Saiäns-fiktschen

Bhí leabhair measartha saor i bPoblacht Daonlathach na Gearmáine. Sa mhullach ar sin, bhí mo mháthair céile ag obair ar feadh seal mar léitheoir profaí i ceann de na tithe foilsithe. Bhí carn mór leabhar dá réir ag mo nuachar nuair a phósamar.

Níl mé cinnte an as an cnuasach sin an leabhar seo le Franz Fühmann, nó ar mheall an teideal mé uair éigin i siopa dara láimhe. Níl aon chuimhne agam áfach ar na scéalta a bheith léite agam cheana. 

Tá éis dom iad a léamh rinne mé roinnt gúglála faoin údar féin. Rugadh Franz Fühmann san Sudetenland, oirthear na Seicslóvaice ina raibh an Ghearmáinis chun cinn roimh an dara ár Eorpach. Chuaigh sé le dúthracht leis Naitsithe ina óige, agus gabhadh ag na Rúisigh é sa chogadh. Rinne a n-oiliúint siadsan, go háirithe i bhfianaise uafáis Auschwitz Sóisialach diongbháilte de. 

Faoin am áfach go raibh na scéalta seo á scríobh aige, sna 1970 déanacha agus 80í luatha, bhí sé in achrann le húdaráis an "Sóisialachas  atá ann i bhfírinne" san DDR, de bharr an tslí a bhíothas ag caitheamh le scríbhneoirí agus ealaíontóirí áirithe.

B'shin tréimhse ar cuimhin liom féin ar éigin, agus an baol ann go n-iompódh an cogadh fuar ina chogadh eithneach.

Chun faoiseamh intinne a aimsiú a scríobh sé an cnuasach seo, atá ráite aige féin. Ní ficsean eolaíochta atá i gceist, cé go bhfuil roinnt de na comharthaí sóirt sin air. Tá na scéalta lonnaithe san aimsir amach anseo, i ndiaidh roinnt cogaí eithneacha. An cruinne roinnte ina dhá chuid Uniterr, scáil na todhchaí den bhloc thoir, agus Libroterr, scáil na todhchaí den Iarthair.

Fearacht go leor ealaíontóirí san DDR, bhí muinín fós aige san sóisialachas agus amhras faoin gcaipitleachas - mar a bhí fós i 1989. Chreid a leithéidí, agus bhí go leor acu chun cinn sna gluaiseachtaí a bhain amach an réabhlóid síochánta, go raibh deis fós ann do Stáit feabhsaithe an tríú bhealach. Chlis orthu áfach agus bhí an lá leis an Deutschmark agus an tomhaltachas a shúigh an smior as an Oirthear agus a leag síol na fadhbanna reatha agus a phéac i bhfoirm an AfD.

Sna scéalta tá triúr i gceist, an fisiceoir Jirro, an fealsamh Janno agus an "Chúisíochtaí" Pavlo. Bíonn smaointe eolaíochta agus fealsúnachta i gceist, ach i ndáiríre is in adharca an chórais in Uniterr atá siad, iad dílis dó ach ag teacht salach ar - de bharr dílseachta do na prionsabail i gcodarsnacht leis an réaltacht. Tá tagairtí do Libroterr freisin, caitheann an fisiceoir seal i mbun taighde ann. Is léir nach bhfuil an údar - ná Jirro - pioc tógtha leis ainneoin an chompord ann atá ar lár thoir. 

Measaim go bhfuil léiriú ana mhaith sna scéalta, ainneoin iad a bheith aduain, ar dán an ealaíontóra i gcóras atá ag teacht salach ar an méid a fhógraíonn sé os ard. 

Mar a bhí fíor thoir. Mar atá fós fíor thiar. Cé nach bhfuil córas feiceálach smachtaithe ann. Is dócha go luíonn an bhróg áit éigin ar chách - ach go bhfáisceann sé scéalta as scéalaí, dá ainneoin. 

Franz Fühmann 

Saiäns-fiktschen 

Reclam 1990

Céad eagrán VEB Hinstorff Verlag Rostock 1981 

Liam Ó Flaithearta - Rogha Scéalta

Is éard atá sa chnuasach seo ná scéalta a foilsíodh as Béarla, roghnaithe agus aistrithe ag Mícheál Ó Conghaile. Níl mórán de shaothair Uí Fhlaithearta léite agam, agus an méid a léigh is i bhfad ó shin a léigh.

Bhraith mé neart agus úire sna leaganacha seo. Na cinn a phléann le dúlra go háirithe, nó le caidreamh idir beirt - ceann acu sin lonnaithe i gCúba fadó! Tá na scéalta sin uilíoch agus lasmuigh den stair ar bhealach.

Roinnt de na scéalta eile, shíl mé barraíocht dá ré ndearóil a bheith ag baint leo ach iad cumhachtach mar sin féin. 

Tá Liam Ó Flaithearta tugtha abhaile ar bhealach ag Ó Conghaile - oireann an Ghaeilge na scéalta seo. 

Tá aguisín spéisiúil curtha aige leis an leabhar - scéal luath dá chuid féin faoi bhó faoi dháir, a aithníodh mar "Scéal Flaitheartach".

Agus tá an dornán dánta Gaeilge leis an bhFlaitheartach in aguisín eile. 

Bhain mé sásamh as an gcnuasach seo! Is maith ann é. 

Se wo were fi na wosankofa a yenkyi

Feidhmíonn an éan Sankofa i gcultúr Akan Ghana mar carachtar a mheabhraíonn seanfhocal "Níl sé mícheart dul siar chun rud atá dearmadta agat a aimsiú". Sankofa an t-ainm a tharraingíonn laoch an úrscéilín is déanaí le Nnedi Okorafor, Remote Control, chuici féin tar éis tubaiste a fhágann cách ina baile dúchais marbh de bharr cumhacht diamhair éigin aici féin. Cumhacht a fuair sí as teagmháil le dreigít diamhar glas. Anois, nuair atá sí i mbaol lasann sí le loinnir glas marfach - agus teipeann ar ghléas ar bith teicneolaíochta a leagann sí lámh air.

Páiste atá inti ag tús an eachtra, agus níl i ndán di ach fánaíocht - sa tóir ar rud éigin nach dtuigeann sí féin ró mhaith. Gan de chomhluadar aici ach sionnach Eorpach a d'éalaigh ó gairdín na n-ainmhithe, agus a raibh teagmháil aige féin leis an ndreigít. 

Tá an scéal lonnaithe i nGána a samhlaítear a bheith roinnt blianta inár dtodhchaí. 

Sa fánaíocht di fásann finscéalta fúithi mar leanbh altrama an Bháis - agus tá sí beo ar féiríní a thugann daoine di de bharr an sceoin a chuireann a cumhachtaí orthu. 

Diaidh ar ndiaidh baineann sí smacht amach ar an gcumhacht - ach ní éiríonn léi socrú síos ainneoin sin. 

Tá noda ann go bhfuil cumhachtaí sa tóir uirthi - cé nach léir an ón gceantar nó an alltar nó an dá rud iad. 

Úrscéilín sásúil a shlog mé i léamh aon oíche. 

Cuireann Nnedi Okorafor síos ar an méid a scríobhann sí mar Africanfuturism agus africanjujuism. Fáiscthe as cultúr agus béaloideas na hAfraice. Tá sí diongbháilte nach dtig dhá leath den téarma a dhéanamh le fleiscín. Fágann sin dúshlán roimh Gaeilge a chur orthu! Diúltaíonn sí don réimír Afro- de bharr go dtagraíonn sin do sliocht na ndaoine a tugadh go Meiriceá ina ndaor, agus a bhfrámaí tagartha siúd de dheasca na staire sin. 

Is ábhar úr domsa a bhíonn ina scéalta, ag oscailt réimsí nua smaointeoireachta. 

Remote Control

Nnedi Okorafor

Tor

An múnlaíonn Teanga Intinn?

I bhfreagra ar cheist ó Lucille Redmond (@Sinabhfuil) ar Twitter faoi inscne gramadaí mhol David Stifter caibidil as an leabhar seo - ina bhfuil míniú ar aicmiú ainmfhocail i dteangacha éagsúla, (ní firinscneach agus baininscneach amháin, ná fiú firinscneach, baininscneach agus neodrach atá i gceist). Agus a léiríonn go bhfuil gné fánach leis an aicmiú, rud a mhíníonn go bhfuil an focal don nGrian abair ar malairt inscne i dteangacha atá gaolta. Go deimhin braitheann inscne gramadaí na talún sa Ghaeilge ar canúint an chainteora! 

Ach tá téama níos leithne san leabhar - an bhfuil tionchar ag teanga dúchais ar smaoineamh agus tuiscint? Bhíodh tráth ann gur glacadh leis go raibh - nach bhféadfaí smaoineamh gan na focail chun é chur in iúl. Tá mórán teangeolaí anois den tuairim go bhfuil a mhalairt iomlán fíor agus nach bhfuil tionchar dá laghad ag teanga ar tuiscint. 

Argóint níos caolchúisí a chuirtear chun cinn sa leabhar seo - go ndíríonn teanga aird ar gnéithe faoi leith, agus dá réir go bhfuil tionchar aige ar tuiscint. 

Tosaíonn sé le scoláireacht David Lloyd George (!) ar úsáid dathanna i bhfilíocht Homer - leithéid an muir ar dhath na fíona dhorcha. Léiríonn sé gur forbair idirdhealú idir dathanna ar bhealach ana rialta idir teangacha, ó thaobh na focail ar lí. Ach go maireann difríochtaí idir andóigh a  deighiltear uaine agus gorm - nó fiú dúghorm agus gorm geal. 

Leanann sé ar argóint siar agus aniar ó Lloyd George tríd bitheolaithe agus teangeolaithe ón dearcadh nach bhfaca na Gréigigh na dathanna ar an dóigh céanna linne, go bréagnú sin, go forbairt na tuisceana reatha. 

A chuimsíonn go bhfuil tionchar go deimhin ag foclóir dathanna ar aithint dathanna - gar do na teorainn idir líonna éagsúla a bhfuil focal orthu. 

Tá a mhacasamhail déanta aige le dhá sampla eile - inscne gramadaí agus treo. Tá teangacha a léiríonn treo de réir na ceithre harda, nó an timpeallacht seachas an duine atá ag labhairt (i. Deas, clé). 

Luann sé gnéithe eile sonracha, mar shampla an dóigh a chuirtear am titim amach gnímh agus an am a breathnaíodh é in iúl, agus sampla aige de theanga a éilíonn an dá phíosa eolais sin a bheith i gcónaí luaite. 

Rud spéisiúil a mhaíonn sé ná go bhfuil teangacha beaga áitiúla ar bhealaí go leor níos casta agus saibhre ná mórtheangacha. Agus go bhfuil gá staidéar dá réir orthu chun foghlaim faoi chumas labhartha ann féin. Rud atá práinneach agus teangacha ag imeacht as go tiubh. 

Leabhar iontach soléite spéisiúil, fiú don tútach i gcúrsaí teangeolaíochta. Geal le heachtra cuid de na scéalta ann! 

Through the Language Glass

How Words Colour Your World

by Guy Deutscher

Iath Íontach Oz

Le tamall anois tá súil a choinneáil agam ar an suíomh https://www.aistriulitriochta.ie/ agus na samplaí breátha atá á chuir ar fáil ansin. Tá dornán r-leabhar ina measc.

Níl fhios agam go díreach cad a phrioc mé chun an ceann áirithe seo a roghnú. Ní cuimhin liom an bhfuil ceann ar bith de saothair Baum léite agam i dteanga ar bith, cé go bhfuil cúpla leagan den scannán feicthe agam thar na blianta. Thug m'iníon mé chuig an réamhscannán a rinneadh le cúpla bliain anuas freisin. 

Leanann an scéal seo ar aghaidh ón gcéad scéal. Scéal éadrom spraíúil áiféiseach. Draíocht agus dalbacht agus greann. 

Píosa deas scíthléitheoreachta. Gaeilge deas nádúrtha curtha ag Séamus Ó Coileáin air. An PDF soléite go maith ar Kindle. Bhí botúin agus focail in easnamh ar dornán leathanach - níl mé baileach cinnte an fadhb san PDF nó sa kindle a bhí i gceist. 

Is deas ábhar mar seo a bheith ar fáil. Tá leagan Shéamuis den gcéad leabhar ar fáil i gcló - Asarlaí Oscartha Oz - ach níl sé léite agam. 

Inní

inne: 1) (san iolra inní de ghnáth) ionathar; 2) lár, croí m.sh in inne an lae, in inne a dtreibhe - i croílár a mhuintire, 3) mothúchán inmhéanach, inní na trócaire, 4) nádúr nó eisint.

Eascraíonn teideal an chnuasach seo as míthuiscint dailtíní cathrach ar "Iníon Uí", ainm múinteora. Ach ar bhealach feileann an uile bhrí ar inní do na scéalta láidre seo. Saol na mBan, ó dhearcadh na mban. Scéalta cumhachtacha láidre. Corr gan choinne go minic iontu. Duairceas go minic ach misneach agus dóchas ag dul i ngleic leis - mar a dhéanann mná, ag treabhadh leo ainneoin tubaiste nó tréigean. Misneach gan chloí. 

B'fhearr liom dá mbeinn cinnte gur ficsean iomlán na scéalta seo - ach baineann réalachas leo, réalachas atá fáiscthe as taithí saoil agus eolas saoil. Lón machnaimh dá réir iontu. Mar sin féin tá mé sásta gur léigh mé an cnuasach, cé go bhfuil drogall orm a rá gur bhain mé pléisiúr as! Bhain mé pléisiúr as roinnt splancanna grinn, gan amhras. Agus tá ealaín sa chuir síos, bhí mé tumtha sna heachtraí, bá agam leis na carachtair. Faigheann an insint greim ar an léitheoir. 

Agus tá teach foilsitheoireachta maith aimsithe aici in Éabhlóid a chaitheann an dua céanna leis an earra idir scríobh agus dearadh agus a rinne Cois Life. 

Inní 

Réaltán Ní Leannáin 

Éabhlóid 

Clúdach bog

ISBN: 9781916047068

Méirscrí na Treibhe

Thart ar 2011 léigh mé dornán úrscéal le Alan Titley, Méirscrí na Treibhe ina measc. Thaithin sé liom an uair úd, mar a scríobh mé - cé go raibh mé ag streachailt le sleachta áirithe foclacha.

Ó shin i leith, agus go háirithe le cúpla bliain anuas, tá go leor litríocht ón Afraic léite agam - le Chinua Achebe agus Ngugi wa Thiong'o.

Nuair a chonaic mé go raibh Méirscrí na Treibhe fós ar díol sa siopa leabhar, rith sé liom gurb fiú é athléamh. (Ón leabharlann arís a fuair mé é!)

Thaithin claochlú Paul Lobado ón fear gorm geal go dtí an té a chuireann é féin faoi deasghnátha treibhe agus a ghabhann freisin i bpáirt le reibiliúnaithe go mór liom. Feictear dom gur cheap an Titlíoch na mothúcháin a bheadh ag a leithéid i dtír Afracach a bhí ag imeacht ó chos ar bolg na coilíneach go cos ar bolg a ngiollaí Afracacha go maith - stair léanmhar a chonaic sé féin lena dhá shúil. Más buan mo chuimhne chaith sé tréimhse i ngéibheann sa Nigéir sular díbríodh é. 

Ach bhí mé fós ag streachailt leis an foclachas - athrá go leor, focail aduaine, traslitrithe, cumtha. Dubhogham! (Ceann de na leaganacha a bhí sothuigthe) 

Luaigh Iarla ar Twitter gur thug an Titlíoch mar chúis go raibh sé ag iarraidh saibhreas agus doimhneacht cultúir na hAfraice a léiriú. 

B'fhéidir é. Ach mar léitheoir ní mór dom a admháil gur san scéal atá mo spéis, agus gur sciorr mé thar scata sliocht foclach gan iad a léamh ach ar éigin. 

Ait go leor i dtús an leabhair feictear dom go raibh sé féin ag spochadh as rofhoclacht óráidí polaiteora ón fhreasúra (ach bhí úsáid míchruinn focail iasachta ilsiollacha i gceist ansin freisin). 

Ach b'fhiú an athléamh. Tá na carachtair láidir, sochreidte agus tá an plota freisin. Rud a ritheann liom ar an athléamh áfach gurb ar éigin atá mná sa scéal in aon chor - agus iadsan atá, níl siad gníomhach in aon chor. 

Tá an leabhar le fáil ó Chló Iar-Chonnacht. 

Micí Finky

Bhí spéis agam san scannán seo ó chuala mé an chéad cuir síos ar. Fearacht Arracht is toradh ar an scéim Cine 4 seo. Faraor de bharr covid ní raibh deis é fheiceáil sna pictiúrlanna seachas ag roinnt féilte. Taobh le taispeáint ar TG4 aréir a bhí mé mar sin - maille fógraí agus scáileán beag!

Dara Devaney sa phríomhpháirt i scéal scríofa ag Dathaí Keane agus Diarmuid de Faoite. Macallaí láidre de Dheoraíocht Phádraig Uí Chonaire. Ach fráma nua tugtha don scéal ag ciontacht Mhicí Finky i mbás linbh - é céasta ag a theip dul i ngleic leis sin.

Tá solúbthacht Dara Devaney chun cinn - colainn agus anam céasta i ngleic le mothúcháin agus é ag iarraidh teacht ar faoiseamh. Ó mire spleodrach baoth go duairceas céasta. Fonn gairbhe agus graostachta ag pléascadh as le teann frustrachas agus feirge agus é gafa tar éis timpiste i gcathaoir rotha. 

Sorcas osréalach ainrialach, foréigean agus spleodar. Ealaíon ag lorg bealach éalaithe. Grá éagmaiseach. Rógairí. Cara dílis. Altra trócaireach. Táid uilig ann.

Taispeántaisí fíor mhaithe ón gcliar iomlán. Eoin Geoghegan mar cara dílis foighneach. Fionnuala Gygax mar Neilí - cion aici ar Finky agus eisean idir cion agus samhnas fúithi. Ned Dennehy mar máistir sorcas dorcha dochrach - níor mhaith leat é thrasnú. Diarmuid de Faoite mar dhraoi buile. 

Is fiú go mór é a fheiceáil, agus má bhíonn deis é fheiceáil i bpictiúrlann amach anseo, tapóidh mé é.