Sliocht ar Thír na Scáth

Beidh saol ag do chuid marbhánach arís, éireoidh a gcoirp as an nua; músclaígí, déanaigí gairdeas, sibhse uile atá sínte sa láib; óir is geal é mar dhrúcht do dhrúchtsa, agus tiocfaidh sliocht ar thír na scáth.

Íseáia 26:19

Úrscéal stairiúil atá curtha faoinár mbráid ag Breandán Ó Doibhlin. Scéal cogadh. Scéal deireadh ré. Scéal creideamh agus athrú creideamh. Scéal grá. Scéal gruaim.

Ábhar file an reacaire, i sochaí aicmeach na ngael nuair a chuaigh gairm le sliocht. É lonnaithe i dTír Eoghain. Tá an sean riocht ar té a scriosta, faoi bhuillí fealltacha an eachtarchine, mar a thugann an reacaire orthu - Sasanaigh agus Albanaigh lán le dhíogras concas tiomanta ag saint agus faobhar bhreise ar a lanntracha de bharr an athleasú creidimh.

I leataobh ón gcogaíocht seachas corr ruathar atá an insint.

Agus cinnteachtaí ag clis air caithfidh an reacaire a dheánamh amach cad é a ghairm feasta nuair nach féidir muinín a chuir i bpátrúnacht uaisle Gaeil, atá ag loic ar a ndualgais, ag súirí fiú leis an ionróir, ag tarraingt a bhéascna chucu.

Ceathrar duine óg atá i croílár an scéil, cairde. An reacaire, atá ag foghlaim a cheird agus ar tí céim an anruth a bhaint amach nuair a bhuaileann tubaiste an chogaidh a chuireann scaipeadh ar lucht léinn. Ábhar file aneas, díbeartha as cúige Laighean ag lorg oideachas i gceantar atá faoi réimeas Gaeil fós. Bráthair Bocht, cara eile. Rúnsearc an reacaire. Iníon airchinnigh. Céim as a raon san seanreacht. Ach anois?

Scéal súirí agus cogadh fite fuaite. Agus i gcónaí an cheist cad atá i ndán anois. Conas an oidhreacht a chaomhnú?

Chonac cuir síos ar an nGaeilge mar charachtar sa leabhar. Níl fhios agam an rachainn chomh fada sin.

Tá prós shollúnta fhileata ag an reacaire. File é, tar éis an tsaoil. Focalbhách. Ar maos sa litríocht. Múnlaí ársa smaointe.

Ach tá an leabhar soléite dar liom. Teannas san insint.

Ní haon néal maidine agus tine oíche atá anseo.

Tá machnamh agus marana ann, cinnte. Ach is machnamh agus marana an reacaire atá ann, a eascraíonn go nádúrtha as an scéal agus an stair.

Tá plota leanúnach ann, a fhágann go bhfuil drogall mórán eile a rá faoi imeachtaí an scéil, ar eagla go lagóinn pléisiúr léitheora eile.

Tá smál beag ar an leabhar- dornán botúin fánacha cló thall is abhus, a bhaineann tuisle as an léitheoir. Is trua sin.

Seilbh Litríocht Fódhla

Is é 'Tuatha de Danann - Seilbh Inse Fódhla' an dara leabhar de chuid Diarmuid Johnson atá ag tarraingt as an litríocht ársa. Mar a rinne sé i Conaire Mór, tá sleachta as lámhscríbhinní éagsúla fuinte le chéile aige in insint bhríomhar cuanna.

Tá nathaíocht agus ruthaig ann, ach seachas cinn smolchaite tá siad múnlaithe as an nua. (Ba iontach an chlosleabhar a dhéanfadh seo).

Tá scéal gabhála Éireann iontach agus aisteach, streachailt Tuath de Danann, Fir Bolg agus Fomhóraigh.

Tá insint Diarmuid Johnson soléite snoite gan an aisteacht a scaoileadh le sruth. De bhrí an scéal atá faoi chaibidil tá foclóir leathan in úsáid ach ní dóigh liom go mbeadh léitheoir le taithí seasta ag ransú foclóir - tá na leaganacha soiléir i gcomhthéacs an insint.

Bhí cuid mhaith de na heachtraí léite agam in insintí eile. Ach is mar scéalta thall is abhus a léigh mé iad. Is maith ann insint téagartha taitneamhach amháin.

Leabhar a fillfidh mé ar arís, fearacht Conaire Mór, agus tá mé ag tnúth le foilsiú an tríú ghála, Éadaoin.

Tá Leabhar Breac ag fónamh do léitheoirí agus do scríbhneoirí araon trí seoda seo na sean litríochta a fhoilsiú faoi chló nua, agus in eagráin ar saothar ealaíona gach cuid de, clúdach, cló, caint...

Tuatha Dé Danann
Diarmuid Johnson
€16.00
120 lch, clúdach crua,
ISBN 978-1-911363-20-0

Idir dhá Lios

Ba é a dhírbheathaisnéis A Thig na Tit orm an chéad leabhar a d'fhoilsigh Maidhc Dainín Ó Sé. Scríobh sé cuimhní cinn ar Meiriceá i Chicago Driver.
Ach nuair a bhuail flosc scríbhneoireachta é, chuir sé de suas thart ar dhosaen nó níos mó úrscéalta. Suite in Éirinn nó i Meiriceá, le déanaí nó i bhfad ó shin. Grá agus gruaim, coir agus ceart. Ilghnéitheach.

Tá Idir dhá Lios lonnaithe go soiléir ó thaobh tíreolaíochta de in Iarthar Dhuibhneach agus ó thaobh ama de sna 1970í déanacha. (Luaitear cuairt Eoin Pól II).

Ach dáiríre is scéal béaloidis atá ann, glas stócach ag tarrtháil pobal leasa, Tuatha Dé Danann agus Fir Bolg atá sáinnithe idir dhá shaol de bhrí nach féidir iad a shlánú.

Tá sagart ag tacú leis agus cíortar foirceadal na hEaglaise maidir le slánú freisin. (Ar bhealach beagáinín saonta i mo thuairim).

Níl fhios agam an raibh scéal ar leith mar mhúnla ag Maidhc Dainín nó an amhlaidh gur tharraing sé as go leor foinsí agus an scéal á fhuineadh aige. Ach is scéal fuinte slachtmhar atá ann. Beagán saonta ach is dócha go mbíonn cuma saonta ar an scéal béaloidis, ach go bhfuil ábhar machnaimh ann mar sin féin, agus eachtra.

Scéilín deas.

Jimín Mháire Thaidhg

Aon leabhar go dtí seo a cheannaigh mé ón Snáthaid Mhór, ba seod é. Claisiceach is ea Jimín Mháire Thaidhg, a raibh iomrá cloiste agam air le fada ach nach raibh riamh léite agam.

Bhí an-spéis agam dá réir nuair a chuala go raibh an scoláire iomráiteach Ríona Nic Congáil tar éis tabhairt faoi eagrán nua a chuir amach, maisithe ag Andrew Whitson.

Idir seo is siúd chuir mé an ceannach ar an méir fhada. Nuair a chuaigh mé á lorg is an eagrán leis an litriú caighdeánach amháin a fuair mé romham. Shantaigh mé an leagan canúnach áfach.

Bhí mé dóchasach go n-aimseoinn i gCorca Dhuibhne é, san Caifé Liteartha. Mar a tharlaíonn sé, tá seastán ag an gCaifé in Ionad an Bhlascaoid. Chasamar isteach ansiúd tar éis siúlóid na Cille agus chonaic mé go raibh cóip amháin fágtha ag Seoirse. (B'é a thuairim siúd gur botún ab ea an dá eagrán - go raibh an litriú tugtha suas chun dáta san dá eagrán agus gur beag difríocht eatarthu. Ach go raibh daoine fearacht mise ag lorg an eagrán canúnach agus deacair teacht air dá réir.)

Tá mé á scríobh seo ar an bhfón, agus ní féidir liom pictiúir a chuir leis. Ach tá samplaí de léaráidí iontacha Andrew Whitson le fáil ar líne. Tá siad ana oiriúnach, lán sonraí.

Tá an téacs mar a bheadh i gcóipleabhar (i bpeannaireacht rómhánach!) ach breá soiléir mar sin féin.

Rógaire saonta an reacaire Jimín Mháire Thaidhg, a bhfuil croí a mháthair Máire Thaidhg scólta aige. Bean dian, mar ba ghá le bean ar fheirm bheag a bheith go háirithe agus gan mórán spreacadh ina fear céile.

Tá scéalta iontacha eachtrúla sa leabhar. Mheabhraigh na scéalta eachtraí
"Emil i Lönneberga" de chuid Astrid Lindgren dom (mar Mhichel a chuir mise aithne ar Emil). Rógaire saonta eisean freisin, croí maith ach místuaim agus easpa rechonn a fhágann sa bhfaopach go minic é.

Tá ana chreidiúint ag dul don tSnáthaid Mhór agus do Ríona Nic Congáil as an taisce seo a chuir ar fáil i scrín chomh cuanna! (Bhí Tadhg Ó Dúshláine ag clamhsán agus muid ag caint ar an Saol ó Dheas faoi chúrsaí foilsitheoireachta na Gaeilge gur baineadh Jimín Mháire Thaidhg den cúrsa bunscoile díreach sular shroich sé féin an rang ceart. Ní dócha go mbeadh sé ar cúrsa bunscoile ach ba cheart é bheith sna leabharlanna scoile!)

Jimín Mháire Thaidhg. Eagrán Canúnach Neamhghiorraithe.

Pádraig Ó Siochfhradha (An Seabhac)
Curtha in eagar ag Ríona Nic Congáil
Maisithe ag Andrew Whitson
An tSnáthaid Mhór 2016

ISBN 9780993474521

Ag siúl Corca Dhuibhne

Bileoga, treoirleabhar agus Léarscáil uiscedhíonach SO70!

Chonac fógra le déanaí go bhfuil Oifigeach Forbartha agus Turasóireachta(PDF!) á lorg ag  Coiste Shlí Chorca Dhuibhne agus airgead faighte acu le forbairt a dhéanamh ar Shlí Chorca Dhuibhne. Ó 2003 ar aghaidh tá, beagnach gach samhraidh, coicís caite agam in Iarthar Dhuibhneach. Is minic mé ag siúl ann. I mbliana bhí m'athair agus chuaigh muid ag siúl mórán chuile lá, seachas lá nó dhó a bhí ceobhránach ó mhaidin. Tá cúig chinn de bhileoga siúl foilsithe ag Oidhreacht Chorca Dhuibhne agus iad i mo sheilbh le blianta beaga anuas.

Ná Blascaod lem chúl (Lúb na Cille)

D'éist muid Aifreann sa Bhuailtín gach maidin; agus an chéad dá lá is ón Eaglais amach a thosaigh muid ag siúl. Tá tús agus deireadh gach siúlóid ar na mbileoga sa Bhuailtín. Níl na siúlóidí seo marcáilte ach leanann siad bóithre agus trá mar sin níl sé deacair iad a leanacht. De Luain shiúl muid "Siúlóid na nDúnta" - ón mBuailtín síos bóthar na Cluainte go dtí trá Béal Bán, fán Trá ansin go Dún an Óir agus ar ais ar na cúlbhóithre. Ar ceann de na cúlbhóithre sin thug muid faoi deara fógra do "Siúlóid Star Wars". Ní bás Lúcás Spéirsiúlaí a thug ann muid áfach agus lean muid ar aghaidh dá réir chuig Dún Urlann chun paidir a chuir le hanamacha Danny Sheehy agus Aodh Ó Domhnaill, beir laochra a d'imigh uainn ró luath.

Breandán is a naomhóg (Cuas an Bhodaigh)

An lá dar gcionn shiúl muid Slí Ghallaruis - ón mBuailtín amach i dtreo Tigh Bhric, suas lúb bhóthair i dtreo láthair mainistreach an Réisc, agus ar ais ar an bpríomhbhóthair. Ní raibh fonn orm siúl chomh fada le Gallarus ar an bpríomhbhóthar atá ana chruógach san samhraidh. Mar sin shiúl muid suas an taobhbhóthar go dtí Leataobh Beag áit ar thrasnaigh muid Cosán na Naomh agus leanamar sin go Gallarus. Bhí fhios agam gur lean an gcuid sin bóithrín glas nó trasna páirceanna seachas an bóthar mór. (Tá an t-iomlán ó Ceann Trá siúlta blianta eile agam). Tá caife beag lámh le Séipéilín Gallarus agus bhí cupán deas caife agus píosa císte againn ann. Lean muid orainn ansin síos go dtí trá an Mhuirígh agus ar ais fán trá chomh fada le Béal Bán. Is ar Shlí Chorca Dhuibhne a bhí muid ar an gcuid sin, ar ndóigh. Ar ais bóthar na gcluainte ansin. Measaim gurbh é sin an siúlóid is faide a rinne muid, thart ar 14 km.

Cuas a Bhodaigh

An lá dar gcionn bhí muid i nDún Chaoin, ag siúl Lúb na Cille, a thug muid leathbhealach suas Marthain agus timpeall arís i dtreo Cill Gobnait. Tús agus deireadh na siúlóide seo ag Ionad an Bhlascaod. Radharcanna iontacha amach ar na Blascaod. (Caife san Ionad ag deireadh freisin!)

Chuamar isteach ar an mBlascaod an lá dar gcionn agus fuair turas treoraithe ó Oifig na nOibreacha Poiblí ar an sráidbhaile. Chaith muid seal i dteach Tomás Ó Criomhthain; agus chuaigh ag snámh ar an Trá Bán. Is eol dom siúlóid bhreá a bheith ar dhroim an oileáin ach ní raibh am againn dó sin idir dhá bhád.

An lá dar gcionn an rud a rinneamar ná faid Trá Fionn Trá a shiúl (bhíomar arís ar Shlí Chorca Dhuibhne!) . Ní maith liom siúl ar ais an bealach a tháinig mé.

Áitreabhach de chuid Corr Aillí

D'fhonn sin a sheachaint, shiúl muid na cúlbhóithre taobh Sliabh Iolair den bpríomhbhóthar. (Níl an bhóthar sin, ar a mbíonn go leor tráchta, agus é idir dhá sceach ard go minic taitneamhach chun siúl air).

Bhí muid lonnaithe sa Bhaile Breac; tá bóithrín glas uaidh sin go dtí Cathair na bhFionnúrach agus is féidir siúl ar aghaidh go dtí Cuas an Bhodaigh ar bhóithre atá sách ciúin. Rud a rinne muid. D'fhill muid ar an bpríomhbhóthair - atá sách ciúin anseo, ag briseadh ár n-aistir i dteach tábhairne an Bhóthair áit a raibh seabhdar agus pionta (Beoir Chorca Dhuibhne) agam.

An lá dar gcionn shiúl muid píosa de Chosán na Naomh arís - thug mo bhean chomh fada le Cill Maolchéadair muid agus shiúl muid uaidh sin thar Rinn Chonaill, Corr Aillí agus ar ais go dtín mBaile Breac.

Na Triúr Deirféar

Bhí an lá dar gcionn ceobhránach cé gur ghlan sé i dtreo tráthnóna sa chaoi is nach ndearna muid faic ach siúl suas is síos an bóthar sa Bhaile Breac - tá ana radharc uaidh.

Shiúl muid Siúlóid na Faille faoi dhó - tuathal agus deiseal - an lá ina dhiaidh, a bhí ana bhreá. Seo lúb siúlóid i mBaile na nGall a théann amach timpeall na failltreacha chomh fada leis an nGlaisín agus a fhilleann fad Bóthar na Léinsí go Baile na nGall. 

An lár dár gcionn tháinig mo mhac is m'iníon liom is dhreap muid Bréanainn. Tá turas na croise ón mBaile Breac go barra (ach tá dhá chros sa bhreis ar 14 ann - ceann thíos is ceann thuas). Cosán a siúltar go minic seo agus tá sé marcáilte go maith. Bhí na daoine óga níos gaiste agus radharc acu ón mbarr. Faraor nuair a shroich m'athair is mé féin an barr bhí na scamaill fillte! Bhí sé iontach gaofar ar an mbealach suas freisin.

Siúlóid na Faille

Ba le Lúb Cuas na nÉighe a chuir muid clabhsúr lenár siúlóidí, siúlóid iontach cois faille, in aice le trá an Cloichear agus radharcanna iontach uaidh i beagnach gach treo - na hoileáin, Ceann Sibéal agus na Triúr Deirféar, Bréanainn (faoi bhairéid mar is iondúil).

Chuaigh mjuid chomh fada le Galf Chumainn Ceann Sibéal do mhilseog agus caife ina dhiaidh - toisc gur sa cheantar a théadh mo seantuismitheoirí lena gclann ar saoire sna 1930í. Bhí fonn ar m'athair a fheiceáil arís.

Mar is léir ón dtuairisc thuas tá saibhreas iontach siúlóidí sa cheantar; tá na bialanna agus an lóistín ann freisin. Tá barraíocht de shlí Chorca Dhuibhne ar bhóithre, agus cuid de na bóithre céanna gnóthach agus contúirteach dá réir. Baineann cuid de seo le hachrann le feirmeoirí nach mian leo daoine a bheith ag siúl ar a dtalamh, fiú ar bhóithre glasa nó ar imeall gort. Tuigim dóibh go pointe - ach is mór an trua go bhfuil leithéidí Ceann Sibéal agus na Triúr Deirfiúr iata do shiúlóirí. 

Tá súil agam go mbeidh acmhainn taidhleoireachta ag an té a cheapfar! Agus go ndéanfar díriú ar feabhas a chuir ar fógraí - tháinig muid i gcabhair ar lánúin amháin a bhí i bhfad ó slí Chorca Dhuibhne toisc gur chaill siad casadh riachtanach. Fadhb eile ná go bhfuil athruithe tagtha ar na cosáin le hais an méid atá marcáilte ar léarscáil an Suirbhéireacht Ordainéis.

Tá go leor le déanamh mar sin, ach deiseanna iontacha ann.

Bail ó Dhia ar an obair!

Éagnairc

Tá úrscéalta agus gearrscéalta le Pádraig Ó Siadhail léite agam thar na blianta, ach ní raibh Éagnairc casta mo threo. Tá sé áirithe i measc Úrscéalta na Gaeilge áfach, an iarracht ar canóin úrscéalta Gaeilge na fichiú aoise a leagan síos. Chuir mé fios ar mar sin air ón leabharlann.

Fear de bhunadh Doire an reacaire. Náisiúnaí a fuair oideachas agus a bhog ó dheas, post cluthair státseirbhíse aige. Nuachar as Deisceart Bhaile Cliath.

Cuireann bás agus tórramh a athair é ag machnamh. Ag smaoineamh ar Domhnach na Fola - thug a athair ar an agóid é, ach bhí siad imithe abhaile sular thosaigh an lámhach. Chuaigh comrádaithe bunscoile leis bealaí eile. Cuid acu sna Sealadaigh agus sa ghéibheann. Cuid acu le saibhreas.

Cíorann sé imeachtaí an lae, scrúdú coinsiasa de chineál. Ar thug sé cúl le cine? Cothaíonn an chorraíl teannas lena nuachar a bhfuil col aici le lucht an tuaiscirt. (Ana léargas ansin,  dar liom, ar dhearcadh go leor san daorstát ar muintir an Tuaiscirt.)

Níl aon réiteach néata ar na ceisteanna a mhúsclaítear san úrscéal, mar nach bhfuil réiteach néata san fíor saol.

Níl ceist an Tuaiscirt réitithe ná baol air, fiú anois i bhfad i ndiaidh don úrscéal seo bheith foilsithe. Tá go leor de fós tráthúil measaim. Go háirithe faoin mbearna mór idir meon lucht an daorstáit, ag amharc aneas go doicheallach gan tuiscint.

Is dóigh liom go bhfuil a ionad tuillte sa chanóin.

P

Máire Nic Artáin

Bronnadh cóip athláimhe den úrscéal seo orm roinnt blianta ó shin. Bhí sé ag luí gan léamh ar mo leabhragáin ó shin. Cuma saonta leamh ar an gclúdach, agus comharthaí gur téacs scoile nó ollscoile a bhí ann- na céad leathanaigh smeartha le nótaí (rud a bhfuil col agam leis). Mhol Caitlín é áfach, agus faoi dheireadh thug mé faoi. Tá áthas orm go ndearna.

Úrscéal íogair staire. Bean óg ag teacht in inmhe i gContae an Dúin ag tús an chéid seo chaite. Pobal measctha, Albanaigh agus Gael gob ar ghob, ag comhoibriú go hiondúil ach bearnaí neamhscríofa ann. Grá ag bláthú trasna an bhearna. Díbeartha go Béal Feirste. Athbhláthú grá. Cúl le cine an praghas. Dlúthú teannais idir na pobail. Ding sa chaidreamh. Brú ón timpeallacht nua agus an teannas ag iompú ina fhoréigin. Tragóid.

Seo créacht oscailte na hÉireann, agus ainneoin tost na ngunnaí is faide ná riamh muid ó réiteach a chinnteodh sonas don ngnáthdhuine.

Ana insint.

Ar fáil ó Chló Iar Chonnacht

An Bhrídeach Sí

Cé go bhfuil Caitríona Ní Chléirchín feicthe agam i mbun cainte agus go deimhin filíochta cúpla uair ní raibh aon cuid dá saothar léite agam. Le déanaí mar sin chuir mé fios le déanaí ar Crithloinnir agus An Bhrídeach Sí ón leabharlann.

Grá gortaithe an téama is láidre sna dánta, ní grá éagmaise go baileach ach grá a thit as a chéile go pianmhar iar comhlíonadh. Macallaí de seirglí - Is ferr do neoch a chor ass mani charthar mar charas.

Cé go bhfuil go leor pian sna dánta tá friotal íogair álainn iontu. Sa Bhrídeach Sí tá go leor tagairtí do seanchas, tagairtí don Rúraíocht agus araile. Tá tagairtí eile go raibh mé féin dall orthu ceal eolais; ach bhí adhmaid le baint as na dánta ainneoin sin.

Bhí roinnt dánta lasmuigh den téama seirce ann - tinneas tuismitheora agus ceiliúradh bainise.

Bhain mé pléisiúr as na dánta, agus léifinn arís iad. Ba bhreá liom iad a chlos reicthe! Feictear dom go bhfuil cuid acu a bheadh feiliúnach d'fhísdán freisin.