Dialann Oilithrigh

Íomhá le Domhnall Ó Murchadha

 

Bhí dialann Donncha Uí Chéileachair i measc na saothair a mhol Pádhraic Ó Ciardha ina léacht. Oilithreacht eagraithe chun na Róimhe sa bhliain naofa 1950 atá i gceist leis an dturas a dtugann an leabhar insint bhríomhar air. Dialann, ina bhfuil sruth comhfheasa smaointe ann, eolas faoina bhfaca agus a rinne ar an dturas, agus faoina chomhluadar agus na daoine a casadh air. Ach freisin - tharla gur oilithreacht atá ann - dialann anama freisin agus a streachailt a aigne a dhíriú ar Dhia seachas ar an dtimpeallacht spleodrach ildaite. 

Tá an méid seo mar réamhrá - nó miniúchán mar a thug sé féin air - leis an leabhar:

MÍNIÚCHÁN

BHÍ cead cainte riamh ag an té rinne taisteal.
Éilímse ceart scríofa. B'fhéidir nach ró-éasca a leanfadh léitheoirí mo lorg. Sara dtéid níos sia bheirim comhairle dhóibh. Leabhar cois leapan a mheasaim a dhéanamh de seo. Ní bheidh sé oiriúnach ach don tráth i ndiaidh meán oíche nuair a bhíonn an ghéarchúis ar ceal agus cúrán meala ar na céadfaí. Solas coinnle is fearr don léamh seo. Óir is mór an milleadh na gága agus rian na dtairní a thaispeáint go róléir. Bíodh cuileanna agus leoin ar eiteallaigh timpeall an tsolais agus timpeall an léitheora. Léadh sé go mall réidh giota, na spéaclaí ar rinn a shróine. Léadh sé an giota ina dhiaidh sin fíarthrasna, na spéaclaí á ardú aige ar a éadan. Nuair thiocfaidh sé ar ní ná taitnfidh leis a bheag ná a mhór, déanadh sé gnúsacht bheag, ag rá: A leithéid de ráiméis! nó: Botún, botún! Ansin ag labhairt os ard leis féin abradh sé: Iomad dithnis fé ndear seo, nó: Anró taistil, nó Fíon Francach. Ansin machnaíodh sé ar an gcuma a chuirfeadh sé féin síos é go dtitfidh ina shámhchodladh. Ach má deir an léitheoir Truflais, truflais! nó Corp aineolais! is fearr dó an leabhar a dhúnadh, éirí agus a bhríste chur air mar ná fuil aon néall suain i ndán dó go maidin.
Ná tugadh éinne fén leabhar seo a léamh nuair a bhíonn tart air, le barr fiosrachta geograife, nó ag toraíocht teangeolais.
Ná tabharfadh éinne i láimh pháiste é, ná do chailíní aimsire ná d'éinne den dream sin nach féidir leo bearnaí a dhúnadh, achrainn a réiteach, ná an focal cóir a chur in áit an leath-fhocail. Ar ordshagairt, agus ar mhic léinn meánscoile a ghreamaíonn leabhar le flosc féinsmachta, atá mo sheasamh. 
Orthu sin agus ar an dream beag díograiseoirí nár staon fós i ngnó na Cúise. Chun gur mhirede a n-aidhm chaoin theacht i gcrích sírim rath Dé ar mo shaothar.

Tugann sé sin blaiseadh den stíl eolach greannmhar a chleachtann sé ina chuir síos ar thaisteal ar bháid agus traein trasna na hEorpa - blianta beaga in ndiaidh an dara chogadh Dhomhanda agus a lorg fós le feiceáil. Go dtagann chomh fada leis an Róimh agus na searmanas. Tarlaíonn go mbíonn air cuir faoi i dteach mar nach raibh spás san ostán do bhaill ar fad an ghrúpa - mar sin, tá teagmháil aige le muintir na háite ar bhealach nach mbeadh.

Ní séipéil agus urnaí amháin a tharraing a aird, ach seandálaíocht na Róimhe freisin - agus tá cuntas den scoth ann ar oíche Opera ar éirigh leis agus cúpla cara freastal air. Agus trácht ar chomhráite. Agus tríd síos sruth chomhfheasa a smaointe féin. Mar chreidmheach mé féin, a bhíonn sách minic ag streachailt leis na fadhbanna céanna a chion a thabhairt do Dhia i measc eachtraí an tsaoil, bhí bá agus tuiscint agam do na gnéithe sin. Fite ina insint tá dhá leagan cuanna den rann ársa úd:

Techt do Róim,

mór saítho, bec torbai.

In rí chon-daigi i foss,

manim-bera latt, ní fogbai.

Má théir don Róimh ar thóir do Rí

Ní dóigh go bhfaighir a shamhail,

Muna dtugair romhat é i gcomhad do chroí

Imeoir arís go meabhail.

Má théir don Róimh ar thóir do Rí

Is dóigh go mbír ar meabhail

Mura dtugair romhat é i gcomhad do chroí

Sa Róimh ní bhfaighir a shamhail.

Is cosúil go raibh Iodáilis réasúnta aige - agus tá sleachta i dteangacha nach é fite trid an leabhar, agus Laidin freisin - litríocht agus eachtraíocht. (Roinnt acu gan aistriú - bac ormsa iomlán tuisceana a bhaint amach dá réir).

Bhíos féin sa Róimh fá thrí - mar oilithreach déagóra i 1985 measaim an chéad uair, agus mo thaithí ag teacht móran leis an méid atá cuir síos air sa leabhar seo. (Bhí mé ann le "comhdháil" mic léinn, a bhí scaipthe thart ar ionaid éagsúla. Bhi bialanna éagsúla ag freastal orainn - bhí an mí-ádh ar an dream ar thith ar a crann ithe i Mensa na hOllscoile. B'é an réiteach a socraíodh ná go nglacfadh gach grúpa a seal leis an mbian leamh ansiúd - bhí bia den scoth san hionaid eile. Seal s'againne a bhí ann ar Aoine an Chéasta - bhí an troscadh agus tréanas níos éasca nuair nach raibh ar fáil ach spionáiste beirithe go bás! Agus bonnóga arán ar mhó d'aer ná arán a bhí iontu).

Tá ana chuir síos ag Ó Céileachar ar Baisleac Pheadair - idir cuairt air agus ansin searmanas leis na bPapa Piux XII. Lena linn siúd bhíodh an Pápa á iompair...

Tá cuimhne agam féín ar Aifreann Meán Oíche na Cásca - an Pápa Eoin Pól II ag siúl isteach san Eaglais - bhí sé fós luafar an uair úd - agus an Eaglais i ndorchadas seachas an coinneal Cásca a bhí céim nó dhó roimhe - agus soilseach ón iliomad ceamara! Ansin na soilse láidre ag lasadh go dtobann ach a raibh an altóir bainte amach aige agus an cór ag canadh go caithréimeach ag fógáirt an Aiséirí.

Is leabhar den scoth atá anseo, agus faigheann an leithéoir blaiseadh den áit agus den am, agus do na daoine - tá tabhairt faoi ndeara san insint. Scaipthe tríd an leabhar tá liníochtaí gleoite le Domhnall Ó Murchadha.

Ón leabharlann a fuair mé féin é, ach tá cóipeanna fós ag Cló Iar-Chonnacht, oidhrí Sairséal agus Dill - foilsíodh an leabhar i dtosach i 1953, ach is athchló ó na 1970í faoi chlúdach crua a fuair mé féin ón leabharlann agus atá le fáil ó CIC.

Dialann Oilithrigh

Donncha Ó Céilleachair

Sairséal agus Dill

Seilg i measc na nAlp

1913 Saint-Moritz Bobsleigh derby le Albert Ewald

Seilg san Eilbhéis! Seadh, — “Seilg,” an t-ainm is fearr liom. Agus nach mór a chuireas an focal sin i gcuimhne dhom! 

Tar éis léacht Phádhraic Uí Ciardha ar litríocht taistil chuir mé fios ar sciar de na saothair a luaigh sé tríd an gcóras iasachtaí idirleabharlainne.  De bhrí go ndearna na leabharlanna atheagar ar a gcórais, agus de bhrí gur minic leabhair as Gaeilge go domhain sa stóras, bhí orm iad a lorg cúpla uair agus moill mór orthu, ach tá roinnt faighte anois agam. Ar ndóigh, dá mbeinn ag smaoineamh i gceart bheadh Seilg i measc na nAlp ar fáil ó Chorpas ARÉ! Ní eagrán 1913 a fuair mé, ach eagrán a rinne Clódóirí Lurgan i 1980. Eagrán sa chló rómhánach, ar ndóigh - agus pictiúr leis ach iad comhaimseartha leis an eagrán sin seachas stairúil. Is fusa anois teacht ar ábhar a bhaineann le ré a scríofa agus turasóireacht Geimhridh san Eilbhéis ina thús - agus tacaíocht aige gan amhras ón líon mór daoine a bhí ag tarraingt ar na sléibhte ar mhaithe le faoiseamh ón eitinn. Mar a bhí Míchéal Breathnach féin.

Ní marú ainmhithe is ábhar don bpaimfléid ainneoin a theideal. Measaim go raibh brí eile ag Breathnach le seilg anseo - turas i gcomhluadar amuigh faoin aer. Tá sin le tuiscint óna thuras ar bhóithre na smaointe go "Cathair na gCeo (Londain!)" agus é ag smaoineamh ar a chairde sa Chonradh i Londain.

Turas aon lae atá i gceist leis an insint, ón sanatóir i Leisín go láthair eile sna hAlp - Les Diablerets - thart ar dhá mhíle déag tríd coillte agus sléibhte, agus radharc acu ar oighearshruth. Fán bealach tagann an grúpa ilnáisiúnta, atá ag taisteal ar traîneau (carr sleamhnáin á tharraing ag capaill) suas na cnoic agus ar luge (carr beag sleamhnáin) síos le fána, ar rásanna bobsleigh. Cuir síos an Bhreatnaigh ar an rás céanna croí an insint; tugann sé blas iontach ar an eachtraíocht. Tugann sé insint ana mhaith freisin ar an dtaobh tíre, ar an bpobal idirnáisiúnta a bhí cruinnithe, agus ar an siamsaíocht eile a tharraing siad acu féin - sleamhnú ar locha reoite, abair. 

Tá an stíl áit éigin idir stíl an scéalaí agus an stíl a bheadh ag cainteoir deisbhéalach i measc a chairde. Bíonn an ruthag ann nuair is gá - agus is maith a fheileann a leithéid don cuir síos ar spóirt geimhridh sna laethanta luatha laochúla úd. Súil aige freisin don dúshlán roimh ar bpobal a mhair sna críocha sin, agus a raibh baol maidhmeanna sléibhe mar buanchuid dá saolta.

B'fhiú eagrán níos snasta den paimfléid seo a cuir amach - agus más féidir cuir leis as an méid a scríobh sé - go lear altanna más fíor, b'fhearrde fós é.

Tá oiread saibhreas atá ceilte ar leitheoirí na linne seo - ach n'fheadar conas é chuir ina lámha. Tuigim go mbeidh díolam litríocht taisteal ag eascairt as an dtogra a bhí ar bun ag Pádhraic agus daoine eile in Ollscoil Mhá Nuad. 

Turas tintrí ó Thadhg Ó Cianáin go hÚna Ní Mhaoileoin

In diaidh dom Pádhraic a chlos ag caint ar an seimineár seo ar An Cúinne Dána bheartaigh mé féin tabhairt faoi aistear amach go Má Nuad d'fhonn breis a chlos.

B'fhiú go mór é. 

An sainmhíniú atá mar shlat tomhais ag Pádhraic ar litríocht taistil ná cuntas ag duine a thug turas thar lear, a d'fhill abhaile, agus a thugann tuairisc ar a bhfaca a shúile, a chuala a chluasa, agus a mhothaigh sé.

Ba ghá do mheánaicme teacht chun cinn chun go mbeadh a leithéid ar fáil - idir scríbhneoirí agus léitheoirí. 

Le Tadhg Ó Cianáin, a d'fhág cuntas ar Imeacht na nIarlaí dúinn a thosaigh sé. Bhí neart samplaí eile aige, ag dul i líonmhaire sa chéad seo chaite, nuair a spreag gluaiseacht na hAthbheochana idir scríbhneoirí agus léitheoirí. 

Níor thug mé gach ainm liom, faraor, ach bhí cuntas aige ar Mícheál Breathnach, Donncha Ó Céilleachair a d'fhág cuntas ar oilithreacht na hÉireann chun na Róimhe sa bhliain naofa 1950, An Casaideach Bán, Éamon Mac Giolla Iasachta, Mícheál Mac Liammóir, dalta scoile a chaith leathbhliain san Eilvéis. Agus an bheirt Griannach. Thug sé le fios go raibh neart eile nach raibh am aige iad a lua. 

Bhí taifeadtaí aige sa chanúint cuí de sleachta as na saothair.

Mura bhfuil dearmad orm, agus thiocfadh sé go bhfuil, is leis an t-aon bhean a luaigh sé a chur sé críoch lena chuid cainte - Úna Ní Mhaoileoin agus an triológ a scríobh sí agus atá pléite anseo cheana agam. 

Chuir na taifeadtaí go mór leis an gcaint, agus mar atá molta ag Pádhraic don Raidió, dhéanfadh a leithéid scoth sraith cláracha raidió. 

Tuigtear dom go bhfuil scoláire eile Kate Uí Chíobháin, a bhfuil díolaim den litríocht seo ar na bacáin aici. Tá mé ag súil go mbeidh leabharliosta sa dhíolaim sin chun an deis a thabhairt do mo leithéid dul ag tochailt chun na bunsaothair a fháil. 

Is mór an pheaca nach bhfuil roinnt de na saothair seo i gcló. B'fhiú go mór é. 

Bhí deis ceisteanna agus plé ina dhiaidh, agus fáiltiú bheag áit ar lean an plé. Táim breá sásta gur éirigh liom mo chúthail coivide a shárú agus bogadh amach!

Beidh mé sa tóir ar roinnt de na leabhair ar cuimhin liom fúthu - agus ag tnúth le foilsiú na díolaime.

Bhí sé ana dheas freisin deis a bheith ann plé le daoine eolacha san fíor saol!