltaí. 

Pobal na Gaeilge: Daonra, Institiúidí, Stádas, agus Cumhacht

Pádraig B. Ó Laighin

Cló na nGael 

Eamhain Mhacha

Jon Sullivan - pdphotos.org, Fearann Poiblí, Nasc

(Cé gur ghlac mé neart ghrianghraif ní bhfuair mé ceann fiúntach den gcarn ar bharr an chnoic)

Ní raibh mé riamh roimhe in Eamhain Mhacha scéalach na Rúraíochta. Ach is iomaí scéal faoi léite agam - le déanaí chuir mé dhá leagan den dinnseanchas anseo. Bhí sé d'ádh leis na Cnocadóirí treoraí dar chuid féin a bheith linn; shábháil muid costas an turas treoraithe oifigúil (as Béarla) ón Ionad oidhreachta (atá cuanna go maith, ní mór a rá). Cheana féin agus muid ag siúl i dtreo an chnoic ón ionad bhí Réamonn ag aithris scéalta dúinn a bhain leis an áit agus le Cú Chulainn. (Laoch na Laochra!)

Radharc ón gcarn

Agus muid níos giorra don gcarn phléigh sé a bhfuil léite aige le AE agus a thuisicnt siúd ar chomhfhios na cruinne. Is cinnte go bhfuil áiteanna ann ina mhotháimid teagmháil leis an crunne agus na sinsir - ceist gan fuascailt dar liom an é sin toisc gur tharraing a leithéid d'áit ár sinsir freisin nó an é tionchar na scéalaíochta agus na cuimhne a fhágann amhlaidh muid. Measaim go bhfuil meascán den dá rud i gceist. (Ach is pápaire mé féin agus amhras orm faoi chomhfhios thairis sin a bheith ag an gcruinne; cé go bhfuil spioraid ann, agus cultúr, agus cuimhne).

Cé nach sílfeá é agus tú ag dreapadh an chnoic tá léargas i bhfad óna bharr. Níl ach roinnt paineál eolais le feiceáil, seachas sin is cnoc glas atá ann - agus an féar fágtha fada ar mhaithe le beacha. Fáinne crainn thart ar na claíocha. Cnoc saorga ar bharr an chnoic nádúrtha.

Áit shollúnta. Agus muid ag seasamh ag a bharr, ag éisteacht le reacaireacht Réamoinn bhí clamháin agus preacháin ag guairdeall san aer thar ar an gcnoc - ag meabhrú Macha agus an Mór Ríon dom! Fairsinge spéire a bhraith mé ann. Cinnte, an chathair le feiceáil ag bun na spéire agus spuaic dúbailte na hArdeaglaise Caitlicí. Agus an caireál a tháinig an gar don gcnoc fós ann, ach ceilte ag athfhás crainn. Ach fós mhothófá gur áit lasmuigh den am a bhí faoi do chosa. Áit mídheamhain. 

Stair agus machnamh á reic

Táim thar a bheith sásta go raibh deis agam faoi dheireadh dul chomh fada le hEamhan Mhacha. Log iontach tábhachtach i scéalaíocht na nGaeil agus a gcuimhne. 

Sráideanna Ard Mhacha

Bhí sé d'ádh orainn gur éirigh leis an té a rinne turas na Cnocadóirí ar Ard Mhacha a eagrú dul i dteagmháil le Réamonn Ó Ciaráin, fear oilte gnóthach as Ard Mhacha. (Tá sé ainmnithe le déanaí ina phríomhfheidhmeannach le Gael Linn - bhí sé gnóthach roimhe sin leo agus le heagraíochtaí teanga eile - agus is beatháisnéisí Chú Chulainn, Laoch na Laochra é)

Bhí sé in éineacht linn ag an ardeaglais Protastúnach agus d'inis dúinn faoi na foirgnimh thart air, a tógadh mar chuid de uaillmhian an Ardeaspag Robinson Ollscoil a bhunú in Ard Mhacha. Shiúlamar síos ansin chomh fada le múrphictúir iontach ina bhfuil mórán de ghnéithe cultúrtha Ard Mhacha ceaptha air; agus i ngar dó Cros gan Scríbhinn i gcuimhne íosparaigh - páistí óga formhór acu - pléascán gáis i 1967. Cros a tógadh traidhfil blianta ó shin. 

Bhí brú áirithe ama orainn toisc go raibh muid ceaptha bheith ag an Ard Eaglais Chaitliceach um meán lae - ach bhí íota caife ar go leor, go háirithe iadsan a tháinig ar maidin ó Bhaile Átha Cliath. Bhí caife le fáil acu in Aonach Mhacha  agus deis ag Réamonn sciúird tríd an fhoirgneamh cuanna a thabhairt dúinn agus deis freisin dhá scannán gairide a roinnt linn faoin dtogra pobal seo agus an foirgneamh cuanna atá acu anois - áit do eagraíochtaí éagsúla Gaeilge - Gael Linn, Cairde Teo, Cleamairí Ard Mhacha - agus spás ar fáil d'ócáidí cultúrtha agus ranganna. Spreagúil!

Tar éis dúinn cuairt (níos giorra ná mar a bhí beartaithe) a thabhairt ar an Ardeaglais Chaitliceach agus lón a ithe i mbialann deas Toni's chuaigh muid go hEamhain Mhacha. Tá blagmhír dá chuid féin dlite do sin.

Nuair a d'fhilleamar ó Eamhain Mhacha thug Réamonn tríd sráideanna Ard Mhacha muid, a stopadh ag an b"Poll sa Bhalla" mar a bhíodh ar teaghlaigh daoine sa charcair a gcuid bia a bhrú tríd, thar an áit a rugadh Máel Máedóc Ua Morgair agus amach go dtí an áit ar crochadh an file agus rópaire Séamas Mór Mac Murchaidh (a bhfuil an iomaí leagan ar a ainm is cosúil!)

Is reacaire den scoth é Réamonn agus d'inis sé scéal a bheatha agus a bhás agus an méid a thit amach ina dhiadh go bríomhar beoga.

Ar mhullach Shliabh gCuilinn bhí an choirm á réiteach
‘Gus Séamas a’ Mhurfaidh ’na thaoiseach ar an fhéasta,
Cha dtabharfadh sé urraim do bhodaigh an Bhéarla,

’Gus anois tá sé in Ard Mhacha is gan fáil ar a réiteach

 Táim cinnte go bhfuil oiread eile agus breis in Ard Mhacha nach bhfacamar agus gurb fiú cinnte cúpla turas eile a thabhairt ar an mbaile - ach is iontach go raibh treoraí spreagúil eolach ar fáil dúinn, Bheadh sé deacair ag an siúlóir fanach na mionsonraí a thabhairt faoi ndeara ná an t-eolas a aimsiú. 

Capall na Mara

Bhí clár speisialta ag An Saol ó dheas ó Óstán an Merrion i lár chathair Bhaile Átha Cliath agus taispeántas de ealaíon Liam Ó Néil á oscailt, agus naomhóg de chuid Eddie Hutch mar chuid de. Ní raibh ar mo chumas freastal ar an dtaispeántas sular bhog sé go dtí Dánlann an Oriel.

Tá seal caite agam ag siúl cnoic agus cósta Chorca Dhuibhne mórán gach bliain ó 2003, fillimid arís is arís ar ar mhaithe leis an dtírdhreach. Tá draíocht sa solas athraitheach a chruthaíonn dathanna faoi leith.

Tá sin gafa ag Liam Ó Néil sa sraith pictiúir seo a léiríonn naomhóga i mbun oibre ar canbháis móra. Dathanna láidre geala. Níl eolas agam ar an gceird ach bhraith mé go raibh gluaiseacht na bhfear agus na farraige ceaptha aige ar bhealach diamhair éigin. 

Is iomaí grianghraf glactha agam, agus tá cinn iontacha feicthe agam a ghlac daoine eile. Ach tá toise éigin ar leith, draíocht éigin san ola dhath a mhúsclaíonn mothúcháin nach bhfuil ar chumas grianghraf dá fheabhas a ghiniúint. 

Tá mé thar a bheith sásta gur chuala mé an clár agus gur spreagadh mé le cuairt a thabhairt ar an ndánlann. (Níl an t-airgead ná go deimhin an spás agam aon cheann de na na canbhás iontacha a bhreith liom!)

Bhí mé faoi gheasa go háirithe ag an gcéad pictiúir thuas, potaí gliomaigh á ardú faoi sholas na gealaí. Asarlaíocht! 

Aiséirí

FAINIC - PLÉITEAR MIONSONRAÍ DE SCÉAL UÍ MHUIREAGÁIN AISÉIRÍ SA BLAGMHÍR SEO. TÁ SCÉALMHILLEADH ANN DÁ RÉIR.

 

Pláinéad Glas (foinse)

San scéal Aiséirí tá comhlacht mhór tar éis criú bheag a sheoladh chun domhain nua a aimsiú agus an domhain seo ar thairseach thubaiste aeráide. Foireann de chúigear duine, captaen, oifigeach slándála, bitheolaí, saineolaí talmhaíochta agus innealtóir. Agus intleacht shaorga ar a dtugtar Aoife. Seachnaíonn Seán antramorfachas thar sin áfach, agus tá an IS ag feidhmiú go fuar de réir prótacal agus algartaim réamhroghnaithe na comhlachta. Tá na daoine iad féin, ach a ndúisítear as tromshuan an turais iad, i gcultacha a smachtaíonn a gcolainn agus a n-intinn chun mothúcháin a d'fhéadfadh an misean a chuir i mbaol a mhaolú.

Tagann siad ar phláinéad atá torthúil, aer fholláin, fíoruisce iontach glan, clúdaithe le fásra glas. Léiríonn a n-iniúchadh gur neach amháin an fásra, le timthriall éifeachtach a choinníonn an talamh torthúil agus an síon seasmhach. Siosafas 2 atá ar an bpláinéad, pléann an chaptaen gá é athainmniú - tá nod san ainm áfach...

Ficsean eolaíochta crua atá anseo, réalaíochas ag baint leis an gcuir chuige cé nach bhfuil gach teicneolaíocht a luaitear forbartha fós.

Fágann Seán go leor snáithe ar foluain chun machnamh a spreagadh. Cad ba chúis leis an fabht i gculaith Bhlaithín a lig di mothúcháin ciontachta agus aiféala a bheith uirthi faoin gcoilíniú? Í féin? Nó tionchar eachtardhomhanda? Toisc go raibh an IS ag faire go géar tugtar an eachtra chun deireadh go luath, ach...

Tá sé suntasach gur mún na luchóga a tugadh mar ainmhithe saotharlanna a thugann an chaoi chun an neach eachtardhomhanda a smachtú. Marcáileann lucha a bhfearann le mún, agus is loitiméirí iad....

Nuair a fhilleann an árthach ar an domhan seo agus tubaiste tarlaithe ó shin, faoin IS atá sé cinneadh a dhéanamh cé mhairfidh ar athfhilleadh go Siosafas 2 ó tharla gan soláthair ach do bheirt. An Captaen agus an t-oifigeach slándála "Gunnaí" atá fós torthúil a roghnaítear - an rogha fuar fóinteach nach raibh ar chumas an chaptaein a dhéanamh. Ádhamh agus Éabha nua... 

Tá neart ábhar le cogaint sa scéal. Agus réalaíochas ag baint leis na carachtair agus réimse cineálacha daoine i gceist. 

Cosán Cholm Cille

Bhí an leabhar seo istigh mar féirín le Bádh b'fhéidir nuair a tháinig sé chomh fada liom ó Éabhlóid. 

Dánta agus seanchas a bhfuil baint acu le Colm Cille agus ealaíon ag dul leo.

Dánta nua le Dairena Ní Chinnéide agus Meg Bateman ag tarraingt as scéalta faoi shaol Cholm Chille. Aistriúcháin ag Eoghan Mac Giolla Bhríde ar dánta ón tseanlitríocht a leagtar ar Cholm Cille.

Leagan i nGaeilge na hÉireann ag Rody Gorman ar an ndán fada le Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair - Birling Chlann Uí Dhónaill - faoi foireann agus long i ngleic leis an anfa, ach a bhaineann Í amach slán.

Blúiríní seanchas as bailiúchán na scoil. Léaráidí agus grianghraif ealaíonta.

Deoir ghloine ag Seán Ó Flaithearta agus é curtha i lár tírdhreacha éagsúla. Léaráidí ag triúr eile ag treisiú na dánta le híomhánna.

Is dócha go raibh taispeántas ag dul leis le linn Fhéile an Earagail. Is cuimhneachán cuanna ealaíne an leabhar ar cothrom lae breithe Cholm Chille míle chúig chéad bliana ó shin. 

Cosán Cholm Cille

Ceiliúradh 1500 Cholm Cille

Baird Nua-Aoiseacha d'Fhéile an Earagail 2021 i gcomhar le Colmcille

SCRÍBHNEOIRÍ:

Dairena Ní Chinnéide

Meg Bateman

Rody Gorman

Eoghan Mac Giolla Bhríde

EALAÍONTÓIRÍ:

Seán Ó Flaithearta

Kim Sharkey

Norman Shaw

Derek Robertson

Aighneacht maidir le foilsitheoireacht na Gaeilge

 Seo an méid a sheol mé chuig Coiste Gaeilge an Oireachtais maidir le foilsiú na Gaeilge:

1. Réamhrá

Is craosléitheoir mé, agus léim cúpla leabhar Gaeilge in aghaidh na seachtaine go minic. Léim irisí agus tréimhseacháin Gaeilge go rialta – faoi láthair léim Tuairisc, Nós agus Meon Eile (na hailt scríofa) go laethúil; agus na hailt ar rte.ie/gaeilge agus uaireanta ar rte.ie/news/nuacht freisin. Léim na hailt seachtainiúla ar Tuarascáil (An Irish Times) agus anois is arís Seachtain ar independent.ie. Is beag nuachta a léim as Béarla, ach bím ag léamh nuachtán ar líne as Gearmáinis agus Béarla. Tá síntiúis agam le Comhar, Feasta agus An Timire. Tá mé ar dhuine den meitheal deonach a thugann cabhair aistriúcháin/eagarthóireachta don Timire. Bíonn súil amach agam do na píosa léirmheastóireachta Gaeilge nó faoin nGaeilge ar leithéidí writing.ie. Léim cuid de na hailt ar comharttaighde. 

Is tuismitheoir freisin mé, ach is é mo thaithí – cé gur léitheoirí maithe mo chlann (atá anois fásta) – gur beag a léigh siad as Gaeilge ó na luath déaga ar aghaidh, ainneoin gur léigh siad go leor as Béarla agus Gearmáinis. 

Is blagadóir freisin mé, agus de thimpiste a bheag nó a mhór tá cáil orm as nótaí (seachas léirmheasanna) a scríobh ar leabhair agus ócáidí liteartha. Uaireanta cuireann foilsitheoirí cóipeanna léirmheasa de leabhair nua faoi mo bhráid chun go bhfoilseofaí léirmheas ar mo bhlag. Uaireanta bíonn píosaí liom foilsithe i Tuairisc, Nós nó Comhar.

Is ón dearcadh agus taithí seo atá an aighneacht seo scríofa.

Creidim gur gá plé le hiriseoireacht agus foilsitheoireacht leabhair ar bhealaí éagsúla, cé go bhfuil naisc eatarthu. 

2. Iriseoireacht na Gaeilge

An constaic is mó roimh iriseoireacht na Gaeilge ná an easpa leanúnachais; le mo linn féin is iomaí nuachtán Gaeilge ar cuireadh deireadh tobann leis nuair a baineadh an deontas de. Níl mórán cuimhne agam ar Inniu, ach bhí mé i mo léitheoir dílis de chuid Anois, Foinse, Lá (idir sean agus Nua), agus Gaelscéal, fad a mhair siad. Agus thaitin beo.ie go mór liom. Bíonn scéalta maithe scríofa go minic ar rte.ie/nuacht/news – is trua gur ar na laethanta seachtaine amháin a chuirtear leo.

Bhí deacrachtaí dáileacháin ag na nuachtáin clóite ar fad – ach go hiondúil bhí ar mo chumas teacht orthu i siopaí ar leith i mBaile Átha Cliath. Tá an deacracht céanna le feiceáil ag cuid de na tréimhseacháin míosúla agus ráitheacháin, ach is féidir iadsan a dháileadh leis an bpost.

Is dócha gur leigheas áirithe ar an ndeacracht dáileacháin na nuachtáin agus irisí a bheith ar líne – mar atá Tuairisc, Meon Eile agus Nós. Ach bítear ag súil le níos mó ná an focal scríofa agus pictúir ar líne; ní hionann nuachtán nó iris ar líne agus cóip digiteach den rud clóite. Léiríonn Meon Eile an cuir chuige seo, is ardán do físeáin atá ann go príomha, fearacht Molscéal de chuid TG4; ach bíonn ailt scríofa ar fáil freisin.

An mór deacracht dar liom ná go bhfágann an easpa leanúnachais nach bhfuil conair gairme soiléir ann do iriseoirí óga; níl na hacmhainní ann chun go bhfoghlaimeoidís a gceird agus níl bealach chun cinn sa cheird céanna soiléir. 

Seachas maoiniú gearr tréimhseach – conarthaí cúpla bliain ar féidir deireadh tobann theacht leo, tá gá le straitéis níos fadtéarmaí a chuireann athraithe teicneolaíochta agus margaidh san áireamh ach a amharcann chuige go ndéantar scríbhneoirí agus na scileanna eile atá de dhíth d'fhoilseacháin nuachta a fhorbairt agus go bhfuil conair fiúntach gairme ar fáil – ag cuir san áireamh go bhfuil na meáin físe agus craoltóireachta mealltach freisin d'iriseoirí óga.

Tá gá freisin le margaíocht, chun go mbeadh léitheoirí agus iadsan nach leithéoirí fós iad ar an eolas faoi cad atá ar fáil.

Tá na huimhreacha reatha an-bheag – is dóigh liom gur thart ar 5,000 cóip a bhí á dhíol ag Gaelscéal. Tá, go bhfios dom, thart ar míle síntiúsóir ag an Timire – tar éis feachtas leanúnach earcaíochta. Is gá méid an mhargadh a aithint agus díriú ar conas cuir leis. 

Tá fhios agam ach gan eolas cruinn agam faoi go bhfuil méid áirithe Gaeilge á fhoilsiú sna nuachtáin áitiúla agus go raibh iarrachtaí ann nuachtáin nó seirbhísí nuachta áitiúla a fhorbairt – Goitse i dTír Chonaill, mar shampla. 

Creidim go mbeadh sé fiúntach iarracht a dhéanamh – i gcomhar le RTÉ RnaG agus/nó Nuacht TG4 – oifigí áitiúla nuachta a fhorbairt agus iad ag cuir scéalta ar fáil do thréimhseachán níos téagartha Gaeilge.

3. Leabhair Gaeilge

Tá leabhair fiúntacha á chuir ar fáil ag foilsitheoirí na Gaeilge do pháistí agus do dhaoine fásta, idir foghlaimeoirí fásta agus léitheoirí cumasacha. Tá bearna aitheanta ann sna leabhair do dhéagóirí. Cailltear neart léitheoir dá bharr.

Margaíocht agus dáileadh an dúshlán is mó roimh na leabhair atá ann cheana. Tá méid áirithe bainte amach ag an bhfeachtas Love Leabhar Gaeilge, go háirithe tríd an duais a bhronntar i gcomhar leis an Books Ireland Award, mar go mbíonn fógraíocht ann do na leabhair ar an ngearrliosta a fheictear lasmuigh de na gnáth ciorcail liteartha Gaeilge (Sroicheann Gradaim an Oireachtais an dream sinn). B'fhiú an líon duaiseanna a mhéadú anseo; is deacair ficsean, filíocht, agus leabhair taighde a chuir i gcomórtas le céile – b'fhearr go mór dá mbeadh duais ann féin don filíocht agus ceann eile don neamhfhicsean.

Tá formhór na leabhar Gaeilge á dháileadh ag Áis – seachas na leabhar ó Futa Fata a bhfuil cinneadh déanta acu (luaite ag Tadhg MacDhonnagáin i caint do Chumann Merriman) obair le Gill & Macmillan ó thaobh dáileadh agus O'Brien Press ó thaobh margaíochta. Ní bhíonn caidreamh rialta ag gnáth siopaí leabhair le Áis, agus b'é mo thaithí féin (roinnt blianta siar anois) go raibh deacrachtaí ag siopaí leabhair leabhair a ordú ó Áis mar nach raibh córás ríomhaireachta acu, agus nach raibh ar a gcumas glacadh le horduithe do leabhair nach raibh i stoc. Ba cheart féachaint chuige go bhfuil na hachmhainní agus na háiseanna ag  Áis chun go mbeadh sé furasta ag siopaí leabhair, agus freisin ag na comhlachtaí a reachtálann aonaigh leabhair i scoileanna, leabhair as Gaeilge a ordú agus a fháil.

Faighim féin leabhair go príomha ó An Siopa Leabhar (ar líne nó sa siopa), nó Litríocht.com nó – go háirithe – ag seolta leabhair. Ach is dóibh siúd san eolas na modhanna sin.

Tógann margaíocht am agus acmhainní; agus ní fheileann cuir chuig deontais Scéim na Leabhair Gaeilge do feachtais ilbhliaintúil ina gcuirtear leabhar nó sraith leabhair roimh an pobal léitheoireachta, ag spreagadh fiosracht sula mbíonn an leabhar ar fáil. Ba cheart amharc arís ar conas a chuirtear maoiniú ar fáil d'fhoisitheoireacht na Gaeilge agus amhrac ar leanúachas. 

Tá sé tábhachtach, má tá sraith leabhair á scríobh nó á aistriú, nach mbeadh moill rómhór idir na leabhair. I gcás aistriúcháin go háirithe tá sé tábhachtach nach stopfaí tar éis leabhar nó dhó – má tharlaíonn sin caillfear leitheoirí Gaeilge a rachaidh i muinín na leagnacha Béarla d'fhonn an scéal a leanacht.

Tá an Cúinne Dána ar RnaG agus bhí clár léirmheasa ar feadh seal ar TG4. Ach is gá leanúnachas agus feachtas comtháite margaíochta do na leabhair Gaeilge. 

4. Leabharlanna

Bainim féin úsáid as iasachtaí idir leabharlanna chun teacht ar leabhair – uaireanta chomh sean le tríocháidí an chéid seo caite! Ach chun gur féidir leabhar a iarraidh, is gá don leitheoir fhios a bheith acu é bheith ann, agus ar fáil. 

Ba cheart catalóg ar leith Gaeilge  – nó bealach éasca leabhair Gaeilge a aimsiú i gcatalóg na leabharlanna – a bheith ann. Bheadh gá le eolas bunúsach faoin leabhar – seánra, blurba, léirmheas más ann dó (bíonn, minic go leor i Comhar mar shampla).

Ba mhaith an rud é dá mbeadh leabharlann ar leith Gaeilge ann sna cathracha móra; creidim go bhfuil rudaí beagán níos fearr sna ceantar Gaeltachta.

Mo thaithí féin ná go mbraitheann caighdeán agus leagan amach na leabhar Gaeilge i mbráinse leabharlanna go mór ar fhoireann atá inniúil i nGaeilge a bheith sa leabharlann, agus spéis acu féin i nGaeilge. Is annamh níos mó ná leabhargán amháin Gaeilge do dhaoine fásta i leabharlann, agus meascán mearaí d'ábhar ann sa chaoi is gur deacair teacht "de thaisme" ar leabhar nua soléite. 

Tá gá mar sin le feasacht na leabharlannaithe a fheabhsú. Is minic dea-thoil ann ach acmhainní gann.

Claisceadal Bhaile Nua

Féile ilghnéitheach is ea Féile Opera Gleann na Móire, a dhéanann iarracht oideachas agus spéis sa  cheol a spreagadh sa cheantar uilig. Inniu faoi ceolchoirm ar leith ag baill an chóir ar an mBaile Nua (Villierstown). Bhí an ceolchoirm i séipéal a tógadh nuair a tógadh an bhaile nua beartaithe seo, a thóg an Tiarna talún do ceardaithe línéadach a thug sé isteach ó Shasana. Foirgneamh ó thús an ochtú céad déag. 

Is iondúil gur amhránaithe i dtús a ngairm baill an chóir í dtaispeántas Opera, agus ba amhlaidh anseo. Thug an ceolchoirm seo deis dóibh a gcumas faoi sheach a léiriú, iad ag canadh arias aonair, nó díséad nó grúpaí beaga - agus cúpla píosa le chéile. 

Baill an ghrúpa ná - ó guthanna arda go hísle.. 

Hannah Barrett

Tara McDermott

Blathnaid Nicholson 

Aine Cassidy

Fidelma Kelly

Keith Matthews

Oisín Ó Dálaigh

Stephen Walker

Eoin Foran

David Mulhall

Fionn Ó hAlmhain

Chan siad ceoil ó réimse Opera - ó Mozart go comhaimseartha.

Tá mé taobhach ar ndóigh agus mac liom ina measc, ach fuair siad ard mholadh. 

Thaithin aria Adelaide ó The Enchanted Pig go háirithe liom - píosa iontach spraíúil a chan Hannah Barrett, ag fáisceadh gach deor den raicleach tromaíoch as an aria.

Aprite un po'quegli occhi (osclaígí beagán bhur súile) ó Bhainis Figaro Mozart a chan Fionn, amhrán amhras Figaro éadmhar. Bíonn neart aisteoireacht i gceist le Opera, a chuidíonn nuair nach bhfuil an teanga ag an éisteoir!

Chan cúigear an allagar idir na Triúr Ban agus Tamino agus Papageno ón Feadóg Mhór Draíochta. Ba lán ait liom Papageno a chlos ag Béarlóireacht!

Bhí slua maith ann san Eaglais agus fuaireamar scoth taispeántas, ag léiriú réimse ceoil agus obair.

Sí Mairéad Hurley a rinne cúram den gcór don Opera agus is í a rinne na hamhránaithe ar fad a thionlacan ar an bpianó. 

Amor omnia vincit

De bhrí go bhfuil mo mhac Fionn ag dul don Opera chomh maith leis na píob le traidhfil blianta, tá an tairseach dúinn freastal ar ócáidí dá leithéid íslithe ainneoin costas ard na dticéad (ar ndóigh tá costais arda a leithéid a stáitsiú). Bhíomar ar ais dá réir i clós stáblaí Caisleán an Leasa Mhóir aréir, agus Orfeo et Euridice le Gluck ar stáitse ag Féile Opera Gleann na Móire.

Ba ardoíche a bhí ann. Titeann formhór na hoibre ar an Orfeo - Meili Li ón tSín a bhfuil guth ard binn aige. Tá sé ar an ardán beagnach ó thús go deireadh agus is a scéal é - dobrónach de dheasca bás Euridice (Aoife Gibney) - nach bhfeicimid go dtí go bhfuil sé ag iarraidh filleadh léi ón Domhan Thíos. Amor (Kelli Ann Masterson) á spreagadh, agus i gcasadh ar an seanscéal á tabhairt ar ais di ainneoin a shárú geasa. 

Bhí damhsóirí Coiscéim i bpáirt leis an gcór (ina raibh Fionn ag canadh). Ach is amhlaidh go raibh aonad amháin déanta daoibh, cóiréagrafaíocht cuanna a rinne mar a bheadh neach amháin astu. Bheadh ort a bheith ann airdeallach chun idirdhealú a dhéanamh idir cantóir is rinceoir - dream amháin ag treorú an dreama eile. An scéal á aithris le damhsa agus cantaireacht. 

Seit lom simplí ach feistis cliste, dubh dorcha don lucht caointe, tuathánaigh fraochmhara na Fúire agus a ndeamhan, éide ar bháine an tsneachta ar na hanamnacha sona in Elysium na gile agus ceiliúr éin. 

Bhí an triúr príomhamhránaí ana mhaith i mbun ceoil, ach bhraith mé go raibh splanc paisin ar lár i gcanadh Euridice - níor chuir sí a héadóchas le fuaire mar ja Orfeo ina luí orm. Bhí Amor thar barr, ag léiriú mioscais agus flaithiúlacht na ndéithe - 

As flies to wanton boys are we to the gods 

Bás agus beatha de réir a dtoil. 

Ba le hOrfeo an oíche áfach, dobrón, dóchas, diongbháilteacht, mian láidir á chreimeadh ag an gcoimhlint le atrua na seirce, dubh éadóchas agus Euridice caillte arís aige, lúcháir ag an slánú gan choinne ag Amor. 

Cloisfear neart fós faoi Meili Li. 

Seacht gCnoc agus dhá Ardeaglais

Chaith mé an deireadh seachtaine seo caite in Ard Mhacha leis Na Cnocadóirí. Go hiondúil, is siúl cnoic a bhíonn ar bun ar a leithéid de dheireadh seachtaine, ach chaitheamar an Satharn ag siúl na cathrach (atá cnocach go maith!) ag amharc ar sciar den méid a bhí le feiceáil ann. B'fhiú go mór é. Ghlac mé i bhfad barraíocht grianghraif agus bhí sé deacair rogha a dhéanamh don mblagmhír seo. (Bhí an oiread ar siúl agus an oiread foghlamtha agam go mbeidh sraith blagmhír faoin dturas anseo).

Is i lámha Eaglais na hÉireann anois atá suíomh an Ardeaglais stairiúil atá ar bharr cnoic, agus is air a thugamar aghaidh i dtosach.

Bhí seirbhís ar siúl fós nuair a thángamar chomh fada leis, mar sin bhí deis againn amharc thart (go ciúin) sular tháinig maor na hEaglaise, fear darbh ainm Lee, chun píosa cainte a dhéanamh faoi stair na hEaglaise agus ceisteanna a fhreagairt, agus chun aird a tharraingt ar ghnéithe gur féidir nach mbeadh tugtha faoi deara againn. 

Rinne cléir Ard Mhacha sna meánaoiseanna éacht ag dearbhú a n-ionad mar Fhairche Phádraig, agus is san ionad seo atá an chumhacht Eaglasta sin lonnaithe ó shin. (In Eaglais na hÉireann agus in san Eaglais Chaitliceach araon is Príomháidh na hÉireann Uile Ardeaspag Ard Mhacha; éilíonn Áth Cliath tús áite, ach níl san Ardeaspag ansin ach Príomháidh na hÉireann...)

Ní ar an cnoc seo a bhí an chéad ionad luaite le Pádraig; chonaic muid an ionad sin ar ball, cé go bhfuil sé clúdaithe ag an gcathair anois.

Milleadh an Ardeaglais go minic thar na blianta agus is ón 19ú aois cuid mhaith den foirgneamh reatha. Ach cloíonn sé is cosúil leis an Eaglais Meánaoiseach a thóg Máel Pátraic Ó Scanaill. Thoir a bhíonn altóir go hiondúil in Eaglais; agus is amhlaidh i gcás na heaglaise seo. Tharraing an treoraí ár n-aird ar an bhfíríc nach raibh an eaglais iomlún díreach - go raibh uille bheag idir chorp na hEaglaise agus an cór agus altóir. Aithris ar chloigeann Chríost tite go leataobh ar an gCros Chéasta, más fíor.

Ar feadh seal, bhí an Ardeaspag lonnaithe sa Pháil i nDroichead Átha, agus tá dhá chathaoir ón ré sin le feiceáil ar an altóir - na cinn dubha sa phictiúir thuas.

Rud nár luaigh an treoraí, ach a thug mé féin faoi ndeara agus ar ait liom é mar nach mbíonn a leithéid i séipéil Chaitliceacha in Éirinn ar aon nós, ná an spás cuimhne a tugtar do saighdiúirí agus reisimintí in Arm Shasana - bratacha ársa crochta san Eaglais agus i fo-shéipéal ar leith agus liostaí na bhfear a thit sa chath.

Tá neart rudaí spéisiúla ar taispéaint san Eaglais, ina measc dealbh ársa a fuarthas i Tóin re Gaoth. Maítear gur Nuada atá i gceist le Fear Tóin re Gaoth. Tá sé sin ar taispéaint ar thaobh na hEaglaise; ach tá neart clocha greanta ón ré réamh Chríostaí san íoslach - cuid den foirgneamh a tógach na meánaoiseanna chun go mbeadh úrlár na hEaglaise, atá tógtha ar mhullach cnoic, díreach. Ina measc tá dealbha a léiríonn Labhraidh Loingseach agus a chluasa capaill, agus Lugh Lámhfhada - moing mór air. Agus cloigne, agus roinnt ainmhithe - beithir nó toirc, bhféidir. Tá an ionad ina bhfuil Brian Boroimhe curtha, más fíor, marcáilte freisin, lasmuigh den Eaglais.

B'fhiú go mór an turas a ghlacadh. Tá grúpa foirgneamh agus gairdíní leagtha amach thart timpeall ar an Ardeaglais, toisc go raibh faoin Ardeaspag Robinson ollscoil a bhunú in Ard Mhacha; thóg sé leabharlann cáiliúil ann, agus neart foirgneamh eile. Tá gairdíní ana dheasa múrtha ar thaobh na hEaglaise freisin, áit dheas chun scíth gairid a ligean.

---

Bhí Réamonn Ó Ciaráin ann chun muid a threorú tríd an mbaile; agus beidh níos mó le rá agam faoi sin in mír eile. Ach mar chuid de sin thugamar cuairt ar an Ardeaglais Chaitliceach; bhí míthuiscint  éigin ann faoin turas a bhí eagraithe, agus bhíomar mall ar aon nós - agus bainis ar tí tosú, ach bhí deis againn súil a chaitheamh ar an Eaglais agus ar uaigheanna na gCairdinéil atá curtha lámh leis.

---

Is ar chnoc eile atá an Ardeaglais chaitliceach, agus staighre mór feicéalach suas chuige (ar chúis diamhar éigin níor ghlac mé pictúir den staighre!)

Tá sé níos feiceálaí ná an Ardeaglais eile, leis an dá spuaic ard, ar a laghad ós na háiteanna a raibh mé féin ag siúl. Bhí moill orainn ag teacht chomh fada leis, agus ní raibh an turas a bhí socruithe ar fáil dúinn - i measc rudaí eile toisc go raibh bainis le bheith ann agus lucht na bainise ag bailiú. Bhí deis againn amharc thart áfach. Eaglais ó dheireadh an naoú aois déag atá ann, níos airde agus níos mó solais ann ná san Eaglais eile. Roimh ré na hathbheochana a tógadh é, is dócha, agus is beag Gaeilge atá le feiceáil ann - ainmneacha na naoimh Éireannacha a bhfuil mósáic díbh timpeall na ballaí i leaganacha Béarla, abair. Chonaic mé "Naomh Pádraig, guí orainn" i mósáic amháin, maith go leor, agus mana as Gaeilge ar íomhá den Trócaire Diaga - rud níos nuaí sin.

Is trua nach raibh an turas ar fáil - táim cinnte go bhfuil rudaí suntasacha nár thug mé faoi ndeara san amharc tapa a thug mé thart. Thug mé suntas don dealbh de Oilibhéar Pluincéid - rópa an chrochta thart ar a mhuinéal. Agus an tabarnacal i taobh séipeál áit a bhfuil an sacraimint ar chaomhnú - mheabhraigh sé ealaíon ársa na manach dom chomh maith leis an gcuir síos san sean Tiomna. 

Lasmuigh den Eaglais tá ceathrar Ardeaspag curtha i dtuamaí cloiche - Tomás Ó Fiach ar dhuine acu. Bhí cuimhní phearsanta ag Réamonn air siúd, bhí sé mar fhreastalaí Aifrinn dó uair nó dhó. Fear a raibh gean an phobail air, ach a tharraing achrainn ar féín leis na hudaráis le linn agóidí na Bloc H.

Mura mbeadh ann ach an dá Ardeaglais, bheadh go leo le feicéail in Ard Mhacha; ach tá i bhfad níos mó ann a chonaic muid agus níos mó fós nach bhfaca. Beidh cúpla blagmhír eile agam faoin dturas, agus shamhlóinn go mbeidh mé ag filleadh ar an gcathair arís.

Tá an chathair tógtha i gceantar droimlíneach agus is mó ná seacht gcnoc atá ann - ach is aithris ar seacht chnoc na Róimhe a thug teideal don mír seo. Aithris a déantar ann - bhí cléir Ard Mhacha ó Tíreachán ar aghaidh go maith ag an mbolscaireacht!

(Inscríbhinní Gaeilge ar na tuamaí - sean Ghaeilge ag Ó Fiach - doroega port n-eisirgi ard machae mo chell - Roghnaigh mé port aiséirí, Ard Mhacha mo chill; Ar uaigh John d'Alton "gur móide teaghlach Dé a anam" - guí ana dheas, dar liom. Ar uaigh Conway atá an mana "Ag Críost an síol, ag Críost an Fómhair" mura bhfuil mo chuimhne ag buaileadh bob orm.)

Tír gan teanga, tír gan anam?

Ní maith liom manaí. Tuigim go bhfuil gá leo, gur féidir leo bheith éifeachtach chun scéal a scaipeadh nó slua a ghríosadh. Is dócha go bhfuilim ró-thugtha don anailís agus don céard-faoi-achas, agus don sea-ach-achas. Luaigh mé le déanaí nach maith liom an mana "Tír gan Teanga, Tír gan anam" a bhí chun cinn le linn an Lá Dearg le déanaí. Bhí sé i gceist agam breis léitheoireachta a dhéanamh sular scríobh mé an bhlagmhír seo, ach tá crúóga éagsúla orm faoi láthair agus níl fhios agam caithin a mbeidh an deis agus an fonn orm dul ag tochailt. Agus tá dhá grafaic foilsithe inniu ag Tuairisc.ie a léiríonn cuid den méid a bhí le rá agam go paiteanta:

Foinse

Is ait liom an cinneadh eagarthóireachta gan teanga ar bith a lua leis an mBeilg agus an Ostair; Tá dhá theanga sa Bheilg, leagan den Ísiltíris - Pléamainnis, agus Francis. Gearmáinis is mó a luaitear leis an Ostair. (Níl Ollainis cruinn i mo thuairim féin, b'fhearr Ísíltíris).

אַ שפּראַך איז אַ דיאַלעקט מיט אַן אַרמיי און פֿלאָט

a shprakh iz a dialekt mit an armey un flot

~ Max Weinreich

Canúint le harm ⁊ cabhlach is ea teanga 

(Nó státseirbhís sa lá atá inniu ann)

Mar a léiríonn an grafaic thíos, bíonn i bhfad níos mó ná teanga amháin á labhairt ar limistéar stáit Eorpach; fiú gan inmirce a chuir san áireamh. Tá an chás níos casta i Lár agus Oirthear na hEorpa ná san Iarthair - agus dáiríre tá cúrsaí in Éirinn thar a bheith simplí!

Foinse

Baineann sciar de na mionteangacha seo le náisúin bheaga a bhí ar an dtalamh i bhfad roimh teacht don stáit nua aoiseach. Baineann go leor eile le pobail ó náisúin amháin a bheith fágtha ar an dtaobh "mícheart" de theorainn nuair a bunaíodh na stáit atá anois ann. 

Maidir leis an mana "Tír gan teanga, tír gan anam" - luaitear leis an bPiarsach é (agus é canónach sa dioscúrsa dá réir!), agus is cinnte go bhfuil fírinne áirithe ann don náisúin Gaelach - a raibh a urlabhra féin nach mór caillte tráth a raibh an Piarsach ag scríobh. Tá go leor gaois san teanga - sna logainmneacha agus sa bhéaloideas; agus cailleadh neart de nuair a cailleadh an teanga. Baineann an léitheoireacht nach bhfuil déanta (fós) agam leis an scéal seo a rianadh siar - an comhthéacs ina raibh an Piarsach a scríobh a aimsiú, agus a thuiscint. Tá fhios agam áfach ón tús a rinne mé go raibh an Piarsach ag tógáil ar an máchnamh a bhí Tomás Daibhis a dhéanamh maidir leis an dteanga i dearbhú an náisúin don scarúnaí. Bhí Daibhís áfach ag tarraing ar smaointeoirí Gearmánacha - a bhí ag scíobh nuair a bhí lucht labhartha na Gearmáinise scaipthe thar líon mór mionstáit, le gaol scaoilte eatarthu. Aontachtaithe seachas scarúnaithe ab ea Herder agus Fichte - ach an tuiscint acu go raibh an teanga bunúsach don náisiúin. 

Baineann náisiúntacht le duine, mar a bhaineann teanga - ach ní gá ná beadh ach Náisiúntacht nó teanga amháin ag duine. Tógadh go dhá-theangach mé féin, agus d'fhoghlaim mé Gearmáinis ag thús mo dhéaga agus tá sí á labhairt go laethúil agam le tríocha bliain anois. Tá na teangacha uilig seo fite fuaite i m'fhéiniúlacht dá réir. 

Creidim go láidir i cearta teanga; creidim go  láidir go bhfuil dualgas ar an stáít i gcríocha as ar eascair teanga seasamh leis na cearta sin agus seirbhís a chuir ar fáil do lucht labhartha na dteangacha, a thugann spás don dteanga bheith beo agus forbairt.

Ach is le daoine a bhaineann cearta, ní leis an tír - agus creidim gur faoin duine féin glacadh lena oidhreacht (nó é a shéanadh). Na daoine le chéile i ndaonlathas a chinneann conas is ceart don stáít a gcearta a chuir chun cinn. Beidh siar agus aniar agus sárú i gcónaí ann - agus caithfear an tromlachas a sheachaint. Bíonn brú ar acmhainní, ar ndóigh, agus deacrachtaí eile. 

Tá gá le plé agus idirdhealú - agus cé go bhfuil mana fearacht Tír gan teanga, tír gan anam fiúntach agus agóid ar bun, tá sé ró shimplí nuair atá idirbheartaíocht ar bun.

Agus sin mo racht go n-uige seo. Seans go mbeidh mé ag filleadh ar an gceist má bhíonn deis agam níos mó leithéoireachta a dhéanamh - an Piarsach, Daibhís, Herder agus Fichte!

Apacailipsis Sheáin

Cúig chinn de scéalta atá sa chnuasach is déanaí ó Sheán Ó Muireagáin, cúig fhís den saol a d'fhéadfadh bheith ann. Cruthaíonn sé cruinne i ngach scéal acu, agus mar is dual do ficsean samhlaíochta maith is é an duine agus a bhéascna agus iarmhairtí a iompair téama gach scéal. Ach níl siad gan dóchas. 

An Chóir Chodlata

An Turas

Aiséirí

Fuil

An Choilíneacht

Sa Chóir Chodlata tugtar isteach muid i cruinne deachtóireachta ina gcuirtear iadsan a éiríonn amach chun suain ar feadh seal, agus tugtar deiseanna dóibh "bisiú". Cad a tharlódh áfach dá mbeadh duine den ciorcal órga ag easaontú.... 

Fuadaíonn an Turas muid isteach in aigne duine atá ag déanamh a anama, ag teacht ar thuiscint ar a iompar féin agus na fíorchúiseanna leis. 

Scéal ficsean eolaíochta crua is ea Aiséirí, misean chun pláinéad nua a aimsiú don gcine daonna sula scristear an domhain seo. Ach conas plé leis an mbeatha ann? Intleacht shaorga agus foireann bheag daoine. Taitníonn an intleacht shaorga go háirithe liom - níl bréag antramorfachas i gceist. Pléann an IS le rudaí de réir na prótacail agus na halgartaim agus ar mhaithe leis an misean a leag a mháistrí síos. Níl aon géarchéim coinsiasa fearacht HAL i gceist. 

Déanann Fuil athléamh ar finscéal ársa na daoine atá beo ar fuil daonna agus óige buan acu dá réir. Ach cuireann Seán an scéal bun os cionn ón gnáthléamh. 

Pobal beag a tháinig slán agus atá i bparthas sa scéal deireadh - ach caithfidh ceannairí an phobail an stair dorcha a fhoghlaim d'fhonn buaine an phobail a chinntiú. 

Cúig scéal ana éagsúil ach a suíonn le chéile go compordach sa chnuasach. Táimid go dtí gann ar ficsean samhlaíochta machnamhach, nach bhfuil dírithe ar aosánaigh agus eachtraíocht. Tá lón machnaimh sna scéalta seo den chineál a thugann Ursula le Guin dúinn. Cé hé an duine agus cad atá dlite dó? 

Thaithin na scéalta seo go mór liom, agus fillfidh mé orthu. Chuir mé fios ar an leabhar ó Éabhlóid nuair a chonaic mé luaite ar Twitter é agus cóip faighte ag Réaltán. Fíor shásta. 

Tagairt do sheanfhocal an teideal, tá cuid de luaite i scéal agus fuair mé an t-iomlán ar líne - 

Ní dheachaigh dóbair in abar riamh ach is minic a bádh b'fhéidir. 

Bádh b'fhéidir 

Seán Ó Muireagáin 

Éabhlóid 

Seandálaíocht idirlín

Ina blagmhír inniu luaigh Áine nach raibh fhios aici cad a d'imigh ar http://miseaine.blogs.ie/. Ní ann don freastalaí blogs.ie níos mó - is minic a tharláíonn a leithéid. Dá bhrí sin, thug an meitheal laistiar de archive.org faoin bhfadhb a mhaolú i bhfad ó shin. Baintear feidhm as bogearra ar leith - ransaitheoir gréasáin  a chuardaíonn an idirlíon agus a dhéanann cnuaschóipeáil ar na torthaí. Cuireann siad roinnt de na torthaí i dtaisce - "snapshot" - "roghbhlúire". 

Tá fáil ar na torthaí seo tríd an "Inneal dul i bhfad siar" ar leathanach archive.org. Is féidir seoladh idirlín ar bith a chuir isteach ansin, agus má tá fáil ar sa chnuasach, taispeánfear féilire de na roghbhlúirí atá ar fáil. Ach brú ar chiorcal thart ar dháta, cuirtear nasc chuig an roghbhlúire ar fáil. Má bhrútar ar an nasc sin, léirítear an leathanach de réir an eolas a fuarthas. Laistigh den chóip den leathanach, oibríonn nascanna mar a dhéanfadh sa bhunleagan, ach gur go dtí cóipeanna eile san taisce a ghabhann siad.

Oibríonn an chóras ana mhaith de chuid den ábhar ar an idirlíon - HTML nó rudaí eile atá ar "dromchla" an idirlín. Uaireanta cuirtear rudaí ar fáil ar éileamh ó bhunachar sonraí, agus ní bhíonn fáil ag an ransaitheoir ar a leithéídí sin. Bíonn sin i gceist go háirithe do rudaí nach bhfeictear gan logáil isteach i freastalaí.

Ach is éachtach an obair atá ar bun ag archive.org - is féidir deontas a cuir ina dtreo anseo. (Déanaim féin amhlaidh, cúpla euro in aghaidh na míosa).