Bunreacht Pollta

Tá litir láidir san Irish Times inniu ag díriú aird ar foclaíocht an leasú atá le cur ar an mBunreacht san Reifreann Déardaoin:

Ní dhéanann aon fhoráil atá sa Bhunreacht seo dlíthe a d’achtaigh, gníomhartha a rinne nó bearta a ghlac an Stát de bhíthin riachtanais na n-oibleagáidí atá ar an Stát faoin gConradh sin a chur ó bhail dlí ná cosc a chur le dlíthe a d’achtaigh, gníomhartha a rinne nó bearta a ghlac comhlachtaí atá inniúil faoin gConradh sin ó fheidhm dlí a bheith acu sa Stát.

Ní hé seo an chéad uair a cuireadh cúldoras mar seo inár mBunreacht. Rinneadh é do geal le gach Conradh Eorpach. Chinn an Cúirt Uachtarach san cás Crotty vs an Taoiseach go raibh reifreann de dhíth má bhí flaitheas le bronnadh ar aon dream eile; is é sin má bhí aon chuid den cumhacht a bhronn an pobal ar eití éagsúla an Rialtas - Reachtas, Feidhmeannas nó Breithiúna -  le cur ar aghaidh.

Airteagal 6.1. Is ón bpobal, faoi Dhia, a thagas gach cumhacht riala, idir reachtaíocht is comhallacht is breithiúnas, agus is ag an bpobal atá sé de cheart rialtóirí an Stáit a cheapadh, agus is faoin bpobal faoi dheoidh atá gach ceist i dtaobh beartas an Náisiúin a shocrú de réir mar is gá chun leasa an phobail.

Ach seachnaíonn an Rialtas an deis a thabhairt don bpobal  iniúchadh a dhéanamh ar na himpleachtaí, ag sleamhnú isteach ailt fearacht an chinn seo:

Airteagal 29.4. 10° Ní dhéanann aon fhoráileamh atá sa Bhunreacht seo aon dlíthe a d'achtaigh, gníomhartha a rinne nó bearta lenar ghlac an Stát, de bhíthin riachtanais na n-oibleagáidí mar chomhalta den Aontas Eorpach nó de na Comhphobail a chur ó bhail dlí ná cosc a chur le dlíthe a d'achtaigh, gníomhartha a rinne nó bearta lenar ghlac an tAontas Eorpach nó na Comhphobail nó institiúidí díobh, nó comhlachtaí atá inniúil faoi na Conarthaí ag bunú na gComhphobal, ó fheidhm dlí a bheith acu sa Stát.

Bhí tuairiscí ann  go ndearna an Rialtas a seacht ndícheall foclaíocht a fháil don gConradh a seachnódh reifreann. B'é breith an Ard Aighne áfach gurbh gá reifreann. Mar sin, tá cuid éigin den mBunreacht - a bhí daonlathach agus forásach sna 1930í nuair a reachtaíodh é, ach atá tagtha sna blianta, le bheith lagaithe ag an gConradh seo. Ach ní heol dúinn go beacht cén tionchar a bheidh aige mar gur chinn an Rialtas cúldoras eile a oscailt sa Bhunreacht seachas a léiriú dúinn céard go díreach a athróidh an cháipéis meamraiméise seo.

Ba cheart do bhunreacht a bheith glé, grinn soiléir soléite. Bhí tráth. Níl níos mó. Táimid mar sin spléach ar aos dlí chun meabhair a bheith a bhaint as - rud a chiallaíonn gur gá do saoránach misniúil éigin dul sa bhfiontar na deicheanna nó na céadta míle dá airgead a chailleadh d'fhonn ceist ar bith a shoiléiriú. Airgead an cháiníocóra a bhíonn a chaitheamh ag an dtaobh eile agus is beag buaireamh a bhíonn orthu dá réir.

Gheall an Luch [stet] Oibre Comhdháil Bunreachta dúinn chun bunreacht soiléir (agus "forásach" de réir a dtuiscint siúd, ach sin scéal eile) a bhronnadh orainn. Ach n'fheadar an gealltanas bhriste eile san.

Maidir leis an Reifreann fhéin, tarlaíonn sé nach mbeidh mé san tír Déardaoin. Agus níl éirithe agam theacht ar chinneadh bealach amháin nó bealach eile. Ach ní maith liom na cúldoirse seo!

Camchuairt cois cósta na Cnocadóirí

Ag tús na míosa, an deireadh seachtaine fada, bhí mo mhac agus mé féin i measc cúigear déag Cnocadóirí a thug aghaidh ar Sir Penfro na Breataine Bige. Bhí sé i gceist againn roinnt siúl a dhéanamh cois cósta ar Slí Cósta Sir Penfro.

Bhailigh muid le chéile i Rós Láir tráthnóna Aoine chun dul ar an mBád um a naoi go dtí Abergwuan. Thart ar cheithre uaire a mhaireann an turas ach tá na longa chomh mór sin - agus bhí an fharraige ina chlár geal leis pé scéal é - nach mbeadh fhios agam tú bheith ar an uisce. Faoiseamh domsa, mar ní mairnéalach maith mé! Bhí an fear eagar, Seán, tar éis mionbhus a chuir in áirithe chun muid a bhreith go dtí ár gceanncheathrú don deireadh seachtaine Brú na Seanscoile i Trefin. Ba Brú de chuid na heagraíochta a bhí ann, ach tá sé anois i seilbh lánúin a bhfuil athchóiriú déanta acu air agus a thug togha na haire dúinn ó thaobh bricfeasta dhe!  Stíl Art Déco a bhí ar an seomra ina raibh mo mhac agus mé féin ag cuir fúinn agus cóipeanna de phictiúir le Tamara de Lempicka ar na ballaí, maille cnuasach leabhair ealaíona. Ach bhí na leapacha sách compordach, rud a bhí de dhíth tharla go raibh sé tar éis meán-oíche sular shroich muid iad!

Maidin Satharn chaith muid bricfeasta maith - leite ar stíl na Cairibe dóibh siúd ar mian leo é - agus ansin bhí mionbhus ann chun muid a thabhairt go tús na siúlóide gar do Abergwuan -an teach solais ar Inis Mhichíl lámh le Pencaer. Uaidh sin lean muid an conair cósta ar feadh thart ar fiche ciliméadar. Cloíonn an cosán go dlúth leis an gcósta don gcuid is mó, cosán caol clochach, thuas seal thíos seal. Tá an chúram tugtha dó, geataí ann chun eallach a choinneáil ó fhánaíocht, droichid agus dreapaí deá fheisithe nuair is gá iad. Bhí bláthanna flúirseach - bainne bó bleachtáin, sabhaircíní, odhrach bhallach agus flúirse eile nach bhfuil eolas agam orthu! Chonaic muid rónta cúpla uair freisin thíos fúinn. Bhí ionadh orm nach bhfaca muid mórán éan mara in aon chor - bheadh a leithéid de chósta abhus breac leo mar atá Conair na haille i mBré. Bhí an siúlóid taitneamhach go maith, ach ní cuimhin liom anois aon bhuaicphointí ar an céad lá sin! Is amhlaidh gur shiúl muid ar ais chuig Trefin, á shroicheadh thart ar a sé in am mhaith chun muid fhéin a sciúradh tar éis brothall an lae agus an siúil. Chaith muid proinn ansin istoíche san "Ship Inn" (suíomh idirlín s'acu as feidhm faoi láthair is cosúil).

Maidir Domhnaigh thug muid aghaidh ar an dTrá Mór gar do Theach Daithí. Léiríonn an mír seo den suíomh mórán an bealach a thóg muid. Thosaigh muid ag an Trá, agus thrasnaigh Ceann Daithí agus ar aghaidh fán cósta ar ais go Trefin. Cé go bhfuil an taobh tíre seo ciúin anois, ba áit tionsclaíoch é tráth - slinn a bhaint as cairéal cois cósta, agus ansin nuair a bhí deireadh leis sin brící á dhéanamh as an fuílleach.  Tá na hiarsmaí fós le feiceáil:  mar shampla an Poll Glas i Abereiddi, poll mara atá san áit gur baineadh cloch as na haillte, nó na sean monarchan brící i Porth-Gain.

An Poll Glas, Abereiddi

An Teach Mór, Porth-gain. Monarchan brící tráth

Bhí muid á ghlacadh go breá réidh, agus bhain muid sult as tae agus uachtar reoite in Abereiddi agus ina dhiaidh sin "Cream Tea" i mbialann i Porth-Gain - cé nach raibh an oiread sin scones fágtha acu! Bhí muid ar ais i Trefin in ama maith do béile breá eile san Ship Inn agus an uair seo bhí coirm ó Ghleann Gwuan agam mar anlann leis. Bhí oíche breá codlata againn. Bhí muid le bád meán lae a thógáil as Abergwuan. Tá dún ar an taobh eile den chuan ón calafort farantóireachta (atá i Widg seachas Abergwuan). Mar sin, d'fhág muid an bagáiste san calafort agus thug an mionbhus síob dúinn go dtí an dún agus shúil muid an cuid sin den cosán cósta ón dún go dtí an calafort.
Tríd is tríd: deireadh seachtaine fiúntach, tairbheach, taitneamhach.

An Reacaire i mo phóca

Bíonn seinnteoir MP3 liom go hiondúil ar mo bhealaí, ceann de chuid Sony. Raidió atá ann chomh maith, agus bainim feidhm as chun éisteacht le Raidió na Gaeltachta. Seachas sin is le ceol is mó a bhím ag éisteacht uaidh. Ach oireann sé go maith do chaint, agus go háirithe do scéalaíocht agus filíocht. Tig liom mar sin éisteacht leis an mBab nó Peig: Nó cluas a thabhairt Aniar.

Tá foinse nua aimsithe agam le tamaill áfach. Tá muintir Chló Iar Chonnachta ag bronnadh seoda reacaireachta saor in aisce orainn lena rannóg "An Béal Beo"

Go dtí seo tá Scéalta an Phiarsaigh crochta liom agam. Agus filíocht le Nuala Ní Dhomhnaill, Gabriel Rosenstock agus Máire Mhac an tSaoi.

Sin anois comhluadar léannta ildánach don gcomaitéir bhocht! 

Tá scéalta an Phiarsaigh mós maoithneach, ach léite go seoigh ag Liam Mac Con Iomaire. Taitníonn an fhilíocht liom freisin nuair a bhuaileann an taom mé. Ach is breá an áis an reacaire póca, agus táim thar a bheith buíoch do Chló Iar Chonnachta as an t-ábhar a sholáthar. Cá bhfios nach spreagfaí amach anseo mé le cuid de na leabhair a cheannach (arís!).

Ambaist!

Bhain mé feidhm as Ambaist! le teann grinn i ngiolc de mo chuid. Mháigh Conchubhar nár chuala sé aoinne á rá le tríocha bliain agus go raibh sé mínádúrtha é a úsáid. Go raibh rud éigin bréagach faoi fiú. Gach seans go bhfuil. Tar éis an tsaoil, cé gur tógadh le Gaeilge mé is cainteoir athdhúchais mé, a tógadh i bhfad ón nGaeltacht. Nuair a bhím ag labhairt Gaeilge is le foghlaimeoirí is mó a bhím á labhairt. Is mó i bhfad an tionchar atá ag mo chuid léitheoireachta ar m'fhoclóir mar sin, cé go mbím ag éisteacht go craosach le Raidió na Gaeltachta agus ag sciobadh nathanna fearacht "Am gliondála" ón méid a chloisim. Luíonn sé le réasún go bhfuil mórchuid den ábhar a léim seanfhaiseanta, scartha amach ó theanga bheo na Gaeltachta, fiú nuair is  údar Gaeltachta de chuid na linne seo, Joe Steve Ó Neachtain nó Maidhc Dainín Ó Sé abair, a scríobh. Níl leigheas ar sin.

Tá gné eile ann. Bíonn mo leithéidí ag iarradh lorg an Bhéarla a sheachaint agus is féidir go mbíonn ró-choigeartú ar bun agam, agus ró thóir ar an nath ársa. Tá ríomhaithne agam ar dhuine a mhaíonn go n-aithníonn sé an fíor nath Gaelach de bhrí nach féidir ciall a bhaint as má aistrítear focal ar fhocal é. (Leithéidí "Go n-éirí an bóthar leat", abair). Sílim an ceart a bheith aige san méid sin cé go bhfuil amhras orm go bhfuil a mhalairt fíor, i. nach nath dúchasach atá ann má tá ciall leis fós má thiontaítear na focail - sampla cáiliúil is ea "Tá fáilte romhat" mar fhreagra ar "Go raibh maith agat". Nath atá sa Bhéarla agus sna teangacha a bhfuil teagmháil acu leis. Nílim féin cinnte nach an bealach eile thart a bhí sé an uair seo - sna teangacha eile ar an Mór Roinn is rud éigin fearacht "le'd thoil" a bhíonn mar fhreagra i gcás mar é, nó "Na habair é".

Pé scéal é, tá sé i gceist agam an méid a léim a scagadh do nathanna, agus gan a bheith ró bhuartha faoi cé chomh hársa is atá siad chomh fada is a tuigtear mé. (Dála an scéil tá 70 amais do Ambaist sa chorpas).

Bhí plé spéisiúil eile againn ar théarmaíocht agus claonadh agam aontú le tuairim Conchubhair nach bhfuil "Cobhsaíocht" nádúrtha mar cur síos ar an seasmhacht i gcúrsaí airgeadais a mhaítear a bhronnfaidh an conradh úd orainn. Agus bhí an plé maidir le drong smaointeoireacht" (Moladh "Aonghusa) nó "sluasmaoineamh" nó fiú "sluamachnamh" a bhí againn le déanaí thar a bheith tairbheach dar liom. Ag deireadh an lae, beatha teanga a labhairt - agus buanú teanga an nathaíocht agus an sáraíocht scríofa ar líne!

---

Aguisín: Fuair mé an fhreagra seo ó Mharcus ar Twitter: "Theip orm seo a d'fhágaint ar do bhlag ar chúis éigin. Tá 'ambaist' beo i gCorca Dhuibhne. Ó bhéal déagóra a chuala le déanaí é."

Cé hé Paul Murphy?

Thug mé suntas don bpóstaer seo don reifreann ar an gConradh is déanaí. (Nílim cinnte cén teideal is ceart a thabhairt air - ná nílim cinnte cén breith atá agam air). Go dtí seo ar aon nós, níl ceann ar bith eile feicthe agam le aghaidh duine air. Is cosúil mar sin gur cuid den feachtas Paul Murphy a fháil atofa atá i gceist leis. Tuigim dó ar shlí. Go bhfios dom níor sheas sé i toghchán go dtí seo - tháinig sé i gcomharbacht ar Joe Higgins, nuair a bhuaigh seisean suíochán dála arís. Seanfhondúir sa pholaitíocht abhus is ea Higgins, agus cé go raibh sé i gcónaí sa bhfreasúra, is fear deisbhéalach é a bhíonn nathanna maithe aige a fhágann go bhfaigheann an méid a deir sé clúdach sna meáin náisiúnta go furasta. Ní hamhlaidh don fear a thóg a áit. (Ní bhíonn fothoghchán i gceist don Parlaimint Eorpach, ainmnítear duine le suíochán a ghlacadh má éiríonn duine eile as)

Mar sin, is gá dó an sciar den bpobal a aithníonn é a mhéadú roimh an gcéad toghchán eile. Tá cleas mar é á imirt ag an Lucht Oibre chomh maith, an feisire reatha Proinsias de Rossa éirithe as chun deis a thabhairt don mbean (nach cuimhin liom a hainm) a ghlacfaidh a áit san céad toghchán eile a seal san spotsolas a ghlacadh. Sin gné d'ár córas atáim anois idir dhá chomhairle faoi - gurbh daoine seachas polasaithe a toghtar. Bhí an t-am ann gur shíl mé gur deá rud a bhí ann go mbeadh ar dhaoine an pobal a mhealladh astu féin, seachas áit socair ar liostaí a bheith ag saighdiúirí maithe páirtí. Tá bá áirithe agam leis an smaoineamh sin fós. Ach an toradh atá air go bhfuil an córas lofa le cliantachas, gurbh iad na daoine is fearr ag déanamh gar (nó a chuireann an cuma orthu féin go ndearna siad gar) a thoghtar. Rud a fhágann go bhfeileann córas atá briste dóibh, de bharr go mó na deiseanna gar a dhéanamh a bhíonn i córas mar é le hais córas éifeachtach. Agus rud a fhágann gur beag difear dáiríre maidir le riar na tíre a dhéanann sé cén dream atá i gcumhacht. Cuirtear acmhainní amú dá réir, rud a chuireann leis an bhfaopach ina bhfuilimid. Ach, mar is léir ón íomhá thuas, mothaíonn fiú iadsan a bhfuil seasamh láidir idé-eolaíoch acu gur gá dóibh an cluiche lofa céanna a imirt.

Agus sin mo racht go n-uige seo.

---

Aguisín: De bharr go bhfuil a pictiúir ar Phóstaer mhóra reifreann sna stáisiún DART tá's agam anois gur Emer Costello atá tar éis suíochán an Lucht Oibre a bhí ag Proinsias de Rossa a ghlacadh.

An Sulán Fuar Fada Fireann

D'fhiafraigh Dennis sna tagairtí ar an mhír deiridh cad a bhí sna bearnaí ar an leac úd. Bhí an cheist céanna agamsa nuair a chéad chonaic mé an leac, agus bhí an fhreagra a fuair mé ó Conchubhar ceilte sa mhír.

Mise an Sulán
Fuar, fada, fireann
Anois an t-am
Cá bhfuil mo dhuine?

Fearacht abhainn eile, is cosúil go mbíonn íobairt bheo á éileamh ag an abhainn seo le linn tuilte. An leagan den scéal atá le léamh i gcáipéisí logainm ná go mbáitear duine ann gach tríú bliain agus go scairteann an abhainn an rann thuas roimh ré. Deir Conchubhar liom gurbh gach seachtú bliain a deirtear go háitiúil. Go bhfios dom, tá obair leanúnach ar bun chun smacht a chuir ar an abhann agus ar na habhainn eile thart ar Bhaile Bhúirne.

Go hiondúil is baininscneach a bhíonn ainmneacha abhainn; go bhfios dom an Sulán agus an Feabhal na heisceachtaí.