Tír gan teanga, tír gan anam?

Ní maith liom manaí. Tuigim go bhfuil gá leo, gur féidir leo bheith éifeachtach chun scéal a scaipeadh nó slua a ghríosadh. Is dócha go bhfuilim ró-thugtha don anailís agus don céard-faoi-achas, agus don sea-ach-achas. Luaigh mé le déanaí nach maith liom an mana "Tír gan Teanga, Tír gan anam" a bhí chun cinn le linn an Lá Dearg le déanaí. Bhí sé i gceist agam breis léitheoireachta a dhéanamh sular scríobh mé an bhlagmhír seo, ach tá crúóga éagsúla orm faoi láthair agus níl fhios agam caithin a mbeidh an deis agus an fonn orm dul ag tochailt. Agus tá dhá grafaic foilsithe inniu ag Tuairisc.ie a léiríonn cuid den méid a bhí le rá agam go paiteanta:

Foinse

Is ait liom an cinneadh eagarthóireachta gan teanga ar bith a lua leis an mBeilg agus an Ostair; Tá dhá theanga sa Bheilg, leagan den Ísiltíris - Pléamainnis, agus Francis. Gearmáinis is mó a luaitear leis an Ostair. (Níl Ollainis cruinn i mo thuairim féin, b'fhearr Ísíltíris).

אַ שפּראַך איז אַ דיאַלעקט מיט אַן אַרמיי און פֿלאָט

a shprakh iz a dialekt mit an armey un flot

~ Max Weinreich

Canúint le harm ⁊ cabhlach is ea teanga 

(Nó státseirbhís sa lá atá inniu ann)

Mar a léiríonn an grafaic thíos, bíonn i bhfad níos mó ná teanga amháin á labhairt ar limistéar stáit Eorpach; fiú gan inmirce a chuir san áireamh. Tá an chás níos casta i Lár agus Oirthear na hEorpa ná san Iarthair - agus dáiríre tá cúrsaí in Éirinn thar a bheith simplí!

Foinse

Baineann sciar de na mionteangacha seo le náisúin bheaga a bhí ar an dtalamh i bhfad roimh teacht don stáit nua aoiseach. Baineann go leor eile le pobail ó náisúin amháin a bheith fágtha ar an dtaobh "mícheart" de theorainn nuair a bunaíodh na stáit atá anois ann. 

Maidir leis an mana "Tír gan teanga, tír gan anam" - luaitear leis an bPiarsach é (agus é canónach sa dioscúrsa dá réir!), agus is cinnte go bhfuil fírinne áirithe ann don náisúin Gaelach - a raibh a urlabhra féin nach mór caillte tráth a raibh an Piarsach ag scríobh. Tá go leor gaois san teanga - sna logainmneacha agus sa bhéaloideas; agus cailleadh neart de nuair a cailleadh an teanga. Baineann an léitheoireacht nach bhfuil déanta (fós) agam leis an scéal seo a rianadh siar - an comhthéacs ina raibh an Piarsach a scríobh a aimsiú, agus a thuiscint. Tá fhios agam áfach ón tús a rinne mé go raibh an Piarsach ag tógáil ar an máchnamh a bhí Tomás Daibhis a dhéanamh maidir leis an dteanga i dearbhú an náisúin don scarúnaí. Bhí Daibhís áfach ag tarraing ar smaointeoirí Gearmánacha - a bhí ag scíobh nuair a bhí lucht labhartha na Gearmáinise scaipthe thar líon mór mionstáit, le gaol scaoilte eatarthu. Aontachtaithe seachas scarúnaithe ab ea Herder agus Fichte - ach an tuiscint acu go raibh an teanga bunúsach don náisiúin. 

Baineann náisiúntacht le duine, mar a bhaineann teanga - ach ní gá ná beadh ach Náisiúntacht nó teanga amháin ag duine. Tógadh go dhá-theangach mé féin, agus d'fhoghlaim mé Gearmáinis ag thús mo dhéaga agus tá sí á labhairt go laethúil agam le tríocha bliain anois. Tá na teangacha uilig seo fite fuaite i m'fhéiniúlacht dá réir. 

Creidim go láidir i cearta teanga; creidim go  láidir go bhfuil dualgas ar an stáít i gcríocha as ar eascair teanga seasamh leis na cearta sin agus seirbhís a chuir ar fáil do lucht labhartha na dteangacha, a thugann spás don dteanga bheith beo agus forbairt.

Ach is le daoine a bhaineann cearta, ní leis an tír - agus creidim gur faoin duine féin glacadh lena oidhreacht (nó é a shéanadh). Na daoine le chéile i ndaonlathas a chinneann conas is ceart don stáít a gcearta a chuir chun cinn. Beidh siar agus aniar agus sárú i gcónaí ann - agus caithfear an tromlachas a sheachaint. Bíonn brú ar acmhainní, ar ndóigh, agus deacrachtaí eile. 

Tá gá le plé agus idirdhealú - agus cé go bhfuil mana fearacht Tír gan teanga, tír gan anam fiúntach agus agóid ar bun, tá sé ró shimplí nuair atá idirbheartaíocht ar bun.

Agus sin mo racht go n-uige seo. Seans go mbeidh mé ag filleadh ar an gceist má bhíonn deis agam níos mó leithéoireachta a dhéanamh - an Piarsach, Daibhís, Herder agus Fichte!

Cumhacht an ilteangachais

I measc na gcuntas a leanaim as focalbhá ar Twitter tá cuntas an Duden Verlag - a fhoilsíonn focal an lae as a bhfoclóirí - na foclóirí a dhearbhaíonn an litriú caighdeánach sa Ghearmáinis. Ach ní foclóirí amháin a fhoilsíonn siad - ach leabhair a chíorann gnéithe go leor den teanga agus a húsáid.

Mar sin a chonaic mé fógra uathu don saothar seo, agus phrioc sé m'fhiosracht.
 

Die Macht der Mehrsprachigkeit: Über Herkunft und Vielfalt

 

Cumhacht an ilteangachais: maidir le Dúchas agus Ilchineálacht.

Tá Herkunft rud beag níos caolchúisí ná dúchas - ciallaíonn sé "cé dar díobh/cárb as"

Is as a taithí féin agus taithí a teaghlaigh atá Olga Grjasnowa a scríobh. De bhunadh Giúdach sa Rúis, rugadh í féin i mBaki san Asarbaiseáin. Nuair a bhí sí 11, i 1996 d'imigh an teaghlach mar theifigh chun na Gearmáine. D'fhoghlaim sí Gearmáinis agus is scríbhneoir as Gearmáinis í, a bhfuil ceithre úrscéal léi foilsithe. Tá sí pósta ar aisteoir de bunadh na Siria, agus tá beirt clainne acu. De bharr a sinsir, tá taithí aici ar an aistriú teanga sa teaghlach - ó Giúdais go Rúisis - is beag Asairis a bhí riamh aici. Rúisis a labhraíonn sí lena clann i mBeirlín; labhraíonn a athair Araibis leo. Go teoiriciúil, cibé - is minic iad ag códmheascadh.

Shéan an Ghearmáin ar feadh i bhfad gur "tír inimirce" atá ann - "Gastarbeiter" a tugtar fós ar inimircigh a thagann chun oibre sa Ghearmáin - mórchuid acu ann ó 60í an chéad seo caite agus sliocht a sleachta anois ann - ach de bharr dlí na Gearmáine ní gá gur saoránaigh iad. Fiú agus mé i mo chónaí i mBeirlín ba chás liom staid na dTurcach óga a raibh orthu seasamh sa scuaine ag athnuachan a cead cónaithe. Ar feadh tamall bhí mé féin sa scuaine céanna, scuaine a raibh ort bheith ann i lár na hoíche chun seans a bheith agat coinne a fháil san oifig. Ar ball áfach bhí oifig ar leith ann do shaoránaigh an Comhphobal Eorpach agus roinnt tíortha pribhléideacha (léigh - geala ) eile.

Na daoine óga seo a rugadh sa Ghearmáin, ba Alman (Gearmánach) a tugadh orthu i dtír a sinsir ar saoire; agus Turcach (agus rudaí níos measa) a tugadh orthu ag an mórphobal i dtír a mbreithe.

I bhfianaise go bhfuil inimirce go hÉireann ag treisiú, agus an reifreann lofa a cheileann saoránacht gan cheist ar páistí a rugadh anseo, tá imní orm go bhfuil na botúin a chíortar san saothar seo maidir le teanga agus cumhacht á aithris againne.

Tar éis an tsaoil, Bhabh uachtaránachta ba luach saothar nuair a phearóidigh Eilís II leath-abairt foghlamtha Gaeilge - síor-cheistiú a fhaigheann an bhean de sliocht Yoruba a fuair a scolaíocht iomlán trí Ghaeilge.

Tá plé sa leabhar ar an dóigh a mbíonn an ilteangachas "dearfach" ann agus an t-ilteangachas "amhrasach". Cé gur eisceacht an aonteangachas is eisceacht atá ann a bhaineann le mionlach cumhachtach. Éilítear foirfeacht i dteanga an Leitkultur (Cultúr ceannais) ar an inimirceach is a shliocht - foirfeacht nach ngéilltear dó má tá a chneas nó a dhreach mí-cheart nó a ainm as an gnách.

Moltar an aicme ceannais as roinnt de theanga eile a shealbhú - go háirithe más teanga eile cumhachta é. Séantar luach teanga agus dúchas an inimircigh.

Daoine breaca mo chlann féin - ach tá an cneas ceart orthu. Níor fhág sin iomlán saor ar thromaíocht ar scoil iad de bharr dúchas a máthair, ar ndóigh. Ach níl sé le aithint orthu ar an bpointe gur "eile" iad. Agus tá sé measartha éasca Gearmáinis a chothú in Éirinn.

Ach céard faoi Yoruba, Igbo, teangacha eile na hAfraice? Cuirtear an ard-teist ar fáil i dteangacha an Aontais, agus foghlaim dá réir. Tá Araibis - an teanga chaighdeánach, glacaim leis - ar fáil freisin.

Ní bóthar aon-treo an imeascadh agus b'fhearrde muid dá mbeadh teacht ag ar bpobal uilig ar a fréamhacha uilig. Tá níos mó i gceist le teanga agus cumarsáid - tá gaois agus seanchas i ngach teanga, dóigh an domhan a fheiceáil. Foinse samhlaíochta agus athnuachana. 

Is ola ar mo chroí é nuair a chloisim tuismitheoirí a labhairt teanga a tíortha dúchais lena gclann - creidim gur láidre muid an chineál ilchineálacht sin a aithníonn go bhfuil bua agus tallann i ngach pobal, le roinnt leis an mórphobal. Ní mór áfach an deighilt agus an aicmiú dá réir a sheachaint - an gaois a roinnt seachas é a theorannú do scothaicmí.