Baile Mór

Bhí an déagóir fanta sa bhaile chun tabhairt faoi scrúdúithe damhsa. Mar sin, ar an Déardaoin thaisteal mé suas arís go Cill Mhantáin ar an mbus, agus tháinig anuas leo ar an mbus oíche Aoine.

Go moch ar maidin fuair mé an bus nasc áitiúil ón Aird Mhór go dtí Dún Garbhán - Baile Mór, mar a thugann muintir na Rinne air. Turas ana dheas atá ann - fán gcósta agus tríd an Seanaphobal agus an Rinn, amach go Heilbhic agus ar ais. Tá suíochán arda sna busanna atá faighte ag an Údarás iompair don gcóras nasc áitiúil. Is féidir íoc le cárta Leap - chosain an turas 3.70€ orm sílim. Tá 5€ air in airgead tirim - bhí an turas chomh taitneamhach gur mhol mé do mo nuachar a máthair agus a pháirtí a chuir air. Rinne, agus bhain siad taitneamh as. Ní bheadh na radhairc le fáil ó ghluaisteán, toisc fál a bheith ar dhá thaobh an bhóthair agus na paisinéirí níos ísle dá réir.

Fuair mé bricfeasta i gcaifé i nDún Garbhán - bricfeasta Éireannach d'fhonn mé a coinneáil ag dul. Nuair a bhí mé ag fágáil an chaifé thug mé faoi deara go raibh dáta sa chló Ghaelach greanta i leac ar an dtairseach. 4 Márta 1922. D'fhiosraigh mé an cheist le lucht an chaifé, ach ní raibh siad cinnte cén brí a bhí leis.

Bhí thart ar uair an chloig agam sula mbeadh Bus Bhleá Cliath ann, agus thosaigh mé ag siúl thart ar an gcearnóg. Thug mé faoi deara go raibh leaca agus rudaí greanta orthu os comhair nach mór gach siopa. Ar ball, tar éis roinnt guglála, fuair mé amach gur togra stair áitiúil a bhí i gceist, i gcomhar le Múseam an Chontae. Agus go raibh leabhar déanta as sraith altanna faoi agus é ar fáil go leictreonach ó Amazon. 

Íomhánna éagsúla de shaol agus stair an cheantair, sciar maith acu bunaithe ar sceitseanna ealaíontóra ón 19ú Céad, Sampson Towgood Roch. 

Ach san áireamh tá an chianstair - fuarthas cnámha mamat sa cheantar - , agus an nua eolaíocht - rugadh Walton, a scoilt an t-adamh, i nDún na Mainistreach.

Chaith mé tamall eile ag fánaíocht thart. Baile glan taitneamhach agus neart bialanna agus araile le feiceáil. 

Bus - an bus cáidheach céanna - go Baile Átha Cliath agus ansin amach go Bré, áit a raibh scrúdú an déagóra thart. Bhí an turas bus taitneamhach seachas riocht an bhus féin. Radhairc le fáil ar an dtuath agus na bailte - Cill Chainnigh go hairithe - a thaisteal muid tríothu. 

Na Déise ag Déaglán go bráth!

Chaith mé an Chéadaoin in Aird Mhór. Shiúl mé conair na haille le páirtí mo mháthair céile. Lúb taitneamhach thart ar 4km. 

Luaitear an Aird Mhór le Déaglán, a bhí ag scaipeadh na Críostaíochta sna Déise sular tháinig Pádraig in aon chor. 

Agus do dhirigh an clocc roime cum n-Ereann ionnus gur gabh cuan isin taobh thes .i. is na Deisibh iMumhain ag an inis dárab ainm Inis Aird na gCaorac an tansin. Agus do ghabh an long an port cedna amail adubairt Declan. Agus do chúaidh an fer naemhta sin i ttír agus tucc grasa agus moládh do Dhia ar son go ttainic se go h-ionad a eisérge. 

Saol Dhéagláin 

Tá an siúlóid ana thaitneamhach. Thosaíomar amach ag an trá, ag súil fán balla mara. Is ar an gcladach ansin atá cloch Déaglán, mullán de chineál éagsúil le clocha eile an chladaigh. Tá sé sa mhullach ar ghnáth chlocha an chladaigh. Ag lá trá d'fheadadh duine solúbtha siúl faoi - deirtear go bhfuil leigheas do phianta droma san siúl faoi. Shíl mé áfach gur féidir gur mó dochar ná leas a dhéanfadh an iarracht do mo dhroim féin. 

Leanann an siúlóid ar aghaidh, ag dul in airde thar cúpla siopa gleoite thar óstán uasal. Ansin tá an siúlóid sa dúlra, ag Díseart Dhéagláin. Fothrach séipéil agus tobar naofa. Comharthaí úsáide ar an dtobar ach gan bruscar ribíní is truflaise ann. 

Cosán dea thógtha cois aille ansin, dromchla gainimhe a bhí go deas siúl air. Beagán síos agus suas ach gan a bheith géar. Radhairc iontacha ar an gcuan. Éin ar muir agus ar na failltreacha. 

Túr comharthaí ó ré Napoléon, agus both faire de chuid an LDF ó aimsir na hÉigeandála - an dara cogadh domhanda. 

Agus tobar bheannaithe i gcuimhne sagart (ar baineadh de a chóta, más fíor don alt gangaideach seo) 

Casann an cosán isteach ansin i dtreo an mhainistir áit a bhfuil cloigtheach agus fothrach ardeaglais chomh maith le aireagail níos lú. Tá clocha greanta le scéalta bíobalta ann freisin, scéal réiteach Solamh idir an dá bhean in achrann faoi leanbh ina measc. 

Tá an baile féin go deas, siopa grósaera spéisiúil agus cúpla bialanna. Agus trá breá gainimhe. An éadomhain agus bíonn píosa maith le siúl ag lagtrá ag an té a bhfuil fonn snámha air. 

Stair áes síde

Der Kontrast zwischen «städtischen» und «ländlich-traditionellen» Feen lässt sich allgemein formulieren: jede Zeit (und jede Gesellschaftsschicht) hat ihre Anderwelt, die auf ihre Ängste, Sehnsüchte und Bedürfnisse antwortet. 

Is féidir cuir síos go ginearálta ar an gcodarsnacht idir síoga uirbeacha agus traidisiúnta-tuaithe mar seo - tá a alltar féin ag gach ré (agus gach aicme sa sochaí) a fhreagraíonn dá cúinsí eagla, eolchaire agus mianta. 

Bím amhrasach faoi leabhair faoin aos sí. Is bladar a chuireann cantal orm a bhíonn i gceist ró mhinic. Tá ráig doirse sí, siúlóidí sí, agus sióga bídeacha gleoite nasctha le bláthanna ag scaipeadh. Agus is minic mo mháthair céile ag ceannach leabhair dúinn a shíleann sí go mba cheart dúinn iad a léamh - agus a bhailíonn deannach ansin. Bhí mé fíor amhrasach faoin leabhar seo a bhronn sí orm dá réir, é roghnaithe aici bunaithe ar léirmheas i nuachtán de chuid Beirlín. 

Ach tá fios a ghraithe ag Matthias Egeler, scoláire a bhfuil staidéar déanta aige ar bhéaloideas na hÍoslainne agus sean litríocht na nGael. 

Glacann sé aos sí an 19ú cead san Íoslainn mar thús phointe, léiríonn gur tháinig tuiscint ar an sí as Éireann - gurb Gael-Lochlannaigh a lonnaigh san Íoslainn. Gur tháinig claochlú ar gnéithe áirithe den sí toisc a scoite amach a bhí teaghlaigh na hÍoslainne. 

Gabhann sé síor ansin le cíoradh a dhéanamh ar chúrsaí in Éirinn, go háirithe cúrsaí iarlais agus síofraí. Cumhacht na Sí chun mailíse. 

Léiríonn freisin, an uair seo i Sasana, mar a rinneadh neacha beaga gleoite gan mórán éirim ná cumhacht den sí. 

Agus sa deireadh gur tháinig an coincheap sin chun na hÍoslainne arís, áit a bhfuil fós in aicmí áirithe creideamh i lonnaíochtaí sí - ach iad verniedlicht - díspeagtha. Truflais á dhíol ina n-ainmneacha. 

Is mór idir é agus na neacha bagracha anallód. Agus bhí pointe spéisiúil aige faoin díspeagadh má tá ionannú idir sí agus éiceolaíocht. 

Leabhar fiúntach. 

Egeler, Matthias

Elfen und Feen

Eine kleine Geschichte der Anderwelt. 

Slí Lorcáin

Tá ball de na Cnocadóirí, Breandán Mac Aodha Bhuí, tar éis taighde agus pleanáil a dhéanamh chun bealach siúlóide nua a mholadh do na húdaráis. Seo leanas a chuir síos air an mbeartas agus a chúis - 

Beimid ag déanamh na siúlóide le fáil amach ar cheart í a mholadh mar shiúlóid oilithrigh nó mar shiúlóid náisiúnta, chun naoi gcéad bliain ó rugadh Naomh Lorcán Ua Tuathail a chomóradh. 

Rugadh Lorcán Ua Tuathail i Mullach Raoileann, gar do Dhíseart Diarmada i gCill Dara i 1128. Chaith sé dhá bhliain nuair a bhí sé ina ghasúr mar ghiall do Rí Laighean, Diarmaid Mac Murchada.

Deirtear go raibh sé i nGleann Ó Máil mar ghiall. Tá dhá thagairt do Lorcán fós sa cheantar sin i láthair na huaire. Tá gort mór darbh ainm ‘St. Laurence’s Field’ sa chéad eagrán de léarscáil na Suirbhéireachta Ordanáis ó na 1840dí, agus tá ballán ar a dtugtar ‘Handprint of St. Laurence O’Toole’ sa Ghleann. Cuirfear tús leis an tsiúlóid ón gceantar sin.

Scaoileadh Lorcán ó bheith ina ghiall i mainistir Ghleann Dá Loch, agus é ina bhuachaill dhá bhliain déag d'aois. Roghnaigh Lorcán fánacht ansin agus oiliúint a fháil mar mhanach. Chaith Lorcán breis le trí bliana déag mar mhanach i nGleann Dá Loch, sular toghadh ina ab é, agus é cúig bliana agus fiche d’aois, an t-ab is óige riamh ansin. Ceithre bliana ina dhiaidh sin, i 1156, bhí Lorcán ina easpag ar Ghleann Dá Loch.

Is ag iarsmaí na mainistreach sin a chríochnófar an tsiúlóid, ag Mainistir an tSlánaitheora, prióireacht Agaistíneach a bhunaigh Lorcán.

Ar an Satharn dá réir chruinnigh mórsheisear Cnocadóirí ag an Láithreach chun tabhairt faoin siúlóid. 

Bhí bus ar cíos chun muid a thabhairt go dtí tús na siúlóide i nGleann Ó Máil. Tráthúil go leor bus le Gerry O'Toole. Dhreap muid suas i dtreo Sliabh an Tábla tríd na tailte sa réimse míleata, ar chosán atá marcáilte mar shiúlóid sábháilte. Bhíomar ar bóithre coille nó bóithre glasa go dtí gur bhaineamar an droim amach, ag spota ar a dtugtar Stony Top as Béarla. Bhí radharc anuas isteach i nGleann Molúra ansin againn. Leanamar cosán síos isteach sa Ghleann beagán, go dtí gur shroich sé bóthar coille a bhí ag leanacht imeall thuaidh an Ghleanna. Ba ansin a casadh tréad mór gabhair orainn. Níl mé iomlán cinnte go raibh siad fiáin - bhí cuma orthu go raibh cúram á dhéanamh dóibh. Ach bhféidir nach raibh ann ach go bhfuil saol folláin acu! Bhí neart meannáin ina measc.

Nuair a tháinig deireadh leis an mbóthar coille ar a raibh dromchla gairbhéil, lean muid rian seanbhóthar tréigthe ó thuaidh. Bhí sé sin fliuch achrannach in áiteanna. Ansin ghearr muid trasna an Ghleanna bhig ag trasnú srutháin chun an droim go Log Dubh a bhaint amach. Shiúlamar tríd na cailleacha portaigh fán droim go dtí gur shroicheamar Log Dubh, agus ansin barr thoir Log Dubh. Bhí radharc iontach ón droim isteach i nGleann Molúra ar dheas agus Gleann Abhlach agus Gleann dá Loch ó thuaidh. Chasamar soir ó thuaidh ag barr thoir Log Dubh, ar cosán a thug síos muid go dtí conair marcáilte na mianadóirí. As sin go dtí an Spinc os cionn Loch Uachtair Gleann dá Loch. Fán Spinc agus síos isteach sa ghleann ag Poll an Easa. 

Fán bóthar ghlas ansin thar Loch na Péiste agus Mainistir agus Tobar Chaoimhín. Ar Mainistir an tSlánaitheora a bhí ár dtriail. Is cuimhin liom, fiche éigin bliain ó shin, go raibh an log suaimhneach seo i lár coill dorcha giúise. Tá na crainn sin leagtha ó shin agus coill nua de mheascán crann leathan duilleach curtha - cúig bliana déag ó shin, bhféidir. Tá siad fásta go maith agus is tríd coill dlúth atá an cosán go dtí fothrach a rinneadh athchóiriú air san 19ú céad. 

Is cuid de sraith foirgneamh Rómhánúil atá ann a tógadh i Laighean le linn Ríocht Diarmuid na nGall, gaol le Lorcán Ó Tuathail. Tá breis faoi siúd san DIB. 

Tá roinnt de na clocha maisithe fós le feiceáil. 

Leanamar orainn ag siúl go dtí an carrchlós áit a raibh na cairr. Bhíomar thart ar seacht n-uaire ar an siúlóid, ceithre uair a chloig ag bogadh. (Bíonn grúpa i gcónaí níos moille ná duine aonair nó beirt!). 

Siúlóid thar a bheith taitneamhach. Bheadh roinnt oibre de dhíth áfach dá mbeadh sé i gceist siúlóid oifigiúil a dhéanamh as, chun teacht roimh an creimeadh talún a leanann siúlóirí nuair a bhíonn go leor acu ann. Ach bhfiú go mór é a dhéanamh. 

Bhí an t-ádh linn leis an aimsir. Cé go raibh an portach sách fliuch de bharr na báistí le cúpla lá anuas, ní raibh orainne ach cuir suas le múr amháin i nGleann Ó Máil. Bhí sé geal seachas sin agus léargas iontach againn ar shléibhte Chill Mhantáin agus chomh fada leis an gcósta. 

Lá dar saol. 

Bus, Dord, Cos

Maidin Dé Máirt d'fhág mé an Rinn ar an mbus nasc áitiúil go dtí An Baile Mór, i. Dún Garbhán. D'fhág mé ón oifig an phoist atá iata anois...

Ní raibh orm fanacht ach cúpla nóiméad i nDún Garbhán ar bhus ar aghaidh go dtí Lios Mór. Nasc áitiúil arís, compordach agus iníoctha le cárta Leap. Ní fada go raibh mé ag ól caife le Fionn ina lóistín sa Lios Mór - iostán ar an Sráid Nua. 

Bhí ceolchoirm faoin spéir le bheith ag cuid den chór i bPáirc na Mílaoise gar don gCaisleán. 

Tar éis caife thugamar aghaidh ar an bpáirc. 

Ba oscailt an fhéile a bhí i gceist, agus bhí orainn éisteacht le cúpla óráid - gairid bld - sular thosaigh an ceol. Ansin chan cór gasúr scoile roinnt amhráin sular thosaigh Fionn agus a chomrádaithe ag canadh rogha aria, ina n-aonar agus i ngrúpaí. D'éirigh leo críochnú díreach in am sular thit múr samhraidh eile.... 

Thaithin an ceol agus an aisteoireacht liom. Réimse leathan acu agus teangacha éagsúla. Mothúcháin iomadúla... 

Chuamar sa tóir ar lón ansin - rud a thóg tamall toisc go raibh an baile gnóthach le lucht na féile. Fuaireamar lón breá i bproinnteach faoi dheireadh agus d'fhill ar lóistín Fhinn. Cupán caife agus ansin thug comrádaí cóir de chuid Fhinn síob dom chomh fada leis an Eaglais - nó gar dó le bheith cruinn, áit ar thosaigh mé ag siúl ar Shlí Dhéagláin i dtreo na hAirde Móire.

Bhí mé ag siúl ar bhóithre ciúine agus bóithre glasa. Bhí radharcanna iontacha anois is arís ar Sléibhte Chnoc Mhaoldomhnaigh. 

Bhí mé tar éis tosú ag siúl níos moille ná mar a bhí i gceist agam. Bhí an mála droma trom - díol coicíse d'éadaí á iompar agam. Agus cúpla rud eile. Agus nuair a tháinig mé chomh fada le Gleann an Lickey (theip orm ainm Ghaeilge a aimsiú) bhí droichead scuabtha chun siúil agus malairt treo i bhfeidhm, ag cuir roinnt km leis an siúlóid. Ghlaoigh mo bhean ag fiosrú cá raibh mé. Uair an chloig eile le siúl mo neastuchán. 

Ach ansin thosaigh ceobhrán agus bhí mé ag eirí bréan de na bóithre. Mar sin d'iarr mé uirthi teacht is mé a bhailiú. 

Bhí 16km siúlta agam faoin am gur bhailigh sí mé. Tá fonn orm tabhairt faoi shlí Dhéagláin ina iomláine - ach gan a bheith ag iompar barraíocht! 

Beidh mé ar ais! 

 

Trí trioblóidí mná na Rinne — páistí, prátaí a's trioscar

Ar an Domhnach d'fhág mé Baile an Chinnéidigh ar bhus 133 isteach sa chathair chun bus 600 a fháil go dtí Dún Garbhán. Bhí an bus le fágáil um a dó - bhí sé pas beag mall ag tosú. 

Is eagal liom nach féidir liom an seirbhís seo - le comhlacht príobháideach - a mholadh, agus ní cionn is go raibh sé mall. Ach bhí mé ar an mbus trí bhabhta - síos go Dún Garbhán, ar ais ar an Déardaoin agus síos arís ar an Aoine. Thóg Tiernán go Baile Átha Cliath ar an Aoine freisin é. Ar gach turas daoibh bhí an bus cáidheach, agus boladh múin stálaithe agus níos measa ón leithreas ar bord. (Tá roghanna eile ann - Bus 40 de chuid Bus Éireann, mar shampla.) 

Toisc gur agnóisí spóirt mé, ní raibh fhios agam go raibh drocham roghnaithe agam do bhus a d'imigh tríd Cill Chainnigh. Bhí cluiche mór díreach ag críochnú agus tranglam trom tráchta. Thóg sé i bhfad dul tríd an chathair. Níos mó ná an leathuair a bhí idir an t-am a bhí mé ceaptha bheith i nDún Garbhán, agus am imithe an bus nasc áitiúil go dtí An Rinn.

Bheadh bus i gceann dhá uair an chloig eile, ach is beag fonn a bhí orm fanacht ar sin. Tháinig mo chomrádaí ag triail orm. Thug sé ar chamchuairt gasta tríd an Rinn mé freisin ar an mbealach chuig a thí. Bhí fáilte agam roimh an béile a chuir a shonuachar romham.

Bhog Joe ó Bleá Cliath lena nuachar agus a pháiste is sine chun tabhairt faoi phost taighde in institiúid teicneolaíochta Phort Láirge i 2008. Bhíodar ag smaoineamh ar áit a fháil ar cíos i nDún Garbhán - ach ní raibh ag éirí leo. Cé nach raibh Gaeilge ag a bhean, is ise a smaoinigh ar bogadh chun na Gaeltachta - bhí Joe diongbháilte go rachadh a chlann ar Ghaelscoil, agus ní fhéadfadh scoil Dún Garbhán é sin a dhearbhú dó. Ach bheadh fáilte roimh breis daltaí sa Rinn. Tá siad ann ó shin, ceathrar clainne anois acu, teach ceannaithe agus iad fite fuaite sa phobal - iománaí diongbháilte ab ea Joe riamh!

Nuair a bhíomar san Seanaphobal ar feadh cúpla lá anuraidh, fuair mé comhairle ó na Gaeil ar líne faoi siúlóidí. Ní raibh deis agam an uair úd tabhairt faoin gCoinigéar - leathinis caol fhada a thrasnaíonn an inbhir agus a bhfuil a phointe faoi urchar méaróige den mainistir i nDún Garbhán.

Neart bláthanna agus éanlaithe le feiceáil. Tá cúpla feirm oisre sa chuan. Chonaic mé bean ar an trá ag cnuasach bruscair - cuid mór de málaí agus bandaí ruibéir bainteach leis na feirmeacha. Is cosúil go bhfuil stráice den trá faoi chúram gach comhlacht faoi sheach. Bhí suntas tugtha agam don méid sliogán oisre a bhí faoin trá. Níl na comhlachtaí ceaptha oisrí marbha a scaoileadh le sruth - ach is cosúil go ndearna comhlacht mór amháin neamhaird de sin cúpla bliain ó shin nuair a bhí bású mór i measc na hoisrí. 

Shiúl mé ar ais fán trá ón bpointe, agus ar aghaidh go dtí sráidbhaile na Rinne. Cupán tae tí Joe agus ar aghaidh liom arís go dtí an taobh eile den leathinis agus ó dheas arís go Heilbhic. Thug mé cuairt fán slí ar an séipéal. Pictiúir altóra thar a bheith spéisiúil - pandéach fiú - agus tagairtí ann do muir agus bádóireacht. 

Bhí gloine daite breá tiomnaithe do Dhéagláin ann freisin. 

Bhí radharcanna iontacha ó thuaidh ón aill ar an dtaobh eile den leathinis. 

Chas mé ar ais i dtreo Heilbhic ansin. Bhí coinne déanta agam chun folcadh feamainne a bheith agam i Sólás na Mara. Bhí mé pas beag luath ann, agus bhí cupán tae agus an píosa císte cairéide is fearr is cuimhin liom agam agus mé ag fanacht. 

Chaith mé trí ceathrú uaire sa sáile bogthe le feamainn tríd - abair só. 

Bhí cupán eile tae agam roimh aghaidh a thabhairt ar an siúlóid ar ais go dtí an Rinn. Nod libh gurb as Gaeilge ar fad a rinne mé mo ghnó ann freisin, rud a chuir leis an bpléisiúr. 

Bhí dinnéar agam le teaghlach Joe agus ansin chuaigh mé leis féin agus mac leis go dtí An Sráidbhaile - bhí a mhac ag imirt i mbliots iománaíochta Féile. Bhí foireann faoi aois Na Gaeltachta - An Rinn agus an tSeanaphobal - á fhéachaint le trí fhoireann eile, cluichí deich nóiméad an taobh len imirt. 

Rinne leaids na Gaeltachta go maith, ach bhí foireann eile níos láidre ar an lá. Nó sin a deirtear liom - ní fear spóirt mise! 

Chodail mé go maith, agus an maidin dar gcionn thug mé aghaidh ar an Baile Mór ar bhus nasc áitiúil chun leanacht ar aghaidh le mo thuras.