Oidhe Chlanna Fëanor

Tá sé rudaí is fuath leis an Tiarna, agus is gráin lena chroí seacht gcinn: Súil an uabhair, teanga an éithigh, lámha a dhoirt fuil neamhchiontach, Croí a bheartaíonn cealga, cosa a bhrostaíonn chun an oilc, Finné bréige ag spalpadh éithigh, agus an té a adhnann aighneas i measc a bhráithre.

Seanfhocal 6:16‭-‬19

Blianta fada ó léigh mé An Silmarrillion i dtosach, mar leabhar leabharlainne. Ansin, fiche éigin bliain ó shin, agus mé díomhaoin seal de bharr iomarcaíochta cheannaigh mé an cóip thuas maille trí imleabhar Tiarna na bhFáinní. Is dócha cionn is go bhfuil sraith teilifíse bunaithe ar roinnt de na heachtraí ann a shruthlú faoi láthair chonaic mé roinnt tagairt dó, i measc daoine eile ag Neil Gaiman ag rá nach mórán adhmaid a bhain sé féin as sna déaga, ach gur fhás a thuiscint ó shin. Ní cuimhin liom an eisean nó duine éigin eile a rinne comparáid le Sean Tiomna an Bhíobla. Comparáid cuí, measaim. Pé scéal é spreagadh mé chun an leabhar a sciobadh ar ais ó leabhragán an déagóra (a bhfuil scannáin Tiarna na bhFáinní feicthe acu ach nach bhfuil an t-uaillmhian na leabhair a léamh curtha i gcrích fós). 

Anois agus mé ag liathadh fearacht Mithrandir measaim go bhfuil níos mó adhmaid bainte agam as. Tá gan amhras dealramh ag an gcnuasach leis an Sean Tiomna. Leagan Tolkien de Genesis, agus de ré na Ríthe - seachas go bhfuil an tÁibhirseoir ina phearsa lárnach san insint, ag mealladh Ealbha lena bhréaga agus ag cothú mioscaise. Agus, seachas san gcéad gníomh, cruthú na cruinne i gcomhcheol na n-aingeal, an t-áibhirseoir roimh a thurnamh san áireamh, tá Eru Ollathair as láthair. 

Scéala uaisle na hEalbha agus céadsinsir na ndaoine atá ann, agus ról éigin ag na neacha a chruthaigh Aulë, duine de na hArdaingil, i. Na hAbhaic. 

Scéal fada cogaíochta, leis an Áibhirseoir ach faraor freisin i measc na hEalbha, daoine agus abhaic freisin, de bharr saint, formaid agus thar aon rud eile uabhair - duáilcí a thuigeann an tÁibhirseoir, agus tar éis a dhíbirt seisean go dtí an folús, a ghiolla Sauron, teacht i dtír orthu. Ball lag Ealbha agus daoine mórtas as saothair a lámha, agus i gcás na ndaoine eagla roimh cinniúint anaithnid de dheasca an bháis. 

Agus an mallacht a leanann móid ainchríonna. 

Ar ndóigh, fearacht mé féin, Caitliceach ab ea Tolkien, agus is beag ionadh mar sin na macallaí sa mhoráltacht a fheicim, cé nach bhfuil an slánú cinnte ná follasach san scéal seo - iarracht Tolkien miotas Angla Sasanach, a mhothaigh sé a uireasa a chruthú. 

Uaisleacht sa bhfulaingt agus sa searc. (Is beag drúis atá sna scéalta, má tá in aon chor, cé go bhfuil roinnt grá leatromach agus formad dá réir). 

Diabhail agus arrachtaí go flúirseach, gníomhartha gaile agus misnigh, ach an feall freisin. 

Ach mar atá sa Chríostaíocht, as an uabhar a eascraíonn na hiarmhairtí is measa, dóibh siúd atá uaibhreach ach freisin dá lucht gaoil is gean. 

Scéalta maithe, cé go bhfuil siad rud beag fadálach uaireanta, agus teangeolaíocht Tolkien ina chúis do líon mór ainmneacha ar phearsain ar dheacair cuimhne a choimeád orthu. 

Agus cé go bhfuil roinnt ban ina bpearsan, is domhan trodach fireann is mó a chruthaigh sé. 

Tá mé sásta gur spreagadh chun athléamh mé! 

Fuil

FAINIC - PLÉITEAR MIONSONRAÍ DE SCÉAL UÍ MHUIREAGÁIN FUIL SA BLAGMHÍR SEO. TÁ SCÉALMHILLEADH ANN DÁ RÉIR.

Murab ionann agus na scéalta eile sa chnuasach, tá tús an scéil seo lonnaithe go luath sna meánaoiseanna, agus i lár na hEorpa. Baineann Seán Ó Muireagáin a chasadh féin as scéal na súmairí fola chun eachtra a leanann thar roinnt céadta bliain a insint agus chun ceisteanna éagsúla a chíoradh go hindíreach - dílseacht, piseogacht, timpeallacht, agus araile. 

Tosaíonn an scéal amach coinbhinsiúnta go leor - na huaisle agus a saighdiúirí ag imirt cos ar bolg ar na tuathánaigh in aimsir ocras agus anró. Casadh i dtreo an uafáis ansin - leanaí ag dul ar iarraidh, agus teaghlach an tí mhóir ag dul i bhfolláine agus i neart. Aois mínádúrtha á bhaint amach acu, agus a leanbh gan a bheith ag dul in aois in aon chor... Ráflaí faoi ól fola.... Ceannairc na saighdiúirí agus slad... An seirbhíseach dílis a tharrthálann an mac a bhfuil gean aici air. An teitheadh ó áit go háit nuair a thugann daoine faoi ndeara an leanbh gan a bheith ag dul in aois - an seirbhíseach á choinneáil beo lena cuid fola féin. Dílseacht agus gean a leanann ó ghlúin go glúin ina teaghlach sise. 

Dílseacht a dhéanann leas an teaghlaigh ar feadh seal, de bharr saibhreas le hoidhreacht agus go háirithe de bharr an eolas is féidir leis an mac síor óg a chnuasach agus é ag léamh go fadsaolach ina thearmann sa choill. Ach san áit a bhfuil rachmas tá formad agus i cogaí na meánaoiseanna is féidir le formad bheith marfach. 

Agus de réir mar a leanann forbairt creimtear tearmann na coille. Casadh glic san scéal an dóigh a chinntíonn an príomhcharactar a sholáthar fola nuair nach dtig leis an teaghlach soláthar do níos mó - agus fós gan dochar a dhéanamh do dhaonnaí. 

Súmaire daonnachtúil léannta. 

Casadh eile sa scéal nuair atá an coill á dhíothú, agus gá arís le teagmhálacha daonna. Agus gá freisin críoch a chuir le saol fhada... 

Fearacht aon scéal samhlaíochta mar seo, beidh a léamh féin ag gach léitheoir ar na ceisteanna a spreagtar. 

Ach tá an insint agus an t-atmaisféar ana chliste, agus spreagtar comhbhá le neach atá an-éagsúil leis an ghnáthdhuine. 

Ábhar machnaimh go leor! 

Gaois dearmadta na sinsir

Na liaga i Falera, le Parpan05

Sa leabhar Crothla agus Cnámha tá radharc amháin agus an reacaire agus a oide ar bharr sléibhe ag amharc ar liaga a chuir daoine i bhfad roimhe ag seasamh. De réir a chéile, tuigeann an reacaire go bhfuil ailíniú i gceist leis na liaga agus reanna neimhe ag am ar leith den mbliain. Ach gabhann sé thar a thuiscint conas a raibh sé ar chumas na sinsir na clocha a chuir san áit cheart.

Ceann de théamaí an leabhair ná an meath a thagann ar bhéaloideas. Cuimhnítear ar na scéalta; ach cailltear cuid den eolas atá ar iompar acu. Baintear feidhm sa leabhar freisin as cuid de bhéaloideas bundúchasaigh na hAstráile, sa mhéid is gur amhrán a rá an treoir atá ag Cormac agus a reacaire ar an aistear go dtí na mná feasa i bhfad ó thuaidh. 

Agus mé ag smaoineamh ar seo, rith Nation Terry Pratchett liom, ceann de na húrscéalta leis nach bhfuil lonnaithe ar an Téacsdomhain. Scéal atá lonnaithe i leagan ailtéarnach den domhan seo, san 19ú aois. Baineann an scéal le hoileáin bheaga a scriostar le linn súnámaí agus ina fágtar aosánach ag iarraidh fuíoll an áir a thabhairt le chéile. Nochtar de réir a chéile go bhfuil scéalta na treibhe bainteach le reanna neimhe, agus go raibh eolas agus eolaíocht ag baint leis an bpobal le sinsearthacht. Ach go bhfuil an eolas caillte, agus gan fágtha ach scéalta agus piseogacha - de bharr tubaistí idir nádúrtha agus cogaidh.

 

Ar ndóigh tá na laethanta seachtaine atá againn féin bainteach cuid mhór le reanna neimhe, nós a théann siar chomh fada leis an Suiméir. Dream a d'fhág go mbíonn seasca nóiméad san uair againn, mar go raibh córás áireamh acu bunaithe ar seasca (ní fios baileach cén fáth) agus dódhéag - toisc gur féidir 12 a áireamh tríd na hailt ar na méaracha a áireamh leis an ordóg, creidtear.

Tá cuimhne an phobail atá ag braith ar bhéaloideas leochaileach. Cabhraíonn scéalta agus amhráin eolas a chaomhnú - tá baol ann áfach go mairfeadh an scéal ach go gcaillfí an ceacht - go háirithe nuair a bhuaileann tubaiste nádúrtha nó daonna an phobail. 

Fágtar daoine taobh le pisreoga agus amhras. 

Cá bhfios cén eolas atá caillte dá bharr? Go háirithe abair san Afraic agus i Meiriceá, áit ar scriosadh cathracha agus ríochtaí a bhí forbartha go maith, agus fealsúnacht ar leith acu, sular tháinig fir na hEorpa lena ngunnaí, fuisce agus bíoblaí. Fiú má bhí taifeadtaí scríofa is minic a cailleadh an eochair - agus an eolas dá réir. Sin murar scriosadh an saoícht d'aon uaim. 

Das war ein Vorspiel nur, dort wo man Bücher

Verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen.

Heinrich Heine

Almansor

Ní raibh ansin ach réamhrá, san áit a dóitear leabhair

Dóitear daoine faoi dheireadh.

Measaim go bhfuil go leor eolais ceilte i ndinnseanchas, i bpisreoga agus i scéalta - ach é ó aithint. Tá súil agam go mbeimid in ann cuid de a athshealbhú. 

Deil Neimhe

Gnóthachtáil ard is ea géilleadh na tuisceana roimh nithe a sháraíonn tuiscint. Iadsan nach ngéilleann, scriostar ar deil neimhe iad.

Aistriúchán (míchruinn, is cosúil) ar Zhuang Zhou Leabhar XXIII alt 7,a thug teideal d'úrscéal ar leith de chuid Ursula le Guin.

Scéal faoi fhear a athraíonn a bhrionglóid an cruinne. Tá síceolaí ceaptha cabhrú leis teacht saor on eagla a chúisíonn seo ann: ach is amhlaidh a bhaineann sé feidhm as an mbua chun an saol a fheabhsú, dar leis féin. Seachas go mbíonn iarmhairtí neamhthuartha lena iarrachtaí. Is iomaí cas is corr sa scéal roimh deireadh.

Ní aithris ar Philip K Dick atá i gceist, ach léiriú ómóis de chineál.

Mar is iondúil le Le Guin tá sí ag imirt a samhlaíocht chun daonnacht a iniúchadh.

The Lathe of Heaven

Nnedi Okorafor

Nasc a scaip Neil Gaiman d'alt a spreag mo shuim i Nnedi Okorafor. Bhí a scríobhnóireacht samhlaíoch molta san alt aige agus ag Ursula le Guin, beirt a bhfuil ana mheas ar a shaothar agam.

Scríobh mé anseo cheana faoi Binti, an chéad leabhar a léigh mé. A bhuí le córas iontach na leabharlanna, tá an dara imleabhar léite freisin agam (agus an tríú réamh cheannaithe don Kindle). Tá trí leabhar eile léite freisin agam.

I Lagoon tagann eachtardhomhandaigh go farraigí Nairobi ag cuir corr suntasach i saol na tíre sin; corr a fheicimid tríd súile triúr a thugann na eachtardhomhandaigh le chéile d'fhonn idirghabháil a dheánamh dóibh.

Baineann The Book of Phoenix le todhchaí ina bhfuil comhlacht príobháideach i mbun innealtóireacht ar dhaoine, ag cruthú neacha le hollchumhachtaí. Is bean de bhunadh na hAfraice í Phoenix, níl sí saolaithe ach dhá bhliain ach de bharr an t-innealtóireacht uirthi tá cuma daichead bliain uirthi. Déanann sí, agus roinnt eile do na neacha atá curtha as a riocht muirthéacht. Tá go leor breise sa scéal ach tá drogall orm é a mhilleadh!

Úrscéal cumhachtach pianmhar is ea Who fears death? Ewu (baolach i Yoruba) í laoch an scéal, Onyesonwu (igbo ar 'cé air a bhfuil eagla roimh an bás?').  Gineadh í nuair a éignigh fear Nuru (Arabach) a máthair Okeke (Afracach). I domhain iar apacailipteach tá creideamh ann gurb iad na hOkeke atá ciontach as, agus gur dual do na Nuru sclábhaithe a dheánamh daoibh. Tá col agus eagla roimh Ewu fearacht Onyesonwu. Diaidh ar ndiaidh tuigeann sí gur asarlaí í, cumhacht aici a cruth a athrú. Tugann sí aghaidh ar a hathair chun an sean reacht a scrios agus a gceart a bhaint amach do Okeke.

Tá na scéalta ar fad báite i mbéaloideas agus creidimh na hAfraice. Pléitear caidreamh idir ciníocha, idir baill teaghlaigh, miangas na mban is na bhfear, foréigean agus fuath. Tá gearradh baill ghiniúna bainteach le scéal Onyesonwu.

Fearacht an damháin alla agus na hasarlaithe fáisceann Nnedi Okorafor as pian agus fuinneamh an tsaoil as fíonn scéal láidir ar lón machnamh é.

Is cosúil go raibh a dhá oiread scríofa aici faoi Onyesonwu, scéal a d'eascair as bás a hathair féin agus freisin as léamh faoi éigniú mná Afracacha ag Janjaweed an Súdáin, iarracht comhfhiosach pobail a scriosadh. Rinne sí dian eagarthóireacht ar an scéal chun é a laghdú go toirt leabhar amháin. Ar an mórgóir d'éirigh léi- ach is dóigh liom go raibh deireadh agus buaic an scéil ró thobann dá bharr.

Tá teacht ar samplaí dá scríbhneoireacht ar líne, blaiseadh i bhfoirm gearrscéalta.

Tá sraith eile leabhar scríofa aici nach bhfuil teacht agam orthu tríd na leabharlanna - Akata Witch agus Akata Warrior. Asarlaíocht agus bean óg de dhúchas na Nigéire a rugadh i Meiriceá ach a d'fhill. Í ina hailbíneach agus mar sin imeallaithe faoi dhó.

De bhunadh Igbo í Nnedi Okorafor féin, agus í tógtha i Meiriceá ach ag filleadh go minic ar fód a sinsir. Naijamerican an cuir síos aici uirthi féin. Fágann sin tuiscint ar an Afraic agus deighilt a thugann deis di é úsáid mar ábhar scéalaíochta aici. Bhí sí ag díriú ar saol aclaíochta go dtí gur chuir scolóis corr ina chinniúint.

Tá samhlaíocht agus spreagadh sna scéalta, léargas neamhghnách i bhficsean eolaíochta agus fantaisíochta. Ábhar machnaimh freisin gan a bheith ag seanmóireacht. Mná láidre a laochra, gan a bheith foirfe - iontach daonna.

Beidh mé ar thóir tuilleadh!

---

Aguisín, 2018-01-21

Cheannaigh mé an tríú leabhair Binti - The Night Maskerade le teann mífoighne. Cheannaigh mé é sular foilsíodh é ach seoladh chuig mo Kindle i rith na seachtaine é. Tá sé níos faide agus níos cumhachtaí arís ná an dá imleabhar eile, agus an cuma air gur tubaiste atá i ndán do Bhinti agus a cairde - cairde atá scaipthe thar cine éagsúla agus pobail éagsúla daonna anseo.

Tá lón marana iontach ann san dóigh a théann sí i ngleic leis an tubaiste; go síochánta, ag iarraidh a gairm mar "harmoniser" - réiteoir a chuir i gcrích.

Níl sé éasca mórán a rá gan an scéal a mhilleadh - ach a rá go bhfuil casadh agus corr iontacha ann don léitheoir.

Anois caithfidh mé teacht ar Akata Witch agus Akata Warrior - ar chúis nach dtuigim níl ceachtar ar fáil sa leabharlann ná don Kindle.

Is ait an mac an Saol: Léirmheas

Betelgeuse mar a chonaic Hubble é

"Samhlaigh Ollcheanaire an Spáis ina athbheochantóir Gaeilge! Sin go díreach atá  sa tsraith nua drámaí raidió 'Is ait an mac an saol', a tháinig ó shamhlaíocht thorthúil an scríbhneora Emer Ní Rónáin. Is údar bróin don Ollcheannaire Vobara Jitma Dozak teangacha an spáis gan a bheith le cloisteáil níos mó agus beartaíonn sé teacht go hÉireann le Gaeilge a fhoghlaim agus a scaipeadh ar fud an spáis. Suite i bhfad sa todhchaí, tabharfar an t-éisteoir ar chamchuairt idir-réaltach agus Vobara sa tóir ar 'thaisceadán rúnda na Gaeilge'."

Mar sin a chuirtear síos ar an dráma seo de chuid Raidió na Life. D'éist mé leis na podchraoltaí, atá ar fáil anseo.

Thaitin rudaí áirithe faoin sraith liom. Is deacair an raidió a shárú mar spreagadh don tsamhlaíocht - pointe atá buanaithe ag an freagra a thug 'Rita' in 'Oiliúint Rita' maidir conas plé leis an dúshláin a bhaineann le Peer Gynt a stáitsiú - 'Dhéanfainn ar an Raidió é'. Tá an fuaimrian éifeachtach agus samhlaíoch san dráma. Tá na carachtar ceaptha go maith, agus iomlán inchreidte ainneoin cuid acu a bheith ina scigléiriú ar chineál nó aicme daoine. Baintear feidhm éifeachtach as na Gaeilgí uirbeacha  atá ann; an cumasc canúintí agus críol atá i mBÁC. Mar sin féin, chuir an sraith díomá áirithe orm. Ainneoin é bheith ceaptha a bheith san todhchaí, bhí an Éire a cuireadh i láthair sioctha san fichiú aois. Agus is an inbhreathnú chúng céanna maidir leis an 'cúis' atá i gceist leis an dráma. Sa mhullach ar sin, níorbh léir domsa aon phlota a bheith ag sníomh na radhairc - a bhí ana mhaith - le chéile. Nithe fónta sa dhráma, ach sílim go bhfuil forbairt le déanamh air!

Ár mBráithre Eachtardhomhanda

(íomhá ó Wikimedia)

Feicim go bhfuil príomh réalteolaí na Vatacáine go láidir den tuairim go bhfuil neacha eachtardhomhanda ann.

Mheabhraigh an scéal sin dhá saothar ficsean dhom.

I gceann de scéalta Ray Bradbury i Na Lócaistí Airgid, faoi choilíniú Mhars, déanann roinnt Proinsiasaigh faillí ina gcúram ar na coilínithe ar mhaithe le dul ar mhisean chuig meallta gorma; a bhfuil fágtha de phobal Mhars. Scéal rud beag Mainicésaíoch atá ann; faigheann muid amach go bhfuil na meallta slánaithe de bharr gur éirigh leo scaradh lena gcoirp.

Ansin tá scéalta C.S. Lewis - Malacandra (Mars) áit a bhfuil pobail nár pheacaigh riamh; agus
Perelandra (Véineas), áit a chuidíonn an laoch le cur in aghaidh turnamh Ádhamh agus Éabha nua.

Creideann Críostaithe gurbh ann do neacha spioradálta seachas sin féin agus Dia - na haingil idir slánaithe agus damanta.

Má tá neacha beo eile ann, atá ina gcumasc idir corp agus anam, mar atá muide, ardaíonn sé ceisteanna suimiúla diagachta. Is fearr liom freagra samhlaíocht Lewis na Bradbury, sa chás seo!

Ach tá nithe deasa i scéal Bhradbury freisin.