Scaradh na gCompánach

Cé gur siar i Mí na Nollaig a chuaigh Reiner Rolff ar shlí na fírinne, is le cúpla seachtain anuas a bhí seirbhís cuimhneacháin dó ag an teach a thóg sé sa Ghleann Mór. (Dóibh siúd a bhfuil Gearmáinis acu, tá breis eolais faoi anseo, lch 10ff). Bhí Reiner ar feadh a shaol ina bhall gníomhach den aos ar a dtugtar sa Ghearmáin Bündischen, dreama d'eascair as gluaiseacht na hóige sa Ghearmáin idir an dá chogadh; dream a raibh gaol éigin acu le gasógaíocht Bhaden Powell ach a raibh agus a bhfuil a gcuid traidisiún láidre féin acu ag dul siar go dtí na meánaoiseanna, dream siúlach machnamhach.
Saoi ag go leor ab ea Reiner, a rinne cuir síos ar an meon mar seo:

„ein Netzwerk zwischenmenschlicher Beziehungen; menschenbildnerisch wirksam; ganzheitlich im Denken, Fühlen und Wollen; gegründet auf verbindlichen, kleinen Gruppen, bezeichnet durch Dezentralisierung; offen für Sinn-Fragen und Wesens-Erkenntnis; bereit zur Entfaltung aller Sinne des Menschen; verpflichtet eher dem Sein als dem Haben; ein Weg, ein Prozeß eher als eine Organisation; zukunftsweisend in einer gestrigen Gesellschaft; die Bewegung eines Anfangs; Teil eines weltweiten Paradigmata-Wechsels . . ."

Mogalra gaoil idir dhaoine; éifeacht oiliúna ar dhaoine aige; uilíoch i smaoineamh, mothú agus mian; bunaithe ar ghrúpa beaga dlúithe, comhartha sóirt air an dílárú; oscailte do cheisteanna céille agus aithint éirime; réidh chun gach céadfa an duine a fhorbairt; dílis don bheith seachas don seilbh; Bealach, modh seachas eagraíocht; ag léiriú treo chun tosaigh i sochaí gafa san inné; gluaisteacht an túis; cuid de athrú paraidíme domhanda.

Idéalaí ab ea Reiner a mhair a idéil; a thóg teach as fothrach lena lámha féin agus a d'fháisc talamh as fásach. Bhí sé gníomhach i measc pobail éagsúla Corca Dhuibhne, an cleas ealaíonta thar baile isteach ach freisin muintir na háite; mór chara leis ab ea Micheál Ó Dubhshláine beannacht Dé lena anam, agus is tríd a chuir mise aithne air.

An siolla Om ag doras Jurte na scéalaíochta	Múrphictúir Bob Ó Cathail
Bhí go leor as na haicmí seo ar fad bailithe ag an teach sa Ghleann Mór, áit a raibh luaithreach a bhean Ingrid curtha agus áit atá a luaithreach féin curtha anois lena hais. Mar a bheifí ag súil leis bhí nósanna na Gearmáine sa dtreis, nósanna na Bündischen. Sheas a raibh i láthair, canadh amhráin, bhí deis ag an té arbh mian leis cúpla focal a rá, cuireadh an próca luaithrigh, canadh amhrán eile. Bhí proinn - cácaí, caife agus Chai - cumasc de tae, torthaí tirime agus fíon - ar fáil sa Jurte. Bothán adhmaid seo a thóg cairde le Reiner blianta siar ag aithris ar phubaill na Bündischen, ar aithris é féin ar áitreabh soghluaiste pobail na Steip. Bhí deatach an tine ró láidir don gcuid is mó againn ámh, agus pé scéal é bhí an ghrian ag taitneamh. Bhí comhráití spéisiúla ann idir na dreamanna éagsúla, trí theanga sníofa tríthe.
Jurte na scéalaíochta	Uaigh Reiner agus Ingrid
Radharc ón teach sa Ghleann Mór	Diaidh ar ndiaidh scaip an slua go dtí nach raibh fágtha ach a mhac Heiko, dornán de na Bündischen (rinneadh píosa grinn as ar ball, duine ag fiafraí an anseo a bhí na "Bündischen Senioren", i. na seanóirí). Tharraing duine acu giotár chuige féin agus cromadh ar amhráin fánaíochta na gluaiseachta a chanadh. Níl guth agam féin, ach b'shin rud a thaitin riamh liom cé go raibh mé i gcónaí i mo thost; slua chanadh amhráin spreagúla na saoirse, na fánaíochta, na comrádaíochta. Meabhraigh arís laetha m'aosánachta i measc na ngasóg i mBeirlín. Is é an chineál airneáin a thaitneoidh go mór le Reiner freisin, muid ag suí sa ghrian lasmuigh dá thigín, ag amharc siar i dtreo na mBlascaod agus Tiaracht, ag ceiliúradh saoil le ceoil. Feartlaoi a dhiongbhála - comrádaíocht idir dhaoine nach raibh an oiread sin aithne acu ar a chéile roimhe, grúpa nach raibh le chéile go díreach mar sin riamh, ach a thug Reiner le chéile i meon, mar a rinne a liachtaí uaireanta roimhe.

Ag meabhrú dom ar phictiúr Bob Ó Cathail a bhí mar adhaint comhrá cois teallaigh go minic aige, agus ag amharc siar amach sa bhóchna rithe sé liom go raibh aistear eile tosaithe aige; aistear ar shlí an Fírinne, chuig Tí Donn, seans.

Suaimhneas síoraí go raibh aige.

Leas an phobail nó fiosracht an phobail

Le déanaí bhí roinnt cásanna d'fhoréigean agus marú mná ag fir ós comhair na cúirteanna. Cuir an tráchtaireacht ar chás amháin ach go háirithe samhnas orm, trácht ar chleachtais foréigneacha collaíochta agus teacht i dtír ar dhuine leochaileach. Rinne mé tréan iarracht na sonraí a sheachaint, mar mhothaigh mé smálaithe acu.

Tuigim gur den riachtanas é go mbeadh cásanna cúirte oscailte don bpobal; nach féidir riar na córa a chinntiú gan sin. Agus tuigim gurbh iad na mórmheáin súile an phobail. Ach is gnólachtaí iad freisin, agus díolann collaíocht.

San eagrán is déanaí den iris Comhar tá athchló déanta acu ar aiste a scríobh Paul Drury, a fuair bás ar na mallaibh (suaimhneas síoraí aige). San aiste sin, a foilsíodh i dtosach i Scéal Scéil déanann sé cás láidir ar son na nuachtán tablóideacha agus a ról i gcaomhnú an daonlathais. Cinnte, tá an díolaíocht a thugann scaipeadh forleathan dóibh bunaithe ar chíocha agus mása - ach déanann siad sciúrsáil ar fhimíneacht an chinsil freisin, dar leis, agus cuid mhór den fhírinne aige. Cén dochar mar sin pit Mhadonna a úsáid chun an díolaíocht a ardú?

Tar éis an tsaoil ná dúirt eagarthóir éigin "Nuacht is ea an rud nach mian le duine éigin feiceáil i gcló. Fógraíocht gach rud eile".

Tá ról ag nuachtáin, fiú na cinn tablóideacha, san daonlathas.

Ach go minic gabhann siad thar fóir agus in áit "fírinne a labhairt le cumhacht" scriosann siad saol iomlán duine aonair. Is seacht measa an scéil i re seo an idirlíon. Ar bhealaí ba í Monica Lewinsky - a bhfuil aithne againn ar fad uirthi mar an bhean úd - céad íospartach an chineál seo mí-úsáid cumhachta. Í ina hairm ag dream amháin pholaitiúil chun dream eile a ionsaí. A saol scriosta ag conairt iriseoirí thar oíche. Thug sí píosa fíor mhaith cainte ag TED le déanaí ag cíoradh na ceiste.

(Dála an scéal, bhain mé feidhm as Google leis an nasc sin a aimsiú. Ach a raibh a hainm scríofa agam mhol Google "todóg" nó "gúna gorm" mar iomlánú. Smeartha arís atáim).

Ní ceist iomlán nua atá ann, ar ndóigh - chíor Heinrich Böll an cheist ina úrscéal Oineach chaillte Katarina Blum - scéal faoi bhean a shleamhnaigh isteach i gcás coiriúil agus a dhéanann na meáin tablóideacha grinniú ar a saol, ag foilsiú tuairiscí áibhéalacha le iarmhairtí thubaisteacha do gach duine bainte leis an scéal (An iriseoir ina measc - lámhachann sí é)

Is gá mar sin d'iriseoirí a bheith freagrach, gan príobháideacht an duine aonair a shárú san fiach ar díolacháin. Fiú má tá an duine sin i súile an phobail.

Ní hionann i dtólamh leas an phobail agus a fhiosracht.

Ach ní cinsireacht (ná féin cinsireacht) an réiteach - tá ról ann don fhírinne a nochtar. Maidir liom féin, áfach, leanfaidh mé orm ag roghnú an méid a léim, go cúramach!

Í Siúd

 Duine eile a luaigh Réaltán san plé úd ná Siobhán Ní Shúilleabháin. Bhí cloiste agam fúithi, go deimhin tá cóip dá húrscéal faoi Baile Ghib Aistriú ar mo leabhragán agam, agus léigh mé Í Siúd thiar i 2009.

Spreag an comhrá mo spéis arís agus chuaigh mé ar thóir a saothar san leabharlann. Léigh mé Í Siúd arís - gearrscéalta chumhachtacha, go leor acu faoi chaidreamh mná lena bhfear agus an timpeallacht. Tá go leor de na scéalta lonnaithe sna 1960í agus 1970í agus an t-athrú saoil a bhí ag tosú an uair sin le feiceáil iontu. Mná láidre, uaireanta i coinbhleacht leis an saol thart orthu, uaireanta eile i dtreis. 

Tá Marach an Phóg san lonnaithe san ré céanna, scéal grá idir ealaíontóir agus dochtúir. I n-aghaidh a dtola shílfeá a théann Cupid i bhfeidhm orthu agus is iomaí cor is casadh san scéal sula mbaineann siad amach deá-chríoch.

Scéal chumhachtach atá ann, agus tugann sí smaointe na beirte dúinn chomh maith le tuairisciú ar na heachtraí thart orthu. Tá pearsa an dochtúra mná fíor láidir agus an streachailt inmheánach a ghabhann sí tríd cionn is nach mian léi géilleadh don gcaidreamh, a bhláthaíonn gan coinne i bPáras; bíonn roinnt tubaistí fán mbealach aici sula bhfeiceann sí a leas. Mhothaigh mé ana bhá leis an dís acu, agus tuiscint dá meoin.

Mholfainn ceachtar leabhar, gan cheist.

Í Siúd
Siobhán Ní Shúilleabháin
Cló Iar-Chonnachta 1999
ISBN 1 902420 03 9

Marach an Phóg san
Siobhán Ní Shúilleabháin
Coscéim 2002

 

Cac i mála

Ní maith liom madraí. Agus is dóigh liom go bhfuil sé cruálach pé scéal é iad a choinneáil i  gceantair uirbeacha, áit a mbíonn iallach éill. Gan trácht ar a gcac a bheith ar fud na gcosán coisithe. Is bóthar mór chun aclaíocht a thabhairt do ghadhair an bóthar a shiúlann maidin is tráthnóna le dul ar obair. Bíonn cac flúirseach ann. Scaití ar ndóigh cuireann na húinéirí i malaí beaga plaisteach an chac, rud atá le moladh, más rud é go ndéantar fail réidh leis an gcac i gceart.

Ach le deireanas tá sé tugtha faoi deara agam go bhfuil scata de na malaí seo scaipthe ar imeall an chosáin, áit a mbíodh na "Tretminen" caca roimhe. (Tretmine - mianach a phléascann ach a seastar air. Agus leasainm na nGearmánach ar chac madra ar an gcosán. Intuigthe cén fáth).

Níos measa fós, ar an siúlóid conair na hAille thart ar cheann Bhré tá malaí mar seo feicthe agam crochta go cúramach ar chlaí! Níl ciall ná réasún leis seo - ní féidir leis an nádúr fáil réidh le plaisteach agus leis an gcac ann dá réir.

Ní cacamas go dtí é. Agus sin mo racht go n-uige seo.

An Fhondúireacht

Is cuimhin liom saothar Asimov a léamh agus mé sna déaga. Mar a tharla, le cúpla bliain anuas bhuail taom Asimovachais mé agus rinne mé (ath)léamh ar pé chuid dá shaothar a raibh teacht agam air tríd an leabharlann. Ina measc an dá mór-sraith, a thug sé le chéile ag deireadh - An Fondúireacht agus na Róbáit.

Tá Gaeilge curtha anois ag Panu Petteri Höglund ar an gcéad úrscéal den sraith faoin Fondúireacht. Stair ficsean eolaíochta thar cúpla céad bliain den Fondúireacht - foras léannta atá ceaptha ag an Saoi Hari Seldon, a bhfuil tairngreacht ar bhonn matamaitice déanta aige ar theip Impireachta de bharr faillí san eolaíocht. Foras eolaíochta leis an t-eolas a chaomhnú atá san Fondúireacht ar an gcéad amharc - cineál Áirc Naoi. Ciclipéid a gcúram is cosúil. Diaidh ar ndiaidh áfach nochtar gurbh é seo síol impireachta nua, nó an ea? Cumhacht áitiúil iad cinnte ar imeall an Réaltra. Cumhachta a chuireann cúpla craiceann di de réir mar a oireann. 

Dhá rud a rith liom agus mé á léamh agus atá bunoscionn le tuiscintí na linne seo - creideamh saonta i maitheas an chumhacht eitneach, agus flúirse todóga á chaitheamh. Sin agus gan mná a bheith luaite in aon chor geall leis! Rudaí a bhaineann le ré scríofa an leabhair, is dócha.

Pé scéal é, bhí sé d'ádh ag Panu go raibh dhá aistriúcháin - i bhFionlainnis agus i Sualainnis léite aige sular thug sé faoin tiontú. Múnla an tiontú Sualainnise le Sam J Lundwall a lean sé anseo, is é sin, béim a chuir ar insint nádúrtha san sprioc theanga gan cloí ró mhór le foclaíocht an bunleagain.

Feictear dom gur éirigh go maith leis cé go raibh corr nath anseo is ansiúd a mheas mé a bheith rud beag seanchaite agus iad romham don ceathrú nó cúigiú uair. Léigh mé an leabhar ar thuras aer chun na Gearmáine agus chuir mé an aistear díom gan stró, an bóthar giorraithe go breá ag leagan (Ultach¹) Phanu de hAsimov!

Is breá liom an chaoi atá iothlainn na Gaeilge á leathnú aige.

An Fhondúireacht
Isaac Asimov a scríobh, Panu Petteri Höglund a d’aistrigh go Gaeilge
Maisiúcháin le Mathew Staunton. 

Evertype.

ISBN 978-1-78201-080-7

An Fhondúireacht

---

¹ Aguisín: Bhí comhrá ar Twitter agam le Panu ó shin. Mheabhraigh sé dom gur chloí sé leis an gCaighdeán sa leabhar, rud is nós dó anois. Is fíor dó faoi sin, ach de bharr na cora cainte agus araile is i nGaeilge Uladh a chuala mo chluas inmheánach an scéal. Tharlódh áfach, ós rud é go raibh ríomhaithne agam ar Phanu ina thréimhse Conallach go bhfuil dul amú orm!

Úna Ní MhaoilEoin

Ag eascairt as an bplé faoi Phóstaer Leabhra Feabhra tharraing Réaltán m'aird ar scríbhneoir nach raibh cloiste agam fúithi cheana; Úna Ní MhaoilEóin. Go deimhin, chuaigh sí céim níos faide agus bhronn leabhar léi orm - a céad saothar, Le grá ó Úna, (1958) leabhar a foilsíodh bunaithe ar litreacha a scríobh sí abhaile agus í ar thuras san Iodáil - in ainm is a bheith ag foghlaim faoi photaireacht ach dáiríre ag tabhairt tír agus daoine faoi deara. Ealaíontóir le peann agus focail, agus í géar súileach agus scaití géar-theangach! Stíl éadrom cuideachtúil mar  a bheifeá ag súil leis i litreacha abhaile nach raibh aon chuimhneamh air iad a fhoilsiú i dtosach. Cód-mheascadh glic - Béarla agus Iodáilis tríd a cuid Gaeilge. Bon mot agus nathanna daoine eile úsáidte le teachtaireacht a thabhairt i mbeagán focail. Scéal éadrom thaitneamhach a thug goile dom dul sa tóir ar bhreis agus chuir mé fios - tríd BorrowBooks (tairseach na n-iasachtaí idir leabharlainne) ar an dá shaothar eile léi - An maith leat Spaigití? (1965) agus Turas go Túinis (1969).

Turas eile chun na hIodáile is ábhar do "An Maith leat Spaigití?"; comhluadar aici air ó bhaill eile den dteaghlach. Pléann "Turas go Túinis" le turas aonair tríd an Fhrainc, an Spáinn an Iodáil chomh fada le Túinis, ag taisteal sách saor ar thraenacha agus báid. Ainneoin gur scríobhadh na saothar seo le leathshúil, glacaim leis, ar an bhfoilsiú, tá an stíl bhríomhar céanna iontu, iad lán de léargas a duine óg aerach ag taisteal, thuas seal, thíos seal, mion-eachtraí barrúla. Léargas - monuar - ar nósanna na bhfear agus bean aonair ina measc, ach bean óg a bhí maith in ann aire a thabhairt dí féin agus í saor don gcuid is mó ó sceon.

Cuireann a cuid líníochtaí pinn go mór leis na leabhair.

Rud eile a thug mé suntas dó ná go raibh sleachta as léirmheasanna as Béarla ar na blurbaí san dá leabhar níos déanaí. Sin rud nach bhfuil feicthe le fada agam. B'iad Sáirséal agus Dill a foilsitheoirí, agus is lena ré órga siúd a bhaineann na leabhair. (Is léir ón liosta atá ag an Leabharlann Náisiúnta go raibh sí ina maisitheoir thábhachtach de cuid Sáirséal agus Dill freisin).

Táim fíor sásta go ndeachaigh mé sa tóir ar a saothar. Táim fíor bhuíoch do Réaltán as í a chuir ar mo shúile dom. Níl aon iontráil dá cuid féin aici (fós) in ainm.ie ach tá sí luaite san alt faoina hathair Séamas Ó Maoileoin.

Fostúch

Cúig bliana déag. Cúpla oíche oibre curtha isteach cheana san siopa. Taithí ar an drong ar bogmheisce agus a gcuid diabhlaíochta. Ag foghlaim go mall cad a bhí i gceist le "20 gorm"- Players, Silk Cut, nó... Arsa an bas "beidh mé ar ais ar ball" Ceathair ar maidin a d'fhill sé. Fostúch anois cinnte!

Bratach na gCnámh

B'é Éalú as Páras a roghnaigh mé mar leabhar le bronnadh ar m'iníon do Leabhra Feabhra i mbliana. An céad leabhar de sraith Bratach na gCnámh le hAlain Surget. Thaitin an leabhar thar barr le'm iníon - go deimhin léigh sí codanna de as a stuaim féin cé go mbíonn an ghnáth drogall uirthi leabhar a léamh nach don obair bhaile é.

"Spannend" atá an scéal, dar léi: spreagúil, lán teannais - (scaití is fearr a fheileann focal Gearmánach!)

Sé leabhar atá foilsithe as Gaeilge go dtí seo - chuir mé fios ar an gcúig leabhar eile ó Leabhar Breac agus tá muid ag treabhadh tríothu ó shin. 

Beirt dílleachta iad Louise Bheag agus Benjamin atá fágtha san dílleachtlann i bPáras nuair a éagann a máthair. Táthar ag iarraidh ábhar saighdiúra a dhéanamh as Benjamin, agus bean fuála as Louise Bheag - ach sin rudaí nach luíonn le meon ceachtar acu! Tá Louise Bheag fiáin agus trodach; tá Benjamin ciúin agus staidéarach.

Tá fhios acu go bhfuil a n-athair amuigh áit éigin; mairnéalach dar leo. Beartaíonn siad ar teitheadh i dtreo dul faoi na gréine. Éiríonn leo, agus baineann siad an cósta amach. Ach ansin titeann siad i lámha drong foghlaithe mara, agus foghlaimíonn siad gur foghlaí mór le rá athair s'acu - an Captaen Roc.

Is iomaí corr agus craiceann a chuireann a scéal eachtrúil de uaidh sin amach. Tá na caibidil gairid agus go deimhin lán teannais - an feiliúnach chun gasúir atá ag tosú amach a léamh a spreagadh, nó go deimhin mar a chleachtann muid, scéal roimh am luí.

Cuireann léaráidí Annette Marnat go mór leis an scéal; leathanaigh agus clúdach maisithe go breá agus beocht bhreise curtha sna carachtar - pearóid glórach glic Dún do Ghob! san áireamh.

Tá focail nua foghlamtha agam ó thiontú ealaíonta Darach Ó Scolaí agus táim ag súil go mór go mbeidh gála eile ann - feicim go bhfuil ar a laghad deich leabhair foilsithe as Fraincis!

Molaim an sraith, dar craiceann an diabhal ....