Slí Lorcáin

Tá ball de na Cnocadóirí, Breandán Mac Aodha Bhuí, tar éis taighde agus pleanáil a dhéanamh chun bealach siúlóide nua a mholadh do na húdaráis. Seo leanas a chuir síos air an mbeartas agus a chúis - 

Beimid ag déanamh na siúlóide le fáil amach ar cheart í a mholadh mar shiúlóid oilithrigh nó mar shiúlóid náisiúnta, chun naoi gcéad bliain ó rugadh Naomh Lorcán Ua Tuathail a chomóradh. 

Rugadh Lorcán Ua Tuathail i Mullach Raoileann, gar do Dhíseart Diarmada i gCill Dara i 1128. Chaith sé dhá bhliain nuair a bhí sé ina ghasúr mar ghiall do Rí Laighean, Diarmaid Mac Murchada.

Deirtear go raibh sé i nGleann Ó Máil mar ghiall. Tá dhá thagairt do Lorcán fós sa cheantar sin i láthair na huaire. Tá gort mór darbh ainm ‘St. Laurence’s Field’ sa chéad eagrán de léarscáil na Suirbhéireachta Ordanáis ó na 1840dí, agus tá ballán ar a dtugtar ‘Handprint of St. Laurence O’Toole’ sa Ghleann. Cuirfear tús leis an tsiúlóid ón gceantar sin.

Scaoileadh Lorcán ó bheith ina ghiall i mainistir Ghleann Dá Loch, agus é ina bhuachaill dhá bhliain déag d'aois. Roghnaigh Lorcán fánacht ansin agus oiliúint a fháil mar mhanach. Chaith Lorcán breis le trí bliana déag mar mhanach i nGleann Dá Loch, sular toghadh ina ab é, agus é cúig bliana agus fiche d’aois, an t-ab is óige riamh ansin. Ceithre bliana ina dhiaidh sin, i 1156, bhí Lorcán ina easpag ar Ghleann Dá Loch.

Is ag iarsmaí na mainistreach sin a chríochnófar an tsiúlóid, ag Mainistir an tSlánaitheora, prióireacht Agaistíneach a bhunaigh Lorcán.

Ar an Satharn dá réir chruinnigh mórsheisear Cnocadóirí ag an Láithreach chun tabhairt faoin siúlóid. 

Bhí bus ar cíos chun muid a thabhairt go dtí tús na siúlóide i nGleann Ó Máil. Tráthúil go leor bus le Gerry O'Toole. Dhreap muid suas i dtreo Sliabh an Tábla tríd na tailte sa réimse míleata, ar chosán atá marcáilte mar shiúlóid sábháilte. Bhíomar ar bóithre coille nó bóithre glasa go dtí gur bhaineamar an droim amach, ag spota ar a dtugtar Stony Top as Béarla. Bhí radharc anuas isteach i nGleann Molúra ansin againn. Leanamar cosán síos isteach sa Ghleann beagán, go dtí gur shroich sé bóthar coille a bhí ag leanacht imeall thuaidh an Ghleanna. Ba ansin a casadh tréad mór gabhair orainn. Níl mé iomlán cinnte go raibh siad fiáin - bhí cuma orthu go raibh cúram á dhéanamh dóibh. Ach bhféidir nach raibh ann ach go bhfuil saol folláin acu! Bhí neart meannáin ina measc.

Nuair a tháinig deireadh leis an mbóthar coille ar a raibh dromchla gairbhéil, lean muid rian seanbhóthar tréigthe ó thuaidh. Bhí sé sin fliuch achrannach in áiteanna. Ansin ghearr muid trasna an Ghleanna bhig ag trasnú srutháin chun an droim go Log Dubh a bhaint amach. Shiúlamar tríd na cailleacha portaigh fán droim go dtí gur shroicheamar Log Dubh, agus ansin barr thoir Log Dubh. Bhí radharc iontach ón droim isteach i nGleann Molúra ar dheas agus Gleann Abhlach agus Gleann dá Loch ó thuaidh. Chasamar soir ó thuaidh ag barr thoir Log Dubh, ar cosán a thug síos muid go dtí conair marcáilte na mianadóirí. As sin go dtí an Spinc os cionn Loch Uachtair Gleann dá Loch. Fán Spinc agus síos isteach sa ghleann ag Poll an Easa. 

Fán bóthar ghlas ansin thar Loch na Péiste agus Mainistir agus Tobar Chaoimhín. Ar Mainistir an tSlánaitheora a bhí ár dtriail. Is cuimhin liom, fiche éigin bliain ó shin, go raibh an log suaimhneach seo i lár coill dorcha giúise. Tá na crainn sin leagtha ó shin agus coill nua de mheascán crann leathan duilleach curtha - cúig bliana déag ó shin, bhféidir. Tá siad fásta go maith agus is tríd coill dlúth atá an cosán go dtí fothrach a rinneadh athchóiriú air san 19ú céad. 

Is cuid de sraith foirgneamh Rómhánúil atá ann a tógadh i Laighean le linn Ríocht Diarmuid na nGall, gaol le Lorcán Ó Tuathail. Tá breis faoi siúd san DIB. 

Tá roinnt de na clocha maisithe fós le feiceáil. 

Leanamar orainn ag siúl go dtí an carrchlós áit a raibh na cairr. Bhíomar thart ar seacht n-uaire ar an siúlóid, ceithre uair a chloig ag bogadh. (Bíonn grúpa i gcónaí níos moille ná duine aonair nó beirt!). 

Siúlóid thar a bheith taitneamhach. Bheadh roinnt oibre de dhíth áfach dá mbeadh sé i gceist siúlóid oifigiúil a dhéanamh as, chun teacht roimh an creimeadh talún a leanann siúlóirí nuair a bhíonn go leor acu ann. Ach bhfiú go mór é a dhéanamh. 

Bhí an t-ádh linn leis an aimsir. Cé go raibh an portach sách fliuch de bharr na báistí le cúpla lá anuas, ní raibh orainne ach cuir suas le múr amháin i nGleann Ó Máil. Bhí sé geal seachas sin agus léargas iontach againn ar shléibhte Chill Mhantáin agus chomh fada leis an gcósta. 

Lá dar saol. 

Ar ais go Gaoth Dobhair

Bhíomar ag Scoil Cheoil an gheimhridh arís idir dhá Nollaig. 

Bhí Freddie ag freastal ar ranganna fidile le Ciarán Ó Maonaigh. 

Ach neamhionann le anuraidh is beag siúl a rinne mé. Ba leor siúl chomh fada le Tí Hiúdaí Beag mar a bhíodh Fionn agus Freddie ag glacadh páirte sna seisiúin cheoil. 

Bhaineamar sult as ceolchoirm Bláth na hÓige, ach bhí gach rud eile díolta amach sular bhog mé le ticéid a lorg. 

Bhí léacht spéisiúil faoin píobaire mór Tarlach ac Suibhne. Go hiondúil ní rachainn chuig léacht, ach bhí seisiún píob le bheith ina dhiaidh agus Fionn chun seinm. Níorbh léacht dáiríre ab ea an léacht - is amhlaidh gur roinn Cathal Ó Cuirreáin agus duine de na deirfiúracha Friel a gcuid taighde. Luaigh siad an píobaire mór a bheith curtha in Úirchill Mhuire. Machaire Gathlán. 

Ar an lá deiridh go raibh deis agam é dhéanamh d'éirigh liom camchuairt na leithinse sin a dhéanamh. Bhuail mé isteach sa reilig chun paidir a chur le hanam an píobaire agus le hanamacha Rónán Mac Aodha Bhuí agus Nellie Mhic Giolla Bhríde, beirt a chuir an chomaoin orainn i gcúrsaí cultúir. 

Lean mé orm ar ais arís go bád Eddie. Agus ar ais go dtí an lóistín. Siúlóid éigin, ach.... 

Binn Uamha

Le déanaí nílim ag codladh ach roinnt uair an chloig san oíche, ach fós lán fuinnimh. Roinne mé roinnt taighde faoi siúlóidí i mBéal Feirste roimh dul ó thuaidh agus shocraigh mé go dtabharfainn faoi Bhinn Uamha, toisc go raibh lúb shiúlóid marcáilte air. Bhí bricfeasta ar fáil san óstán ón a seacht ar aghaidh, agus bhí mo mhála droma pacáilte le mo chip is meannaithe roimh ré. D'ith mé mo sháith agus bhuail faoin siúl. Bhí thart ar cúig ciliméadar le siúl agam roimh an chnoc a shroicheadh corr ar bith, mórchuid de ar bhóthar fhada díreach gan casadh Aontroim. Ag dul in aghaidh fána. Bhí sé fós ana chiúin ar maidin Sathairn. Ní raibh aon chaill ar an siúl bóthar dá réir seachas a chruas ar na bonnachaí. 

Shroich mé an páirc timpeall ar an gCaisleán agus faraor bhí ceo trom ann. Bhí an cosán marcáilte go breá soiléir áfach agus ní raibh deacracht é a leanúint. Ach ba léir nach raibh mé chun an radharc ar Bhéal Feirste a shantaigh mé a fháil. Bhí bonnán na long sa chuan le clos, iadsan sa cheo freisin.

An long mhór

Do lig fead

As simléar liath

Glan línteach

Cuireann as faí

Ó Loch lao

Long mhór mara

Sa cheo. 

Shroich mé an log domhain ar a dtugann siad babhla puins an diabhal. Ní fhaca mé ceachtar acu puins ná diabhal. Ach seans go dtarraingíonn ceann ceann eile). 

Bhí mé in ann Uaimh amháin a fheiceáil ar leataobh ón gcosán. Dhreap mé suas chuige ach níor bhac mé le dreapadh go béal na huaimhe - ró mhín, agus sleamhain sa cheo. Tá breis uaimheanna ann, ach ní fhaca mé iad. Ceilte sa cheo. Cúis filleadh. 

Ar aghaidh liom go Dún Mhic Art. Murach an ceo bheadh ana radharc ann, ach ní raibh cosúlacht dá laghad ar an gceo go raibh sé chun ardú. Bhí bean ann tar éis brostú suas toisc súil a bheith aici go mbeadh inbheartú aimsire ann, agus go mbeadh barr an chnoic os cionn na scamaill. Bhí díomá i ndán di. 

Lean mé ar aghaidh ar an lúb. Nuair a bhí barr an chnoic bainte amach agam d'fhiosraigh mé an bealach go dtí an Cultúrlann ó Google.

Bhí thart ar cúig ciliméadar eile de siúl bóthair romham. Bhí sé fós ciúin gan mórán tráchta, agus ní raibh orm dul tríd aon cheantar le liarlóga dearg bán gorm - údar faoisimh. 

Nuair a shroich mé an bóthar chonaic mé go raibh an ceo scaipthe ón gCnoc. Ach ní raibh fonn orm dreapadh arís. 

Bhí súil agam go mbeadh roinnt de na Gaeil romham sa Chultúrlann, ach cé go raibh an bialann gnóthach go maith ní raibh éinne de mo lucht aitheantais ann. 

Bhí babhla anraith brocailí agus cáis ghorm agam agus mias stobhach. Bhí sé blasta agus goile maith chuige ormsa tar éis 17 km de shiúlóid. 

Nuair a bhí ite agam ar mo shuaimhneas (agus cúpla leabhar ceannaithe sa gCeathrú Poilí) ní raibh le déanamh ach cúpla ciliméadar eile a shiúl isteach go Sráid Gleann Gall agus bus 14:20 go Baile Átha Cliath. Táim ansiúd anois. 

Aguisín ó @beirneach 

"Ainm eile ar an sliabh Beann Mhadagáin, tugann lucht na háite Srón Napoleon air in amanna fosta." 

Camchuairt Dhuibhneach - Cosán na Naomh go Barr Turasa

Chodail mé go breá i Tigh an tSaoirsigh agus dhúisigh réidh do bhreis eachtraí an maidin dar gcionn. De ghnáth seachnaím pónairí sa bhricfeasta Éireannach, ach ó tharla go raibh siad ar an bpláta d'ith mé iad agus gach pioc eile a bhí air, maille iógart agus fraocháin. Breosla don lá! 

Ansin d'éist mé Aifreann i Séipéal Naomh Uinseann roimh bóthar a bhuaileadh. Fuair mé cupán caife sa Mhúsaem le tabhairt liom. Thug mé cuairt tapa ar roinnt cairde a bhí ar lóistín i Tigh Bhric. Bhí mé tar éis buaileadh le duine acu an lá roimh ré sa Bhuailtín. Tar éis seal ag comhrá shiúl mé síos an bóthar go dtí an Trá agus ansin feadh trá an Mhuirigh go dtí an cosán glas a théann go Gallarus. 

An bóthar mór le trasnú, agus sin bóthar díreach in airde go dtí Lios Deargáin. Is san áit a thagann cosán idir dhá fhál ard amach ar an mbóthar a bhuail mé le cosán na naomh. Agus le Frank agus Bill, dís Meiriceánach a bhí amuigh ag siúl agus mearbhall orthu cá raibh an bealach ceart. Ghiorraigh muid an bóthar dá chéile i gcoinne an chnoic. Bhí sé beartaithe acu siúl chomh fada le Rinn Chonaill ar a laghad. Mhol mé dóibh leanúint ar aghaidh go dtí an Bóthar, greim bia agus dí a fháil, agus tacsaí a fháil ar ais go dtí an carr a bhí i nGallarus. Bhí orthu bheith ar ais san Daingean tráthnóna, áit a raibh na mná ag siopadóireacht agus bialann in áirithint. 

Ó Lios Deargáin leanann Cosán na Naomh bóthar sách gnóthach chomh fada le Cill Mhaolcheadair. 

Thaispeáin mé iontais Cill Mhaolcheadair dóibh, an clog gréine is na clocha ogham. Agus corr uaigh a bhfuil suntas tugtha agam dóibh thar na blianta, ina measc uaigh oide scoile ar a bhfuil greanta Níl san saol seo ach naíscoil na síoraíochta. Mana a sciob mé roinnt blianta ó shin do bhileog sochraide mo mháthair, a raibh naíscoil aici féin ar feadh na mblianta. 

Suas linn go Rinn Chonaill ansin, a bhí níos tirime ná mar is gnách. Radharc iontach ar Chuan Ard na Caithne fúinn. Nuair a bhí barr an chnoic bainte amach, bhí cinneadh le déanamh ag Bill agus Frank. Chuir mé scairt ar Mhuiris sa Bhóthar le cinntiú go raibh an bialann ar oscailt, agus go mbeadh sé in ann tacsaí a eagrú dóibh. Bhí agus bheadh. B'shin an cinneadh déanta agus leanamar triúr ar aghaidh síos go Corr Áillí agus amach arís ar an mbóthar, nach raibh ró ghnóthach.

Bhi go maith, ach gur rug múr trom báistí orainn. Bhí na cótaí báistí againn áfach. Scar mé leo ag Droichead an Bhaile Bhric agus thug aghaidh ar an dtigh ina mbeadh an oíche á chaitheamh agam. 

Bhain mé an teach amach, agus ainneoin go raibh sé folamh níos faide ná bliain - cúrsaí sláinte ag bac an úinéir - ní raibh cuma ró olc air. Bhí imní orm go mbeadh uisce tar éis teacht isteach sa gheimhreadh, ach má tháinig bhí sé triomaithe le fada agus seachas neart deannaigh agus damhán alla bhí an áit go breá. D'fholmhaigh mé mo mhála droma agus d'ith roinnt núdal gasta a bhí ceannaithe sa Bhuailtín agam. Bhí an múr glanta agus bhí breis fuinnimh agam le tabhairt faoin gcnoc. 

Ó charr chlos an Bhaile Bric tá an bealach go Barr Turasa marcáilte go maith le cuaillí bána agus turas na Croise - ceithre chinn déag de chrosanna. Bhí mé ag an tríú cros nuair a thuig mé go raibh cadhnra breise liom maith go leor, ach go raibh an cábla fágtha sa tigh agam. Mhúch mé an fón chun an cadhnra a chaomhnú, rud a d'fhág nach raibh deis agam pictiúir a ghlacadh. Ba thrua mar is annamh, ainneoin na scamaill íseal, go raibh radharc chomh breá agam ar an siúlóid. Bhí Com an Lochaigh iontach soiléir, agus an balla atá tógtha gar d'imeall an Ghéaráin. Bhí radharc éigin ar Sliabh Mis agus Trá Lí. 

Bhain mé amach Barr Turasa. Las mé an fón le pictiúr a ghlacadh. Bhí na Machairí iontach soiléir agus radharc chomh fada le Ceann Léime an Chláir. 

Chas mé i dtreo an Chósta ansin, fán droim go Piaras Mór. Bhí radhairc iontacha ann ar na haillte géara agus na locha dorcha ar thaobh an Leitriúgh den Sliabh. Nuair a bhí an mám ag Airghleann bainte amach agam, áit a bhfuil gallán ogham cuanna, is ea thuig mé nach raibh an fón múchta i gceart agam, agus an cadhnra ídithe go hiomlán. 

Ní raibh mé ró shásta liom féin. Síos isteach go Baile na hAbha liom ansin, ar shlí Chorca Dhuibhne arís. Ar aghaidh ar chúl bhóithre ansin go dtí Teach Tábhairne an Bhreathnaigh ar an mBóthar. Bhí sé gnóthach go maith, agus bean ón Úcráin ag cabhrú le muintir an Tí. Bhí uaineoil breá rósta agam, agus crumble biabhóige. Agus pionta de dhéantús Tí Bhric. 

D'fhill mé ar an dteach sa Bhaile Breac ar chúl bhóithre agus bóthar glas. 

Cith maith agus coladh sámh, cé go raibh an ciúnas agus mé sa teach liom féin cineál diamhair! 

Camchuairt Dhuibhneach - Slí Chorca Dhuibhne ón Daingean go dtí an Buailtín

Ainneoin m'imní, faoin gcleas óg spleodrach san suanlios liom, chodail mé go maith san suanlios, agus níor dhúisigh mé ach anois is arís feadh na hoíche agus daoine ag bogadh thart. Bhí mé i mo lán dhúiseacht go luath áfach agus rinne mé iarracht cith gairid ciúin a ghlacadh agus sleamhnú as an seomra le mo chip is mo mheanaithí d'fhonn an mála droma a phacáil i gceart don mbóthar thíos. Bhí bricfeasta simplí ar fáil óna hocht - Muesli agus arán, mar a bheinn ag súil leis don luach íseal a d'íoc mé as an lóistín. Torthaí freisin. Ní raibh caife ceart ar fáil, áfach. Bhí fhios agam go mbeadh Bean in Dingle oscailte um a naoi. Thug mé roinnt moltaí siúlóide do bhean na Gearmáine agus chuir chun bóthair, via an siopa Beatha áit ar cheannaigh mé dhá rollóg aráin agus "seilmide" cainéal don mbóthar. Bhí úinéir an tsiopa cloiste agam tamall roimhe ar an Saol ó dheas nuair a ghlac sí ar lámh é ó bhácús Bhréanann ( cé go bhfuil a dtáirgí fós ar díol ann, maille táirgí bia eile ón gceantar). Bhí fhios agam dá réir ná beadh deacracht gnó a dhéanamh trí Ghaeilge. Fuair mé mo chupán caife líonta trí Ghaeilge freisin i Bean in Dingle agus ansin bhuail mé an bóthar amach tríd Baile an Mhuilinn ar Slí Chorca Dhuibhne. Ar chúl bhóithre cúpla ciliméadair lasmuigh den Daingean, go dtí Ceann Trá. Breá ciúin. Téann an bealach marcáilte suas go Mám an Óraigh ó Ceathrúin an Phúca, ach lean mé orm ar an mbóthar toisc go raibh píosa fada romham. 

Ag Ceann Trá bhí mé ar an slí marcáilte arís, agus den bhóthar ar feadh seal. Síos chun na Trá agus feadh an trá ar feadh píosa fada. Ghlac mé sos ag an carr chlos ag taobh Ceann Trá den trá, áit a raibh binse le díon, chun an caife a ól agus an seilmide cainéal blasta a ithe. Ar aghaidh liom ansin ag siúl ar an ngaineamh faoin snáth mara, áit a raibh sé crua agus níos fusa siúl. Chonaic mé neart bolgán nádúrtha nach raibh feicthe agam cheana. Feamainn ar a dtugtar gadaí oisrí Colpomenia peregrina. Faigheann sé a ainm toisc, má nascann sé le hoisre óg, go scuabtar iad araon chun siúil nuair a líonann an bolgán le gás. 

Ag deireadh an trá tá siúlóid measartha taitneamhach ar chúlbhóithre agus bóithre glasa go dtí Cill Mhic an Domhnaigh. Faraor, de bharr aighneas le feirmeoir áirithe (bhí argóint fíochmhar ag m'athair féin leis breis is deich mbliana ó shin nuair a bhíomar ag leanacht sean mhapa sa treo eile) tá an slí ar bhóthair mór Slí Ceann Sléibhe chomh fada le Fán. B'shin an chuid is lú taitneamh den siúlóid, carranna agus uaireanta busanna ag dul tharam ar luas mhaith. Ar a laghad is i dtreo Dhún Chaoin a bhí formhór mór na tráchta ag dul. Bhí mé ana shásta Fán a bhaint amach agus tabhairt faoin gcnoc. Tar éis píosa ar cúl bhóthar is ar cosáin a bhí an slí, in aice le fallaí cloiche. Radharc anuas ar an mbóthar agus ar an bhfarraige. Neart fothraigh clocháin le feiceáil. 

 

 

Diaidh ar ndiaidh agus mé ag dul thart ar Ceann Sléibhe, go hard os cionn trácht na gcarr is busanna, agus ainneoin na scamaill, bhí radharc agam ar na Blascaodaí. Go gairid roimh Com Dhineoil bíonn an slí ar an mbóthar arís. Sos gairid ag Carrchlós radharc na mBlascaod. 

Píosa ar an mbóthar arís ar feadh roinnt céadta méadar - trácht sách trom. Faoi dheireadh, in aice leis an seanreilig, aicearra ar cosán glas go dtí an tseanbhóthar. Os rud é nach raibh mé sa reilig cheana bheartaigh mé cuairt a thabhairt ar uaigh Pheig. Agus gan amhras cos amháin a chuir ann agus cos eile ar a bhruach.... 

Bhí siúlóid suaimhneach go maith as sin go dtí Cé Dhún Chaoin. Fuair mé caife oighreata ó sheastán Cupán Sé. Agus mé á ól bhuail lánúin Meiriceánach bleid orm, ag fiafraí an raibh mé tar éis tosú ón nDaingean ar maidin. Bhí mé feicthe ceithre uaire acu fán mbealach.... (Choinnigh mé orm ag siúl, gan aon sos ró fhada ó mhaidin. Is dócha gur stop siadsan go minic). 

Seachas dul suas i dtreo Cruach Mharthain, mar a dhéanann Slí Chorca Dhuibhne, lean mé Siúlóid na Cille fán aill. Ní raibh braon i dtobar Ghobnait! Ar an ndroim ansin bhuail mé le Slí Chorca Dhuibhne arís agus síos liom go dtí an Ghráig. Bhí mé ag súil le béile Tigh Áine. Faraor tá Áine imithe ar scor tar éis daichead a seacht bliana i mbun caife. Is ann don gcaife faoi bhainistíocht nua - ach níl an bhiachlár chomh folláin neamhghnách spéisiúil is a bhíodh. Bhí an chabhdar blasta mar sin féin. Agus is Áine a sholáthraíonn na scón fós. Murach an t-amhránaí bailéad Béarla a bhí do mo bhodhrú... 

Bhí fógra go raibh Áine fós i mbun gailearaí sa sean teach. Bhuail mé isteach agus bhí dreas bhreá comhrá againn faoin sraith pictiúir a rinne sí sa gheimhreadh faoin Slios - an bóthar idir Baile Dháith agus Cuas an Bhodaigh, áit a bhfuil áit cónaithe Bhreandáin agus Séamus (beannacht Dé lena anam) Ó Beaglaoich agus a gclanna. Baile na bpoc a tugtar air, ach de réir thaighde Áine is Baile na mbroc rua atá air ó cheart. Spreag eachtra Bhreandáin leis an gcóras pleanála agus na deacrachtaí atá ag muintir an bhaile fós tithe a thógáil chun sraith pictiúir den gceantar a dhéanamh. Bhí comhrá ana bhreá againn. 

Ar aghaidh liom ansin ar an mbóthar go dtí an mBuailtín, gan bacadh le slí Chorca Dhuibhne a théann an timpeall. Casadh bean na Gearmáine liom a bhí tar éis an siúlóid a mhol mé a dhéanamh seachas gur éirigh sí as lúb Chuas na Nae toisc go raibh an ghaoth chomh láidir ar thaobh na haille! 

Rug cith trom báistí orm píosa síos an bóthar. Lean mé orm. Tar éis tamaill thairg fear síob dom. Ghlac mé buíochas leis ach dúirt go raibh mé nach mór ag ceann scríbe agus nach bhféadfaí mé a fhliuchadh níos mó ar aon nós! 

Bhain mé amach Tigh an tSaoirsigh, áit a raibh lóistín agam. Cith breá te. D'amharc mé thart ar an sráidbhaile beagán, roimh socrú béile a ithe Tigh an tSaoirsigh agus dul a luí sách luath! Is dócha go raibh mé i mo chodladh go sámh, mar níor chuala mé faic ón dtábhairne. 

Ana lá siúlóide. 

Binenwalde

Nuair a bhí mé féin agus mo nuachar anois ag siúl amach, is ag siúl a bhíomar go minic! Go minic is san Eilvéis Boihéamach, ceantar gainimhchloiche díreach trasna teorainn na Seice, agus cúpla uair an chloig ar thraein ó Bheirlín, a chaitheamar deireadh seachtaine ag siúl (agus ag ithe agus ag ól...) 

Ach bhí áiteanna deasa níos giorra do bhaile, áiteanna a raibh cáil na rómánsaíochta orthu. Scríobh Tucholsky, abair, Rheinsberg - ein Bilderbuch für Verliebte. (Leabhar pictiúr do lucht seirce). Tá neart scríofa ar ndóigh ag Theodor Fontane ar a Wanderungen durch die Mark Brandenburg agus corrscéal rómánsach aige. Chaith Feardorcha Mór, agus é ina rídhamhna, seal ina chónaí i Rheinsberg. Bhí caidreamh achrannach aige lena athar Feardorcha I na Prúise. 

Thart ar an am sin fuair maor coille seilbh ar phaiste gleoite talún, loch san áireamh, ón Rí, faoi choinníoll cúpla teaghlaigh a shealbhú ann (bhí an daonra laghdaithe go mór de dheasca na cogaí creidimh, agus an tír imithe chun fiántas). As a chéile Sabine a d'ainmnigh sé Binenwalde. Rinne na finscéalta iníon as Sabine agus chum scéal seirce idir í agus strainséir a sheinnfeadh feadóg mhór, i. Fritz. Go dtí an lá nár tháinig sé go dtí an choinne, agus go bhfuair sí amach go raibh sé imithe go Beirlín le sealbh a ghlacadh ar an gcoróin.... 

Auch die »Historie« ist leisen Fußes durch diese Gegenden hingeschritten und erzählt von Kronprinz Fritz und seiner Liebe zum schönen Försterkinde von Binenwalde. Von Rheinsberg aus herüberkommend, gab er im Abenddämmer das wohlbekannte Zeichen nach dem mitten im See gelegenen Forsthaus hinüber, und nicht lange, so glitt ein Kahn aus dem Schilfgürtel hervor und der Stelle zu, wo der Prinz, unter den Zweigen einer überhängenden Buche, die schöne Sabine, das »Insel- und Försterkind«, erwartete. Die schöne Sabine aber stand lächelnd aufrecht im Kahn, das Ruder mit raschem Schlage führend, bis im nächsten Moment das Ruder ans Land und sie selbst dem Harrenden in die Arme flog. 

Theodor Fontane, Wanderung durch die Mark Brandenburg

 

Níl bunús ar bith leis an scéal, agus ag an am go raibh sé ceaptha tarlú bhí Feardorcha féin pósta (ní bac sin ar ndóigh, go háirithe do phrionsa, ach cuireann sé leis an amhras). 

 

Feardorcha Mór na Prúise, nuair a bhí sé ina Rídhamhna.
le Antoine Pesne

Pé scéal é, bhí fhios ag mo nuachar anois go raibh teach tábhairne deas, bia fónta, agus go raibh leithinis in aice na locha go bhféadfá puball a ardú ann. Abhae linn mar sin, ar traein i dtosach agus ansin ag siúil tríd coillte béithe ar sean bhóithre duirlinge. 

Bhí an tábhairne ag teacht lena chlú, agus tar éis béile taitneamhach rinneamar campa. Agus labhair ar feadh na hoíche, ag scaoileadh rúnta croí lena chéile. Bhí an rómáns san aeir, agus thuigfeá do phrionsa uaigneach dá mheallfadh bé na coille é - agus di dá mheallfadh oirfideach ceolmhar cuanna í..... 

Oilithreacht

Nuair a bhí mé óg is minic i Mí Bealtaine, Mí na Maighdine Mhuire gur thugamar cuairt ar an scrín atá lámh leis an ionad síochána i nGleann Crí.

Ar Luan an deireadh seachtaine fada ag tús na míosa seo rinne mé socrú buaileadh le m'athair i nGleann Crí, chun cuairt a dhéanamh agus lón a ithe sa bhialann. Thiomáin seisean. Shiúl mise. Sé sin le rá, thóg mé bus go Bré, agus bus eile as sin go Cill Moling laistiar de Áth na Scéire. Bhí orm siúl feadh bóthair ar feadh thart ar fiche nóiméad go dtí gur shroich mé Slí Chualann Nua ag an gcoill i Baile Mhic Thorcaill. Bóthar coille i dtosach agus ansin cosán déanta ag an meitheal sléibhe le céimeanna clochacha chun an creimeadh talún a mhaolú.

Nuair a bhí barr an droim bainte amach agam chas mé ar chlé ó Slí Chualann Nua agus shiúl fán droim (agus ar theorainn idir Cill Mhantáin agus Áth Cliath) go Suí Liam agus ar aghaidh go Cloch na gCon. Portach atá i gceist, agus eibhear faoi - agus uaireanta ag gobadh as, mar atá ag Cloch na gCon. 

Ag Cloch na gCon thug mé m'aghaidh ar chosán isteach sa Ghleann. Bhí foirgnimh Ghleann Crí le feiceáil go soiléir ag barr an Ghleanna. Foirgneamh a bhí ina bhearaic tráth ag Arm Shasana ar an mbóthar míleata tríd na cnoic a bhí i seilbh ceithearnaigh coille na nGael ar feadh i bhfad. 

Ansin bhí sé ina scoil leasaithe do bhuachaillí a tharraing aird an dlí orthu féin. Níl fhios agam an raibh cáil na brúidiúlachta air - ach bheadh iontas orm mura raibh. Bhíodh dealbh den tréadaí maith ar an mbóthar os cionn an Ghleann. Níl fágtha de anois le fada ach an plionta, agus inscríbhinn i nGaeilge air. Thug mé faoi ndeara áfach go bhfuil dealbh den tréadaí maith curtha i ngairdín beag cuimhneacháin lámh leis an reilig. Nó, ag amharc ar mo phictiúr - an Chroí ró naofa, seachas an tréadaí maith. 

Nuair a bhí leanaí ón nGearmáin a tabhairt go hÉireann i ndiaidh an dara chogadh domhanda is go Gleann Crí a tháinig siad i dtosach. Oibríocht Seamróg a tugadh air. 

Ina dhiaidh sin arís bunaíodh ionad comhuintearais ann, áit a tugadh daoine óga ón dá thraidisiún ó thuaidh le chéile chun plé agus gníomhaíocht. Chaith mé féin seachtain nó mar sin i gcampa samhraidh ann agus mé sna déaga ach is beag cuimhne agam ar ná ar cárbh as na daoine eile. Bronnadh bonn orm as damhsa folklore - gníomh éadóchais ag an gceannasaíocht creidim fós, a bhí ag iarraidh aitheantas éigin a thabhairt do chách agus bhí mé féin ciotach ag mórán gach rud cé go ndearna mé iarracht ar a laghad. 

Bhí m'athair romham i nGleann Crí agus chuamar síos go dtí an scrín in aice an tsrutháin. Bhí athchóiriú déanta air ó chonaic mé cheana cúpla bliain ó shin - bhí dealbh nua de Naomh Bernadette curtha san áit nach raibh ach stumpa cheana. Ba léir go raibh go leor cuairteoirí. San áit nach raibh, de réir cuimhní m'óige ach seastán coinnle bhí anois neart pictiúir agus siogairlíní agus coinnle. Agus muid ag urnaí tháinig teaghlach - athair Éireannach agus máthair agus seanmháthair a raibh dealramh Mheiriceá Theas orthu. D'fhág siad cúpla coinneal ar lasadh. Thug mé faoi ndeara gur pictiúr d'fhear os comhair de phictiúr de Muire Guadalupe a bhí laistiar de na coinnle. Ag cuimhneamh, is dócha, ar athair agus céile a bhí fágtha i gcré na cille thall. N'fheadar an mó eachtrannach a fhaigheann sólás ag a leithéid de scrín chiúin? 

Tá eachtrannaigh eile curtha sa Ghleann. I gcairéal ar an dtaobh eile den srutháin tá reilig míleata Gearmánach, ina bhfuil mairnéalaigh nó eitleoirí a fágadh a taisí in Éirinn curtha. Bíonn searmanas ann i Mí na Samhna go bliantúil. Chuamar ann le paidir ar son na síochána a rá. 

Tá uaigh ar leith ag Hermann Görtz ann, spiaire de chuid na Gearmáine. Chuir sé lámh ina bhás féin seachas dul ar ais go dtí an Ghearmáin mar go dtabharfaí ar lámh do na Rúisigh é. Is ait liom na clocha sin atá fágtha ar a leac. Nós Giúdach sin, shíl mé. Ar éigin go mbeadh siadsan ag cuimhniú ar a leithéid.

Bhí sraith ag RTÉ faoi fadó Caught in a free State. Fiú sna caogaidí agus Heinrich Böll ag cuairtíocht in Éirinn bhí neart daoine báúil leis na Gearmánaigh as troid a chuir ar na Sasanaigh. Tá caibidil ina Dhialann as Éirinn áit a chuireann sé síos ar "fhiaclóireacht pholaitíochta" - eadhon ag míniú d'fhear áitiúil nach é go raibh  Hitler "ceart go bunúsach ach go ndeachaigh sé thar fóir" agus nach raibh fonn dá laghad air go mbeadh gean ag daoine air de bharr gur chuir na Gearmánaigh troid ar Shasanaigh! 

Áit shuaimhneach an reilig. Ba shuaimhní fós é dá shílfinn go mbeadh an lá go gcuirfí fir óga in úir aineoil i bhfad ó bhaile tar éis bás fuilteach thart. Ach níl. 

Bhí lón againn i gcafé ionad Ghleann Crí agus ansin ar an slí abhaile rinnemar siúlóid gairid go bun an Ghleanna d'fhonn na coinnle corra faoi bhláth a fheiceáil ar Slí Chualann arís idir An Corrán agus Cnoc Crí. 

Siúlóid taitneamhach. 

Má bhíonn tú in Éirinn, bí in Árainn agus, má bhíonn tú in Árainn, bí in Eochaill!

Táim trí bliana níos sine ná an duine is giorra dom i gclann mo mhuintire, naonúr ar fad a mhair agus an duine is óige scóir bliain níos óige ná mé. Agus tá claonadh chun aonaránachta ionam. Agus fonn siúil riamh anall. 

Agus mé sna déaga chaitheamar cúpla saoire ar Árainn. Níl mé cinnte an faoi dhó nó faoi thrí a bhíomar ann. Babtha amháin, nó b'fhéidir faoi dhó i gCill Éinne gar don gcé agus Caisleán Chromail. Bhí mé níos óige an uair sin. Tá cuimhne éigin agam ar caidreamh éigin eadrainn le leaid áitiúil. Níl fhios agam an muide a mhúin an nós bharbartha dó siúd nó an bhealach eile thart. Bhíodh muid ag iascaireacht portáin ghlasa le baoite bairnigh. Ansin, le cruálacht na hóige, ag iompú rothar bun os cionn, ag cuir roth ag casadh faoi luas, agus ag déanamh smionagar de na portáin bhochta trí iad a chaitheamh tríd.

As Flies to wanton boys... 

Creidim gur samhraidh '85 a bhíomar ann an dara (nó tríú) babtha. Bheinn thart ar sé déag an uair sin. Bhíomar siar ó Chill Rónáin, gar do Tí Joe Wattie. Tá cuimhne éigin agam ar dul síos chun na céibhe le ceathrar bádóirí ón bhFrainc agus cúpla fámaire baineann óga i mbun craic - bhí ceol ag na Francaigh agus cóisir ar an luaimh acu. (N'fheadar anois conas a fuair mise cuireadh - níl ceol ar bith agam!) Bhí mé ag diúltú don bhfíon a bhí siad ag tathant orm - chloígh mé le pledge an cóineartú go dtí go raibh mé ocht déag. Agus bhí i mo phótaire ina dhiaidh sin, go dtí go raibh an clann óg agam agus tinneas póite i bhfad ró achrannach... 

Táim measartha gur '85 a bhí ann, mar bhí mé tar éis páirt a ghlacadh i gcomórtas na  nEolaithe Óga an bhliain sin, agus fáil amach faoi Seachtain Eolaíochta an RDS - campa samhraidh a d' fhreastail mé air an bhliain sin agus an bhliain ina dhiaidh, i Thomas Prior House, atá anois ina óstán. Slua mór déagóirí le spéis sna heolaíochtaí, ó gach cearn d'Éirinn, thuaidh agus theas, agus roinnt ó thar lear. 

Bhí mé tar éis aithne a chur ar neart daoine idir fireann agus baineann (ba ar scoil bheag lán buachaillí a d'fhreastail mé, ach ní raibh mé iomlán ciotach ó tharla go raibh deirfiúracha agam, agus mé le bliain nó mar sin le grúpa gasóga measctha.) Bhíos cúthail mar sin féin. Ach bhí cailín cuidsúlach le gruaig fhada chomh dubh le hairne. Luaigh sí go mbeadh sí ar Inis Meáin thart ar an am a mbeinn ar Árainn. Chuaigh mé sa tseans lá amháín agus thóg an bád farantóireachta trasna. Bhí sí díreach fágtha lá nó dhó roimhe sin. Chas mé ar mo sháil agus d'fhill ar an mbád. Cúis gáire do lucht an bháid, ach tuiscint acu do bhaois na hóige, Tá áiféala anois orm nár chaith mé an lá ag cuir aithne ar Inis Mheáin!

Bhí léarscáil Tim Robinson foilsithe le tamaill roimhe sin, agus cóip agam. Lá éigin bhuail mé an doras amach agus thug aghaidh ar Dhún Eochaille, agus thart ar a oiléain. Chuir mé líne fán bhealach a thóg mé, agus is athchrúthú ar sin atá sa léaráid thuas. Bhí radharc bhreá ó Dún Eochaille. Chuaigh mé siar ansin ar bhóithre glasa go dtí na haillte ar chósta an Atlantaigh. Chonaic mé poll na péiste. Ar feadh seal bhí mé ar siúl ar an aill in ait a raibh sraith den aill ós mo chionn agus sraith eile fúm. Ach chúngaigh an bhealach agus bhí orm cúlú go hairdeallach go dtí áit go bhfeadfainn an barr a bhaint amach le beagán de dhreapadh. 

Bhí Dún Aonghusa nach mór bainte amach agam faoi sin; agus as sin chuaigh síos go dtí an bóthar, agus amach go deireadh an oiléain; agus ar ais abhaile. 

Níl fhios agam ar ghlac mé grianghraif ar bith, nó an raibh ceamara agam in aon chor an uair úd. Gach seans nach raibh!

Taobh le cuimhní amháin atá mé - ar oileán scéirdiúil álainn, agus siúlóid spreagúil.

Wipfel, Gipfel, Zipfel…

Bhí mé ag siúl sa choill ar na mallaibh. Bhí na héin – an spideog ach go háirithe – ag fógairt a bhfearann. Go minic san craobh is airde ar chrann. I gcás giúise, is ag gobadh suas ingearach a bhíonn an craobh céanna. Rith an focal Gearmáinise Wipfel liom ar an bpointe. Barr crainn is brí leis.
 

Mheabhraigh sin dom an focal Gipfel – buaic sléibhe. Is minic Gipfelkreuz ar a leithéid. Is eol dom trí chinn ar a laghad in Éirinn, atá feicthe agam féin – ar Chorrán Tuathail, ar Chnoc Bréanainn agus ar  Cheann Bhré. Is líonmhaire go mór iad sa Bhaváir agus san Ostair!

 
Tá dán cáiliúil ag Goethe, Laoi Oíche an Fhánaí  :

Ueber allen Gipfeln
Ist Ruh‘,
In allen Wipfeln
Spürest Du
Kaum einen Hauch;
Die Vögelein schweigen im Walde.
Warte nur! Balde
Ruhest du auch.

(Os cionn gach buaic
Tá suaimhneas,
Ní mhothaíonn tú
Oiread is leoithne
I mbarr crainn ar bith
Tá na héiníní ina dtost sa choill
Fan anois! Ní fada
Scíth uait féin)
 

Scríobhadh an dán, is cosúil, ar bhalla both sléibhe agus Goethe ag siúl na sléibhte, ag iarraidh corraí intinne a chuir de. (Faoin teideal “ein gleiches” – a mhacasamhail - atá an dán seo san saothar foilsithe, ach Wandrers Nachtlied atá ar an dán roimhe, agus nuair atá an rann as féin is mó ciall leis an teideal sin air).
 

Ós ar Buaic atáimid ag trácht, scríobh Dermot Somers úrscéal, lonnaithe sna Himiléithe, agus Buaic mar theideal air. Is cuimhin liom é ag insint tráth gur thug an teideal sásamh dó. Bheadh freagra i gcónaí aige ar an gceist Duibhlinneach – “Tell me, do you ever open a buaic? – Sairtaintly, I even wrote a Buaic!”
 

Tá suaimhneas ar fáil sna coillte i measc na Wipfel, agus os cionn na Gipfel ag an fánaí, agus is breá liom an siúil sléibhe agus coille. Táim buíoch faoi láthair, agus teorann m’fhearann dúnta isteach ag an ngéarchéim sláinte go cúig ciliméadar, go bhfuil teacht agam ar roinnt coillte agus corr buaic chnoic chun an suaimhneas úd a bhaint amach. Coillte aeracha measctha atá iontu don gcuid is mó seachas coillte dorcha aonchineálacha giúise tráchtala gur beag beatha eile a bhíonn iontu – cineál atá i bhfad ró fhorleathan in Éirinn. Bíonn deis agam cúpla uair a chloig a chaitheamh ag siúl ar na deireadh seachtainí, agus is beag lá nach caithim ceathrú uair nó fiche nóiméad ag siúl sa choill lámh leis an teach, ag baint sásamh as péacadh na mbachlóg agus  bláthú na lus anois san Earrach. San Fhómhair bhí flosc na hioraí glasa le feiceáil, agus na fungais ag coinneal rothaí an tsaoil ag casadh! Agus i dtólamh tá na héin gníomhach, ó Diarmaidín Riabhach go Scréachóg Choille. Chonaic mé Piasúin ag siúl ann uair amháin, agus measaim go bhfaca mé clamhán – éan mór éigin a d’imigh sula bhfuair mé radharc ceart air. Bíonn na clamhán le feiceáil go hard sa spéir agus mé ag siúl níos faide ó bhaile.
 

Tá brí níos leithne ag an tríú focal a rith liom – Zipfel – ach is Zipfelmütze is túisce a ritheann liom féin i gcónaí, i. caidhp fhada den gcineál a mbíonn scothóg ar a chríoch go minic. Leis na habhaic a samhlaítear iad thall go minic! Nó mar chaipín oíche.

Ciallaíonn Zipfel críoch nó cúinne nó foirceann ar bhall éadaigh – nó ar Ispín!
 

Rede mit den Kindern Israel und sprich zu ihnen, daß sie sich Quasten machen an den Zipfeln ihrer Kleider samt allen ihren Nachkommen, und blaue Schnüre auf die Quasten an die Zipfel tun;
 

Labhair le clann Iosrael agus abair leo scothóga a chur ar fháithimí a mbrat ó ghlúin go glúin, agus ribín corcra a chur ar an scothóg ag an bhfáithim.

Uimhreacha 15:38

Gleann Dá Ghrua

Beannach Bheag faoi Tuar Ceatha

 Tá siúlóid deas i  nGleann Dá Ghrua, ar taobh thoir an Ghleanna. Ar an ndrochuair, tá sé dodhéanta ag coisí teacht ar an gCarrchlós sa Ghleann - tá an N11 ró-bhaolach. 

Ach stopann an 184 i dtreo Bhré ar an nDroichead ó thuaidh den Ghleann. Uair éigin thar an Nollaig, fiabhras botha orm de bharr barraíocht ama ar an dtolg, thóg mé an bus chomh fada leis, é ar intinn agam dul sa bhfiontar leis an ngualainn crua go dtí an carr chlós.

Ach ansin agus mé tar éis an droichead a thrasnú, thug mé faoi deara saighead beag glas i dtreo Lána Bhaile Uí Dhonncha. Lean mé an lána, sách géar i gcoinne an chnoic agus faoi dheireadh tháinig mé ar chosain isteach sa choill (bhí fhios agam a leithéid a bheith ann, mar chuaigh mo mhic ar strae tráth agus  tháinig amach ar an mbóithrín úd)

Tugann siúlóid gairid tríd an gcoill go dtí an tOchtagán tú, agus radharc bhreá ar an ngleann ó fuinneoga an fhothraigh.

Is féidir siúl ar aghaidh ansin, agus ansin casadh ar dheis, agus ag an gcéad gabhal eile ar chlé, timpeall ar imeall Cumann Ghailf Dheilgne. 

Tá crann mór feiceálach toll ar chlé ón gcosán ag pointe áirithe, agus fothrach ar dheis uaidh. Seo an áit a théann cósán tanaí isteach sa choill - ar imeall an Chumainn Gailf fós. Téann an cosán seo comhthreomhar leis an N11. Tá sé géar go maith in áiteanna, agus corr léim de dhíth. Tagann amach faoi dheireadh ar an mbóthar go Deilgne - agus tá stad bhus ar chaon taobh den mbóthar ansin.

Idir trí ceathrú uair agus uair a chloig siúl atá i gceist.

Nó is féidir, mar a rinne mé le déanaí, siúl isteach go Deilgne féin, áit a bhfuil Caife deas - Firehouse  - agus bácús. Tá an cosán coisithe caol agus bíonn ró luas faoi na gluaisteáin, ach tá an caife blasta ag a chríoch. Agus tá stad bhus trasna uaidh ar ais i dtreo Bhaile an Chinnéidigh, nó in aice leis i dtreo Bhré. Tá siopa glasraí orgánacha agus nithe iontacha eile ann freisin - áit thar a bheith baolach...

An tOchtagán

Féinín sa choill

Castar ar chlé ag an gcrann toll

i gCuimhne Éamon de Buitléir

Deilgne

Cois Loch na Coillearnaí

Limistéar chosanta	Bhí muid gar do Bheirlín ar saoire i mbliana.  Ócáid teaghlaigh a thug ann muid - seachnaímid an Mór Roinn sa bhrothall go hiondúil! Ní raibh spás dúinn i dteach mo mháthair céile, mar sin bhíomar ag cuir fúinn in ionad áineasa óige. Bhí árasán beag ann againn agus bhí proinnteach ann inár bhfuair muid bricfeasta.  Ní rabhamar cinnte cad a bheadh romhainn in áit atá ar fáil do ranganna scoile agus grúpaí óige dá dturais - ach bhí KiEZ Hölzerner See ana dheas.  Cé go raibh go leor grúpaí ann san tréimhse ina raibh muid ann, ó leanaí Kindergarten go déagóirí agus aosánaigh, bhí an áit sách mór go raibh sé ciúin agus suaimhneach. Bhí roinnt teaghlaigh - nó grúpaí teaghlaigh - an stopadh ann freisin.
Tá an t-ionad lonnaithe cois locha i lár coille.   Abhantrach an Dahme agus an Spree atá sa cheantar, áit a bhfuil go leor locha ach go bhfuil an talamh féin gainmheach neamhthorthúil. Tá go leor de faoi choillte, coillte atá in úsáid le céadta bliain ar bhonn tráchtála - idir adhmaid agus seilg. Bhí an tseilg faoi smacht uaisle agus ina dhiaidh sin na húdaráis cumannacha ach anois is sealgairí aonair is mó a bhfuil réimse áirithe acu chun seilge - toirc, fianna agus araile ann. Uaireanta is coill giúise ar fad a fheictear - de bharr go bhfásann siad gasta ainneoin drochthalamh. Ach bhí na coillte a chonaic mé measctha go maith, dair agus béithe ann i gcnapanna.	Fontane, uilíoch
Is fada - ó tharla an áit a bheith gar do Bheirlín ach go háirithe - daoine ag súil sa cheantar, agus tá go leor cosáin marcáilte. Luaitear cuid mhór acu leis an scríbhneoir Theodor Fontane, a scríobh cúig imleabhar lán staire agus seanchais faoina shiúlta féin sna coillte agus cnocáin. (Tá úrscéalta leis léite agam, ach níor léigh mé na siúlóidí, fós).  Is iomaí cosán luaite leis, agus ó tharla nach raibh teach mo mháthair céile ach 5 km ón ionad, shiúl mé ann cúpla uair ar cosáin. (Poitigéir ab ea é i thús a shaol oibre agus is iomaí Fontaneapotheke a fheictear cé nach bhfuil na poitigéirí gaolta leis in aon chor).	Eangaigh Iascaireachta
Siléar d'Ialtóga	Ní fhaca mé mórán d'ainmhithe na coille ar mo shiúlta - seachas sionnach cúramach amháin. Chonaic mé go leor boscaí nide ar leith - d'ialtóga - agus in áit amháin an siléar seo ar chlé. Tá cineál simléar ann chun na hialtóga a scaoileadh isteach is amach. Go deimhin chonaic mé féin is m'iníon ialtóg i lár an lae ghil; bhí sé ag eitilt thart an ionad snámha cois locha ainneoin scata leanaí glóracha! Bhí go leor, leor ciaróga, peileacáin agus go háirithe snáthaid mhóra i suaimhneas na coille - cuid de na snáthaid ana mhór ar fad agus iad ar dhath gorm miotalach nó dubh agus buí. (Ach bhíodar ró luaineach chun go n-éireodh liom pictiúr a fháil!)
Cosán coille	Thug muid faoin loch uair amháin ar canú oscailte - ach bhí siotaí gaoithe ann agus bhí saothar orainn ag tabhairt an bád ar ais chun an ionaid! Mar chuid den gceiliúradh chaith muid tamall ar bhád ar na locha, caife agus cistí (agus roinnt fíon súilíneach) againn agus muid ag baint lán an dá shúil as an dúlra. Bhí broighill, corr éisc agus go leor cineálacha géanna le feiceáil. Bíonn iascach ar bun freisin sna locha agus bhí na heangaigh le feiceáil agus ribíní geala ag crochadh astu chun rabhadh a thabhairt do bháid fanacht amach uathu.
Ceantar turasóireachta atá ann, agus go leor báid de gach cineál ar chíos, agus ionad fearacht an chinn ina rabhamar ann. I ré an DDR b'iad na monarchan a bhí i bhfeighil ar a leithéidí a chuir ar fail dá bhfoirne - agus tráth dá raibh is d'Enver Hoxha a bhí an campa ainmnithe - ceannaire cumannach Albánach. D'fhoghlaim mé é sin ó fógra eolas turasóireachta a raibh scata acu timpeall an cheantair. Bhí na húdaráis ag baint feidhm as sean chartaí poist ó na 1930í nó roimhe. Tógadh fráma adhmaid chun an radharc a cheapadh mar atá sé anois, agus bhí fógra eolais leis an sean phictiúr in aice leis agus eolas faoin gceantar. Áit taitneamhach suaimhneach a bhí ann chun cúpla lá a chaitheamh ag siúl is ag ligeann scíth. (Agus bhí an bhricfeasta a bhí ar fáil fairsing ilchineálach blasta - cad cineál ispín agus cáis, scata iógairt, go leor aráin éagsúla, torthaí...)
Fógra	Cárta poist, anallód

Cruach Mhárthain agus ar aghaidh

Radharc ar na Blascaod	Radharc ón gCruach(1)
Radharc ón gCruach(2)	Radharc ón gCruach (ó thuaidh)
Radharc ón gCruach (siar)	Bhí sé gaofar!
Slí na Faille	Béal Bán
Sráidbhaile Iníon an Rianaigh	Anraith maith anseo, chomh maith le leann

Thug mé cuairt ar Daithí de Mórdha agus Ionad an Bhlascaod agus mé thiar. D'fhág mo bhean ann mé, ach bhí orm mo bhealach féin a dhéanamh ar ais go dtí an Baile Breac. Bhí fonn láidir orm freisin Cruach Márthain a dhreapadh - go deimhin bhí roinnt taighde déanta roimh ré agam, ar Google Maps ina measc. Fuair mé comhairle ó Dháithí agus thug aghaidh ar an gcnoc. Suas an bhóthar ón Ionad, trasna an bhóthair agus giota ar Slí Chorca Dhuibhne thar an mBrú. 

Lean mé orm ar an mbóthar in aghaidh an chnoc gur déanadh bóithrín de. Bhí geata le trasnú ach lean an bóithrín air ag dreapadh agus ag éirí níos gairbhe. Thart ar leath bhealach suas tháinig mé - mar a bhí fógartha ag Dáithí - ar iarsmaí an tsráidbhaile a tógadh don scannán Ryan's Daughter. Dhá bhóithrín duirleoige an méid atá fágtha agus iarsmaí bunsraith roinnt tithe, athghafa ag an mbogach. 

D'fhág mé an cosán ansin agus thosaigh ag dreapadh na cruaiche. Bhí an dreapadh tríd fraoch agus bogach géar go leor, ach bhain mé an barr amach gan aon ró dhua. Faraor d'iompaigh an aimsir agus is beag taitneamh a bhí mé in ann baint as an radharc; radharc iontach, ó dheas uaim na Blascaod, soir uaim Fionn Trá, siar uaim Trá an Chlochar, ó thuaidh an Buailtín agus Ard na Caithne, agus Bréanann ar íor na spéire.

Thiomáin an ghaoth anuas den mullach mé, agus lean mé claí ó thuaidh a bhí ar droim an chnoic, ag titim go réidh comhthreomhar leis an mbóthar go dtí an Buailtín.

Anois is arís bhí claí sreinge le trasnú, ach ní raibh aon bac dosháraithe ann. Bhí mé le teacht amach ar an cúlbhóthar píosa taobh thiar den Eaglais sa Bhuailtín, ach bhí láracha agus a searraigh sa ghort deiridh a bhí le trasnú agam, mar sin sheachain mé iad agus dhreap anuas tríd gort sách crochta, agus thar claí a bhí ard ar thaobh an bhóthar, beagnach díreach taobh thiar den sáipéal. 

Is mór an trua nach bhfuil cosán ceart leagtha amach, agus dreapa sna háiteanna cuí, mar is siúlóid thar a bheith taitneamhach atá ann.

Bhí ocras orm agus cé go raibh roinnt ceapairí agam i mo thiachóg shocraigh mé babhla anraith a cheannach. Bhí fonn orm cuairt a thabhairt ar an gcaifé Altú arís ach ní raibh aon anraithe fágtha. Thug mé aghaidh ar Tigh an tSaorsaigh, áit a raibh anraith glasraí deas romham, le meacan bána tríd a thug blas ar leith dó.

Thug mé sciuird go dtí Tigh Bhric sa Riasc lena gcuid pórtar a thriail. Tá sé blasta! Ar aghaidh liom ansin gur lean arís Slí Corca Dhuibhne trasna trá Béal Bán agus ar aghaidh go Baile na nGall.
Shiúil mé ar Slí na Faille go dtí an Ghlaise Beag.

Fén am seo bhí mé bréan den siúl (bheadh uair a chloig eile ar bhóithre i gceist chun an Baile Breac a bhaint amach), agus shocraigh mé triail a bhaint as an ordóg. D'éirigh liom, agus fuaireas síob ó bheirt ban óg ón nGearmáin a bhí ag cuir futhú i Teach Tábhairne an Bhreathnaigh An Bóthar.
Bhíos fíor bhuíoch den síob chomh fada le bun an bhóthair sa bhaile breac, mar bhíos traochta agus bhí sé ag ceobhrán!

Ceantar breá is ea Corca Dhuibhne don siúlóir, ach is trua go bhfuil an oiread de na siúlóidí marcáilte ar na bóithre, bóithre atá plódaithe le carranna turasóirí minic go leor. Ach tá an obair déanta ag Oidhreacht Chorca Dhuibhne ag leagan amach na cosáin céanna.