Beidh lá eile ann amanathar, ambaist!

Ós rud é go bhfuil sraith drámaí Ghabriel Rosenstock, Amanathar, ar fáil anois mar phodchraoltaí, bhí deis agam éisteacht leis na drámaí is déanaí seo ó Raidió na Life. Cé gur foilsíodh dráma ar an téama céanna faoin dteideal céanna, tuigim gur athscríobhadh iad don raidió. Cinnte bhí úire agus tráthúlacht le sonrú iontu.

Tugann nuachtán Gaeilge samhlaithe an fráma do na drámaí;  rud a thugann scóip do ghreann dubh agus aoir.

Tá féidearthachtaí ar léith ar dráma ar raidió - áit a oibríonn samhlaíocht an éisteora le spreagadh agus nodanna ón mbrat fuaime san dráma. 

Agus baintear feidhm éifeachtach astu sna léirithe gairmiúla, snasta seo. Bhíos tógtha ach go háirithe leis an úsáid éifeachtach a bhaineadh as tost sna drámaí. Tost iomlán, gan fiú ceol sa chúlra. Spreagann sin an inchinn leis an mbearna a líonadh!

B'é "Anocht" an dráma is mó a thaitin liom - dráma a sheasadh leis féin. Níl de nasc aige leis an nuachtán ach go bhfuil an dís sa dráma tar éis fógra "croí uaigneach" a chuir ann agus a fhreagairt. Shíl mé go raibh an rud ar fad thar a bheith glic agus greannmhar. An fear tútach, cíocrach, leibideach; an bhean fuarchúiseach, cúramach - ach cineál cíocras le braith uaithi freisin, ach gan an fear in ann é a shásamh. 

Bhí na carachtar sna drámaí ar fad forbartha go maith; áfach: An t-eagarthóir éadóchasach, ciniciúil;  an t-eagarthóir cúnta díograiseach, ina mháistir an an gcaighdeán ach beag beann ar an mbrí; rúnaí lán sprid; file soi-disant; léirmheastóir dóite; agus mar sin de. Iad uilig so-aitheanta agus go hiomlán inchreidte laistigh de fhráma na drámaí.
Treaslaím a saothar leis an athair a scríobh agus leis an mac a léirigh - agus leis an haisteoirí a raibh Marcus Lamb, Doireann Ní Chorragáin, Aodh Ó Domhnaill agus Damhnait Ní Thuama ina measc.
Bígí ag éisteacht! 

 

An Gobharnóir

Fuair mé an leabhar seo ar iasacht ó chomhghleacaí liom, a dúirt go mbriseadh sé mo chroí. Níor dhein, baileach - toisc go raibh mó chroí briste ar na pointí sin i bhfad ó shin! Muinseo an príosúin mór i mBaile Átha Cliath. Chaith John Lonergan a shaol ag obair sna príosúin; ag fáil bun oiliúint i Luimneach. Uaidh sin chuaigh sé go dtí an príosúin oscailte do ógánaigh i gCaisleán Seangánach, ar imeall Bhaile Átha Cliath. Iarracht forásach a bhí sa ghéibheann sin chun deis tosú as an nua a thabhairt do fir óga a bhí i dtrioblóid - agus is léir ón gcuir síos anseo go mbeadh rath air, ach gurbh amhlaidh gur duine le fís a chuir ar bun é, agus nuair nach raibh seisean san áit ceart in san Roinn Dlí agus Cirt gur ligeadh don turgnamh teip ceal tacaíochta, agus tré gan aon duine óg a sheoladh ann. Cineál leitmotif san leabhar atá ansin,  duine nó beirt le hidéal ag iarraidh dán na ndaoine i ngéibheann a fheabhsú, ach an Roinn de shíor ag leagan lámh fuar marbh maorlathach ar na hiarrachtaí, ag scriosadh aon dul chun cinn.
Ní hamhlaidh ach oiread gur ag sábháil airgid don Stáit a bhíonn na ghníomhachtaí seo - ach a mhalairt go minic, ar bhealach follasach fiú gan chuir san áireamh go mba saoire go mór é deis a thabhairt do dhuine faoi ghlas forbairt seachas dul ar gcúl. Tá na scéalta a léiríonn an meon chúng atá i réim, agus an mí-bhainistíocht nach bhfuil de chúram air ach an Roinn agus an tAire a chosaint ó cáineadh ar bith, scannalach. Agus an dóigh an mhúnlaíonn na Sir Humphreys fiú aire forásach. (Súil agam, ach gan dóchas agam go bhfuil an leabhar seo léite ag Alan Shatter agus tuigthe aige!)
Is fiú go mór an leabhar seo a léamh. Tá súil - ach arís, níl mórán dóchas agam - go ndéanfar athnuachan anois ar an Státseirbhís sa chaoi is go ndéanfar údarás chomh maith le freagracht a bhronnadh ar na daoine ann; sa dóigh is go mbeidh rath ar iarrachtaí fónta leithéidí John Lonergan. Mura dtarlaíonn sé sin, ní thiocfaidh muid as an bpoll ina bhfuilimid. Daoine a itheann daoine, mar a dúirt an té a dúirt - agus daoine a shaorann daoine chomh maith.

Idirdhealú san Oideachas

Bíonn tionchar ag teanga móramh an ranga ar scoil ar an mionlach. Sin fíric a chaithfear cuir san áireamh in aon sochaí ilteangach. Sa Ghaeltacht faoi láthair, tá an líon teaghlach a thógann a bpáistí le Gaeilge ag titim, ar chúinsí éagsúla. Cúis imní é seo dóibh siúd atá ag iarraidh an teanga a neartú sa Ghaeltacht - do phlé alt le Conchúr Ó Giollagáin agus Brian Ó Curnáin leis an gceist go himeallach. Scríobh Concubhar Ó Liatháin alt ag éirí as sin i nGaelscéal - tá giota de le léamh anseo.

Iarracht atá sa bhlagmhír seo mo chuid smaointe ar an ábhar a chuir in eagair.

Níl aon cheist ach go bhfuil tionchar ag páistí ar iompar teanga a chéile. Tá sé sin feicthe agam i cás mo leanaí féin. Rugadh an bheirt is sine sa Ghearmáin, agus bhí cónaí orthu ann go dtí go rabhadar a cúig is a ceathair faoi seach. Labhair mise Gaeilge leo, agus mo bhean Gearmáinis. Bhí siad ar freastal ar naíonra - Gearmáinis an teanga ansiúd gan amhras.  Is beag Gaeilge a chuala mé ó ceachtar acu, cé gur thuig siad mise gan stró. D'athraigh sin nuair a chaith muid seal saoire ar Inis Oírr; thosaigh siad ag spalpadh Gaeilge nuair a chonaic siad leanaí eile á labhairt. Ar feadh i bhfad i ndiaidh dúinn  teacht go hÉireann, is Gaeilge agus Gearmáinis amháin a labhair siad. Ar feadh seal, ba Gaeilge a labhair siad le páistí sa cheantar, ach ó tharla nach go ró mhaith a bhí ag éirí leo chinn siad ar Béarla a fhoghlaim. (Bhí siad ag freastal ar Ghaelscoil faoi sin, mar sin ní raibh an Béarla riachtanach amach is amach dóibh). Anseo a rugadh m'iníon, agus Gaeilge agus Gearmáinis a labhair sí ar dtúis. Ach le dhá bhliain anois tá sí ag freastal ar naíonra Béarla (ní raibh ceann Gaeilge ar fáil dúinn) agus is Béarla ar fad beagnach a labhraínn sí, cé go dtuigeann sí an dá theanga eile go breá - ach tuigeann sí freisin go dtuigeann muide Béarla, agus is déagóirí a deartháireacha ar Béarla is mó a labhraíonn siad eatarthu féin.
Tagann mo thaithí mar sin leis an méid a deirtear faoi iompar teanga - agus freisin faoi thionchar páistí nach í an Ghaeilge an teanga baile acu ar theanga na scoile, ó thaobh foghraíochta, comhréir agus lomaistriúchán de; cé go bhfuil an scéal sách casta, agus gur féidir le gasúir idirdhealú idir na réimsí agus na "Gaeilgí". 

Bealach amháin le dul i ngleic leis an bhfadhb seo ná iarracht a dhéanamh páistí a scaradh de réir ábaltacht san teanga, agus díriú isteach ar na páistí atá lag.Tugann sin deis freisin dúshlán na bpáistí atá láidir a thabhairt. Ach is ceist íogair an idirdhealú seo; agus is deacair é chuir i bhfeidhm go cóir. Focal atá báite i mothúcháin diúltacha is ea "deighilt"

Mar sin, caithfidh aon socrú mar sin a bheith bunaithe ar mhianta agus toil an phobail ina iomláine; sin nó caithfidh roghanna éagsúla a bheith ann. Is fusa roghanna oideachais a chuir ar fáil i gceantar uirbeach le daonra ard - ach fós, mar a chonaic muid maidir le Gaelscoil Mhic Easmainn, ní mór a bheith cúramach agus gach duine a bhreith leat.

Is deacra go mór a leithéidí a dhéanamh i gceantar tuaithe, le pobal scáinte, atá d'uireasa seirbhísí fiúntacha oideachais mar atá. Rogha is ea Gaelscoil, nó gan é i ceantar uirbeach. Ní minic rogha ag tuistí faoin dtuath.

Ní dóigh liom féin go bhfuil - ná gur ceart go mbeadh - an t-aon múnla amháin.

Tuigim don loisceadh croí a bhain leis an catagóiriú lom A,B,C san Staidéir Teangeolaíochta - ainmniú a thugann ord fiúntais le fios, fiú murab sin a bhí i gceist. Idirdhealú a bhí bunaithe ar aonaid riaracháin, seachas pobal pé scéal é. Fiú dá mba ionann daonra áirithe agus pobal. Ach ní fíor - tá caidrimh san áireamh i bpobal.

Ag féachaint siar, tá an cuma air go raibh rudaí níos fusa ag tús na hAthbheochana, toisc go raibh ceannairí nádúrtha ar pobail soiléir - an sagart, an oide, an dochtúir agus an siopadóir. Ach iadsan a bhreith leat. d'fhéadfá do chúis a chuir chun cinn. Gan amhras, ach iadsan a bheith i'd choinne, bhí bac dosháraithe romhat.

Ní fíor sin anois. Ach sílim gurbh iad Timirí mar a bhí ann an uair sin atá de dhíth orainn, seachas feidhmeannaigh agus riarthóirí. Duine atá in ann daoine eile a mhealladh agus a spreagadh chun gnímh; agus daoine atá in ann múineadh. Daoine  a thuigeann an pobal agus a mhianta.

Ach is beag dóchas atá agam as an Stáit sa réimse seo. Tá an dúrud deá smaointe tachta ag  lámh marbh an mhaorlathas, fiú agus an drong beag sa Roinn Éadóchais a bhfuil an nimh san fheoil acu don nGaeilge as an áireamh. An lárúchán agus an páipéarachas, an gnás gus an fasach, agus ná bac na torthaí, sin cré na Státseirbhíse abhus.  Aon rud a bhaineann pobal na Gaeilge agus na Gaeltachta amach is d'ainneoin an Stát a bheidh sé - mar thoradh ar ghníomhartha ar an dtalamh a bhainfear amach é - mar ar bunaíodh RnaG agus Gaelscoileanna.

Sílim gur gá gluaiseacht oideachais don nGaeltacht - ní fheilfidh múnla roghnaíoch na Gaelscolaíochta gach áit. Shamhlóinn go bhfeadfadh cnuas scoileanna a bheith úsáideach in áiteanna, le rogha teanga dóibh siúd a mhaireann i nGaeltacht oifigiúil ach nach mian leo Gaeilge a bheith mar theanga na scoile, ar pé cúis. Tá obair mhaith ar bun cheana i roinnt scoileanna ag na cúntóirí teanga.

Bun agus barr an scéal áfach ná gur ag an bpobal, agus ní ag maorlathaigh, cuma an i Sráid Maolbhríde, sna Forbacha ná áit ar bith eile,  a chaithfear an cinneadh a fhágáil. Agus caithfear glacadh leis nach é an cinneadh céanna is fearr a fheilfidh do gach pobal. Agus go gcaithfear daoine a mhealladh, agus a aithint gur ceist íogair is ea féiniúlacht - rud atá ag eithne na ceiste anseo.

Agus sin mo racht go n-uige seo.

Aguisín 2011-09-05: Tá an t-alt ina iomláine ag Conchubhar ar a bhlag anois.

Is fearr páiste ná fáinne!

Cloisim agus léim go minic nach labhróinn daoine sa Ghaeltacht Gaeilge le daoine ón nGalltacht.

Ní hé sin an taithí atá agam féin.

Anois, is fíor nach dtéim chun na Gaeltachta ar mhaithe le Gaeilge a fhoghlaim (duine falsa mé). Ach tá tréimhsí saoire caite agam i nGaeltachtaí éagsúla,  agus caitheann muid mar theaghlach ár saoire i gCorca Dhuibhne, sa Bhaile Breac. Táimid ag triall ansin le sé nó seacht de bhlianta anois.

Gaeilge ar fad a labhraím le muintir na háite ann. Fiú san Daingean, Gaeilge is mó a labhraím agus mé i mbun gnó, seachas más léir gurbh eachtrannach an té atá mé ag plé leo.

I mbliana, fiú agus mé lastoir den Daingean, áit nach mbeinn ag súil le mórán Gaeilge, labhair daoine Gaeilge liom.

Ach tá cúis sách simplí leis seo, sílim: bím i bhfochair mo chuid páistí go hiondúil, agus cloistear mé ag labhairt Gaeilge leo sula gcuirim forrán ar dhuine i siopa nó eile. Mar sin, is minic go labhraítear Gaeilge liomsa ar dtúis. Tharla sin cúpla uair i mbliana san uisceadán, abair - ón nglúin a deirtear go forleathan iad a bheith ag tabhairt a gcúl don Gaeilge. Beirt nó triúr fear óg ar an bhfoireann, nuair a chuala siad mé ag labhairt Gaeilge le'm iníon, labhair siadsan Gaeilge léi freisin. Tharla an rud céanna i Milseoga Uí Mhurchú. (Bhí sé suntasach i mbliana a oiread de mhuintir na háite a bhí ag obair sna poist séasúracha, thar mar a bhíodh blianta eile). Go deimhin, labhair duine de Muintir Mhurchú - Meiriceánaigh atá sa Daingean le traidhfil blianta - Gaeilge liom.

Tharla rud barrúil agus mé amuigh ag siúl. Bhí beirt bhan romham ag comhrá as Béarla. Nuair a tháinig mé chomh fada leo, bheannaigh mé as Gaeilge dóibh. Ar an bpointe, d'iompaigh siadsan ar an nGaeilge, agus bhí comhrá eadrainn. 

D'fhreastail mé ar ceardlann rannta le m'iníon a bhí á reáchtáil mar chuid de Saoire Gaeltachta Chomhluadar. (Ní raibh deis againn freastal ar an rud ar fad, ach tharla sé go raibh muid fós thiar nuair a thosaigh a seachtain siúd). Cúntóir teanga i scoil an Bhuailtín í an bean a bhí á thabhairt. Dúirt sí go raibh athrú meoin le sonrú, agus níos mó leanaí ag teacht le Gaeilge ón mbaile chun na scoile. Dúirt sí freisin gur daoine a tháinig chun na Gaeltachta ar mhaithe leis an nGaeilge cuid mór de na tuistí, pé acu daoine ag filleadh, nó daoine ó lasmuigh ar fad. Bhí a chathanna féin ag an gceantar seo, idir ainm an Daingean, agus an t-achrann maidir leis an dteanga teagaisc sa Phobalscoil. 

Is dócha go mba cheart dom a lua freisin go bhfuil sé ráite ag daoine ann liom go bhfuil blas na háite ar mo chuid Gaeilge. Is amhlaidh gurbh i gCom Dhíneol a d'fhoghlaim m'athair mhór Gaeilge; thóg sé m'athair féin le Gaeilge, agus eisean mise - is dócha go bhfuil an tionchar sin fós le sonrú. Tharlódh baint a bheith aige sin ar mo thaithí seachas taithí dhaoine eile.

Is dóigh liom áfach gurbh é an chaoi go cloistear mé ag labhairt Gaeilge le mo chúram an príomhrud - nach mbraitheann daoine go bhfuil mé ag iarraidh Gaeilge a bhrú orthu, á n-úsáid mar theagascóirí dá ndeoin nó dá n-ainneoin

Agus sin é mo thuairisc!

Na Cnocadóirí cois cuain

Bhí mé fhéin agus mo mhac amuigh aréir leis na Cnocadóirí ar cheann de na siúlóidí gairide atá ar bun le linn an samhraidh.

Nollaig a bhí ina threoraí ar an gceann seo. Thosaigh muid amach ag stáisiún DART Cill Iníon Léinín, agus a siúl suas lána chuig Ascal Marino. (Tá logainmneacha Iodálacha fairsing sa cheantar seo - shamhlaigh daoine an bá a bheith cosúil le bá Napoli - féach ar chlé do bhlaiseadh den radharc.) Is anseo atá iarsmaí mainistir Chill Iníon Léinín. Tá geata faoi ghlas idir an bhóthar agus iad, ach tarlaíonn sé eochair a bheith ag Nollaig dó, agus bhí muid in ann radharc cheart a fháil ar an áit. Fothrach séipéil i lár reilig atá ann, ach gné nó dhó spéisiúil istigh, ina measc cros cloiche a bhfuil an cuma air go raibh fíor daonna air, ach bhí sé ró shíonchaite le aon rud a dhéanamh amach. Uaidh sin leanamar ar aghaidh tríd dúnárais lucht rachmais gona balla arda agus geataí a cheil an radharc. Feadh Bóthar Chnoc Chill Iníon Léinín chomh fada le Bóthar an tSratha Mhóir (ceann den bheagán ainm nach leis an Iodáil a bhaineann sé). Ag cúinne an bhóthair seo agus Bóthar Vico atá áras an cheoltóra cáiliúil Bono - agus geata an tí agus na fógraí bóthair clúdaithe le graifítí a lucht adhartha!

Ó Bóthar Vico lean muid ar aghaidh go dtí Bóthar Victoria agus suas go dtí an sráidbhaile beag. D'fhág muid an bóthar ansin agus chas isteach sa pháirc thart ar Chnoc Cill Iníon Léinín agus Dheilginse. Ní fada go raibh an barr bainte amach againn, agus chaith muid ár gceapairí ann. Thóg mé an pictiúr ar dheis le m'fhón póca - bhí sé tirim mar a raibh muide, ach ba léir go raibh sé ag clagarnach áiteanna eile sa chathair! Lean muid ar aghaidh i dtreo cairéil Dheilginis  - tá iarracht den bhfásach ag baint leis an gcuid sin den siúl, in ainneoin an áit a bheith timpeallaithe ag tithe lucht rachmais.  Meascán dheas de chrainn leathan duilleacha agus giúise, agus fraoch, raithneach agus aiteann. Anseo is ansiúd, meall eibhir ag gobadh as an ithir. Áit thábhachtach do dhreapadóirí is ea an chairéal, agus bhí buíon nó dhó gníomhach ann agus muid ann. Bhíomar ar ais ansin ar an mbóthar, i ndiaidh dúinn siúil ar feadh píosa ar na Ráillí - conair an 'iarnród atmaisféarach' a bhí ann tráth chun an eibhir ón gcairéal a thabhairt síos go Dún Laoghaire, áit ar úsáideadh a lán de chun an chuan a thógáil. Táim measartha cinnte gur chomhtharlú é gur "Bóthar Ardbhrú" ab ainm don Bóthar ar a raibh muid nuair  a d'fhág muid na ráillí. Agus muid ag dul i dtreo sráidbhaile Dheilginse, chuaigh muid thar 'Summerfield House', áit a raibh James Joyce ina oide tráth, agus atá luaite i Ulysses.
Bhí deoch againn i Finnegans, in aice an Stáisiún DART.
Tráthnóna thar a bheith taitneamhach, siúlóid dheas, comhrá deas. Ní raibh de mhairg orainn ach clár amscaí ama Bus Átha Cliath a d'fhág gur shroich muid Bré díreach in am chun faire ón ndroichead thar an iarnród ar ár bus go Baile an Chinnéidigh ag imeacht. Agus bhí orainn fanacht 40 nóiméad eile don gcéad cheann eile - rud a d'fhág go raibh sé mós déanach faoin am ar shroich muid an baile.

Cuimhne cumhra

Sraith crainn giúise cois bóthair. Tugann a gcumhrán siar go tobann mé. Bhí fál díobh thart ar theach mo sheanmhuintir. Na síolta againn mar armlón, na crainn mar dúin i gcluichí fadó. Na bilí úd ar lár anois. Mo sheanmhuintir freisin. Cumhacht cuimhne is cumhrán.

Ag rith ar thanaí

Níl mo chuid oibre spléach ar an ngréasán Domhanda, cé go bhfuil go pointe ar an idirlíon. Ach is mó saighead i mo bholgán ghairmiúil nach mbeadh agam murach é - leithéidí GCC, GDB nó Perl. Gan trácht ar Linux féin, gan amhras - an córas oibriúcháin lena mbím ag obair anois. Agus is foinse thar a bheith luachmhar eolais ghairmiúil agus gaois na gairme dom é, ag cur ar mo chumas saothar leithéidí Dijkstra a léamh.

Sa mhullach ar sin, is deacair cuimhneamh ar cé chomh tearc is a bhí na deiseanna a bhí agam Gaeilge a léamh nó a scríobh roimh ré an idirlíon, agus na daoine le Gaeilge uile nach mbeidh fhios agam iad a bheith ann murach é. (Go deimhin, is dócha go mbeadh cuid acu ar bheagán Gaeilge murach an Gréasán).

Go hiondúil mar sin bím dearfach faoin nGreásán Domhanda.

Mar sin féin, aithním gur teicneolaíocht suaiteach ata i gceist - fearacht fionnachtain Gutenberg, athróidh sé an chine daonna. Bíonn amhras áirithe orm faoi freisin, mar sin. 

Agus, mar sin, tá leabhar Nicholas Carr ar mo liosta agam le tamall - agus é anois léite agam agus mé ar saoire i bhfad ó ríomhairí. Fuair mé ó leabharlann é. Buntéis Carr - go bhfuil tionchar ag an feidhm a bhaineann muid as an nGréasán Domhanda, agus go háirithe as leithéidí Google maidir le fíricí a aimsiú, ar ár n-inchinn. Ar ár gcumas cuimhne agus ár gcumas aird a dhíriú ar nithe ach go háirithe.

Mnemosyne, máthair na mBé agus
siombail an chuimhne. Le Dante Gabriel Rossetti

Léiríonn sé sa leabhar gur rud inathraithe an inchinn; fearacht matáin go bhforbraíonn sé le cleachtadh, agus go meathann acmhainní nach mbaintear feidhm astu. Léiríonn sé freisin gur mar creatlacha seachas mar fíricí aonair a leagann muid síos cuimhní buan; agus gur próiseas mall atá i gceist, ina bhfuil scíth don intinn comhfhiosach riachtanach. Maidir le cumas dírithe, is amhlaidh gur spreagadh é chun an leabhar a scríobh nuair a thug sé faoi ndeara go raibh deacracht aige a leabhar a léamh, bheith báite sa leabhar mar a bhíodh; gur shantaigh sé sruth an eolais síor nua ón idirlíon.
D'admhaigh sé go mb'éigean dó aghaidh a thabhairt ar díseart sna sléibhte chun díriú isteach ar obair an leabhair!
Measaim go bhfuil argóint deafhuinte sa leabhar, agus cuma na fírinne air. Bainim féin le haos na leabhair, agus is féidir liom díriú isteach agus mé féin a thumadh in úrscéal gan deacracht. Ach tá roinnt de na comharthaí sóirt a luann sé tugtha faoi deara agam. Agus sílim go bhfuil an cheart aige nuair a deir sé nach ionann an cuimhne daonna agus an chineál stórais fíricí aonaránacha a chuireann leithéidí Google ar fáil dúinn, go bhfuil tábhacht leis na creatlacha cuimhne a bhíonn againn chun dul i ngleic le fadhbanna nach ionann go díreach agus na cinn a spreag na cuimhní ar dtúis. Ní mór a ceart a thabhair dó máthair na mBé!
Is dóigh liom go bhforbróidh muid mar chine dóigheanna chun teacht i dtír ar na teicneolaíochtaí nua ach gan na buntáistí atá againn a chailleadh go hiomlán; cé gur féidir gur aicme ar leith a dhíreoidh ar díriú isteach nithe - mar atá na hOird rinnfheithimh ann anois.

Is fiú go mór an leabhar seo a léamh!
Scríobh Mario Vargas Llosa léirmheas ar an leabhar do El País: 'Cuanto más inteligente sea nuestro ordenador, más tontos seremos nosotros'

---

Tháinig teideal an mhír seo ón FGB: ciallaíonn sé dul i mbaol!

Adhbha Rón

Bainirseach rón beag (Phoca vitulina) ag cothú éan róin.
Íomhá ó Wikimedia, le Nevit Dilmen

An an mbóthar fada díreach idir Lios Póil agus an Daingean, thart ar Bhaile an Pléimeannaigh,  tá Tearmann Fiadhúlra agus Róin. Bhíodh feirm éisc ann seal, agus toirc allta acu freisin, agus siúlóid deas. Theip ar an bhfiontar sin roinnt blianta ó shin, ach anois tá an cuma air go bhfuil úsáid fiúntach ann don áit. Tá caifé ann freisin - "Blúiríní Blasta" agus bia de dhéantús baile ar fáil ann a bhí blasta go maith. Chaith mé bunús lae ann le m'iníon agus a deartháireacha móra san Leitriuch ag tonnmharcaíocht agus ag clársheoltóireacht. Is maith an rud mar sin go bhfuil clós iontach spraoi ann, dhá chaisleáin phreabacha san áireamh! Tá scata éanlaithe clóis agus uisce acu - ealaí bán, dubh agus - rud nach bhfaca cheana - eala le cabhail bhán agus muineál dubh. Lachain agus géanna freisin.
Ach gan amhras siad na róin is spéisiúla.
Bíonn dhá bhiaiste gnóthacha acu san tearmann, de bhrí go bhfuil dhá chineál rón, le séasúr breithe ar leith acu, in uiscí na hÉireann. An rón beag (Phoca vitulina) a rugtar trátha an ama seo, agus an rón glas (Halichoerus grypus) a rugtar sa gheimhridh. Sé chinn d'éan rón den rón beag a bhí ann agus muid ann, iad uilig fós an-óg agus a bheathú de lámh dá réir. Tugtar na héan róin go dtí an tearmann nuair a aimsítear iad agus iad tréigthe nó caillte ag an mbainirseach. Beathaítear san tearmann iad go dtí go mbíonn siad láidir go leor maireachtáil leo féin, ansin scaoiltear ar ais san dúlra iad san áit a fuarthas iad le dóchas agus go n-aimseoidh siad an gcladach¹ róin as a dtáinig siad. Bhí cuid de na róin fós an lag, agus is cumasc d'iasc meilte a bhí á fháil acu tríd tiúb isteach sa bholg, cuid eile bhíodar ag glacadh na scadán iomláine, ach go raibh na saorálaithe á gcuir díreach isteach ina mbéil. Jab deacair, i bhfianaise na fiacla géire agus na gialla láidre acu! Agus iad le cothú gach ceithre uaire, lá agus oíche.
Ana obair ar bun acu ann, agus tá súil agam go mbíonn rath ar an áit.
Tá titim mhór ar líon na rónta in uiscí na hÉireann le blianta anuas (agus níl na hiascairí pioc ceanúil orthu ach oiread). Déanadh slad orthu traidhfil blianta ó shin ar Beiginis, ceann de na Blascaodaí. Tá trácht san Oileánach (agus sa Bhéal Bocht dá bharr) ar fiach rónta le haghaidh beatha agus ola; tá cuir síos orthu freisin ag Mícheál Ó Dubhshláine, ar dheis De go raibh a anam, ina leabhar Inis Mhic Uibhleáin (Ana leabhar dála an scéil). Cuid thábhachtach dár dúlra na rónta, cé gur beag fonn iad a ithe a bheith ormsa, ná cumasc leo mar a rinne an dúrud daoine más fíor don Bhéaloideas.

Pé scéal é,is fiú cuairt a thabhairt ar an dtearmann. Agus bhí an beatha san caifé go deas freisin.

---

¹Colony an Bhéarla atá uaim anseo. Theip orm teacht ar théarma Gaeilge, ach tá "cladach róinte" luaite ag an tOileánach. Shoal an bhrí atá leis sin de réir FGB.

Fógraí Duibhneacha

Tabhair faoi deara "i" gan ponc na Roinne Iompair!	Seo an ceann is fearr liom. Uachtar Reoite Uí Mhurchú ar fáil ar an nGráig, Tig Áine.

13 Lúnasa, 1961

Pictiúir a ghlac Steffen Rehm ar 1961-08-13. Péas an Oirthear ag dúnadh an
teorainn ag geata Bhrandenburg. Ón gnáthfhoinse, wikimedia

Sna 1960í bhí muintir an Oirthear ag sleamhnú isteach san Iarthar agus i mBeirlín Thiar, a bhí faoi smacht na Chomhghuaillithe Iartharacha. Bhí cinseal an DDR le ceangal, iad ag caitheamh achasáin leis an "stang i mbeo an sóisialachas" ("Pfahl im Fleische des Sozialismus") Bhí leigheas de dhíth - an Balla cosanta frith Faisisteach. Foilsíodh an fógra thíos ar 13ú Lúnasa, 1961 um 01:11 ag áisíneacht nuachta an PDG:

"Die Regierungen der Warschauer Vertragsstaaten wenden sich an die Volkskammer und an die Regierung der DDR, an alle Werktätigen der Deutschen Demokratischen Republik mit dem Vorschlag, an der Westberliner Grenze eine solche Ordnung einzuführen, durch die der Wühltätigkeit gegen die Länder des sozialistischen Lagers der Weg verlegt und rings um das ganze Gebiet Westberlins, einschließlich seiner Grenze mit dem demokratischen Berlin, eine verläßliche Bewachung und eine wirksame Kontrolle gewährleistet wird."

 Díríonn Rialtais ballstáit Chonradh Vársá ar Tionóil an Phobail, ar Rialtas an PDG agus ar gach oibrí de chuid an Poblacht Daonlathach Gearmánach leis an moladh Ord a chuir i bhfeidhm ar an teorainn le Beirlín Thiar den chineál a chuirfidh bac ar na gníomhaíochta tochailte faoi tíortha an champa sóisialach agus go gcuirfí garda iontaofa agus rialú éifeachtach i bhfeidhm timpeall ar fearann Beirlín Thiar, a theorainn leis an Beirlín Daonlathach san áireamh.

Saighdiúirí, péas agus fál sreinge deilgní a bhí i gceist i dtosach, ach diaidh ar ndiaidh tógadh an balla dúbailte gona túr faire agus stráice an bháis le feistí uathoibríocha marfacha.

I 1989 thosaigh an sileadh pobail arís, tríd an Ungáir. Agus theip ar Rialtas an PDG.

Mar a léiríonn an alt seo san Tagespiegel, bhí tábhacht ar leith leis na "Wossis", i. duine a bhí san Iarthar agus ar theith ón Oirthear nó a raibh fréamhacha acu. Daoine fearacht Hans Dietrich Genscher, a bhí ina Aire Gnóthaí Eachtracha i 1989 agus roimhe.

Lúibín ar lár

Bhí an cód ceart. Cinnte, bhí. Léite agus athléite. Níor oibrigh sé! Mícheart, mar sin! É a chló. Peann luaidhe. Líne idir gach lúibín oscailte agus dúnta. Lúibín ar lár! Réiteach.

---

Nod dóibh siúd nach ríomhchláraitheoirí iad. Tá ana thábhacht le lúibíní - úsáidtear { agus } chun cód C a roinnt ina bhloic. Ach ní gá iad a bheith ann - níonn an ríomhaire cinneadh ansin cad a bhí i gceist ag an ríomhchláraitheoir.

Conair chun Coirme

Bhí cloiste agam faoin ngrúdlann Tí Bhric sula ndeachaigh muid siar ó dheas in aon chor, agus bhíos meáite ar a gcuid leann a bhlaiseadh. De shiúil na gcos a chuas ann: ag leanadh Cosán na Naomh ón mBaile Breac, áit a rabhamar a chuir fúinn, thar Corr Áille go Rinn Chonaill.  Ar an mbóthar i dtosach ón mBaile Breac, agus saibhreas iontach lusanna ar gach taobh dé an an díog - gan agam ach eolas cathróra, níl agam ach corr ainm orthu! Bhí dord síoraí na mbeach sna Deora Dé, agus thug mé suntas don Bhallach a bhí fairsing. Tá ainm an chinn sin sa Bhéarla agam ó bhíos ana óg - "devil's-bit scabious". Tugann Flóra Choirce Dhuibhne sanasaíocht an  ainm sin - "De réir scéil bhí leigheas chomh láidir sa luibh seo go dtáinig formad ar an Áibhirseoir agus go mbain sé snap as an bpréamh". Tá leigheasanna éagsúla luaite leis san leabhair, ina measc cumhacht i gcoinne an "tsúil mhillte".  D'fhág mé Loch Corr Áille ar thaobh na láimhe clé ansin. Más fíor don scéal béaloidis, chuir Naomh Cuán ollphéist i bhfostú ann faoi choire, go dtí Lá an Luáin!  Go gairid ina dhiaidh sin d'fhág mé an bóthar i mo dhiaidh agus thug aghaidh ar an gcnoc. Leis an easpa taithí siúl agus deannach na cathrach fós i mo scamhóga, bhí sé doiligh go maith an bharr a bhaint amach. Bhí Sceolam na Móna¹ fairsing - ach an babhta seo níor thug mé aon mhagairlín faoi deara. Chuir mé comhairle a leasa an lánúin ón Ísiltír ar bhuail mé leo ag barr an chnoic - bhíodar gan léarscáil fónta, agus ag smaoineamh ar siúl thar ghualainn Bhréanainn go Clochán - siúlóid lae iomlán agus é ina thráthnóna cheana! Chuireas bealach níos fusa iad go Baile na nGall. Chuir sé ionadh orm a oiread daoine a chonaic ag siúl gan feisteas ná léarscáil cuí agus mé thiar. Mór an ghar nach dtarlaíonn níos mó tubaistí! Anuas ansin liom go Cill Maoilchéadar.  Ar an mbóthar uaidh sin, thar Lios Deargáin áit a bhfuil iarsmaí an leasa fós ann, cathair cloiche bhreá. Téann an bóthar uaidh sin caol díreach i dtreo Chuan Ard na Caithne, anuas an chnoic. Trasna an bhóthair mhóir ag Gallaras, agus ar aghaidh ar bhóithrín chun na trá liom. Bhaist na Gaill chéanna 'smør wik', cuan na hime, ar an gcuan. Siúlóid bhreá fán dtrá (bhí sé ina lag thrá, agus mé ag siúl faoi bhun an snáth mara ar ghainimh chrua). Ar an mbóthar arís ag Baile an Reannaigh. Ós rud é go raibh mé sa cheantar, thugas sciuird ar an Riasc, ait a bhfuil iarsmaí mainistreach nach raibh feicthe fós agam, tharla é bheith siar píosa maith ón mbóthar mór.  d' bh goile orm faoin am seo. Leann Dubh a bhí ar fáil Tí Bhric. Cé go bhfuil trí chinn de coirmeacha á ghrúdú acu, ní raibh ní cinn eile ar fáil ón mbairille ná i mbuidéal, rud a chuir díomá áirithe orm. Bhí an leann dubh ana dheas, agus chuaigh an pláta caise thuas go maith leis. €11 a d'íoc mé ar an t-iomlán rud a bhraith mé bheith cineál daor, ach tá Corca Dhuibhne daor! Bhí gloine eile leanna agam (€2.20) agus ansan thug mé aghaidh arís ar an ród. Ar ais thar an trá chomh fada le Baile na nGall, ansin Slí na Faille (lúb siúlóid) go dtí an Ghlaise Beag. Siúlóid sách leadránach (agus tuirse ag teacht orm) ar an mbóthar mór go dtí an Baile Breac.


B'fhiú an coirm an chonair: ach tá súil agam na coirmeacha eile a bhlaiseadh amach anseo. Ní raibh ceachtar acu le bheith ar fáil le linn dom bheith sa cheantar, nó bheadh cuaird eile tugtha agam ar Thigh Bhric.

---

¹ Sciollam atá ag Focal, ach Sceolam ag FCD.

Faoiseamh a fuaireas...

Bhíos thiar i gCorca Dhuibhne le coicís. Agus mé ann níor oscail mé nuachtán agus níor amharc mé ar scáileáin ar bith - ríomhaire ná teilifís. Agus tubaiste sa mhullach ar tubaiste ar nuacht a naoi anois, tá áthas orm gur chás mé mo dhroim ar shaol na meáin. D'fhág sin saor mé chun dornán leabhar spéisiúil a léamh agus chun taitneamh a bhaint as dúlra agus cluichí leis an dteaghlach. Agus siúlóidí.
Tá cnuasach mír i mo thiachóg anois le  crochadh anseo diaidh ar ndiaidh. Mura scriosann an nuacht mo mhisneach!