Gíreascóip

Gléas eile a chuireann mearbhall orm ná an Gíreascóp. Braitheann eitleáin agus spásárthaigh ar gíreascóip chun casadh a thomhas. I gcás gíreascóp meicniúil, is é atá i gceist ná diosca atá ag casadh ag luas ard, i fráma ar féidir leis bogadh thart ar gach ceann de na trí áis. De bharr prionsabal imchoimeád an mhóimintim agus táimhe an diosca ag casadh, cuireann an diosca i gcoinne athrú treo – agus is féidir an athrú treo a thomhas dá réir le braiteoirí ar an ngiombal.

Tá gléasanna éagsula ann a thagann i dtír ar an bprionsabal seo agus a ghineann comhartha leictreach i gcoibhneas leis an luas uilleach nó leis an luasghéarú. Tá a leithéid coitianta in fóin póca agus uaireadóirí glice agus cuireann siad ar chumas na gléasanna coiscéimeanna a thomhas, mar shampla. Ní minic anois gíreascóip meicniúil in úsáid chuige sin áfach.

Míbhuntáiste is ea baill a bhogann i ngléas fadmharthanach mar a bhíonn de dhíth don spás.

Mar sin, is ar éifeacht iomlán éagsúil a bhraitheann na gíreascóip snáthoptaice a bhíonn in úsáid ar spásárthaigh – éifeacht Sagnac. Scoiltear léas solais agus seoltar an dá léas i dtreonna éagsula tríd corn fhada snáithín optaice. Má tá an gléas ag casadh ní hionann an fhaid is gá don dá léas taisteal agus mar sin beidh trasnaíocht idir an dá léas – is féidir sin a thomhas agus beidh sé i gcoibhneas leis an luas uilleach.

Go hiondúil bíonn ceithre gíreascóp sa ghléas, sa dtreo agus gur féidir an luas uilleach thart ar thrí áis a thomhas agus go bhfuil comhartha sa bhreis ann chun cuir le cruinneas an toradh (agus mar iomarcaíocht sa chás agus go dteipeann ar cheann acu). Ar an gcúis sin ní bhíonn na gléasanna ailínithe le háiseanna an árthaigh agus bíonn maitrís in úsáid chun an tomhas a chasadh go fráma tagartha an árthaigh.

Bíonn an teocht le cuir san áireamh freisin; agus calabrúchán cúramach le déanamh ar an gcomhartha nuair atá an gléas ag an teocht oibrithe.

Breis castacht sna bogearraí!

Amhail cloch as tailm

Tá rudaí áirithe faoi taisteal sa spás gur léir go n-oibríonn siad, ach gur deacair dom a thuiscint. Ceann acu ná "cuidiú ó imtharraingt". Braitheann nach mór gach árthach atá ag tabhairt cuairt ar na pláinéid i gcéin ón Domhan seo air an modh seo: téann siad i bhfithis go sealadach thart ar ceann de na pláinéid eile, ag fáil roinnt móiminteam uilleach de bharr an imtharraingt agus fithis an phláinéid, agus fágann arís le breis luais (nó níos lú luais).

Tá roinnt léite agam faoin modh oibre seo, ach i ndáiríre ní dóigh liom go dtuigim é! Is dóigh liom gurb é an constaic is mó ná gur luas i gcoibhneas leis an fráma tagartha atá i gceist agus tá deacracht agam sin a shamhlú i gceart.

Tá go leor fuinnimh de dhíth chun éalú ó imtharraingt an domhain agus tá an fuinneamh atá de dhíth i gcoibhneas leis an mais atá ag an árthach. Mar sin déantar tréan-iarracht an mais a laghdú. Mais an bhreosla ina measc. (Is gá do árthach atá ag baint feidhm as roicéid – mar á bhíonn an mórchuid acu – breosla agus ocsaigin a iompar).

Ní mór mar sin an chonair a ríomh go fíor chúramach. Agus cloí leis!

Mar sin, bíonn roinnt "eitilt thar" pláinéid san áireamh – mar gur bealach saor sin breis fuinnimh a fháil, más rud é go bhfuil conair an árthaigh agus an phláinéid díreach ceart. Tá mé ag obair faoi láthair ar JUICE atá chun taiscéalaíocht a dhéanamh ar ghealaigh reoite Iúpatair. Aistear fhada atá ansin!

Cóipcheart ESA - breis féach anseo

San físeán thuas tá conair JUICE le feiceáil mar líne bhán, agus fithis an domhain mar líne ghorm.

Ar an gconair atá leagtha amach, beidh turas 88 mhí i gceist. Ní bheidh dóthain breosla ar boird chun dul díreach go Iúpatar. Fágfaidh an roicéad a thugann an árthach isteach sa spás ar thús fithis thart ar an ngrian é, agus sonc tugtha dó le tús a chuir leis an aistear. Ach ní leor an móiminteam sin le ceann scríbe a bhaint amach. Rachaidh sé i dtreo na gréine i dtosach, ag bailiú luais de réir mar a théann sé i dtreo na gréine; beidh an luas is airde aige ag peirihéilean, sé sin an pointe is giorra don ngrian. Ach de réir mar a dhruideann sé i dtreo apaihéilean, an pointe is faide ón ngrian, beidh moilliú tagtha air.

Nuair atá a chéad fhithis curtha de aige, tiocfaidh JUICE a fhaid leis an domhain arís, agus le cuidiú ó imtharraingt cuirfear i dtreo Véineas é (líne bhuí a sheasann d'fhithis Véineas). Beidh sé ag titim i dtreo na gréine, agus ag bailiú luais dá réir.

Tar éis dul thar Véineas, déanfaidh JUICE eitilt thar an Domhain, Mars (fithis dearg sa bhfíseán) agus an domhain arís sula sroicheann sé Iúpatar i 2029.

Ar ndóigh, chun go n-oibreoidh seo ar fad is gá do na pláinéid a bheith san áit ceart ag an am ceart – rud a chuireann srian docht ar an uair go gcaithfear an  árthach a sheoladh. Tá roinnt "fuinneoga seolta" ina bhfuil ailíniú na pláinéid fabhrach don turas agus tá sé riachtanach go seolfaí an árthach i gceann acu sin. Tá cinn thar a chéile fabhrach do thuras níos gaiste.

Ach conas a oibríonn sé?

Sé an chaoi go bhfuil an-chuid móimintim uilleach ag na pláinéid agus iad ag casadh, agus i bhfithis thart ar an ngrian. Tá mais an phláinéid ábhalmhór le hais mais an árthaigh – mar sin is suntasaí go mór an tionchar atá ag imtharraingt an phláinéid ar an árthach ná a mhalairt (cé gurb ann dó).

Tá níos mó le cuir san áireamh, ach is féidir é shamhlú mar a bheadh an buille a thugann camán a luasctar do sliotar – seachas gur imtharraingt, ní teagmháil, a chuireann leis an fuinneamh.

Iarratas Beag

Nuair a fhaigheann duine leabhar ar iasacht ón leabharlann, Marx abraimis: Cad is mian leis léamh? Is mian leis Marx a léamh. Cad nach mian leis léamh ar chor ar bith? Ní mian leis an tUasal Posauke a léamh ar chor ar bith. Cad, áfach, atá déanta ag an tUasal Posauke? Tá an tUasal Posauke tar éis an leabhar a bhreacadh le nótaí. Feo!

Ceist iomlán eile is ea an ceart breacadh ar do chuid leabhair féin. (Féach maidir leis seo: "Maidir le breacadh ar leabhair, imill leabhair agus rudaí a bhfuil cosúlacht leabhair orthu", tráchtas tionscnaimh, Dr. Peter Panter, faoi bhráid Ollscoil Saarow-Pieskow, tiomnaithe do mo thuistí dhil). Déan do rogha rud le do leabhair féin. Ach le leabhair nach leat?

An Preußische Staatsbibliothek, abair, - ar ceart costas Roinn Coisithe a bhronnadh air d'fhonn is go ndéanfaí Leabharlann comhaimseartha de – ba cheart dó cosaint ghéar ar féin a dhéanamh ina gcoinne siúd a bhfuil an saobhnós acu leabhair a fuair siad ar iasacht a shalú amach is amach, níl dóigh ar bith eile le cuir síos air.

- "Muise" – "Breall! Féach Volkmar lch 564" – "Pleota!" – "Dearna leat!" – "Ní hea, ní ar saothar N atá an teoiric seo bunaithe" – "Danaíocht amaideach" – cén mhaith an stuif seo ar fad?

Ar an gcéad dul síos, tá sé meata a bheith ag grágaíl leis an údar: níl sé i láthair agus ní thig leis é féin a chosaint. Ar an dara dul síos, cuireann sé as go mór don gcéad léitheoir eile: bíonn drogall ar dhuine tosú ag léamh thuas ar chlé nuair atá line faoi rud thíos ar dheis nach bhfuil ar eolas agat; éiríonn an tsúil luaineach, sleamhnaíonn sé trasna – cinnte, dá mba muid féin a chuir an líne faoi, bheadh aithne againn ar an leabhar, agus sin rud iomlán éagsúil. Le cách leabhar leabharlainne áfach agus ba cheart caitheamh leo le hurraim agus meas.

Fulaingíonn Leabharlanna Phoiblí agus Ábhair faoin saobhnós seo – fulaingíonn muid ar fad nach bhfuil ar an gcumas raidhse leabhair a cheannach faoi. Is ionann é agus: páipéar ceapairí a fhágáil i do dhiadh sa Grunewald (coill só i mBeirlín).

Iarratas Beag ar úsáideoirí leabharlanna:  

Fág Nótaí Imill faoi dhaoine eile – ná déan é! Ná breac sna leabhair, ní deas é. Breac síos an méid a thug tú faoi deara: ná scríobh isteach sa leabhar, is fearrde scríobh as! Ná maslaigh an t-údar i nóta imeall. Scríobh litir aige. (...)

Kleine Bitte

Wenn einer und er entleiht ein Buch von einer Bibliothek, sagen wir den Marx: Was will er dann lesen? Dann will er den Marx lesen. Wen aber will er mitnichten lesen? Den Herrn Posauke will er mitnichten lesen. Was aber hat der Herr Posauke getan? Der Herr Posauke hat das Buch vollgemalt. Pfui!

Ob man seine eigenen Bücher vollschreiben soll, ist eine andere Frage. (Vgl. hierzu: “Über das Vollschreiben von Büchern, Buchrändern sowie buchähnlichen Gegenständen”; Inaugural-Dissertation von Dr. Peter Panter; der Universität Saarow-Pieskow vorgelegt, meinen lieben Eltern gewidmet.) Mit den eigenen Büchern also beginne man, was man mag. Aber wie verfährt man mit fremden?

Die Preußische Staatsbibliothek, der man die Kosten für eine mittlere Infanterie-Division bewilligen sollte, auf daß sie eine moderne Bibliothek werde, sollte sich auf das schärfste gegen jene schützen, die die Unart haben, entliehene Bücher vollzugeifern, man kann das nicht anders nennen.

– “Oho!” – “Ganz falsch, siehe Volkmar Seite 564” – “Blödian!” – “Bravo!” – “Nein, diese Theorie ist eben nicht von N. abgelehnt worden!” – “Dumme Frechheit!” ... was soll denn das alles –?

Erstens einmal ist es feige, den Autor anzukrähen: er ist ja nicht dabei und kann sich nicht wehren. Zweitens stört es den nächsten Leser außerordentlich bei der Lektüre: man mag nicht oben auf einer linken Seite zu lesen beginnen, wenn unten rechts etwas angestrichen ist, was man nicht kennt; das Auge wird unruhig, schweift ab... ja, wenn wir das selbst unterstrichen hätten, dann kennen wir auch das Buch, und das ist ganz etwas anderes. Ein Bibliotheksbuch aber gehört allen, und alle sollten es sauber und anständig behandeln.

Stadtbibliotheken und Fachbibliotheken leiden unter dieser Unsitte – wir alle leiden darunter, die wir uns viele Bücher nicht kaufen können. Es ist wie: Stullenpapier im Grunewald liegenlassen.

Kleine Bitte an Bibliotheksbenutzer:

Laßt Marginalien von anderen Leuten schreiben – tut es nicht! Malt nicht die Bücher voll, es ist nicht schön. Zeichnet eure Bemerkungen auf; schreibt nicht so viel in die Bücher hinein, schreibt lieber mehr aus ihnen heraus! Beschimpft den Autor nicht am Rande. Schreibt ihm einen Brief. (...)”

Zitiert nach: Kurt Tucholsky, Gesamtausgabe Texte und Briefe, Bd. 14: Texte 1931, hrsg. v. Sabina Becker, Reinbek bei Hamburg 1998. 

 

   

Joe Steve

Ní cuimhin liom go baileach cathain ar chuir mé aithne léitheora ar Joe Steve i dtosach. Na húrscéalta Lámh Láidir nó Scread Maidine is dócha. Tá na gearrscéalta agus roinnt den fhilíocht ar mo leabhragáin freisin. Uair éigin fadó d'éirigh liom lámh a fháil ar Fead Ghlaice lán grinn is spiorad. Ealaíon pobail. Thug sé a dhráma Faoi dheireadh thiar go Bleá Cliath i 2008 agus bhí mé i láthair.

Is mór agam an saothar chruthaitheach ach tá tábhacht ann dom freisin i smaointe agus taithí an ghníomhaí pobail, fréamhaithe i stair agus cultúr as ar fáisceadh an saothar cruthaitheach. 

B'fhéidir gur Ag caint linn féin atáimid. Ach bhí rud arb fiú éisteacht leis le rá ag Joe Steve in agallaimh agus aistí.

Thart ar an am a foilsíodh an leabhar úd bhí an agóid Slán le Seán ann agus bhí mé thiar. Thapaigh mé an deis mo bhuíochas a ghabháil le Joe Steve as an gcomaoin a chuir a shaothair orm. 

Traidhfil blianta ó shin thug sé Léacht Uí Chadhain i UCD. Bhí mé i láthair. 

I measc na rudaí spreagúla a dúirt sé ná go mba cheart do Ghaeil an Oirthir aghaidh a thabhairt siar anois is arís chun blaiseadh den gcultúr.

Lasmuigh de Ghaeltacht na leabhair, is le Corca Dhuibhne is mó nasc agamsa agus ní raibh mé thiar Cois Fharraige ach dornán uaireanta, ar Árainn mar dhéagóir óg abair. 

Ach nuair a chuala mé go raibh Joe Steve ar lár mhothaigh mé go raibh sé dlite dó freastal ar a shochraid. Leis an mótarbhealach agus an seirbhís feabhsaithe bus tá sé indéanta an aistear ó Cill Mhantáin agus ar ais a dhéanamh laistigh de lá (fada!).

Chuir mé chun bóthair mar sin um a sé ar maidin, isteach go lár Bhaile Átha Cliath ar bhus. Ar ámharaí an tsaoil bhí an trácht éadrom agus bhí mé in am maith do bhus na Gaillimhe – go deimhin bhí am agam le haghaidh cupán caifé ar mo shuaimhneas. Ag taisteal sa cheo a bhíomar ó Cill Dara ar aghaidh agus bhí an ceathrú uaire chun bus a aistriú sa Ghaillimh á ídiú beagán ar bheagán. Ansin agus Gaillimh beagnach bainte amach againn bhí oibreacha bóthair ann! Bhí sé deich a chlog, am imeachta bhus na Ceathrún Rua faoin am ar shroicheamar ionad nua na mbus sa Ghaillimh. Léim mé den bhus chomh gasta sin gur fhág mé mo hata teolaí RTÉ RnaG ar an mbus. Bhí bus Chonamara ag bogadh nuair a shroich mé An Fhaiche Mhór ach buíochas le Dia (agus an tiomanaí aireach) stop sé dom agus thug chomh fada le hIndreabhán mé. Áit a fuair mé greim le n-ithe (a bhí de dhíth go géar). 

Ó tharla go luaitear a mhalairt go minic, is as Gaeilge a rinne mé mo ghnó le muintir an tsiopa agus fear a bhus.

Cé go raibh mé ag Séipéal Naomh Ainnín thart ar 11:00 – uair a chloig roimh an tsochraid – bhí an áit plódaithe cheana féin, seachas na suíocháin a bhí curtha i leataobh don dteaghlach. Fuair mé suíochán in aice le hÁine Durkin – ach ghéill mé é tar éis tamall do dhuine a bhí níos mó ina ghátair. Fágann sin go raibh mé amuigh – ag éisteacht (buíochas le callaire de chuid RTÉ RnaG) le linn na sochraide. Ní fear mór teilifíse mé ach tá Ros na Rún feicthe cúpla uair agam. Rud a fhág mearbhall orm faoi daoine a shíl mé a d'aithin mé ... Tá daoine a d'aithin mé cinnte ar ndóigh. Ina measc bhí toscaireacht Chorca Dhuibhne, Pádraig Ó Sé agus Toose Mac Gearailt. Bhí lucht léinn ann – Máirín Nic Eoin agus Máire Ní Annracháin. Daoine ó gach áit ag ó gach ghné de shaol Joe Steve.

Mhair an ceo trom, rud a d'fhág go raibh ciúnas diamhair timpeall ar an séipéal – seachas corr charr ag dul thar bráid agus ceiliúr an n-éan sa chlapsholas buan. Bhí an chaint agus an ceol le clos go soiléir. I measc an deichniúr sagart ar an altóir bhí dearthair Joe Steve Pádhraic, a thug an t-aitheasc ag cuir síos ar a chaidreamh le Joe – a bhí riamh umhal. An chaoi ar mhol sé dó i gcónaí bheith tuisceanach, nach raibh sé tar éis siúl i mbróga an fhir eile.

Le linn an aifrinn bhí scoth na gceoltóirí – óg agus níos sine – ag seinm agus ag amhrán, uaireanta le focail a scríobh Joe Steve féin.

Labhair mac Joe Steve, Páid go geanúil ag deireadh an aifrinn faoina athair – agus bhain gáire as an slua scaití, é ag trácht ar bheirt ban Joe Steve – máthair Pháid, Máirín, ar cheiliúr sé caoga bliain a phósta léi le déanaí. Agus a bhean i Ros na Rún, Máire Pheter – a raibh sé luaite léi ar feadh scór bliain. B'é seo an dara sochraid aige ar ndóigh freisin, tharla go raibh sochraid ag a charachtar i Ros na Rún tamall siar!

Is iad cliar Ros na Rún chomh maith le dalta scoile áitiúla, le cóipeanna de leabhair Joe Steve ar iompair acu, a bhí mar gharda onóra ar dhá thaobh an R336 agus muid á thionlacan amach as an séipéal ar a aistir deireanach. Shiúil muid go sollúnta trí cheo trom go reilig an Chnoic.

Dúradh na paidreacha deiridh. Chuir baill teaghlaigh craobhacha fraoigh sa mhullach ar an cónra – níos deise agus dúchasaí na rós ná lus eile. Nós Chonamara an uaigh a líonadh ar an bpointe; nós nach bhfuil againn thoir. Mar sin, bhí baicle dá chomharsan cruógach ag líonadh an uaigh ar feadh seal, gíoscán miotail na sluasaid agus an úir ghainmheach á chuir ar ais. Lena linn sin agus an chuid eile againn ag seasamh go ciúin canadh amhráin agus léadh filíocht de chuid Joe Steve. A "bhaintreach" ó Ros na Rún, Máire Pheter. Caitlín Pheaits. Josie Ó Cualáin. Déagóirí áitiúla freisin. Sollúnta, uaigneach, cumhach. Ach dóchasach freisin. Tá an fear imithe, ach níl a shaothar – agus tá dream óg ann atá in ann agus sásta an lóchrann an iompair.

Cé go raibh cuireadh oscailte ar ais ag an Conamara Coast, agus gur cinnte gur iomaí gol agus gáire a rinneadh ann i gcuimhne Joe , thug mé féin agus Áine aghaidh ar an nGealchathair. Béile deas agus dreas comhrá sular thug mé aghaidh ar an mbóthar abhaile.

Bhí mé sa bhaile roimh meán oíche!

Go dtaithní solas suthain Dé ar Joe Steve agus go dtuga Sé sólás dá chlann agus dá chairde.

Persepolis

Más buan mo chuimhne beirt ón Iaráin a bhí ar an ollscoil liom. Bhíodar araon ciúin cúthail. Duine acu glanbhearrtha, an fear eile féasógach. Monuar ní cuimhin liom ainm ceachtar acu. Ná ní cuimhin liom an deoraithe ab ea iad, nó an raibh siad tagtha ón Iaráin chun stáidéar agus é i gceist acu filleadh. Bhí an réabhlóid sé bliana roimhe sin – tá cuimhne éigin agam ar an léiriú a tugadh ar gabhadh ambasáid Mheiriceá, taobh Mheiriceá gan amhras den scéal. Tá cuimhne éigin agam ar ionradh Saddam Hussein – cara mór an Iarthair ag an am – agus an t-ár fuilteach a lean sin. Ach i ndáiríre críoch aineoil i bhfad i gcéin an Iaráin.

Faraor, ó shin i léith tá deachtóireacht na gcléireach ag daingniú, agus iad i mbun mísc sa cheantar ar gob ar ghob le Meiriceá, Iosrael, an Rúis agus na himpireachtaí  eile -  agus an Eoraip ag coinneáil airm leo ar fad.

Tá an Iaráin sna cinnlínte arís de bharr feallmharú ginearál dá gcuid ag Meiriceá. Lean tubaiste eitleáin sin. Tá an seachchogadh san Siria ag leanacht ar aghaidh. 

Bhí cloiste agam cheana faoin leabhar (agus scannán beochana) Persepolis, ach ní raibh sé léite agam. Ach nuair a mhol Nnedi Okorafor ar Twitter é shocraigh mé go raibh sé thar am agam é léamh agus chuir mé fios ar ón leabharlann dá réir.

Dírbheathaisnéis óige agus teacht in inmhe Marjane Satrapi atá ann. Bean atá mórán ar chomahois liom féin. Cailín ó theaghlach meánaicmeach de shliocht na huaisle. Bhí beagán mearbhall orm mar ba léir, cé go raibh prionsabail den eite chlé acu, agus gaolta leo i ngéibheann go raibh detente éigin ag an teaghlach le deachtóireacht an Shah agus iad sách maith as. Cailín aimsire acu, fiú (agus mearbhall ar Marjane óg de bharr an bearna idir prionsabal a tuismitheoirí agus a n-iompar i leith an chailín aimsire, arbh cailín dáiríre í!) Iad sáite in agóid in aghaidh an Shah ansin sna seachtóidí ach ag iarraidh an chuid is measa a sheachaint. Creideann an meánaicme tuata go bhfuil an chléir de dhíth chun an cosmhuintir dearóil a bhreith leo (agus is beag meas a léiríonn siad ar an gcosmhuintir chéanna) ach go mbeidh siad in ann fáil réidh leo ina dhiadh sin. Mar is eol dúinn, bhí dul amú orthu. Is cosúil gur éirigh, a bheag nó a mhór, le Muintir Satrapi teacht ar detente leis an réimeas nua, ag iarraidh teacht timpeall ar na srianta. Ach go raibh Marjane féin béalscaoilte ceannairceach ionraic. Rud a chothaigh deacrachtaí di sa scoil nua faoi réimeas an rialtais, seachas an oideachas Eorpach i scoil Fraincise a bhí aici roimhe. 

Gabhtar gaolta agus cairde leo nuair a ghéaraínn ar an réimeas de bharr an cogaidh leis an Iaráic. Ina measc Uncail a chuir sí aithne air nuair a scaoil an réabhlóid as braighdeanas an Shah é – ach gur cuireadh faoi ghlas arís é. Ise a bhí leis, an t-aon cuairteoir ceadaithe, sular cuireadh chun báis é. Eachtra eile a chuaigh i bhfeidhm orm – an mionsonra uafar. Ní ceadmhach ógh a cuir chun báis. Mar sin, nuair a gabhadh bean óg  cumannach, phós duine í mar dhea agus éignigh í sular lámhachadh í. Seoladh suim tarcaisneach ag a teaghlach – an spré á aisíoc mar dhea.

Seolann an muintir chun na hOstaire í chun a leithéid a sheachaint di féin tar éis roinnt trioblóide leis na húdaráis ar scoil. Saol neamhshocair atá roimpi mar dhéagóir aonair san Ostair, gan tuiscint acu siúd timpeall uirthi do shaol agus laincisí na hIaráine, í féin idir meallta agus col aici do saol héadónachais collaíochta agus drugaí a chomhscoláirí. Ach géilleann sí do faoi dheireadh agus cé go n-éiríonn léi oideachas éigin a bhaint amach, bíonn uirthi bogadh ó lóistín go lóistín. Deireadh an scéal go mbíonn sí ar na sráideanna ar feadh tréimhse go dtí go bhfágann droch babhta tinnis san ospidéal í. Éiríonn léi teacht as, agus filleadh ar a muintir sa bhaile. 

Anois tá a mhalairt fadhb aici, deacair uirthi socrú isteach i saol aisteach ceilte an mheánaicme, ag sleamhnú thart ar na dlíthe – ag ól agus an cóisir faoi choim ach claíomh an réimis i gcónaí ós a cionn. 

Éiríonn léi áit ollscoile a bhaint amach agus brostaíonn isteach i bpósadh nach grá atá i gceist leis dairíre ach míthuiscint agus drúis. 

Faoi dheireadh teipeann ar an bpósadh agus fágann sí an tír – go buan.

Úrscéal grafach, dubh agus bán atá i gceist leis an leabhar. Inste go maith, tríd tuiscint an reacaire le linn na heachtraí. Lán de sonraí a chuirfeadh ag smaoineamh tú. An Mullah ionraic abair, a thugann deis di staidéar mar gur maith leis gur fhreagair sí gan fimíneacht san agallamh meoin.

Rud a bhí i gcúl mo chinn agus mé á léamh – seo dearcadh an mheánaicme tuatach as ar fáisceadh í. Fós féin tá tírghrá láidir le sonrú ina measc, iad ag dlúthú leis an réimeas faoin "ionradh Arabach" ón Iaraic – tiománta ón Iarthar. 

Ach is ón cosmhuintir a thagann leithéid Suleimani – an fear a mharaigh SAM. An tírghrá céanna, ach gan taithí ná bá leis an Iarthar.

Tá bóthar fada achrannach le dul sula mbeidh síochán san Meán Oirthear – agus tá go leor leorghníomh le déanamh ag impireachtaí an Iarthair a shéid faoin achrann – Meiriceá agus an Bhreatain go háirithe a rinne ionsaí ar an daonlathas agus a chuir an Shah in áit an chéad lá ar mhaith le hola. Ach táimid ar fad san Iarthar tar éis leas a bhaint as an fhulaingt agus an ola – agus ag díol airm le gach taobh san ár.

Cá bhfuil an ghrian?

Go hiondúil nuair a scaoiltear spásárthach ón roicéad a sheol sa spás é bíonn sé ag casadh gan smacht i dtosach. Baintear feidhm as roicéid bheaga chun an casadh a smachtú – pé acu é a stop ar fad, nó chun casadh seasmhach um áis amháin de chuid fráma tagartha an árthaigh a bhaint amach. 

Gíreascóp – uirlis a thagann comhartha de réir an treoluas uilleach – a bhíonn ag úsáid ag an staid seo. I gcúrsaí spáis, bíonn gíreascóp gan baill a bhogann in úsáid – ceist do lá eile. Bíonn ar an árthach a bheith tíosach leis an mbreosla, agus baineann go leor de na halgartam leis sin.

Ach a mbíonn an treoluas faoi smacht, an chéad céim eile ná an ghrian a aimsiú! Go háirithe i gcás árthach de chuid an Ghníomhaireacht Spáis Eorpaigh – agus árthaí Eorpacha go ginearálta – is ón Grian a fhaigheann siad cumhacht. (Fiú leithéidí Rosetta a chuaigh go domhain isteach sa spás – bhí eití móra ar an árthach chun cumhacht gréine a bhailiú). Úsáideann árthaí SAM píosa d'abhar radaighníomhach a ghineann teas – sin an caoi gur féidir leis an dá Voyager dul go domhain isteach sa spás, cé go bhfuil ag teip ar an bhfoinse sin anois.

Mar sin, is gá don árthach treo na gréine a aimsiú agus a rialú. Go hiondúil bíonn taobh na gréine ag árthach – bíonn sciath teasdíonach ar an dtaoibh sin, chomh maith leis na heagar grianchealla. Bíonn treo na gréine tábhachtach chun braiteoirí íogaire eile – rianóir réalta nó uirlis eolaíochta – a chosaint ó bharraíocht solais. Bíonn srianta géar uille i gceist go hiondúil toisc go bhféadfadh an ghrian uirlisí íogaire a scriosadh agus an misean a chuir ó mhaith dá réir. (Meabhraíonn sin eachtra dom. Fadó, fadó – 1985 sílim – bhí togra againn i gComórtas na hEolaithe Óga. Bhí sampla de beagnach gach dúil, mianraí i gcás roinnt acu, bailithe againn chun an tábla peiriadach a léiriú. Úrániam san áireamh – mianra ina raibh roinnt radaighníomhachta. Bhí togra eile ann a raibh braiteoir íogair Geiger acu chun an radaighníomhaíocht i Muir Éireann a thomhas. Bhí píob tiubh miotail acu chun an radaighníomhaíocht cúlra a choinneáil amach ón tomhas. Theastaigh uaithi an úrániam a thomhais – botún a bhí ansin, bhí sé oiread sin níos airde ná an réimse a bhí an gléas in oiriúint dó nár oibrigh sé i gceart go ceann cúpla lá .....)

Úsáidtear braiteoir sách simplí go hiondúil. Griancheall atá ann go bunúsach, a mbíonn an sruth as i gcoibhneas leis an méid solais a thiteann air. Bíonn eagar de cheithre cinn acu ar phirimid ceathairshleasach. Go hiondúil bíonn uille 22° ag gach fána. Fágann sin go bhfuil sé measartha éasca, ach an ghrian a bheith i radharc, treo na gréine a thomhais go cruinn. Bíonn, ag brath ar cruth an árthaigh, braiteoir amháin ar dhá chinn de plánaí an árthaigh. (Go hiondúil bíonn dúbailt sa trealamh féin ar mhaith le teacht timpeall ar fabht i gcuid de). Má theipeann ar an gcéad iarradh an grian a ghabhadh is iondúil go mbíonn an árthach á chasadh go mall sa dtreo is go mbíonn ceann nó ceann eile acu ag pointeáil i ngach treo d'fhonn an ghrian aimsiú. 

Go hiondúil is leor braiteoir garbh gréine; ach i gcásanna áirithe bíonn braiteoir níos mine de dhíth. Chuige sin is gá nithe fearacht teocht an ghléas an factóir eile a imríonn tionchar ar an sruth as a chuir san áireamh – ach tá an prionsabal céanna i gceist. 

Loingseoireacht agus Reanna Neimhe

Ó thosaigh daoine ag siúl nó ag seoladh as amharc a n-áit dúchais, tá feidhm á baint acu as reanna neimhe chun fhios a bheith acu cá bhfuil siad. Tá forbairt tagtha ar na h-uirlis a bhaintear feidhm astu, gan amhras. Tá tábhacht ar leith le ham – b'é an constaic is mó roimh dearbhú domhanfhaid ar feadh i bhfad ná eolas míchruinn faoin am.  

Ach tá an bunphrionsabal céanna in úsáid ó thús. Dhá nó trí mharc a aithint, an uileann eatarthu a thomhas, agus triantánú chun log an breathnóra a ríomh.

Mar an gcéanna i gcás spásárthaigh. Úsáidtear rianóir réalta de ghnáth. Séard atá ann go bunúsach ná ceamara dhigiteach, le ríomhaire nasctha leis. Bíonn léarscáil neimhe i gcuimhne an ríomhaire, agus is féidir, ach ceithre nó cúig réalta a bheith sách soiléir, an ceathairníon idir treoshuíomh an rianóra agus an fráma tagartha a ríomh. Is minic go mbíonn an árthach ag casadh, agus caithfear sin a chuir san áireamh – maraon le solas na gréine a sheachaint – ailbéideacht, sé sin frithchaitheamh solas na gréine ón Domhan nó pláinéid nó gealaigh eile, nó go deimhin ón spásárthach féin nó spásárthach eile. Go hiondúil bíonn bosca agus cosaint is gceist chun nach mbeadh i radharc ach an gcuid sin den spás a bhfuil suim ann. 

Fadhb is ea deannach freisin, mar a bheadh ar ghnáth cheamara.

Bíonn gá freisin ian agus radaighníomhaíocht eile ar féidir leo tionchar a imirt ar an mbraiteoir a chuir san áireamh – fágann a leithéid "spota teo" ar an mbraiteoir, go sealadach nó go buan.

Cuireann sin le castacht na bogearraí, mar go mbíonn gá le halgartaim ar leith chun na cúinsí seo a chuir san áireamh. Scaití bíonn breis eolais – ón lucht stiúrtha ar an dtalamh, nó ó na córais eile san árthach – le cuir san áireamh chun réiteach níos cruinne a ríomh.

Cé go bhfuil rianóirí réalta in úsáid ar an Spás-staisiún idirnáisúnta, mar chuid dá ullmhúcháin éigeandála, baineann na spásairí feidhm as an sean uirlis loingseoireachta, an seiseamhán. I gcúpóla an SSI tá radharc mhaith acu ar na réalta, agus dearadh áit socair le seasamh. Fuair siad amach áfach nárbh é sin an gad is giorra don scornach. 

Léarscáil cruinn na spéartha a bhí de dhíth orthu – go háirithe de bhrí go raibh an SSI ag casadh sách gasta, agus nach raibh réaltbhuíonta iomláine le feiceáil acu.

Mar sin, trí rud atá de dhíth chun fios do log a oibriú amach. Radharc ar marc, fios cruinn ar an t-am, agus léarscáil maith!

I ndáiríre is mar sin a feidhmíonn loingseoireacht de réir satailíte fearacht GPS nó córas nua an AE Galileo. Seachas go mbíonn clog cruinn adamhach ar gach satilít, agus go bhfuil an am mar chuid den chomhartha a scaipeann gach satilít acu. 

Má tá cúig acu i radharc do ghléas is féidir domhanfhad, domhanleithid, airde agus am a oibriú amach go han-chruinn ar fad.

Rud a chiallaíonn – agus baineann túr fóin póca úsáid as an eolas seo – má tá domhanfhad, domhanleithid agus airde ar eolas, gur féidir am a ríomh leis an gcruinneas céanna agus a bheadh ag clog adamhach.

Ar ndóigh, braitheann na satailítí féin ar rianóir réalta ( i measc trealamh eile) chun iad a choinneáil ar an bhfithis ceart. Gan sin, bheadh na gléasanna a bhaineann feidhm astu míchruinn.

San léacht a thug @ChronHib (David Stifter) um Samhain san Institiúid Ard Léinn, thaispeáin sé gur ionann an focal "Rinn" i "Reanna Neimhe" agus pointe tomhais – don am. Anallód, bhíodh rímaire – ríomhaire (duine!) – ag tomhas dátaí, na Cásca ach go háirithe – le cabhair na réalta.

Braitheann an chuid is mó againn ar an ríomhaire soghluaiste úd inár bpócaí ar a dtugaimid fón chun an am a insint. Agus ag deirfeadh an lae, tá sin é féin ag tomhas an ama de réir reanna neimhe...

Dubh agus Bán na Gréine

(Tuairim ealaíontóra de SolO. ESA) 
Is ar an spásárthach Solar Orbiter atáim ag obair le blianta beaga anuas – ag iniúchadh agus ag promhadh na bogearraí stiúrtha agus cumarsáide. Seolfar an árthach go luath – 6 Feabhra am na hEorpa – ó Cape Canaveral i Florida. 

Tá baint thábhachtach ag comhlacht eile as Éirinn leis an misean. Beidh SolO ag dul i bhfoisceacht 42 milliún km den nGrian – laistigh d'fhithis Mearcair. Beidh ar codanna den árthach atá ar aghaidh na Gréine teocht de bhreis agus 500°C a sheasamh. Sin de bhrí go mbeidh an radaíocht Gréine thrí huaire déag níos láidre ná mar atá d'árthaigh i bhfithis an Domhain. Ag an am céanna beidh na codanna ar an dtaobh eile den árthach ag 180°C faoin reophointe.

Éilíonn sé sin teas-sciath ar leith. Ní mór d'abhar an teas-sciath a bheith seasmhach agus glan – chun nach mbeadh aon truailliú ag cuir as do na tomhais eolaíochta arbh iad sprioc an mhisin. Is gá don dromchla a bheith réscaiptheach freisin chun nach mbeadh scáthánú ag bréagadh tomhaiseanna a bhraitheann ar solas. (Úsáidtear braiteoirí gréine agus réaltaí chun treoshuíomh an árthaigh a chinntiú – cuirfeadh solas fánach amach ar a bhfeidhmiú siadsan).

PTá codanna eile den árthach ina bhfuil sé tábhachtach go mbeadh siad scáthánach agus seoltach.

Tá cúlra na cuideachta ENBIO san earnáil gléasra leighis, áit a bhfuil glaine agus buaine iontach tábhachtach. Tá paitinn acu ar cur chuige "CoBlast" – in aon chéim amháin baineann siad an screamh ocsaíde den miotail atá le clúdach, a fhágáil garbh chun go mbeadh an screamh nua dlúite leis an miotal, agus ansin ag cuir an t-ábhar nua ar an dromchla. Is féidir an modh oibre seo a chur i gcrích ag gnáth teocht agus brú aeir – agus is corás glan atá ann nach bhfuil ceimiceáin nimhneacha de dhíth lena linn. Tá sé profa ar ábhar chomh tanaí le 18 µm.

Tá dhá screamh ar leith forbartha don misean SolO – "Solar Black" agus "Solar White". Úsáidfear an ceann dubh ar an dteas-sciath. Léiríonn an promhadh don misean go bhfuil an screamh thar a bheith seasmhach faoi theocht ard agus faoi radaíocht, bombardú le prótón san áireamh.

Úsáidfear an leagan bán ar dromchlaí ar gá dóibh an solas a fhrithchaitheamh agus seachnóidh an seoltacht aon luchtú statach leitreach de bharr an radaíocht gréine. D'fhéadfadh luchtú dá leithéid trealamh íogair leictreonach, mar atá sna huirlisí stiúrtha agus eolaíochta, a scrios.

Is iontach an rud go mbeidh comhlacht Éireannach ag cuir idir dubh agus geal ar an spásárthach seo!

Tá breis eolais faoin misean ar fáil ag https://sci.esa.int/web/solar-orbiter agus faoi ról ENBIO ann ag http://enbio.eu/solar-orbiter

Pátrún na Sailí

Tá cupard lán gréithe le Pátrún na Sailí orthu tig mo mhuintire. Is as cupáin den pátrún a d'ólamar - agus a ólann fós - tae agus cuideachta ann. Is cuimhin liom mo mháthair ag míniú an scéal dom féin fadó agus arís ó shin do mo chlann (fadó anois freisin i cás mo mhic!)

Tar éis dom Idir Huron agus Hudson a léamh bhí mé sa tóir ar tuilleadh le Brian Ó Baoill agus tháinig mé ar an leabhrán beag seo sa chartlann leabharlann.

Shamhlóinn Brian cailín óg a bheith slogtha isteach i bpláta pátrún na sailí trí dhraíocht. Castar an bean ón lánúin tragóideach sa phictiúr uirthi, agus insíonn sí an scéal ó thús deireadh di - a grá toirmiscthe mar bhean uasal le fear ón ísealaicme. Fraoch a hathair, teitheadh, tóir agus cabhair ó na déithe. 

Insint ana dheas atá ann, agus sleachta filíochta grá tríd síos. 

Seoidín beag scéalaíochta. 

Anailís Statach

Caithim go leor de mo chuid ama ar obair ag iniúchadh cód. Ag lorg fabhtanna. Tá sé aitheanta le fada gur cigireacht cóid an modh is éifeachtaí botúin a aimsiú – ach ní bhíonn saoi gan locht. Is maith ann cabhair ó uirlisí. 

Tá srianta le tástáil – is féidir le tástáil fabht a léiriú ach ní thig leis léiriú go bhfuil an cód gan fabht. Tá roinnt cúis leis sin, ach an príomhchúis na go bhfuil an oiread conair tríd an comhad agus an oiread luachanna féideartha d'athróga san inchur  go bhfuil sé dodhéanta gach conair agus luach a thriail – tugtar "pléasc theaglamach" ar an dóigh a fhásann líon na tastálacha a bheadh riachtanach as cuimse. Sciorrann fabhtanna tríd na bearnaí. Mar shampla, déantar promhadh cúramach ar bhogearraí eitleoireachta. Mar sin féin, b'éigin don FAA rabhadh a thabhairt faoi sraith eitleáin de chuid Boeing le déanaí. Ní an fhadhb leis an 737MAX – fadhb tromchúiseach a bhí ina chúis le dhá thimpist mharfach a bhí ansin ach ní fabht bogearra amháin a bhí i gceist. Ach i sraith eile 737, nuair a cuireadh an uathphíolóta ar chúrsa tuirlingthe 270° i ceann de seacht gcinn de aerfoirt ar mór-roinn Mheiriceá, theip ar na scáileáin eolais i gcró an phíolóta. 

An réiteach ná comhairle na saoithe a leanadh agus an bogearra a choinneáil simplí.

Mar a dúirt Tony Hoare i 1980:

Táim tagtha go dtí an chonclúid go bhfuil dhá dóigh ann bogearra a dhearadh – chomh simplí agus go bhfuil sé follasach nach bhfuil fabht ann, nó chomh casta agus nach bhfuil fabht follasach ann.

Ar an ndrochuair ní bhíonn tionchar agam ar dhearadh na bogearraí a mbíonn orm cigireacht a dhéanamh orthu.  Bíonn siad mór, gabhlánach.

Ar an dea-uair tá brabhsálaithe cóid ar fáil – bainim feidhm as "Understand for C" ó http://www.scitools.com. Tá cinn eile ann, agus go deimhin bíonn an fheidhm céanna ag mórán gach timpeallacht chomhtháite forbartha a bhíonn in úsáid ag ríomhchláraitheoir.  Déantar bunachar sonraí as an cód sa dóigh is gur féidir tagairtí d'fheidhmeanna agus athróga a rianadh tríd an cód ar fad. Tuigeann an ríomhchláraitheoir umhal, mar a dúirt Dijkstra, go bhfuil toilleadh a bhlaosc srianta. 

Bíonn "anailís statach" ar fáil sna brabhsálaithe go hiondúil. Sé sin, feidhm a iniúchann an cód ag lorg gnéithe nó patrúin ar fios gur cúis fabht iad go minic. I gcás an ríomhtheanga C ach go háirithe, ciallaíonn a sholúbthacht go bhfuil go leor nithe atá fágtha faoin tiomsaitheoir, nó a fheidhmíonn ar dóigh nach samhlófá. Is fearr an gnéithe seo a sheachaint – agus is féidir seiceáil go meicniúil go bhfuil amhlaidh déanta. Tá cnuasaigh éagsúla rialacha ar fáil – ina measc rialacha MISRA (a cumadh i dtosach don earnáil gluaisteáin).

Ar an ndrochuair is minic go gcuireann an uirlis na rialacha i bhfeidhm níos géire ná mar is gá agus go mbíonn go leor torthaí "bréagdheimhneach" le scagadh. Tarlaíonn sin de bhrí nach bhfuil iomlán an t-eolais ar fáil sa chód amháin – braitheann fabhtanna ar an réimse a bhíonn sna inchur agus cúinsí eile. Mar sin féin, cabhraíonn uirlis mar seo díriú ar codanna den cód a bhfuil an dochúlacht is airde fabhtanna ann. Rud atá ina chabhair mhór nuair atá roinnt céadta míle líne cód le hiniúchadh... 

Rud eile gur féidir le huirlis a éascú na tomhais. Cé mhéad conair tríd feidhm, cé mhéid líne cóid ann, agus araile. Tá tomhas ann ar a dtugtar "Castacht McCabe" a léiríonn cé chomh deacair is atá sé feidhm a dheimhniú. Tá sé aitheanta go bhfuil gaol idir deacrachtaí cód a phromhadh – agus dá bhrí sin a thuiscint – agus an dóchúlacht go bhfuil fabht ann. 

Tá baol ann freisin áfach go ndéanfaí feidhmeanna bhriseadh suas go saorga ar mhaith le cloí le tomhas, gan an castacht a laghdú san iomlán, nó go deimhin cur le castacht an ríomhchlár ina iomláine. Mar sin tá an súil criticiúil daonna fós riachtanach.

Anois agus ríomhairí éirithe níos cumhachtaí tá modhanna eile ag teacht chun cinn a dhéanann iarracht "tastáil algartamach" a dhéanamh. Samhail matamaitice den ríomhchlár a chruthú agus deimhniú, don réim féideartha inchur nach dtarlóidh aon fhabht. 

Má chuirtear eolas bhreise maidir le réimse na inchur ar fáil is féidir lena leithéid a bheith éifeachtach – ach is minic fós go mbíonn go leor torthaí bréagdheimhneach nó éiginnte – agus obair mhór ann don chigire iad a scagadh. 

Is fearr go mór na teicnící seo a chuir i bhfeidhm ar chodanna beag den gcód agus é a dhearadh seachas mar a bhíonn á dhéanamh agamsa, eadhon ag iarradh roinnt céadta míle líne cóid a iniúchadh ag aon am amháin. 

Ach níl aon cheist ann gur cabhair mór na huirlisí. Ar an ndrochuair, tá na huirlisí céanna agus na huirlisí forbartha ag cuir le fás as cuimse na ríomhchláir – go háirithe de bhrí go bhfuil cuimhne fairsing agus saor. 

Mar sin, ní i bhfeabhas atá bogearraí ag dul ó na seanlaethanta nuair a bhí sé riachtanach go mbeadh blaosc an ríomhchláraitheora sách mór chun an clár a thuiscint.

Agus sin mo racht go n-uige seo.

Leathanaigh as Dialann Mhic Giolla Iasachta

Nuair a bhí mé ar an meánscoil bhí post samhraidh agam le foilsitheoir a raibh cúpla inphrionta aige, ina measc Irish University Press - foilsitheoir saothair Edward Mac Lysaght ar sloinnte na hÉireann. Níorbh eol dom gur spéisiúla agus fairsinge a shaothar go dtí gur moladh Eachtraí Thomáis dom ag @riadach i gcomhrá Twitter.

Tá sé de nós agam, má thaitníonn leabhar liom, dul sa tóir ar breis leis an údar céanna. 

Mar sin chuir mé fios ar "Leathanaigh as mo dhialann". Sleachta a roghnaigh sé féin as a dhialann ó fichidí an chéad seo caite ar aghaidh. Leabhar beag tanaí atá fós ar fáil ón Siopa Leabhar (Clódhanna Teo a d'fhoilsigh).

Tá an cur síos ar a iarrachtaí Gaeltacht a bhunú ar a fheirm sa chlár spéisiúil - iarrachtaí a chuir Cogadh na Saoirse agus go háirithe Cogadh na Carad deireadh leo. 

Tá sé doilíosach go bhfuil an méid a chur sé faoi bhráid Coimisiún na Gaeltachta i 1925 fós fíor nó le déanamh.

Leabhar tanaí atá anseo. Cnuasach smaointe agus eachtraí, breactha síos ag an am - scaití le iarfhocal níos déanaí. Dornán alt nuachtáin (bhí nuachtán á fhoilsiú aige féin).

Samhlaím iad mar a bheadh sraith comhrá leis ar a chuimhní, thar cupán caife. Iontach suimiúil agus pléisiúrtha. 

Is cosúil gur scríobh sé cuntas níos iomláine as Béarla, Changing Times. 

Imíonn agus athraíonn an t-am... 

Fabht 2020

Ag tús ré na ríomhaireachta – agus ar feadh i bhfad ina dhiadh – bhí cuimhne mall, daor agus amscaí. D'fhág sin go raibh go leor algartam agus tuiscintí ann chun teacht timpeall ar an bhfadhb. Chothaigh ceann acu trioblóid mhór. Dhá dhigit a úsáid don dáta, agus talamh slán a dhéanamh den "19" roimhe. B'shin ba chúis leis an "fabht y2k" i 2000 – nuair a bhí an baol ann go mbeadh córais gnó agus eitleoireachta agus araile lochtach ag druidim leis an bliain 2000 agus ina dhiadh. Tugadh an baol faoi ndeara áfach agus rinneadh infheistíocht mhór chun é a sheachaint.

Faraor bhí cuid den réiteach nárbh réiteach a bhí ann, ach an fhadhb a chuir ar athló ar feadh tamaillín. Réiteach "maighdeog" a roghnaíodh – sé sin le rá nuair a bhíothas ag plé le dáta, dá mbeadh an bhliain níos lú ná táirseach glacadh leis go raibh sé sa chéad seo; níos airde agus bheadh sé sa chéad seo chaite. I cuid mhaith cás "20" an táirseach a roghnaíodh. Mar sin, tá úsáideoirí áirithe bogearraí a feiceáil fabhtanna "2020".

Faoi mar a rinne na hinnealltóirí sna 60í talamh slán de go mbeadh a cuid oibre as úsáid i bhfad roimh 2000, is cosúil gur shíl roinnt den dream a bhí i mbun leasaithe ar fabht y2k go mbeadh trealamh nua in úsáid roimh 2020.

Ach bíonn drogall ar chomhlachtaí bogearra a fheidhmíonn a athrú. Go háirithe i réimse an ghnó – de bhrí go bhfuil go leor de "chuimhne institiúideach" an chuideachta sa chód – agus ró-mhinic, sa chód amháin. Rudaí á dhéanamh ar bhealach áirithe agus gan fios ag éinne cén fáth go baileach – agus doicheall dá réir aon athrú a dhéanamh, ar eagla na heagla. (Mar shampla, shíl lucht Netscape an brabhsálaí a scríobh ó bhun arís – toisc gur shíl siad go raibh barraíocht nithe gránna sa chód. Theip ar an gcuideachta mar go raibh sé níos casta ná mar a shíl siad. Tá Microsoft fós ann, ainneoin go leor nithe aite ina gcuid táirgí!)

Ceann de na dúshláin is mó d'innealtóirí bogearraí ná an dóigh nach féidir leo talamh slán a dhéanamh de riachtanais a gcuid táirgí. Fiú má chloíonn siad go beacht leis an méid a d'iarr an chliant – is féidir a bheith cinnte go n-úsáidfear an ríomhchlár ar bhealach nach raibh siad ag dréim leis. Agus lochtófar an saothar mura n-oibríonn sé faoi mar ar mhaith leis an gcliant – fiú más i gcoinne comhairle atá sé á úsáid. (Bíonn sé tábhachtach dá réir aontú an chliaint a fháil nuair a chuirtear an bogearraí ar fáil – i bhfoirm scríbhinn!)

Ar an lámh eile tá sé dodhéanta – agus dochrach – bogearra a dhearadh a chun gach "b'fhéidir" a chlúdach. Prionsabal maith atá ann gan rud a chuir leis an dearadh go dtí go bhfuil sé soiléir go bhfuil sé de dhíth. (YAGNI as Béarla – "Ní bheith sé de dhíth ort").

Sin ráite, ní fada uainn an chéad fhadhb mór eile. Coinníonn córas Linux cuntas ar an am de réir an líon soicind atá imithe ó 00:00:00 ar Lá Caille, 1970. Má bhaintear – mar atá fíor i mórchuid cásanna – feidhm as athróg 32 giotán – slánuimhir le sín - tá teorainn leis an am is déanaí is féidir léiriú. 03:14:07 ar an 19 Eanáir 2038 an teorainn sin.

Tá fabhtanna feicthe cheana dá bharr, agus cé go bhfuil go leor córais Linux anois a bhaineann feidhm as 64 giotán, is féidir go bhfuil bogearraí a rinneadh tiomsú orthu faoin seanchóras a bhfuil lochtanna folaithe iontu.

Ar ndóigh, sa lá atá inniu ann tá cuimhne ríomhaireachta saor, fairsing agus gasta – lasmuigh de réimse nó mbogearraí neadaithe.

Fiú ansin, tá cuimhne i bhfad níos mó ná mar a bhíodh. Tríocha bliain ó shin agus mise ag obair ar chóras rialacháin innill traenach, bhí ar an gclár beith níos lú na 16 KB. Sa lá atá inniu ann bíonn níos mó na 4 MB ar fáil do na ríomhaire satailíte a bhím ag obair leo.

Agus gan amhras tá na GB de cuimhne ag mórán aon ríomhaire oibre – nó fiú fón póca! Tá 3 GB de chuimhne ag an fón a úsáidim chun an bhlag seo a fhoilsiú. Is mór idir sin agus an 512 KB a bhí ar mo chéad ríomhaire baile...

(Cothaíonn flúirse cuimhne fadhbanna eile, ach sin scéal do lá eile)

Halts Mei – Faschist!

Le fada, cé go raibh ciníochas i gcónaí abhus go háirithe i gcoinne an lucht siúil, ní raibh mórán de ghluaiseacht polaitíochta laistiar de. Bhí i gcónaí polaiteoir nó dhó a thug guth don bhfuath (agus níos mó a chuir a ladar go ciúin i socruithe lóistín don lucht siúil.)

Tá rudaí ag athrú áfach, go háirithe de bharr an bealach amscaí atá an rialtas ag plé leis an líon beag teifeach a thagann go hÉirinn - le linn tréimhse ina bhfuil borradh faoin inimirce i gcodarsnacht leis an eisimirce ba ghnáthnós go dtí seo, agus go deimhin atá fós ag tarlú. Níorbh aon chuidiú ach oiread an 27ú leasú ar an mBunreacht a cheil saoránacht ar leanaí a rugadh abhus nárbh saoránaigh a dtuismitheoirí. Le linn an fheachtais sin bhí go leor cainte faoi thurasóireacht breithe mar dhea Afracaigh.

Agus san iarthar i gcoitinne agus san anglasféar go háirithe tá an forchíniochas geal ag treisiú. Aisfhreagra cuid de ar pholaitíocht na féiniúlachtaí, agus fás i gcomhionannas do mhná. Tá baint ag chlaochlú tuiscintí ar chollaíocht agus inscne leis freisin. (Ní chabhraíonn sé liom atá amhrasach faoi cuid de na tuiscintí seo gur dream fuafar is glóraí a chuireann ina choinne.) 

Ní fadhb nua an chol "leo siúd" agus ann foréigean a eascraíonn as.

Tá taithí fhada léanmhar ag na Gearmánaigh leis. Ach tá traidisiún chomh fada céanna acu de hamhráin agus filíocht agóide. Is minic filí i tús cadhnaíochta ag tabhairt rabhaidh faoi mangairí an fhuatha. Ní cloistear an rabhadh i gcónaí!

Níl tuairim agam cathain ar chuala mé gormacha labhartha Konstantin Wecker faoina chara Willy a mharaigh faisisteach in achrann tábhairne i dtosach. Scríobh sé an chéadleagan i 1978. Amhrán corraitheach a bhfuil sé tar éis filleadh air arís agus arís eile, ag cuir leis de réir mar a bhíonn cúrsaí an tsaoil.

Duine cúthail mise. Ní maith liom bheith ag agóid. Cuireann foréigean eagla orm. 

Ach tugann amhráin agóide sólás agus misneach dom. 

Casadh cúpla rian de chuid Wecker i mo threo thar na blianta. Chonac an cnuasach seo "Sage Nein" ar a bhfuil bailiúchán amhráin misnigh agus dóchais air agus tá sé anois ar mo phíobaire póca.

Ina measc leagan a capella de amhrán agóide ceilte a scríobhadh i Campa Géibhinn Dachau. Agus amhrán grá - don ainriail.

Tugann sólás dom. Ní bheidh mé riamh i mo laoch sráide frith faisisteach. Ach.... 

Colleen Doran agus Neil Gaiman

Is ar an ollscoil nó go gairid roimhe a chéad bhlais mé saothair Terry Pratchett. Mar sin is tríd an leabhar Good Omens a scríobh sé i bpáirt le Terry a chur mé aithne i dtosach ar saothar Neil Gaiman.

Ní raibh mórán teagmháil agam leis ó shin, ach cúpla bliain ó shin thosaigh mé ag fáil leabhair leis ón leabharlann. Agus á leanadh ar Twitter! Thaitin na húrscéalta American Gods agus Anansi Boys go mór liom. Tá sé de nós agam rud ar bith a thagann mo threo le údar a thaitníonn liom a léamh.

Fágann sin, chomh maith le gearrscéalta agus aistí snasta, gur thosaigh mé ag léamh úrscéalta grafacha agus coimicí fearacht Stardust agus an sraith Sandman. Roimhe seo is annamh úrscéalta grafacha ar mo aiste léitheoireachta (cé go bhfuil Leabhar Breac ag cuir athrú ar sin!)

Tá snáithe a ghabhann tríd saothair Gaiman. Tógann sé scéalta agus miotas a bhfuil seanaithne againn orthu - sa chaoi go bhfuil siad smolchaite leamh - agus baineann casadh úr astu. Á gcur droim ar ais nó taobh tuathail amach.

Tá sé sin déanta aige le roinnt finscéalta coitianta, ina measc Plúirín Sneachta. Agus ansin thóg Colleen Doran, le beannacht agus tacaíocht Neil an gearrscéal agus, ag aithris ar stíl Harry Clarke, rinne úrscéal grafach ard ealaíona as.

Mar a tharlaíonn d'fhás mé aníos faoi, mar a déarfá, scáil Harry Clarke. I Séipéal San Iósaf i dTír an Iúir, mar ar éist mé Aifreann feadh m'óige, tá fuinneog mhór gloine-daite dá chuid. Críost céasta ina lár. Blianta níos déanaí chonaic grianghraf staidéir de chuid Clarke. Is air féin ar an gcros atá an íomhá bunaithe. Timpeall air na dathanna láidre agus na mionsonraí. Tá dhá fhuinneog eile sa séipéal, le hais na haltóra ach iad gan a bheith chomh feiceálach.

Tá na tréithe seo tógtha ag Colleen Doran agus úsáidte go paiteanta chun leagan uafair droim ar ais de Plúirín Sneachta a chruthaigh Gaiman a insint. Inar laoch an leas mháthair, agus arracht Plúirín. Ar ndóigh, tá an bunscéal ar maos le miangas ceilte agus formad. Scéal le múineadh agus rabhadh, mar is iondúil le finscéalta.

Tá an collaíocht nochta sa leagan seo, gan a bheith graosta. Agus corr agus casadh go leor, ag cuir feoil an uafáis ar cnámha an seanscéil.

Níl sé oiriúnach do leanaí - bhí greamáin rabhaidh ar an chóip a fuair mé ón leabharlann! 

Cé go bhfuil an stíl léaráidí éagsúil i Troll Bridge, tá an coincheap gaolmhar. Scéal as an nua é, cé gur bhfuil coincheap an troll faoin droichead tógtha ó na fínscéalta. Scéal faoi teacht in inmhe agus cailleadh saontachta - nó b'fhéidir peaca an tsinsir agus teip dul i ngleic leis.

Gearrscéal an bunleagan, agus arís cuireann na léaráidí toise sa bhreis leis an insint.

Léiríonn an dá leabhar réimse an bheirt duine dána, agus an toise bhreise a chuireann comhoibriú le saothar.

Rud atá spéisiúil ná go bhfuil iarfhocal go minic i saothair mar seo - agus i Snow, Glass, Apples go háirithe, a phléann an cuir chuige ealaíona - toise breise luachmhar d'ábhair ealaíontóra.

Beidh súil in airde agam do breis saothair ón mbeirt acu!

Lindbergh – Scéal luchóige a d’eitil

Saothar ealaíona iontach atá anseo, ina dtugann an údar agus maisitheoir óg Gearmánach Thorben Kuhlmann scóp dá shamhlaíocht agus do shamhlaíocht a léitheora.

Tá cnámha an scéil simplí, luch atá tugtha don léamh agus staidéar an laoch. De bharr teacht an ghaiste luiche teitheann na lucha eile as an chathair, (Hamburg) agus fágtar ina haonair í. Ba mhaith léi iad a leanacht, déanta amach aici go bhfuil siad imithe go Meiriceá.

Ach ní féidir léi dul ar bord loinge mar go bhfuil cait ag faire gach poll is conair. Agus í ag ealú feiceann sí ialtóga agus tagann sé ina ceann eitilt.

Gabhann an luch ansin ar luas tríd iarrachtaí inneall eitilte a chruthú, bunaithe ar stair iarrachtaí an chine daonna. Tá mionsonraithe agus samhlaíocht na léaráidí sa chuid thar cionn ar fad, macallaí steampunk ann.

Faoi dheireadh, agus ainneoin ulchabháin a bheith sa tóir uirthi, éiríonn le turgnaimh na luiche agus trasnaíonn sí an Atlantach. Fáiltíonn idir daoine agus lucha roimpi agus tugann a heachtraí spreagadh do bhuachaill óg – Charles Lindbergh!

Spreagann an scéal agus go háirithe na léaráidí smaointe – ba dheacair domsa gan smaoineamh ar teifigh daonna, agus go háirithe na Giúdaigh sa Ghearmáin sna 1930í; ach freisin ar mhisneach dosháraithe agus díogras fionnaitheach.

Tá Gaeilge chuanna curtha ag Myra Zepf agus Andreas Vogel ar an scéal, agus bainfidh léitheoirí óga neamhspleácha agus leanaí a léitear dóibh, agus go deimhin a dtuismitheoirí an-sásamh as an seod seo.


Torben Kuhlmann
Aistriúchán: Andreas Vogel agus Máire Zepf
ISBN: 9781910945261
Futa Fata
Aois: 8+

Foilsíodh an léirmheas seo i dtosach ar Gobblefunked i Meán Fómhair 2017

LabhairAmach.com

Úrscéal gairid faoi téama tráthúil atá curtha romhainn ag Áine Uí Fhoghlú anseo. Scéal faoi thromaíocht agus cíbear bhulaíocht ach go háirithe. Ciara, cailín i rang an teastas shóisirigh atá i lár an scéal. Tá cailín eile ag bailiú slua timpeall uirthi féin, agus ag úsáid Ciara mar sprioc bulaíochta.

Insítear an scéal ó dhearcadh go leor de na daoine óga agus tugann sé léargas leathan ar na fadhbanna agus dúshlán atá ag daoine óga. Seachnaítear insint dubh agus bán, agus tuigimid na cúiseanna atá ag daoine dá n-iompar ach ní déantar leithscéal do dhrochíde.

Tá scéal dúlra neadaithe ann freisin, áit a fhaigheann Ciara faoiseamh sealadach, ach cailleann sí é sin féin.

Tá teannas san insint a dhruideann i dtreo tubaiste, ach bíonn deireadh dóchasach ann agus bláthú i ndán do Chiara. Bláthú a chabhraíonn léi aithint nach bhfuil sí féin saor ó locht – ach déanann sí leorghníomh.

Tá go leor eolas ann faoi thromaíocht ar na meáin sóisialta agus guthán chomh maith leis san saol fisiciúil, agus na bearnaí tuisceana is féidir bheith ann idir daltaí agus múinteoirí.

Tá an leabhar dírithe ar an aoisghrúpa 13 – 15 agus measaim go n-éiríonn leis.

Shamhlóinn freisin go mbeadh sé úsáideach chun plé agus cíoradh ar na ceisteanna ann a spreagadh ar scoil nó i ngrúpaí óige.

Áine Uí Fhoghlú
ISBN:9781784441722
Cló Iar-Chonnacht
Aois: 13-15

Foilsíodh an léirmheas seo i dtosach ar Gobblefunked Deireadh Fómhair 2017.

Saol agus Saothar Deichniúr Údar Gaeilge - Úna Ní Mhaoileóin

Thar an Nollaig, nuair a ghéill mise do falsacht, bhí sraith bhreá ar an Raidió a rinne Máiréad Uí Dhomhnaill le maoiniú ón Údarás Craolacháin. Bhí fhios agam go raibh an sraith le teacht, ach idir seo is siúd níor éirigh liom éisteacht beo. Bhí deacrachtaí agam teacht ar na cláir ar an seinnteoir - agus d'fhiosraigh mé an scéal ar Twitter. Bhí spéis ar leith agam sa chlár an Úna Ní Mhaoileoin a scríobh trí leabhair taistil ar bhain mé an sult astu nuair a tharraing Réaltán m'aird orthu.

Tá cuardach a aimsíonn ocht gclár - níl mé cinnte an sin an t-iomlán - anseo - a bhuí le Caitríona Ní Bhaoill (@RTERnaG). Is dóigh liom go bhfuil srian sé seachtaine le na cláir a bheith ar fáil. Ach seans nach bhfuil. Shamhlóinn go mbeidh athchraoladh i gceist.

D'éist mé aréir leis an gclár faoi Úna Ní Mhaoileóin . Plé spéisiúil idir Máiréad, Roisín Ní Ghairbhí agus Réaltán Ní Leannáin faoin dóigh ar spreag a deirfiúr Bríghid Uí Éigeartaigh í chun na litreacha abhaile a fhoilsiú sa chéad leabhar "Le Grá ó Úna". Tá tagairtí san réamhrá spleodrach a chuir Bríghid leis an leabhar do saothar liteartha a n-athair Séamas Ó Maoileoin. Foilsíodh a chuimhní cinn siúd i "B'fhiú an Braon Fola". Poblachtach agus smaointeoir neamhspleách ab ea é, a raibh deacrachtaí dá réir a ghairm mar oide a chleachtadh i ndiaidh Cogadh na gCarad. Bhí a lorg sin ar saoirse intinne a chlann agus luaigh Róisín Ní Ghairbhí gur raibh col ag boic móra áirithe leis an meon a léirigh Úna ina tuairiscí, ainneoin go raibh moltóirí Oireachtais agus eile tógtha léi.

Tá snas níos mó ar an dá leabhar eile a scríobhadh le haghaidh foilsiú - An maith leat spaigití agus Turas go Túinis ach is í an bhean óg neamhspleách géarintinneach chéanna atá le fáil iontu.

Tréith eile atá i gcoitinne iontu ná flúirse léaráidí phinn Úna féin. Ainneoin nár foilsíodh aon saothair eile léi, bhí baint aici le léiriú leabhar eile de chuid Sáirséal agus Dill.

Chomh maith leis an allagar sa chlár léigh Áine Ní Ghlinn sleachta as na leabhair a léirigh an méid a bhí ráite sna hagallamh.

Ba mhithid na leabhair a athfhoilsiú!

Tá súil agam éisteacht leis na cláir eile sa sraith - tá dornán údar luaite nach bhfuil aon eolas agam orthu, agus dornán eile a bhfuil saothair leo léite agam ach nach bhfuil eolas agam orthu iad féin. Tharlódh sé go spreagfar smaoineamh fánach nó dhó eile....

Idir Huron agus Hudson

Fuair mé nod faoin saothar seo mar go raibh Niamh Ní Bhaoill, iníon an údair ag lorg sonraí teagmhála Pádraig Ó Siadhail, a luaigh an saothar i léacht dá chuid. Tarlaíonn sé go raibh teagmháil agam féin le Pádraig roinnt blianta siar agus muid ag plé Iníon Keevack.

Baineann léacht Phádraig le daoine ag filleadh ó imirce go hÉireann. Tá fáil air i Léann 5.

Tá tús spéisiúil le leabhar Uí Bhaoill - "Léigh mé leabhar, agus d'éirigh mé míshásta le mo shaol. "

Dialann faoi cúpla bliain a chaith sé in iargúil Ceanada, fonn air an chruinne a fheiceáil. Cur síos liriciúil ar dúlra na gcoillte.

"In eitilt na n-éan atá an t-anam, i monabhar na n-ainmhithe atá an croí, i nglogarnach an uisce atá an fhilíocht agus síneann na crainn chaola suas ó na carraigeacha loma, i gcónaí suas..." 

Ach bhí spéis aige i níos mó ná an dúlra amháin :

"Bheadh sé deacair ar an Éireannach tréimhse a chaitheamh i dtír ar bith eile gan spéis a chur i gcúrsaí teanga na tíre sin"

Tá tuairisc sa leabhar ar a iarrachtaí cuir lena eolas ar lucht labhartha na Fraincise, agus aithne a chur ar bhundúchasaigh na coille agus an oighir síoraí. Agus ar ceannaire stairiúil de chuid an phobail a d'eascair as idirphósadh inimircigh ón Fhrainc agus baill de na céad náisiúin - Louis Riel- a theip ar a iarrachtaí cur i gcoinne sealbhú éagórach talún Lucht an Bhéarla. 

Taisce de leabhar. Ar iasacht idir leabharlanna a fuair mé é. Modh iontach leabhar a fháil, ach fios a bheith agat a leithéid a bheith ann.

Is mór an trua nach bhfuil leabharlann cuimsitheach Gaeilge ann, sa dóigh is go bhféadfá teacht ar a leithéid de thaisme! 

Gráinne Gaiscíoch Gael

Bunaithe ar taighde stairiúil - agus a cuid foinsí tugtha ag deireadh an leabhar - tá athinsint bhríomhar déanta ag Siobhán Parkinson ar sraith eachtraí i saol Gráinne Ní Mháille. Na daoine nach luaitear sna leabhair staire - cuntóirí, freastalaithe, cruthaithe. Craiceann agus feoil, meon agus meabhar curtha ar firicí tirime na staire. Ceannaire, máthair, leannán, smaointeoir, stráitéisí a chastar orainn ar na leathanach seo - a chruthaíonn bá dí ina cogadh síoraí go háirithe le hamhas  Eilís, Richard Bingham - Uachtarán Connachta in achrainn fuilteacha Eilís leis na Gaeil.
Amhas a chuaigh thar foighne a mháistreás scaití - ach go raibh ina uirlis fóinteach dí babhtaí eile. (Ná cuir do mhuinín i bprionsaí!)

Thaitin an insint go mór liom agus bainfidh léitheoirí idir óg agus aosta tairbhe as.

Is trua gurb é seo an leabhar deireadh a fheicimid ó Cois Life - ach is cloch mullaigh a ndiongbhála atá ann.



Gráinne Gaiscíoch Gael
Siobhán Parkinson
Cois Life