Coróin saoil

Lch deiridh an leabhar deiridh -
Tiffany Aching & You

Comrádaí ollscoile measaim a chuir The Colour of Magic faoi mo bhráid, fadó, fadó. Ó shin i leith tá mé ag léamh agus ag cnuasach saothar Terry Pratchett. Is dóigh liom go bhfuil gach leabhar a bhaineann leis an Teascdhomhain agam seachas an dá cheann deiridh - Raising Steam (léigh mé cóip crua mo dheirféar, is fearr liomsa clúdach bog) agus The Shepherd's Crown. Tá dhá leabhar nach mbaineann leis an sraith sin agam - Nation agus Dodger. Léigh mé Good Omens fadó, agus chuir sé sin Neil Gaiman in aithne dom. Ón leabharlann a fuair mé cuid de na leabhair eile, nil gach uile leabhar casta mo threo. (Ní raibh mé chomh tógtha sin leis an Long Earth).

Is iomaí leabhar dá chuid a cheannaigh mé i siopa leabhar Aerfort agus a ghiorraigh turas gnó. (An siopa fuisce agus an siopa leabhar an dá áit a thaobhaigh mé i aerfort Cóbanhávan nuair a bhí mé ag taitseal chun na Sualainne cúpla uair in aghaidh na bliana!) Is iomaí leabhar atá athléite go minic agam.

Tá an greann chun tosaigh sna leabhair luaithe, ag spraoi agus ag séideadh faoi tróip na fantasaíochta. Ach fiú ansin, faoi súil géar aige ar an saol mar atá agus scathán dhíchumtha an aoir in úsáid go héifeachtach aige.

Sciar Terry Pratchett de mo L-spás

Gné é sin a chuaigh i ndoimhneacht le himeacht ama. Níorbh creidmheach é Terry Pratchett, de réir mo thuisceana, ach bhí creideamh láidir aige feictear dom i gcumhacht an duine coinsiasach an rud ceart a dhéanamh ainneoin na dúshláin. Tá meas agus bá agam do Commander Vimes, Granny Weatherwax agus Tiffany Aching. Is minic an BÁS ag dul de thruslóga fada cnámhacha tríd na leabhair agus ag nathaíocht. Ba nathadóir den scoth é Pratchett, agus tá cnuasach shaibhir de na nathanna sa The Annotated Pratchett File. (Uaireanta de bharr gan blas sasanach a bheith ar mo chluas inmhéanach, chaill mé cuid den ghreann - thóg sé i bhfad orm an t-imeartas focail i "The Rite of AshkEnte" a thuisicnt, abair).

Ba leitheoir agus taighdeoir leathan é, agus tá toradh roinnt den taighde béaloideas ar fáil i leabhair le saineolaithe - faoin eolaíocht agus an béaloideas. Is caint faoin eolaíocht sin a thug sé i gColáiste na Tríonóide lena chomh údair an t-aon uair a bhí mé ina láthair. Bhí sé chomh beoga nathaíoch sa bheatha agus a bhí sé ar phár. Más buan mo chuimhne, bhí sé cheana féin ag iomrascáil leis an ngalar ar ar thug sé an embuggerence - seargach i stoc na hinchinne. Mar sin féin, d'éirigh leis le cúnamh eagarthóirí agus cuntóir coinneáil air ag scríobh.

Giolc le Gráinne Ní Mhuilneoir a spreag mé le The Shepherd's Crown a cheannach agus a léamh faoi dheireadh, ar an Kindle. Cineál uacht atá ann, measaim; faigheann Granny Weatherwax bás ag a thús, agus caithfidh Tiffany Aching teacht i gcomharbacht uirthi; i saol atá ag athrú agus ag múscailt ceisteanna eile. (Tá scéalta Tiffany lonnaithe ar talamh chailce, agus díorthaíonn sé an ainm Tiffany ó Tír fo Thoinn; measaim gure é sin agus geas (recté geis) na Nac Mac Feegle an dá thagairt don nGaeilge aige.)

Táim buíoch don gcomrádaí ollscoile sin fadó, is saibhre mo shaol na leabhair seo a bheith ann, agus cé gur creidmheach mé féin tá go leor a n-aontóinn le Terry Pratchett faoi. Suaimhneas síoraí dá anam, agus go raibh an saol seo níos mó ná mar ba mhian leis í bheith!

Terry Pratchett le Luigi Novi, CC BY 3.0

Pan Narrans

Tá an dara agus tríú imleabhar de "Eolaíocht an Teascdomhain" léite anois agam. Droim ar ais, mar gurbh sin an slí a fuair mé sa leabharlann iad, agus níor éirigh liom fós teacht ar imleabhar 1. Bíonn scéal faoi na draoithe agus an Cruinndomhain a chruthaigh siad mar chnámh droma ag na leabhair. Baineann na húdair eile feidhm as na scéalta sin chun an eolaíocht mar a thuigtear dóibh é a léiriú. Mar a bheadh sraith fonótaí.

An rud a thuigim anois faoin eolaíocht ná go bhfuil an eolaíocht níos casta fós ná mar a thuig mé! Gan amhras, mar innealtóir tuigim go maith go bhfuil tairbhe i samhail simplithe den fhírinne eolaíochta chun teicneolaíocht a chur i gcrích - gur féidir neamhaird a dhéanamh ar nithe áirithe gan bhaol. (Ach is mithid bheith ar an eolas go bhfuil rudaí fágtha as an áireamh!)

Pé scéal é, tá an coincheap is cuanna a léiríonn cúis an difear idir an chine daonna agus an chuid eile de ríocht na nAinmhithe sna leabahir: go bhfuil "seach-tleacht" (extelligence) againn, fios a scaiptear ó dhuine go duine agus ó ghlúin go glúin. Agus gurbh scéalta an modh ian scaiptear an t-eolas seo: gurbh "Pan Narrans", ápa inste scéalta muid.

Tá ciall leis an dearcadh sin, agus is cinnte go bhfuil scéalta, meafair agus samhail thar a bheith tábhachtach san eolaíocht agus san innealtóireacht chun dul i ngleic le rudaí atá idir chasta agus teibí. Tá sé tábhachtach freisin tuiscint gurbh amhlaidh atá. Coincheap úsáideach - scéal maith!

(Tá na scéalta sna leabhair iad féin glic agus taitneamhach sa bhreis ar an faill a chuireann siad ar fáil coincheapa a mhíniú)

An matamaiticeoir, an bitheolaí & draoi na bhfocal

Thóg mé lón fada inniu chun freastal ar chaint faoi "Eolaíocht an Teascdomhain" san Dánlann Eolaíochta. Sraith leabhair atá i gceist, scríofa ag Terry Pratchett i gcomhair leis an matamaiticeoir Ian Stewart agus an bitheolaí Jack Cohen. Caithfidh mé admháil go raibh mé ag seachaint na leabhair go dtí seo, mar shíl mé gur litríocht tánaisteach maidir leis na leabhair faoin Teascdomhan a bhí i gceist, cineál Annotated Pratchett File i bhfoirm leabhair. Mar sin, le bheith ionraice, is chun Terry Pratchett a chlos beo a chuaigh mé ann.¹
Admhaím áfach gur spreagadh suim as an nua ionam sna leabhair seo anois. Rud eile ar fad atá i gceist - is amhlaidh gur chuir an triúr aithne ar a chéile de bharr suim Jack Cohen² ach go háirithe i ficsean eolaíochta agus é a bheith ag freastal ar comhdhálacha. Bhí leabhair chun oideachas a chuir ar an bpobal faoin eolaíocht scríofa ag Ian agus Jack araon ar leithligh roimhe, agus fuair siad comhairle ó Terry maidir le conas scéal ceart a dhéanamh as leabhair eile a bhí beartaithe acu.
As sin d'fhás togra chun an Teacsdomhain a úsáid chun mistéir na heolaíochtaí ar an Domhain seo - an mealldomhain - a mhíniú. An consaeit ná go raibh lámh de thaisme ag draoithe an Teascdomhain i gcruthú cruinne s'againne, agus go mbíonn siad ag coinneáil súil uirthi. Mar sin, scríobhann Terry urscéilín faoi na heachtraí ar an domhan mar a fheictear do na draoithe iad agus cuireann an dís eile caibidil faoin bunús eolaíochta don rud atá ag tarlú leis. Cineál fonótaí fada.³
Maidir leis an gcaint féin, thug Ian Stewart cnámha an scéil dúinn faoi conas a tháinig ann do na leabhair, agus chuir an bheirt eile isteach air aon uair go mba mhian le cuir leis an méid a dúirt sé. Bhí an rud ar fad idir éirimiúil agus greannmhar, agus an-spéisiúil. Tá sé deacair a cheart a thabhairt don chaint anseo.
Ag an deireadh bhí plé ar an dá dhearcadh is féidir le duine a bheith aige ar an gcruinne - an dearcadh paróisteach gur an duine lár agus brí na cruinne, agus an dúlra ann dá úsáid; nó an dearcadh nach bhfuil ionann ach screamh ar spota smúit i réaltra leadránach ar imill na cruinne. Ní leor ceachtar dearcadh. Is fearr an dá dhearcadh a chuir le chéile agus ligeann dóibh a chéile a mhúnlú.
Bhí nath deas ag Jack Cohen a dúirt a sheanathair leis an pointe cinniúnach ina shaol: nath atá seafóideach ó thaobh na bitheolaíochta, ach lán gaois mar sin féin: "An mian leat bheith i do foiche nó i do chráinbheach?" i. an mian leat dearcadh fairsing, leathan, cuiditheach nó cúng santach a bheith agat?
Tá na leabhar anois ar mo liosta agam. Mar a tharlaíonn, chroch mé an tríú ceann liom ón leabharlann de Máirt seo chaite mar chuid den stoc leabhair atá mé chun breith liom ar mo shaoire. (Táim ag dul siar ar feadh coicís.)

---

¹Bhí sé ar an Late Late ar na mallaibh, ach ní raibh mé san tír - d'fhéach mé ar ar an ríomhaire ar ball, shíl mé go ndearna Tubridy praiseach den agallamh. Ar youtube anseo agus anseo.
²Caithfidh mé a rá gur mheabhraigh Jack Cohen draoi de chuid an Teascdomhain dom - fear mór groí agus é gléasta i veist ildaite!
³Mar a dúirt duine acu, thug Terry Pratchett ina chuid leabhair nós na bhfonótaí, a bhí tite i léig, ar ais arís.^4
4Sea, tá mise ag déanamh aithris ar an nós!

Blúirín: An tOllamh le Litríocht Neamhghnách (agus Danartha?)

Terry Pratchett,  le Artur Machlowski (tríd Wikimedia)

Tá Terry Pratchett ag feidhmiú mar ollamh taca i gColáiste na Tríonóide faoi láthair. Bhí léacht poiblí aige Déardaoin, ach faraor níor chuala mé faoi go dtí go raibh sé ró mhall. Tá píosa san Irish Times faoi rang a thug sé anseo. 

Duine féin oilte é - léitheoir fairsing agus leathan.

Táim féin gafa leis an Teascdhomhain ó chéad léigh mé na leabhra luath agus mé ar an Ollscoil (eile!).

N'fheadar an bhfoghlaimeoidh lucht an M.Phil uaidh? Deirtear go bhfuil trí ní nach féidir a fhoghlaim: fonn, féile agus filíocht. Ach cá bhfios nach nginfeadh a fhéile filíocht?

Blúirín: Níl an Kindle oirúnach don Teacsdhomhain

Scéal anseo.

Ó tharla go bhfuil Terry Pratchett¹ ard ar mo liosta léitheoireachta, coinneoidh mé e-léitheoirí ar an méar fhada.

¹Is maith liom fonótaí freisin.

Siúinéir Samhlaíoch Seanchais

Táim ag léamh úrscéalta Terry Pratchett faoin Teascdhomhain ó bhí mé ar an ollscoil breis agus scór bliain ó shin. Tá beagnach gach ceann acu i mo l-spás fhéin agam. Seachnaím litríocht thánaisteach go hiondúil, cé go bhfuil spléachadh nó dhó caite agam ar an gComhad Anótáilte Pratchett. Ach ní bheadh fonn orm éirí gafa le – abair – amlíne an Teascdhomhain.

Mar sin féin, chroch mé liom an leabhar The Folklore of Discworld (Seanchas an Teascdhomhain) nuair a chonaic mé san leabharlann ar na mallaibh é.

Mar a léiríonn an CAP, tá na húrscéalta breac le tagairtí do litríocht, eolaíocht agus – go hairithe – seanchas.

San leabhar seo, chuaigh saineolaí ar sheanchas na Breataine i bpáirt leis chun roinnt de na naisc seo a léiriú. Mar a dúirt an fear é fhéin – cuireann draíodóir siamsaíocht ar fáil faoi dhó. Lena chleas, agus ansin le léiriú conas a rinne sé é.

Dúirt sé le comhthionóil lucht béaloidis tráth gur amharc sé an bhéaloideas mar a amharcann siúinéir ar chrann. Ach, mar a dúirt an saineolaí seanchais a d'oibrigh ar an leabhar seo leis, fáiltíonn Bile an tSeanchais roimh siúinéirí chliste.

Rianann an leabhar na gnéithe béaloidis atá le fáil sna húrscéalta, ag tabhairt tagairtí do na bunfhoinsí abhus san domhan seo. Rud a chuir mé an suim iontu ná an bealach a léiríonn siad go bhfuil an t-uafás béaloidis abhus a maítear a bheith “ársa” ach nach bhfuil ann ach scéal measartha nua. An Bandia trí ghnéitheach – maighdean, máthair agus cailleach, abair. Scéal a múnlaíodh san chéad seo chaite.

Dea leabhair, a chuir leis an taitneamh a bhainim as na húrscéalta.